Toruń: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Stary71 (dyskusja | edycje)
56 edycji
→‎Transport kolejowy: teraz jest dobrze - nie zmieniać
Linia 573: Linia 573:
|[[Poznań Wschód]]—<small>[[Skandawa (stacja kolejowa|Skandawa]] ([[Granica państwowa|GP]])</small>—[[Žielieznodorožnyj]]||353||[[Inowrocław (stacja kolejowa)|Inowrocław]]—[[Jabłonowo Pomorskie (stacja kolejowa)|Jabłonowo Pom.]]||PKP Przewozy Regionalne
|[[Poznań Wschód]]—<small>[[Skandawa (stacja kolejowa|Skandawa]] ([[Granica państwowa|GP]])</small>—[[Žielieznodorožnyj]]||353||[[Inowrocław (stacja kolejowa)|Inowrocław]]—[[Jabłonowo Pomorskie (stacja kolejowa)|Jabłonowo Pom.]]||PKP Przewozy Regionalne
|-
|-
|Toruń Wschodni—[[Malbork (stacja kolejowa)|Malbork]]||207||[[Grudziądz (stacja kolejowa)|Grudziądz]]||[[PCC Rail]]
|Toruń Wschodni—[[Malbork (stacja kolejowa)|Malbork]]||207||[[Grudziądz (stacja kolejowa)|Grudziądz]]||[[PCC Arriva|Arriva PCC]], PKP Przewozy Regionalne
|-
|-
|[[Nasielsk (stacja kolejowa)|Nasielsk]]—[[Toruń Wschodni]]||27||[[Sierpc (stacja kolejowa)|Sierpc]]||[[PCC Rail]]
|[[Nasielsk (stacja kolejowa)|Nasielsk]]—[[Toruń Wschodni]]||27||[[Sierpc (stacja kolejowa)|Sierpc]]||Arriva PCC
|-
|-
|[[Toruń Wschodni]]—[[Olek (stacja kolejowa)|Olek]] <small>(daw. —[[Chełmno (stacja kolejowa)|Chełmno)]]</small>||246|| <small>(dawniej)</small> [[Unisław Pomorski (stacja kolejowa)|Unisław Pom.]] || <center>—
|[[Toruń Wschodni]]—[[Olek (stacja kolejowa)|Olek]] <small>(daw. —[[Chełmno (stacja kolejowa)|Chełmno)]]</small>||246|| <small>(dawniej)</small> [[Unisław Pomorski (stacja kolejowa)|Unisław Pom.]] || <center>—

Wersja z 01:52, 28 gru 2007

Szablon:Propozycja

Panorama miasta z lewego brzegu Wisły
Panorama miasta z lewego brzegu Wisły
{{{nazwa}}}
{{{nazwa oryginalna}}}
[[Plik:{{{zdjęcie}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis zdjęcia}}}]]
{{{opis zdjęcia}}}
Herb [[Plik:{{{flaga}}}| 100x130px| alt=Flaga]]
[[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}|Herb]] [[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}|Flaga]]
Dewiza: Durabo (Przetrwam)
Państwo {{{państwo}}}
Zarządzający

Prezydent miasta

Powierzchnia

115,72 km²

Wysokość

30-50 m n.p.m.

Populacja (2007)
• liczba ludności
• gęstość


{{{liczba ludności}}}
{{{gęstość zaludnienia}}} os./km²

Nr kierunkowy

{{{numer kierunkowy}}}

Kod pocztowy

{{{kod pocztowy}}}

Tablice rejestracyjne

{{{tablice rejestracyjne}}}

Położenie na mapie brak
Mapa konturowa brak
Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }}
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark}
[[commons:{{{commons}}}|Multimedia w Wikimedia Commons]]
Wiadomości w Wikinews
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Toruń (niem. Thorn, łac. Thorunia, Torunium, Thorvnivm) - miasto w województwie kujawsko-pomorskim, położone nad Wisłą i Drwęcą. Dwunaste miasto wojewódzkie pod względem wielkości w Polsce (szesnaste wśród wszystkich miast). Duży ośrodek gospodarczy, naukowy, kulturalny i turystyczny.

Od 1999 stolica samorządowa województwa kujawsko-pomorskiego: siedziba władz samorządowych i Urzędu Marszałkowskiego, współstolica województwa kujawsko-pomorskiego. Siedziba Sejmiku Wojewódzkiego[2]. Siedziba starosty powiatu toruńskiego, a także powiat grodzki. W latach 1920-1939 stolica województwa pomorskiego, w latach 1945-1975 w województwie bydgoskim, w latach 1975-1998 stolica województwa toruńskiego.

Jest jednym z najstarszych miast polskich. Od 1992 Toruń jest stolicą diecezji toruńskiej. W 1997 toruński zespół staromiejski został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a od 2004 jest ogólnopolską siedzibą Ligi Polskich Miast UNESCO. W 2007 toruńska starówka została wpisana na listę 7 Cudów Polski, które zostały wyłonione w wyniku plebiscytu "Rzeczpospolitej", zajmując drugie miejsce, ustępując jedynie kopalni soli w Wieliczce. Obie wyprzedziły takie obiekty jak Zamek w Malborku czy krakowski Wawel.

Historia

 Osobne artykuły: kalendarium toruńskie i konsulaty w Toruniu.
Stare Miasto w Toruniu widziane z lewego brzegu Wisły
Plik:Hanza-map.jpg
Toruń członkiem Związku Hanzeatyckiego od 1280
Ratusz Staromiejski z 1391
W 1454 na Zamku Dybowskim nadano przywileje "złotej wolności szlacheckiej"
Kościół św Jakuba na Nowym Mieście
Toruń z mostem przez Wisłę z 1500
Toruń twierdzą od 1641
Księstwo Warszawskie 1807-1815
Budynek Teatru Horzycy z 1904
pomnik Zbigniewa Lengrena w Toruniu, twórcy słynnego psa Filusia

Tereny Torunia były zasiedlone znacznie wcześniej, niż powstało miasto. Początki osadnictwa sięgają okresu sprzed 11.000 lat, m.in. na Podgórzu, w Brąchnówku czy w Złotorii. Pierwsza osada łużycka mieściła się już 1000 lat p.n.e. Znaleziono pozostałości pogańskch kultur m.in. na Starówce. Z racji dogodnej przeprawy (brodu) przez Wisłę, przez Toruń prowadził bursztynowy szlak.

Toruń należy do najstarszych miast polskich. Początki grodu dali Krzyżacy w 1230, tym samym Toruń jest najstarszym miastem krzyżackim, skąd rozpoczynał się podbój pogańskich Prusów i tworzenie potężnego państwa krzyżackiego. Zgodnie z legendą Toruń został założony w Starym Toruniu na "wielkim dębie". Do dziś w Starym Toruniu trwają poszukiwania archeologiczne w celu odkrycia pierwotnej osady. 28 grudnia 1233 nadano prawa miejskie Toruniowi, a po 3 latach z racji walki z powodziami gród przeniesiono kilka kilometrów w górę Wisły, na obecne Stare Miasto. 13 sierpnia 1264 nadano prawa miejskie drugiej osadzie - Nowe Miasto, stykającej się od wschodu ze Starym Miastem Toruniem. W 1454 r. oba miasta połączono, zachowując jednak dzielące je mury obronne.

W 1280 r. Toruń stał się członkiem Hanzy, najważniejszej organizacji handlowej średniowiecza w tej części Europy. Przez pewien okres Toruń pełnił funkcje sekretarza Hanzy. Zapewniało to znaczące źródło dochodów i impuls do wzrostu. Miasto szybko wypełniło się kościołami, ratuszem i innymi budynkami. W 1365 Toruń otrzymał prawo składu. XIV-XV wiek to pierwszy okres największego rozwoju Torunia. Toruń stał się jednym z największych miast w Polsce i dużym ośrodkiem handlowym, liczącym aż 20.000 mieszkańców.

1 lutego 1411 w Toruniu zawarto I pokój toruński. Jednak niezadowolenie mieszczan z porządków krzyżackich skłoniło ich ku władzom polskim. W 1454 wybuchło powstanie antykrzyżackie, zburzono zamek krzyżacki. Był to początek polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej. Dla wzmocnienia poparcia szlachty król polski w 1454 nadał słynne przywileje szlacheckie, które zapoczątkowały Rzeczpospolitą Szlachecką. Stało się to na Zamku Dybowskim, podmiejskiej osadzie Nieszawa (obecnie dzielnica Torunia). Torunianie gruntownie przyczynili się do zniszczenia państwa krzyżackiego, odgrywając kluczową rolę w antykrzyżackim Związku Pruskim, pośrednio otwierając Polsce drogę do Bałtyku. 19 października 1466 II pokój Toruński zakończył wojnę trzynastoletnią.

Toruń przeżywał okres największego rozkwitu. Rozbudowywano budowle, ratusz, bogaciły się rody patrycjuszowskie. 19 lutego 1473 przy ul. Św. Anny urodził się Mikołaj Kopernik, słynny astronom. W 1500 miały miejsce kolejne ogromne inwestycje miejskie: zawieszenie największego w ówczesnej Polsce dzwonu Tuba Dei, otwarcie przez Wisłę najdłuższego mostu drewnianego w kraju. W 1501 w Sali Królewskiej Ratusza Staromiejskiego zmarł król Jan Olbracht. 15 czerwca 1528 ruszyła w mieście mennica królewska, przy ulicy Mostowej, zastępując dotychczasowe miennice: krzyżacką i miejską. W 1568 nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego, a w 1594 uroczyste podniesienie go do rangi uczelni wyższej (jednej z pierwszych w kraju). Niebawem powstało pierwsze w północnej Polsce Muzeum.

XVII wiek to początek wojen w kraju. W 1629 miasto odparło pierwsze oblężenia Szwedów. Rozpoczęto budowę fortyfikacji bastionowych. W 1645 w mieście odbyło się Colloquium charitativum, jedyne na świecie spotkanie ekumeniczne w celu pogodzenia katolików i protestantów. W 1658 wojska króla Jana Kazimierza po oblężeniu odzyskały Toruń.

24 września - 9 października 1703 miało miejsce katastrofalne bombardowanie miasta przez wojska szwedzkie, dowodzone przez Karola XII. Spłonęła prawie połowa miasta, ratusz i kościoły. Jest to pierwszy okres znacznego pogorszenia koniunktury w mieście. Od 7 października do 22 października 1709 przebywał w Toruniu car Rosji Piotr I. Na tle zaostrzających się konfliktów religijnych 16 lipca 1724 doszło do tzw. "Tumultu Toruńskiego", zakończonego drakońskim wyrokiem sądu królewskiego i ścięciem protestanckiego burmistrza miasta, Jana Godfryda Roesnera, co odbiło się głośnym echem poza granicami kraju.

XVIII wiek to osłabienie roli Polski i Torunia. Pierwszy i drugi rozbiór Polski pozostawił Toruń przy Polsce, ale pozbawił miasto ziem, będących jego własnością (dzisiejsza gmina Zławieś Wielka, co pozbawiło je głównych dochodów. Trzeci rozbiór włączył Toruń do zaboru pruskiego. 24 stycznia 1793 wojska pruskie wkroczyły do miasta. Ludność zmniejszyła się do 6.000 mieszkańców. W 1797 założono pierwszy w kraju Ogród Zoobotaniczny.

Czasy napoleońskie dla Torunia oznaczały splendor, ale i osłabienie gospodarcze. Na mocy traktatu w Tylży 7 lipca 1807 Toruń znalazł się w Księstwie Warszawskim. 21 kwietnia 1809 na trzy tygodnie Toruń stał się stolicą Księstwa Warszawskiego, będąc miejscem rezydowania ewakuowanego z Warszawy rządu. 2 czerwca 1812 cesarz Francuzów Napoleon I przybył do Torunia. Zwiedził Dom Kopernika, zaplanował wybudowanie jego pomnika. Przygotowując miasto do obrony, zniszczył przedmieścia, rozbierając okoliczne kościoły i zamki na budulec, przerabiając zabytki średniowieczne na twierdze. Po przegranej Napoleona 22 września 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń wrócił do Prus.

Okres pruski w XIX wieku to rozkwit gospodarczy i nowe inwestycje. Zbudowano wodociągi, kanalizację, linie tramwajowe, żelazny most przez Wisłę, Dwór Artusa, teatr. Linie kolejowe połączyły Toruń z Warszawą, Bydgoszczą, Poznaniem, Olsztynem, Chełmżą i Grudziądzem. Toruń zyskał tramwaje elektryczne szybciej niż Warszawa. Jako miasto nadgraniczne stał się twierdzą Toruń. Zbudowano 15 dużych fortów oraz ponad sto mniejszych obiektów militarnych. Toruń został wciśnięty w kilkunastokilometrowy pierścień umocnień i stał się najnowocześniejszą i największą twierdzą w Europie. Utworzone zostały Konsulaty Rosji i USA. Funkcja militarna ograniczyła jednak częściowo szybki rozwój terytorialny. Mimo to miasto wchłonęło przedmieścia - Mokre, Chełmińskie, Jakubskie.

Okres pruski to także walka z coraz silniejszą polskością. W 1867 wydano Gazetę Toruńską, pierwszą polskojęzyczną gazetę Pomorza. W 1875 utworzono Towarzystwo Naukowe, jedno z pierwszych w Polsce. Polacy zyskali mandaty w Radzie Miasta.

18 stycznia 1920 wojska niemieckie opuściły Toruń i zostały zastąpione przez oddziały Wojska Polskiego, entuzjastycznie witane przez polską ludność miasta. Toruń, liczący 37.356 mieszkańców, został stolicą województwa pomorskiego, najważniejszego strategicznie w kraju. Rozpoczął się drugi okres znacznego rozkwitu miasta. Wybudowano wiele budynków użyteczności publicznej, nowoczesnych dróg. Pięć państw otwarło swe konsulaty, w tym Niemcy - Generalny Konsulat obejmujący trzy województwa. W 1928 otwarto nowoczesną halę wystawową w Toruniu. W 1929 w hali Wiktorii Bernard Marwiński założył jedyną w regionie wytwórnię filmową. Uruchomiona została Rozgłośnia Pomorska Polskiego Radia w Toruniu, druga pod względem mocy w kraju po warszawskiej. W 1933 nastąpiło otwarcie drugiego mostu przez Wisłę. W 1937 populacja Torunia przekroczyła 70.000 mieszkańców. Bardzo rozwinęła się nauka. W 1926 powstał Instytut Bałtycki. W 1938 zapadła decyzja o utworzeniu od 1940 uniwersytetu w Toruniu, jako filii Uniwersytetu Adama Mickiewicza.

Plik:MostkolejowyTORUN.jpg
Zniszczenie mostu kolejowego

7 września 1939 do miasta wkroczył Wehrmacht, a Toruń znalazł się w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie. 1 lutego 1945 bez większych zniszczeń Armii Czerwona zajęła Toruń.

W okresie PRL-u z racji prawicowo-mieszczańskiego charakteru miasto bardzo straciło na znaczeniu. Rozpoczął się bardzo trudny okres dla miasta, ze sztucznym zmniejszeniem jego roli i funkcji, osłabieniem politycznym i znaczącym spadkiem inwestycyjnym. Zabrano instytucje i media. Urząd Wojewódzki przeniesiono do Bydgoszczy, a za nim kolejno liczne instytucje toruńskie (Rozgłośnia Pomorska, Orkiestra Symfoniczna, Biblioteka Pedagogiczna, redakcje gazet). W 1961 nadajnik Rozgłośni Pomorskiej Polskiego Radia z powodów politycznych został zamknięty i przeniesiony do Bydgoszczy, a w 1974 całkowicie zamknięto toruńskie studio.

Pozytywnym wyjątkiem tego okresu było powołanie w 1945 Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Miasto zostało wciśnięte w zbyt ciasną funkcję naukowo-kulturalną, ale dzięki temu rozwinęła się ona znacząco.

1 czerwca 1975 Toruń stał się stolicą województwa toruńskiego, a od 1 stycznia 1999, po reformie administracyjnej współstolicą kujawsko-pomorskiego (z siedzibą m.in. Sejmiku i Urzędu Marszałkowskiego).

Po 1989 miasto po raz kolejny w historii wkroczyło w okres dynamicznego rozwoju. Nie skrępowane blokadami politycznymi odzyskało historyczną, polityczną i gospodarczą rangę. Stało się znaczącym centrum inwestycyjnym, naukowym i turystycznym regionu. Rozbudował się Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Powstały nowe uczelnie, hotele, muzea. Pojawili się prywatni inwestorzy. W 1997 wpisano zespół Starego i Nowego Miasta oraz ruiny zamku krzyżackiego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a w 2004 wybrano Toruń na ogólnopolską siedzibę Ligi Polskich Miast i Miejsc UNESCO. W 2006 rozpoczęła się budowa jedynej w regionie i jednej z największych w kraju stref inwestycyjnych Crystal Park w podtoruńskich Łysomicach.

W 2007 rozpoczęły się starania Torunia o uzyskanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

Zobacz też: Toruńskie pierniki
Kaplica Św. Barbary na toruńskiej Barbarce
Struga Łysomicka w rezerwacie Las Piwnicki
Rezerwat na Kępie Bazarowej

Warunki naturalne, ochrona przyrody

Położenie Torunia

 Osobny artykuł: Kotlina Toruńska.

Toruń położony jest w zalesionej Kotlinie Toruńskiej, po obu stronach rzeki Wisły, otoczony prawie ze wszystkich stron lasami. Tereny w Toruniu i okolicy, w bezpośrednim sąsiedztwie Wisły są obniżone (najczęściej do poziomu 33-36 m n.p.m.) i stanowią wąski, długi pas terenu równinnego, położony na linii wschód-zachód, o szerokości ok. 100-500 metrów po obu stronach Wisły i o wysokiej jakości gleby (organiczna, II, III klasa). Dalej od niecki rzeki teren wznosi się (50-60 m n.p.m.), często stromo (np. osiedle Na Skarpie), staje się pagórkowaty, tworząc malownicze tarasy, o ziemi piaszczystej (V, VI klasa). Generalnie teren wokół Torunia określany jako pagórkowaty (w 90%).

Bezpośrednio wokół Torunia, prawie ze wszystkich stron, otaczają go znaczne obszary leśne (co jest w Polsce rzadkością), stanowiące atrakcyjne tereny rekreacyjne - Barbarka, Las Bielawski, Bielański, Łysomicki, Papowski, Lasy Ciechocińskie, Puszcza Bydgoska, oraz trzy rezerwaty. Część terenów leśnych oraz duża ilość parków znajduje się w samym mieście.

Atrakcje przyrodnicze i tereny zielone

 Osobne artykuły: Parki i tereny zielone Torunia i okolicy i Pomniki przyrody w Toruniu.

W Toruniu znajduje się duża ilość terenów zielonych, a miasto zalicza się do jednego z najbardziej zielonych w Polsce (około 30% powierzchni). Łączna powierzchnia lasów to 2755 ha, a parków i Plant - ok. 600 ha. Główne parki skupione są w centrum na tzw. Plantach wokół Starówki, gdzie po likwidacji średniowiecznych umocnień w XIX wieku wygospodarowano strefę zieleni wokół Starego Miasta.

Poza tym w Toruniu znajduje się kilkanaście innych parków. Największymi terenami rekreacyjnym są Barbarka, ze szkołą leśną, urządzeniami rekreacyjnymi, placami zabaw; niedawno zagospodarowane Błonia Wisły oraz trzy rezerwaty. Najstarszymi terenami zielonymi są Park Miejski na Bydgoskim Przedmieściu, Park na Bielawach założony w XVIII wieku oraz najstarszy w Polsce Ogród Zoobotaniczny z 1797.

Rezerwaty

 Osobny artykuł: Rezerwaty Torunia i okolicy
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

W Toruniu znajdują się trzy rezerwaty: najstarszy, z 1924 rezerwat leśny Las Piwnicki; najdłuższy rezerwat ichtiologiczny w Polsce - Rezerwat na rzece Drwęcy z 1961 (z ginącym minogiem rzecznym) oraz unikalnie położony w centrum miasta rezerwat leśny Kępa Bazarowa z 1987, na wiślanej wyspie, naprzeciwko toruńskiej Starówki.

Rzeki, jeziora i inne obiekty wodne

 Osobne artykuły: Rzeki Torunia i okolic, Jeziora Torunia i okolic i Powodzie i regulacja Wisły w Toruniu.

Najważniejszą rzeką Torunia jest dzieląca miasto na dwie części Wisła, dzięki niej Starówka zyskuje malownicze położenie. Drugą co do wielkości jest Drwęca, a trzecią Struga Toruńska, dopływająca do Starówki, gdzie jej fragmenty są wyeksponowane w budynkach i chodnikach.

Największym jeziorem w Toruniu jest Jezioro Nagus na Rudaku, później Kaszownik obok Starówki i kilka mniejszych. Największymi kąpieliskami w okolicy Torunia są Osiek, Jezioro Kamionki, Okonin, Górsk i Jezioro Chełmżyńskie.

W Toruniu znajduje się także sześć przystani, na terenie czterech portów rzecznych (Port Drzewny, Port Zimowy, AZS i Budowlani), wszystkie na rzece Wiśle.

Osiedla

Kamienica na skrzyżowaniu ulic Łaziennej i Szerokiej
Kruchta i wieża kościoła św. Jakuba
Dawny ratusz Podgórza z 1907 r
Dom Eskenów

W obrębie granic administracyjnych

Przedmieścia Torunia

Osiedla zwarte na terenie przyległych gmin związane bezpośrednio z miastem:

Gminy podmiejskie

Od początku lat 90. XX wieku znacząco rośnie liczba mieszkańców zurbanizowanych osiedli podmiejskich wokół Torunia: Przysiek-Rozgarty, Złotoria, Lubicz, Grębocin, Mała i Wielka Nieszawka, Łysomice. Do najważniejszych gmin podmiejskich, bezpośrednio związanych z Toruniem należą Gmina Lubicz, Gmina Zławieś Wielka, Gmina Łysomice, Gmina Wielka Nieszawka.

Od 1993 do 2007 liczba mieszkańców tych gmin wzrosła ponad dwukrotnie. Liczebność mieszkańców gmin sąsiadujących z Toruniem to ponad 55 tys. osób, z czego na osiedlach posiadających bezpośrednie związki funkcjonalno-przestrzenne z Toruniem - ponad 45 tys. osób. Proces ten jest wynikiem:

  • braku poszerzania granic miasta Torunia od prawie 40 lat, a z niektórych kierunków - od 60-70 lat,
  • braku terenów inwestycyjnych i budowlanych w mieście,
  • migracji ze ścisłych granic miasta w poszukiwaniu większych działek i nowych terenów,
  • znaczącego wzrostu zainteresowania inwestorów Toruniem i jego okolicami,

Demografia


Na dzień 31 grudnia 2006 roku zameldowano na stałe 196 045 oraz zameldowano czasowo 7 681 mieszkańców, razem 203 729 mieszkańców.

Toruń jest miastem osób młodych. Posiada społeczeństwo znacznie poniżej średniej wieku w porównaniu z regionem czy krajem. Proporcja osób czynnych zawodowo w stosunku do osób w wieku poprodukcyjnym jest najbardziej korzystna w regionie. W Toruniu występuje duża dysproporcja płci - na 100 mężczyzn przypada prawie 115 kobiet.

 Zobacz też: Ludność Torunia.

Zabytki, atrakcje turystyczne

 Osobne artykuły: Zabytki Torunia, Szlaki turystyczne Torunia i okolic i Nieistniejące zabytki Torunia.
Stare Miasto w Toruniu widziane z wieży ratusza
Reprezentacyjny deptak Torunia - ul. Królowej Jadwigi
Katedra świętych Janów
Katedra Św. Janów widziana z Bulwaru Filadelfijskiego
Twierdza Toruń

Zespół staromiejski

Zespół staromiejski Torunia jest jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce. W 1997 został on wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Obejmuje Stare i Nowe Miasto, z zachowanym prawie bez zmian XIII-wiecznym układem urbanistycznym.

Główne zabytki:

Inne dzielnice, okolice Torunia

Poza zespołem Starego Miasta znajdują się również liczne zabytki:

Zobacz też: Piernikowa Aleja Gwiazd na Rynku Staromiejskim

Kultura i sztuka

Stare Miasto w Toruniu

Kultura i sztuka to charakterystyczne cechy Torunia, główne przyczyny czyniące Toruń miastem znanym w Polsce i w Europie. Toruń należy do miast, gdzie życie kulturalne jest bogate, a czas wolny łatwy do zagospodarowania. Kilkanaście kin i teatrów, kilkadziesiąt różnorodnych festiwali, kilkanaście muzeów, kilkadziesiąt galerii, Planetarium, Orbitarium - spowodowały, że Toruń sięga w tej dziedzinie po najwyższe laury, a we wszelkich rankingach jest postrzegany jako idealne miejsce do życia i spędzania wolnego czasu.

Największa ilość imprez kulturalnych skupia się na zabytkowej Starówce[potrzebny przypis].

Zabiegi o status Europejskiej Stolicy Kultury 2016

 Osobny artykuł: Europejska Stolica Kultury.

Władze Torunia postanowiły ubiegać się o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury roku 2016. Tytuł ten posiadało tylko jedno polskie miasto (Kraków w 2000), a w 2016 Toruń będzie miał czterech konkurentów.

Głównymi atutami Torunia są spuścizna kulturowa, ogromne nagromadzenie zabytków, instytucje kultury i nauki, tradycje miasta pogranicza, wielcy naukowcy (Mikołaj Kopernik), pozycja toruńskiego uniwersytetu oraz wpis na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Secesyjny Teatr Wilama Horzycy nocą, gospodarz Festiwalu Kontakt od 1991
Muszla koncertowa Teatru Wiktoria w Toruniu w 1903
Festiwal w Teatrze Wiczy w Toruniu
Teatry uliczne w Toruniu

Teatry i kina

Teatry

 Osobny artykuł: Teatry w Toruniu.

Toruń posiada teatr dramatyczny - Teatr im. Wilama Horzycy, który jest jedną z najstarszych i najbardziej znanych i utytułowanych placówek w Polsce, goszczącą kilka dużych przedsięwzięć teatralnych (Festiwal Kontakt czy Festiwal Pobocza Teatru).

Toruń posiada również trzy sceny dziecięce - Teatr Baj Pomorski, Teatr Vaśka i Teatr Lalek Zaczarowany Świat. Najsłynniejszy z nich, Baj Pomorski, poza dziesiątkami przedstawień dla dzieci i organizacją Międzynarodowych Toruńskich Spotkań Teatrów Lalek, jest także kolejną toruńską sceną dla dorosłych.

Toruń posiada także teatry muzyczne - Teatr Muzyczny Mała Rewia, Studencki Teatr Tańca oraz Teatr Tańca Akro w Toruniu. Liczne są także impresariaty i inne grupy teatralne - Scena Młodych Studio P, Teatr Magma, Teatr Wróbli, Akademia Teatru Młodego Widza czy studenckie Perpetuum Mobile i Teatr Tempestas.

W Toruniu działają również teatry alternatywne - Teatr Wiczy oraz Plastyczny Teatr Symbolu. Ten pierwszy reprezentuje twórczość alternatywną, organizuje Festiwalu Teatrów Ulicznych Bulwar. Swoje spektakle prezentował w 100 miastach w Polsce i Europie. Drugi, założony został w 1991 roku przez Romana Roka. Występował z nim m.in. na festiwalach na poznańskiej Malcie, Sztuce Ulicy w Warszawie oraz przeglądach w Olsztynie, Łodzi i Tczewie.

Kina

Imprezy i festiwale

 Osobny artykuł: Festiwale w Toruniu
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Pośród festiwali teatralnych najbardziej znany w kraju jest Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Kontakt", odbywający się od 1991. Teatr studencki reprezentują Akademickie Spotkania Teatralne Klamra, alternatywny - Ogólnopolski Festiwal Teatralny Pobocza Teatru, uliczny - Letnie Spotkania Teatrów Ulicznych, Międzynarodowe Spotkania Kapel Ludowych i Festiwal Folkloru Miejskiego. Teatr dziecięcy to Międzynarodowe Toruńskie Spotkania Teatrów Lalek.

Kino i film reprezentują Międzynarodowy Festiwal Lato Filmów i Tofifest.

Z imprez i festiwali muzyki klasycznej działa Festiwal Muzyczny Toruń-Muzyka i Architektura i Międzynarodowy Festiwal Haendlowski. Festiwal Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich Probaltica odbywa się poza Toruniem, także w Warszawie i Grudziądzu, podobnie Europejskie Spotkania Artystyczne - oprócz Torunia w Przysieku i Zamku Bierzgłowskim. Świętojański Festiwal Muzyki Organowej trwa przez cał dwa letnie miesiące. Z festiwali muzyki współczesnej w Toruniu zorganizowano Jazz Od Nowa Festival, Toruń Blues Meeting, Afryka Reggae Festival i Toruń-Bydgoszcz Harmonica Bridge. Największy rozgłos posiada Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chrześcijańskiej Song Of Songs.

Z imprez naukowych jest tu najstarszy w regionie Toruński Festiwal Nauki i Sztuki oraz impreza uniwersytecka Promocja Edukacyjna, ukazująca ofertę szkół wyższych z całej Polski, a w listopadzie - Toruński Festiwal Książki. Sztuki plastyczne to jedna z największych światowych imprez graficznych, odbywająca się w kilku miastach - Triennale Kolor w Grafice, Ogólnopolski Konkurs Wydawnictw Reklamowych IDEA, najstarszy regionalny Konkurs ZPAP Dzieło Roku, a także unikalny w skali europejskiej Międzynarodowy Konkurs Twórczości Plastycznej Dzieci i Młodzieży.

Imprezy masowe i popularne to Otwarte Mikrolotowe Mistrzostwa Polski - Festiwal Wiatru, coroczna odsłona Piernikowej Alei Gwiazd, Święto Muzyki, Dni Torunia i Święto Piernika. Od dwóch lat odbywa się także Festiwal Anielskie Spotkania, festiwal wolontariuszy pod hasłem "Toruń miastem aniołów".

Muzea

 Osobny artykuł: Galerie i wystawiennictwo w Toruniu
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Pierwsze muzeum ("musaeum") istnieje w Toruniu już od 1594. Spadkobiercą jego historii jest Muzeum Okręgowe. Obecnie trwają prace nad przekształceniem Muzeum Okręgowego w Muzeum Narodowe. Natomiast budowane obecnie Muzeum Sztuki Współczesnej ma już przyznany przez ministerstwo status placówki narodowej.

Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne

Muzyka

Edukacja

Rektorat Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
32-metrowy radioteleskop w Obserwatorium Astronomicznym UMK

Pierwsza uczelnia w Toruniu powstała już w 1568 (Gimnazjum Akademickie) i była jedną z najstarszych uczelni w kraju. Od 1594 jako szkoła wyższa, przekształcona dzięki zabiegom toruńskiego burmistrza i humanistę Henryka Strobanda do rangi akademickiej. Była to jedna z pierwszych uczelni wyższych w Polsce.

Toruńskie uczelnie kształcą rocznie ponad 56 tysięcy studentów[potrzebny przypis].

Wyższe uczelnie publiczne

 Osobny artykuł: Wyższe uczelnie publiczne w Toruniu
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Wyższe uczelnie niepubliczne

 Osobny artykuł: Wyższe uczelnie niepubliczne w Toruniu
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Gimnazja i inne szkoły średnie

W mieście funkcjonują 34 gimnazja, niektóre z oddziałami integracyjnymi.

  • Gimnazjum i Liceum Akademickie
  • Licea Ogólnokształcące - 36 wraz z liceami dla dorosłych
  • Technika - 31
  • Zasadnicze Szkoły Zawodowe - 13
  • Szkoły specjalne - 3 przysposabiające do pracy i do zawodu
  • Licea Profilowane - 8
  • Szkoły artystyczne - 6

Szkoły Podstawowe

  • 32 szkoły podstawowe (SP nr 18 i SP nr 16 z oddziałami integracyjnymi)

Przedszkola

W mieście jest około 45 placówek zapewniających edukację na poziomie przedszkolnym, niektóre z placówek posiadają także grupy żłobkowe dla najmłodszych. Mniej więcej połowa z nich to przedszkola publiczne (prowadzone przez Miasto Toruń), a połowa - prywatne.

Portal kamienicy przy ulicy Mostowej
Dwór Artusa - detal
Ulica Szeroka — obecnie deptak

Media

Gospodarka i infrastruktura

Toruński ośrodek przemysłowy

Toruńskie firmy zajmują wysokie miejsca w ogólnopolskich rankingach firm, takich jak np. ranking "Rzeczpospolitej", oraz czołowe w rankingach wojewódzkich (np. Krajowa Spółka Cukrowa, TZMO)

Instytucje biznesu

Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna

Wydzielona z Pomorskiej SSE w Gdańsku w 2006 r, nazwana "Crystal Park", oddalona 2 km na północ od granicy Torunia, przy drodze krajowej nr 1/E75 i budowanej autostradzie A1. To największa inwestycja zagraniczna w województwie i jedna z największych w kraju. Wyjątkowo szybkie japońskie tempo budowy każdej fabryk to 6-8 miesięcy.

  • Początek: 12 kwietnia 2006 szef Sharp Corporation Katsuhiko Machida, premier Polski Kazimierz Marcinkiewicz oraz podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki Andrzej Kaczmarek spotkali się w Kancelarii Premiera, by podpisać umowę na budowę fabryki modułów do monitorów ciekłokrystalicznych w podtoruńskim Ostaszewie (gm. Łysomice). Pierwsza fabryka ruszyła w styczniu 2007. Na początku zatrudniała 800 osób. W ślad za japońskim potentatem poszli jego kooperanci i suma inwestycji w gminie Łysomice powiększyła się kilkakrotnie.
  • stan obecny (marzec 2007): czynne 3 firmy (Sharp, Orion, Matsushita Chemicals), ok. 3000 zatrudnionych. Kolejne firmy w budowie (Sumika Electronic Materials Poland, Crystal Logistics, U-TEC Poland, Poland Tokai Okaya Manufacturing). Główna firma Sharp posiada linie do produkcji monitorów ciekłokrystalicznych.
  • stan docelowy: Do 2010 Sharp oraz kilkanaście firm kooperujących zainwestuje pod Toruniem ok. 500 mln USD. Liczba etatów zwiększy się do kilkunastu tysięcy osób.

Mimo, że to dopiero początki, dostrzec można znaczące oddziaływanie Pomorskiej SSE na Toruń i cały region:

  • zmiany w infrastrukturze transportowej: japońskim koncernom obiecano m.in. przyśpieszenie wybudowania autostrady A1 (Gdańsk-Toruń) do 2010 roku (trwa budowa), obwodnicę Inowrocławia w ciągu S15 (zaprojektowana, budowa w 2008), modernizację węzłów kolejowych Inowrocławia, Bydgoszczy i Torunia oraz budowę lotniska cargo w Toruniu (trwają rozmowy),
  • znaczący wzrost cen nieruchomości: w Łysomicach i całym Toruniu, zarówno mieszkaniowych jak i inwestycyjnych. Rozpoczyna się kompleksowa budowa kilku osiedli domków jednorodzinnych w Łysomicach,
  • spadek bezrobocia w Toruniu (obecnie znacznie poniżej średniej krajowej),
  • wzrost ilości turystów japońskich na Starym Mieście w Toruniu.

Targi Toruńskie

Tablica przy centrum targowym Park

Od 2005 firma Targi Toruńskie Sp. z o.o. przystąpiła do organizowania imprez targowych. Do cyklu imprez targowych weszły między innymi: Targi Konserwatorskie, Kujawsko-Pomorskie Targi Inwestycyjne "INWEST-TOR", Targi Budownictwa i Targi Mieszkaniowe "Od działki po dom", Targi Metal Tools, oraz jarmarki na toruńskiej starówce. W 2006 do użytku po generalnym remoncie została oddana hala targowa Centrum Targowe PARK. Zbudowana w 1928 jako najnowocześniejsza w Polsce hala wystawowa wg. projektu K. Ulatowskiego, która od 1958 służyła celom przemysłowym.

Kalendarz imprez:

  • Targi Budownictwa i Targi Mieszkaniowe "Od działki po dom" (marzec)
  • Kujawsko Pomorskie Targi Inwestycyjne "INWEST-TOR" (marzec)
  • Targi Metal Tools (kwiecień)
  • Jarmark Wielkanocny (wiosną tydzień przed świętami)
  • Jarmark Katarzyński (czerwiec)
  • Targi Konserwatorskie (pażdziernik)
  • Jarmark Bożonarodzeniowy (trwa ok. dwa tygodnie przed świętami)

Hipermarkety

Toruń posiada ok. 60 super- i hipermarketów:

Projektowanych jest kilkanaście kolejnych super- i hipermarketów oraz cztery centra handlowo-wypoczynkowe:

  • Jordanki: francuski Apsys (sala koncertowa, parkingi, galerie)[potrzebny przypis],
  • Śródmieście: Irlandzka Grupa Inwestycyjna (sala koncertowa, parkingi, galerie),
  • Bydgoskie Przedmieście: firma Nesta SA (zespół handlowy na terenie dawnego Polchemu SA).
  • Bielany: teren stadionu żużlowego (Centrum Plaza - projektowane centrum handlowo-rozrywkowe)

Transport

 Osobny artykuł: mosty w Toruniu.

Transport drogowy

Toruń jest najważniejszym węzłem drogowym w województwie. Tu przecinają się najważniejsze krajowe drogi oraz jedyna w regionie autostrada A1 i droga szybkiego ruchu S10).

Stan obecny

Na pół ukończony most przez Wisłę budowanej autostrady A1 w toruńskich Czerniewicach (obecnie S10)

Inwestycje aktualne i projektowane

  • Autostrada A1 Gdańsk-Toruń-Łódź-Katowice (trwa budowa od strony Gdańska)
  • Trasa Wschodnia - z mostem na rzece Wiśle (projektowana)
  • Trasa Średnicowa Północna (projektowana)
  • Trakt Leśny (projektowany)
  • Północna obwodnica Torunia (węzeł Lubicz-Łysomice-Przysiek) (projektowana)

Inwestycje niedokończone lub zaniechane

  • Druga nitka Mostu autostradowego im. Armii Krajowej (przeprawa autostrady A1 przez Wisłę).

Transport kolejowy

Toruń jest ważnym węzłem kolejowym. Krzyżują się tutaj linie kolejowe:

Linia Nr D29 Sąsiednie ważniejsze węzły Operator przewozów pasażerskich
Kutno—Piła Główna 18 Aleksandrów Kuj.—Bydgoszcz Wschód PKP Intercity, PKP Przewozy Regionalne (BiT-City)
Poznań Wschód—Skandawa (GP)—Žielieznodorožnyj 353 Inowrocław—Jabłonowo Pom. PKP Przewozy Regionalne
Toruń Wschodni—Malbork 207 Grudziądz Arriva PCC, PKP Przewozy Regionalne
Nasielsk—Toruń Wschodni 27 Sierpc Arriva PCC
Toruń Wschodni—Olek (daw. —Chełmno) 246 (dawniej) Unisław Pom.
— (linia towarowa)
Plan BiT-City

Prowizorycznie, jeszcze przed modernizacją toru i nabyciem nowoczesnego taboru, połączenie Bydgoszcz Główna—Toruń Wschodni pod szyldem BiT-City ruszyło 9 grudnia 2007. Do obsługi połączenia Zarząd Województwa wybrał przewoźnika PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o.

Zobacz też: Most kolejowy im. Ernesta Malinowskiego w Toruniu

Lotniska

W samym Toruniu, lotnisko Toruń-Bielany (EPTO) jest lotniskiem Aeroklubu Pomorskiego, który istnieje od 1922. Lotnisko zostało rozbudowane przez Niemców w czasie II wojna światowej. Posiada dwie poniemieckie betonowe drogi startowe:

  • na kierunku 11R/29L o wymiarach 1269 x 57 metrów,
  • na kierunku 02/20 o wymiarach 1190 x 57 metrów.

EPTO także posiada dwie użytkowane trawiaste drogi startowe (oprócz w/w dwóch betonowych):

  • na kierunku 11L/29R o wymiarach 1092 x 100 metrów,
  • na kierunku 14/32 o wymiarach 730 x 100 metrów.

Lotnisko na Bielanach jest dogodnie położone bezpośrednio przy linii kolejowej, drodze krajowej 80 oraz projektowanej trasie średnicowej. Posiada hotel oraz restaurację. Obecnie w aeroklubie działają sekcje sportowe (lotnicza, szybowcowa, lotniarska i spadochroniarska). Prowadzone są także spacerowe loty turystyczne.

Od pewnego czasu trwają starania sfinansowania modernizacji i rozbudowy toruńskiego lotniska w celu przekształcenia go w lotnisko turystyczno-biznesowe oraz cargo, lub współpracujące z bydgoskim portem lotniczym. Niedawna propozycja firmy Meinl Airport International z Austrii zakłada udział w rozwoju obu lotnisk przez tego samego inwestora.[3] Propozycje wskazują na potrzeby turystyki, biznesu i cargo w Toruniu. Miasto prowadzi rozmowy z inwestorami prywatnymi. Uzyskanie dotacji Komisji Europejskiej może być utrudnione, z uwagi na bliskość EPBY i obecną strategię inwestycyjną województwa kujawsko-pomorskiego.[4] [5] [6]

Najbliższym portem lotniczym, 45 km od centrum Torunia, jest port lotniczy Bydgoszcz im. Ignacego Jana Paderewskiego (BZG, EPBY). Miasto Toruń niedawno stało się współudziałowcem tego lotniska, wraz z innymi samorządami grodzkimi z regionu i samym województwem. W aktualnej strategii rozwoju województwa, lotnisko w Bydgoszczy ma być głównym komunikacyjnym portem lotniczym regionu.[5] [6] Rozważana jest budowa szybkiej kolei miejskiej z Torunia na lotnisko w Bydgoszczy.

Mała Wisełka na Kępie Bazarowej

Transport wodny

  • Toruń od stuleci był ważnym portem rzecznym na Wiśle. Obecnie ta forma transportu jest mało popularna. Nadal jednak istnieją porty rzeczne w Toruniu.
    • Port Drzewny - ul. Starotoruńska
    • Port Zimowy - ul. Popiełuszki (Rybaki)
    • Regionalna Dyrekcja Gospodarki Wodnej, ul. Popiełuszki
  • liczne przystanie żeglarskie
    • AKS
    • AZS
    • KS Budowlani
    • Szkwał, Port Drzewny
    • Towimor, Port Drzewny
    • Walter, Port Drzewny
    • Yacht Klub Toruń, Port Drzewny
    • Liga Morska i Rzeczna, Port Drzewny
Zmodernizowany skład tramwajowy (Konstal 805Na + 805NaD), ul. Bydgoska
Niskopodłogowy MAN Lion's City należący do MZK na pętli Barbarka.
Grzybek (przystanek) tramwaju w Toruniu zachowany do dziś

Komunikacja miejska

 Osobne artykuły: Tramwaje w Toruniu, Autobusy w Toruniu i Inni przewoźnicy miejscy w Toruniu.

Miejski Zakład Komunikacji

Główna firmą komunikacyjną w Toruniu jest Miejski Zakład Komunikacji, istniejący od 1891. W mieście kursuje 43 linie autobusowe, z tego 38 dziennych (w tym 5 podmiejskich), 2 nocne i 3 nocne specjalne. Razem stanowi to około 328 kilometrów. Poza tym w Toruniu kursuje 5 linii tramwajowych, z tego 4 dzienne i jedna nocna. Razem daje to około 41,4 kilometrów. Jest także linia sezonowa, obsługiwana przez wagon historyczny (wycieczkowy). Nie ma tramwajów niskopodłogowych. Udział tramwajów w pracy przewozowej wynosi około 19%.

Tabor autobusowy w kategorii wieku należy do jednych z najmłodszych w kraju, gorzej wypada tabor tramwajowy, lecz wagony są poddawane modernizacjom. Bolączką parku MZK Toruń jest mała ilość taboru przystosowanego do przewozu osób niepełnosprawnych (w listopadzie 2006: 40 autobusów, czyli 31% taboru). Główne linie, mimo relatywnie wysokiej częstotliwości w szczycie (5-10 min.), są przeciążone i panuje w nich tłok.

Inni przewoźnicy

Po mieście kursuje wielu przewoźników innych niż MZK: 5 linii bezpłatnych do dwóch hipermarketów (Morvi), a od jesieni 2006 Europol uruchomił Linię E z osiedla Na Skarpie do centrum. Na trasach podmiejskich kursują: PKS Connex Toruń, Toruńska Korporacja Autobusowa A-Linia (największy prywatny przewoźnik poza MZK: 11 linii), oraz inne firmy prywatne (np. MixBus, Auto Trans, Polbus, Trans-Tur, Trans-Tom).

Komunikacja turystyczna

Statki na Wiśle

W sezonie turystycznym (IV-X) oferowane są dodatkowo inne formy komunikacji:

Sport i rekreacja

Profesjonalne kluby sportowe

Sport amatorski, rekreacja

W Toruniu znajduje się bogata baza, kilkadziesiąt obiektów służących rekreacji. Do najważniejszych należą:

  • lodowiska sztuczne - 3: dwa stałe całoroczne TOR-TOR, MENTOR, trzecie sezonowe Rynek Nowomiejski (zimą)
  • wyciąg narciarski: Unisław k. Torunia, (wyciąg, tor snowboardowy i saneczkowy)
  • tory saneczkowe: Rudelka (Bema), Park Miejski (Bydgoskie), Winna (Rubinkowo), Unisław (Krystyania)
  • baseny kryte - 12: Mini Aqua-Park, SP14, ZSME, OSIR, SP8, SP28, SP16, SP32, SP29, SP30, SP24, SP5.
  • baseny odkryte: Wodnik
  • stadiony - 6: Żużlowy KS Apator, Miejski, Elana, Tramp, Kopernik, MOS
  • hale sportowe - 2: Hala ZSPS, Olimpijczyk
  • przystanie wioślarskie i żeglarskie - 6: AKS, AZS, Budowlani, Szkwał, Towimor, Walter
  • strzelnice - 6: Falco (strzelnica i paintball, Fort VIII), Euro Trade (paintball), Auto Trezor (strzelnica), Sportowa (Fort I), Myśliwska (Glinki), Kurkowe Bractwo Strzeleckie (Fort VII)
  • pola golfowe - 2: Tatfort (Fort IV), Country Club, Toruń-Górsk
  • boiska do siatkówki plażowej: Centrum Siatkówki Plażowej UKS "Budowlanka" Toruń (Legionów 19/25)
  • Lotnisko Sportowe: Aeroklubu Pomorskiego (Bielany)
  • Tor Rallycrossowy: Toruński Klub Motorowy
  • Skate Park: Bema
  • Park Linowy: Barbarka (otwarcie w październiku 2007)
  • ściany wspinaczkowe - 4: Bella wellness Centrum, Walter, Tor-Tor, Piernikowe Miasteczko (dla dzieci)
  • korty tenisowe - 6: Start Wisła, OSIR, Świętopełka, TTT Real, Jurmet (3 kryte hale) Lubicz, TKM
  • stadniny koni - 9: Gospodarstwo Agroturystyczne Łucji i Józefa Ciurusiów (Kaszczorek), Agrofood (Grabowiec), Jaskółcza 11 (Wrzosy), Rancho (Mała Nieszawka), Fundacja Ducha, Ogród Zoobotaniczny, Brzoza Toruńska, Rubbens (Papowo Toruńskie), Dolina Koni (Otłoczyn)
  • tor rowerowy - 1: pod zarządem Toruńskiego Stowarzyszenia Sportów Alternatywnych (Na Skarpie, w przebudowie)

Torunianie

Mikołaj Kopernik
Plik:Os wolszczan.jpg
Aleksander Wolszczan
Bogusław Linda
Plik:Republika-fot-az-cb-x894638.jpg
Toruński Zespół Republika
Tony Halik i Elżbieta Dzikowska
Plik:Im alejaSzapołowska.jpg
Grażyna Szapołowska otwiera Piernikową Aleję Gwiazd w 2003
 Osobny artykuł: Prezydenci Torunia.

Osoby związane z Toruniem

Najbardziej znanym torunianinem jest astronom i naukowiec Mikołaj Kopernik (Nicolaus Copernicus Torunensis) , twórca heliocentrycznej teorii świata. Inni astronomowie i profesorowie toruńskiego uniwersytetu to współodkrywca pierwszych planet pozasłonecznych okrążających pulsara Aleksander Wolszczan, a także Wilhelmina Iwanowska oraz dr Maciej Konacki, odkrywca planety w potrójnym układzie gwiazd. Ekonomistą z toruńskim rodowodem jest twórca metody transformacji ustrojowej Leszek Balcerowicz i Fryderyk Skarbek, historykami - Marian Biskup, Artur Hutnikiewicz i Jerzy Serczyk. Świat toruńskiej nauki reprezentują także inżynier wojskowy, projektant fortyfikacji Adam Freytag, przedwojenny architekt Ignacy Tłoczek i wynalazca telegrafu Samuel Tomasz Sömmering oraz socjolog - Andrzej Zybertowicz.

Ludźmi kultury są twórca pierwszego słownika języka polskiego Samuel Bogumił Linde, pisarz i przedstawiciel cyganerii Stanisław Przybyszewski, poetka Wisława Szymborska czy współczesny pisarz Janusz Leon Wiśniewski. Twórcą Festiwalu Teatralnego Kontakt jest Krystyna Meissner, Jarosław Jaworski stworzył Toruń Film Festival, Romuald "Wicza" Pokojski jest twórcą kolejnego prywatnego teatru w regionie, a Festiwal Operatorów Filmowych Camerimage to dzieło Marka Żydowicza. Artystami z toruńskim rodowodem są rysownik tygodnika Przekrój Zbigniew Lengren, malarze i graficy Jerzy Hoppen, Stanisław Borysowski czy Tymon Niesiołowski i pisarz Zbigniew Herbert[7].

Do toruńskich działaczy społecznych i kulturalnych należy Lucjan Broniewicz zarządzający Planetarium (jedynym dochodowym[8]), przyciągając do niego ponad 200 tysięcy zwiedzających rocznie. Polityk i karnista Marian Filar, samorządowiec Piotr Całbecki, marszałek senatu Alicja Grześkowiak, założycielka Polskiej Akcji Humanitarnej torunianka Janina Ochojska. Pierwszy Ogród Zoobotaniczny w Polsce założył w 1797 torunianin Johann Gottlieb Schultz. Torunianką jest kurierka i łączniczka AK z czasów II wojny światowej - Elżbieta Zawacka.

Dużo jest muzyków, wywodzących się z Torunia: twórcy zespołu Republika Grzegorz Ciechowski oraz Zbigniew Krzywański, muzyk Bogdan Hołownia, Jacek Bryndal (Atrakcyjny Kazimierz, Kobranocka), muzyk i solista Mariusz Lubomski, Sławomir Uniatowski, twórca Nocnej Zmiany Bluesa i Festiwalu Toruń Bydgoszcz Harmonica Top Sławomir Wierzcholski oraz pianistka Regina Smendzianka.

Pośród ludzi mediów ścisłe związki z Toruniem posiadają aktorzy: Małgorzata Kożuchowska, Bogusław Linda, Grażyna Szapołowska (wszyscy uhonorowani w toruńskiej Alei Gwiazd) oraz Katarzyna Żak i Joanna Koroniewska. Torunianami - ludźmi telewizji są Katarzyna Dowbor, Maciej Dowbor, Maciej Orłoś, dziennikarz TVN Mirosław Rogalski i Przemysław Sikorski.

Sport reprezentuje Sławomir Kruszkowski, biznes - jeden z najbogatszych Polaków Roman Karkosik, a światową turystykę - podróżnik i pisarz Tony Halik.

Jak Toruń honoruje zasłużonych obywateli

Dyplomacja, polityka, współpraca

 Osobne artykuły: Bydgosko-Toruński Okręg Przemysłowy i konsulaty w Toruniu.

Dyplomacja w Toruniu

Konsulat Generalny III Rzeszy w Toruniu (budynek w głębi)

Polityczna rola Torunia od wieków była bardzo silna. Toruń był siedzibą trzech obrad sejmu w okresie I Rzeczypospolitej (1519, 1576, 1626). W podtoruńskiej Nieszawie na Zamku Dybowskim (obecnie dzielnica Torunia), nadano słynne przywileje szlacheckie, rozpoczynające okres "złotej wolności szlacheckiej". W Toruniu zawarto I pokój toruński i II pokój toruński, a także ostatni rozejm polsko-krzyżacki w 1521 r.

W czasie rozbiorów, w 1807 był siedzibą rządu powstańczego - przy Rynku Nowomiejskim w Toruniu. W tym okresie posiadał dwa konsulaty: Rosja i USA. W okresie międzywojennym w Toruniu ulokowano pięć konsulatów, w tym Konsulat Generalny Niemiec i III Rzeszy, Francji, Belgii. Obecnie w Toruniu znajdują się cztery (z pięciu w całym regionie) konsulaty - placówki dyplomatyczne innych państw, a ponadto siedem ośrodków ambasad o charakterze kulturalnym i promocyjnym.

Miasta partnerskie

Plik:Miasta partnerskie.jpg
Miasto partnerskie Kraj Od kiedy
 Filadelfia  Stany Zjednoczone 1976
 Getynga  Niemcy 1978
 Lejda  Holandia 1988
 Hämeenlinna  Finlandia 1989
 Kaliningrad  Rosja 1995
 Czadca  Słowacja 1996
 Novo Mesto  Słowenia 2002
 Swindon  Anglia 2003
 Guilin (桂林)  Chiny 2005


W latach 70. XX wieku pojawiła się nowa forma współpracy - Miasta partnerskie. Obecnie Toruń ma podpisane umowy z dziewięcioma takimi miastami.

Stowarzyszenia

Plik:Zmn.PNG
Związek Miast Nadwiślańskich z siedzibą w Toruniu
Towarzystwo Naukowe z 1875
Fundacja Przyjaciół Planetarium w Toruniu

W Toruniu znajduje się kilkadziesiąt stowarzyszeń. Do najważniejszych należą:

Jednostki pływające nazwane imieniem Torunia

  1. ↑ Dane w 2007: 207.190 mieszkańców wg GUS. Przed wyborami samorządowymi w 2006 PKW podała 196.844 zameldowanych na stałe (PKW), podobnie Urząd Miasta Torunia ([1]).
  2. ↑ Art. 3. Ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa - Dz.U. 1998.96.603, z dnia 28 lipca 1998 r. mówi: "Siedzibą wojewody i sejmiku województwa są: 2) w województwie kujawsko-pomorskim - wojewody - Bydgoszcz, sejmiku województwa - Toruń,". W/w ustawa nie określa terminu stolica województwa kujawsko-pomorskiego jako obowiązującego, choć w potocznym rozumieniu oba miasta nazywane są "stolicami" bądź "współstolicami", co odnotować można również w czwartym akapicie "Podział administracyjny Polski 2006" na witrynie KSNG.
  3. ↑ "Samorząd boi się o bydgoski port lotniczy". Gazeta.pl, sekcja Toruń, 19 lipca 2007. Link sprawdzony 2008-10-08.
  4. ↑ Konrad Niklewicz: "Bruksela odradza Polsce mnożenie lotnisk", Gazeta.pl, 24 stycznia 2007. Link sprawdzony 2007-10-04.
  5. ↑ a b Indykatywny Plan Inwestycyjny na lata 2007-2013 - Projekty Kluczowe, Załącznik do Uchwały Nr 9/51/07 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 6 lutego 2007 r.
  6. ↑ a b Informacja prasowa na stronie bydgoskiego portu "Bydgoski port dostanie najwięcej", przedruk z Expressu Bydgoskiego, Nr: 212(5724), Autor: Małgorzata Oberlan, 2007-09-11. Link sprawdzony 2007-10-08.
  7. ↑ Opracowanie biograficzne o Z. Herbercie
  8. ↑ źródłem dochodowości Planetarium jest Fundacja Przyjaciół Planetarium

Bibliografia

  • Wielotomowa Historia Torunia pod red. Mariana Biskupa:
    • T. 1, W czasach średniowiecza (do roku 1454), oprac. J. Chudziakowa, Toruń 1999
    • T. 2, cz. 1, U schyłku średniowiecza i w początkach odrodzenia (1454-1548), Marian Biskup, Toruń 1992
    • T. 2 cz. 2, W czasach renesansu, reformacji i wczesnego baroku (1548-1660), oprac. Stefan Cackowski, Toruń 1994
    • T. 2 cz. 3, Między barokiem i oświeceniem (1660-1793), oprac. Jerzy Dygdała, Stanisław Salmonowicz, Jerzy Wojtowicz, Toruń 1996
    • T. 3, cz. 1, W czasach zaboru pruskiego (1793-1920), oprac. Elżbieta Alabrudzińska, Toruń 2003
    • T. 3, cz. 2, W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), oprac. Elżbieta Alabrudzińska, Toruń 2006
  • Dzieje Torunia, pod red. Kazimierza Tymienieckiego, Toruń 1933
  • Przybyłowa Janina, Toruń w opisach literackich. Głosy wieków, Toruń 1973 [2]
  • Gąsiorowski Eugeniusz, Gąsiorowska Maria, Toruń. Krajobraz i architektura, Warszawa 1974
  • Mansfeld Bogusław, Toruń i okolice. Przewodnik, Warszawa 1977 [3]

Linki zewnętrzne

Szablon:Linki do map Polski

Szablon:Dzielnice Torunia Szablon:Kujawsko-pomorskie powiaty Szablon:Miasta wojewódzkie Szablon:Nowa Hanza Szablon:Federacja Miast Kopernikowskich Szablon:Związek Miast Nadwiślańskich

Miejsca obrad sejmów I Rzeczypospolitej
Korona Królestwa Polskiego
Rzeczpospolita
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Toruń&oldid=10750652”