Bój pod Kąkolewnicą
51°54′08″N 22°43′08″E/51,902222 22,718889| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
17 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Polski w latach 1924–1939  | |||
| 51°54′08″N 22°43′08″E/51,902222 22,718889
| |||
Bój pod Kąkolewnicą – starcie pomiędzy polską Brygadą Jazdy Ochotniczej a bolszewicką 170 Brygadą Strzelców, do którego doszło 17 sierpnia 1920 roku w rejonie wsi Kąkolewnica, podczas Bitwy Warszawskiej.
Podczas nocnej walki za cenę niewielkich strat polska kawaleria pokonała dwa bolszewickie pułki. Zwycięstwo umożliwiło wyzwolenie Międzyrzeca Podlaskiego i znacznie skomplikowało położenie bolszewickiej 16 Armii.
Preludium
[edytuj | edytuj kod]
16 sierpnia 1920 roku oddziały Frontu Środkowego pod osobistym dowództwem Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego rozpoczęły znad Wieprza kontruderzenie na odsłoniętą flankę bolszewickiego Frontu Zachodniego. Polska kontrofensywa szybko uzyskała całkowite powodzenie[1]. W ciągu dwóch dni rozbito południowe skrzydło nacierającej na przedmoście warszawskie 16 Armii Nikołaja Sołłohuba oraz przecięto jej najważniejsze linie komunikacyjne[2].
Jedną z polskich jednostek uczestniczących w kontruderzeniu znad Wieprza była Brygada Jazdy Ochotniczej. Została sformowana na Lubelszczyźnie pod koniec lipca 1920 roku, jej dowódcą był mjr Feliks Jaworski[3]. W skład brygady wchodziły trzy dwuszwadronowe pułki jazdy ochotniczej: 1. wołyński, 2. lubelski, 3. siedlecki. Przed rozpoczęciem kontrofensywy wzmocniono ją dodatkowo doświadczonym 4. dywizjonem 1 pułku strzelców konnych. Tym samym grupa jazdy mjr. Jaworskiego liczyła łącznie około 550 żołnierzy i 16 ckm[4].
Początkowo brygada była rozlokowana w rejonie Firleja i stanowiła odwód Frontu Środkowego[5]. Szybko skierowano ją jednak w rejon Radzynia Podlaskiego, w lukę, która wytworzyła się między polskimi 3 i 4 Armią[6]. 16 sierpnia pod wsią Borki 1. szwadron pułku lubelskiego rozbił szarżą napotkany oddział bolszewickiej piechoty. Następnie kawalerzyści pozostawili konie i pieszo pomaszerowali do Radzynia, na który uderzyli około godziny 14:00. W mieście stacjonowało w tym czasie około 270 czerwonoarmistów z 508 i 510 pułków strzelców, wchodzących w skład 170 Brygady Strzelców. Polski atak całkowicie zaskoczył przeciwnika, który wycofał się w nieładzie. Kawalerzyści wzięli około 80 jeńców oraz zdobyli duże ilości broni, amunicji, żywności i furażu[7].
Przebieg starcia
[edytuj | edytuj kod]Jeszcze tego samego dnia do odpoczywającej w Radzyniu brygady dotarł rozkaz wydany osobiście przez Naczelnego Wodza, w którym nakazywano mjr. Jaworskiemu bezzwłocznie uderzyć na Międzyrzec Podlaski. Brygada miała opanować miasto, a jeżeli okazałoby się to zadaniem ponad jej siły – zablokować je do czasu nadejścia piechurów z 1 Dywizji Piechoty Legionów[8].
Wymarsz nastąpił 17 sierpnia o godzinie 1:00 w nocy[8]. Polski plan przewidywał, że Międzyrzec zostanie oskrzydlony od wschodu i zachodu, a jednocześnie zaatakowany frontalnie od strony szosy radzyńskiej. Z tego powodu brygada została podzielona na trzy kolumny:[9]
- kolumna prawa, którą tworzył 4. dywizjon 1 psk, miała poruszać się trasą Radzyń–Ostrówki–Międzyrzecz. Dowodził nią rtm. Zapolski.
- kolumna środkowa, którą tworzyły 1. pułk wołyński, 1. szwadron 2. pułku lubelskiego oraz zbiorczy szwadron ckm, miała poruszać się szosą z Radzynia do Międzyrzeca. Dowodził nią ppłk Szmidt.
- kolumna lewa, którą tworzyły trzy szwadrony 2. pułku lubelskiego, miała poruszać się trasą Radzyń–Płudy–Ruskowola–Tuliłów. Dowodził nią por. Trzaska-Jarzyński.
W rejonie wsi Kąkolewnica kolumna środkowa natknęła się na bolszewicką piechotę w sile dwóch batalionów z 508 pułku strzelców. Przeciwnik dysponował dziesięcioma karabinami maszynowymi. Jako że warunki terenowe nie sprzyjały przeprowadzeniu konnej szarży, ułani pułku wołyńskiego spieszyli się, po czym przystąpili do ataku[9]. Jego szybkość i gwałtowność zaskoczyły bolszewików, którzy pozostawiając części umundurowania, a nawet buty, wycofali się w nieładzie w kierunku na Mordy. Tam jednak natknęli się na polską lewą kolumnę. Ułani pułku lubelskiego przeprowadzili konną szarżę, całkowicie rozpraszając nieprzyjaciela[10].
Po rozbiciu bolszewików kolumny lewa i środkowa zatrzymały się na odpoczynek w Kąkolewnicy. Po kilku godzinach pod wieś podeszła jednak od zachodu bolszewicka kolumna[10]. Był to 510 pułk strzelców, który usiłował przebić się na Międzyrzec lub Białą Podlaską[11]. Czerwonoarmiści zaatakowali wieś, zostali jednak odparci po krótkiej, aczkolwiek zaciekłej walce. Zaalarmowany strzelaniną 4. dywizjon 1 psk wyruszył w pościg za wycofującym się nieprzyjacielem[10].
Bilans
[edytuj | edytuj kod]Starcie pod Kąkolewnicą zakończyło się pełnym zwycięstwem grupy mjr. Jaworskiego. Bolszewicy stracili około 150 zabitych i 50 jeńców. W gronie poległych znalazł się m.in. dowódca 508 pułku strzelców oraz dowódcy jego dwóch batalionów. Brygada Jazdy Ochotniczej okupiła zwycięstwo stratą jednego zabitego i kilkunastu rannych, a także utratą kilkunastu koni[10].
17 sierpnia o godz. 14:30 kawalerzyści mjr. Jaworskiego wyzwolili Międzyrzec, praktycznie nie napotykając przy tym oporu przeciwnika. W mieście wzięto wielu jeńców oraz zdobyto tabory bolszewickiej 170 Brygady Strzelców[12]. Utrata Międzyrzeca skomplikowała położenie bolszewickiej 16 Armii, zamykając jej drogę odwrotu na Brześć Litewski[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 149–150.
- ↑ Krukowski 2016 ↓, s. 162.
- ↑ Roguski 2006 ↓, s. 111–112.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 51–52.
- ↑ Krukowski 2016 ↓, s. 111.
- ↑ Krukowski 2016 ↓, s. 138.
- ↑ Roguski 2006 ↓, s. 113.
- ↑ a b Zawistowski 1930 ↓, s. 25.
- ↑ a b Roguski 2006 ↓, s. 114.
- ↑ a b c d Zawistowski 1930 ↓, s. 26.
- ↑ a b Krukowski 2016 ↓, s. 144.
- ↑ Roguski 2006 ↓, s. 115.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Krukowski: Nad Wieprzem 1920. Warszawa: Bellona, 2016. ISBN 978-83-11-14209-1.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1921. Pruszków: Wojskowy Instytut Historyczny AON i Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Rafał Roguski. Działania jazdy ochotniczej majora Jaworskiego na Podlasiu w sierpniu 1920 roku. „Szkice Podlaskie”. 14, 2006.
- Dezyderiusz J. Zawistowski: Zarys historji wojennej 19-go pułku ułanów wołyńskich im. płk. Karola Różyckiego. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.