Bitwa pod Płońskiem
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
16–17 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Płońskiem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa Frontu Zachodniego | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Bitwa pod Płońskiem – część bitwy nad Wkrą. Walki polskiej grupy płk. Gustawa Orlicz-Dreszera z oddziałami sowieckiej 18. i 54 Dywizji Strzelców w czasie II ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Sytuacja ogólna
[edytuj | edytuj kod]W pierwszej dekadzie lipca 1920 przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego[1]. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej[2]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich[3]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, a 4 Armia nad Szczarę[4]. Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie rozpoczęły wycofanie na linię Bugu[5][6].
Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że 1. i 4. Armia oraz Grupa Poleska powstrzymają bolszewików i umożliwią przygotowanie kontrofensywy z rejonu Brześcia. Rozstrzygającą operację na linii Bug, Ostrołęka, Omulew doradzał też gen. Maxime Weygand[7].
Utrata Twierdzy Brzeskiej spowodowała, że plan Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego uderzenia znad Bugu w skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego i rozegrania tam decydującej bitwy przestał być realny[8]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła[9].
Planując stoczenie generalnej bitwy z sowieckimi wojskami Frontu Zachodniego nad Wisłą, Józef Piłsudski nakazał w dniu 6 sierpnia utworzenie 5 Armii pod dowództwem gen. Władysława Sikorskiego z zadaniem osłony północnego skrzydła frontu polskiego między granicą pruską a Bugiem. Armia ta miała prowadzić działania obronne, utrzymując przeprawy na Narwi i Orzycu oraz przeciwdziałać próbom marszu Armii Czerwonej ku dolnej Wiśle i Modlinowi, aż do momentu ruszenia polskiej kontrofensywy znad Wieprza. Energicznie prowadzone przez nieprzyjaciela natarcie, zmusiło gen. Władysława Sikorskiego do rezygnacji z planowanej obrony na linii Narwi, Orzyca i oparcie się na Wkrze – ostatniej większej przeszkodzie wodnej przed Wisłą[10]. W tym czasie Michaił Tuchaczewski skierował swoje armie nad dolną Wisłę z zadaniem sforsowania jej na odcinku Modlin – Włocławek. Awangardy 4 Armii Aleksandra Szuwajewa i przydzielonego do niej 3 Korpusu Kawalerii Gaja już 14 sierpnia dotarły pod Włocławek. W tym dniu dowódca 5 Armii gen. Władysław Sikorski otrzymał od dowódcy Frontu Północnego gen. Józefa Hallera rozkaz uderzenia na 15 Armię Augusta Korka[11].
Działania w rejonie Płońska
[edytuj | edytuj kod].png)
14 sierpnia z rejonu Płońska ruszyła na Ciechanów grupa gen. Franciszka Krajowskiego. Trafiła ona w lukę powstałą między oddziałami sowieckich 15 Armii i szybko prącej na zachód 4 Armii. Wieczorem oddziały gen. Krajowskiego podeszły pod Ciechanów[12]. Na ofensywne działania grupy gen. Krajowskiego zareagowali zarówno dowódca 4 Armii Aleksandr Szuwajew jak i dowódca 15 Armii August Kork. Wstrzymali oni chwilowo marsz swoich armii w kierunku Wisły. Szuwajew wysłał pod Płońsk cztery brygady 18. i 54 Dywizji Strzelców z zadaniem uderzenia na tyły polskiej 5 Armii w rejonie Płońska. Działania te miały być skoordynowane z natarciem prawego skrzydła 15 Armii. 53 Dywizja Strzelców miała zatrzymać się w rejonie Bieżuń–Sierpc i ubezpieczać natarcie prowadzone na Płońsk[13]. August Kork wysłał pod Płońsk 4. i 16 Dywizję Strzelców. Zostały one jednak zatrzymane przez oddziały polskiej 18 Dywizji Piechoty i pod Płońsk nie dotarły[12].
Dzięki przechwyconej radiodepeszy, dowództwo polskie wiedziało o marszu dwóch dywizji na Płońsk. Utrata miasta wiązała się oskrzydleniem całej walczącej nad Wkrą 5 Armii i niosłaby za sobą nieobliczalne konsekwencje w skali całego frontu[12].
W tej sytuacji na dowódcę obrony Płońska wyznaczony został płk Gustaw Orlicz-Dreszer, a stanowiące dotychczas załogę Płońska szwadrony zapasowe 4. i 7 pułku ułanów zostały wsparte nowo sformowanymi II i III batalionem 4 pułku piechoty, szwadronem 2 pułku ułanów, oraz batalionem morskim. Wizytując, wspólnie z mjr. Stanisławem Rostworowskim, linie obronne wokół tego miasta, gen. Sikorski nakazał przyśpieszyć marsz do Płońska 9 Brygady Jazdy i koncentrującej się pod Modlinem VIII Brygady Piechoty[14][15]. Do obrony miasta ściągnięto 1 pułk szwoleżerów i 201 ochotniczy pułk szwoleżerów[11].
Wieczorem 16 sierpnia pod miasto podeszła sowiecka 52 Brygada Strzelców. Uderzyła ona na prowizorycznie zorganizowaną na wzgórzach na zachód od miasta polską obronę i przełamała ją. Jeden z obrońców miasta, Tadeusz Machalski, pisze[14]:
[...] Mimo nieludzkich wysiłków obrońców, cieniutka linia naszej piechoty wciąż się rwała. Mrok już zapadł, kiedy nieprzyjaciel zaczął podchodzić do pierwszych domów Płońska. Utrzymanie miasta wydawało się niemożliwe. Odwodów nie było.
W tym czasie nadciągające 1. i 201 pułki szwoleżerów, wsparte 7 baterią 9 pułku artylerii polowej i dwoma samochodami pancernymi, wykonały kontratak i odrzuciły nieprzyjaciela na północ[11][14][16].
W tym dniu Tuchaczewski wydał dyrektywę nr 351, w której nakazywał zniszczyć wojska polskie znajdujące się w rejonie Ciechanowa i nad Wkrą. W tym celu 15 Armia miała przejść do zdecydowanego natarcia na Płońsk. Grupa uderzeniowa 3 Armii Władimira Łazariewicza powinna współdziałać z 15 Armią, a odwodowa 56 Dywizja Strzelców 3 Armii być przesunięta w rejon Makowa i podporządkowana 15 Armii[17]. Był to kolejny plan osaczenia i rozbicia polskiej 5 Armii. Jego wykonanie w nakazanym przez Tuchaczewskiego czasie nie było już możliwe przede wszystkim wskutek porażki 15 i części 3 Armii w bitwie o Nasielsk oraz braku łączności między dowódcą 4 Armii a podległymi mu dywizjami. Był to pierwszy efekt utraty radiostacji tej armii wskutek wcześniejszego rajdu polskiej kawalerii[18].
17 sierpnia z kierunku Raciąża podeszły pod Płońsk dwie brygady sowieckie 54 Dywizji Strzelców, a od strony Mostkowa i Arcelina 53 Brygada Strzelców.
Zadanie dnia dla grupy pułkownika Orlicz-Dreszera brzmiało: grupa w składzie 1 pułku szwoleżerów, 201 pułku ułanów oraz VIII Brygady Piechoty, którą dowództwo armii zadyrygowało do Płońska, a wreszcie garnizonu Płońska oraz jednej baterii dział przejdzie do zdecydowanej ofensywy przeciw siłom nieprzyjaciela, które przekroczyły na zachód linię Modlin–Płońsk–Mława[19].
Pułkownik Orlicz-Dreszer wysłał na kierunek północno-wschodni 9 Brygadę Jazdy złożoną z 1 i 201 pułku szwoleżerów, a piechota zajęła stanowiska na zachód i południowy zachód od miasta. 1 pułk szwoleżerów uderzył pod Sarbiewem na oddziały 54 Dywizji Strzelców[20].
- Walki o miasto
Na Płońsk uderzyły 52 i 53 Brygady Strzelców. Miasta bronił spieszony 203 pułk ułanów. Kawalerzyści walczyli nawet na bagnety. 201 pułk szwoleżerów powstrzymał pod Arcelinem i Ćwiklinem natarcie 52 Brygady Strzelców, ale 53 Brygada Strzelców przełamała polska obronę[21]. Ciężko ranny został dowódca 201 pułku szwoleżerów, mjr Stefan Kulesza[22]. Pułkownik Dreszer, oceniając położenie jako krytyczne, nakazał powrót 1 pułkowi szwoleżerów i uderzenia od północy na obie atakujące miasto sowieckie brygady. Sprawnie przeprowadzony manewr oderwania się od sowieckiej piechoty uwieńczyła świetna szarża polskiej kawalerii między Arcelinem a Płońskiem[21].
.png)
W jej efekcie rozbito obie zaskoczone brygady 18 Dywizji Strzelców. Z zamiaru atakowania miasta zrezygnowała też 54 Dywizja Strzelców[21][23]. Nieprzyjaciel wycofał się na linię rzeki Raciążnicy[22][24].
Bilans walk
[edytuj | edytuj kod]Obrona Płońska i załamanie uderzenia sowieckiej 4 Armii na tyły polskiej 5 Armii umożliwiło kontynuowanie przez oddziały gen. Władysława Sikorskiego natarcia na sowiecką 15 Armię w kulminacyjnym momencie bitwy nad Wisłą[21].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 173.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 277.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 261.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 49.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 279.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 262.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 63.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 97.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 64.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 447.
- ↑ a b c Odziemkowski 1998 ↓, s. 117.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 322.
- ↑ Wyszczelski 1995 ↓, s. 166.
- ↑ a b c Wyszczelski 1995 ↓, s. 190.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 153.
- ↑ Tarczyński (red.) 1996 ↓, s. 431.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 162.
- ↑ Wyszczelski 1995 ↓, s. 192.
- ↑ Tarczyński (red.) 1996 ↓, s. 345.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 118.
- ↑ a b c d Odziemkowski 2004 ↓, s. 323.
- ↑ a b Wyszczelski 1995 ↓, s. 199.
- ↑ Tarczyński (red.) 1996 ↓, s. 359.
- ↑ Wyszczelski 2006 ↓, s. 394.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
- Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
- Marek Tarczyński (red.): Bitwa Warszawska 13–28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne. Warszawa: Rytm, 1996. ISBN 83-86678-37-2.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
- Lech Wyszczelski: Wksko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.