Lata 80. XX wieku
Wygląd
(Przekierowano z Lata 1980-1989)
Wydarzenia
[edytuj | edytuj kod]Wydarzenia w Polsce
[edytuj | edytuj kod]- 1980 – protesty robotnicze w Polsce, kulminacja w sierpniu na tzw. Wybrzeżu i w konsekwencji powstanie, zalegalizowanie i dynamiczny rozwój niezależnego od władz PRL związku zawodowego „Solidarność”, który przekształcił się w ruch społeczny[1]; Nagroda Nobla w dziedzinie literatury dla Czesława Miłosza[2]
- 1981 – wprowadzenie w Polsce stanu wojennego przez władzę wojskowo-polityczną PRL przeciwko zwolennikom i członkom Solidarności[3][4], początek transformacji władzy z politycznej na majątkową
- rozwój wydawnictw drugiego obiegu[5]
- 1983 – pokojowa Nagroda Nobla dla Lecha Wałęsy[6]
- 1983, 1987 – wizyty Jana Pawła II w Polsce[7][8]
- 1984 – zabójstwo księdza Jerzego Popiełuszki[9]
- 1986 – wdrażanie zmian gospodarczych dla uprzywilejowanych członków PZPR i służb specjalnych, sił zbrojnych (firmy polonijne); amnestia dla więźniów politycznych[10]
- 1988 – fala strajków wiosną i latem w polskich zakładach i przedsiębiorstwach[11], debata Wałęsa-Miodowicz[12], rozmowy w Magdalence[13].
- 1989 – tzw. Ustawa Wilczka[14], pokojowy upadek reżimu PRL (Okrągły Stół[15], Wybory do tzw. Sejmu kontraktowego[16]), powstanie rządu Tadeusza Mazowieckiego[17] i wprowadzenie planu Sachsa-Liptona przez L.Balcerowicza nazywanym w Polsce od jego nazwiska planem Balcerowicza[18][19]
- inflacja w PRL i wprowadzenie banknotów o nominale od 5000 do 50000 PLZ[20]
Wydarzenia na świecie
[edytuj | edytuj kod]- 1980 – bojkot przez państwa kapitalistyczne igrzysk olimpijskich w Moskwie[21]; śmierć w zamachu Johna Lennona[22]
- 1980–1988 – wojna iracko-irańska[23]
- 1981 – zamachy na życie papieża Jana Pawła II[24] i Ronalda Reagana[25]
- 1982 – urodził się książę William; wojna o Falklandy[26][27][28]
- 1983 – zestrzelenie samolotu pasażerskiego linii Korean Air nad terytorium ZSRR[29]; inwazja USA na Grenadę[30][31]
- 1984 – śmierć w zamachu Indiry Gandhi[32]; bojkot igrzysk olimpijskich w Los Angeles przez państwa bloku wschodniego[33]
- 1983–1985 – Klęska głodu w Etiopii[34]
- 1985 – początek pieriestrojki w ZSRR[35]
- 1986 – katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu[36]; śmierć w zamachu Olofa Palme[37]; Katastrofa promu Challenger[38]; katastrofa tankowca MT Exxon Valdez[39]
- 1988 – Katastrofa lotu Pan Am 103[40]
- 1989 – upadek komunizmu w Europie Środkowej[41][42] (upadek Muru Berlińskiego[43], aksamitna rewolucja w Czechosłowacji[44][45], Rewolucja w Rumunii[46]); masakra studentów na Placu Tian’anmen[47]; inwazja USA na Panamę[48]
- wojna w Afganistanie
Muzyka
[edytuj | edytuj kod]- popularyzacja muzyki rockowej w Polsce i jej dynamiczny rozwój[49]
- duża popularność muzyki punkowej[50][51][52] i muzyki heavymetalowej na początku dekady[53]
- 1985 – koncert Live Aid[54]
- moda na muzykę syntezatorową (Italo Disco[55], Euro Disco[55], Hi-NRG[56], Electro[57], synth pop[58]/Electropop, New Romantic[59] i New Wave[58])
- powstanie w USA muzyki house i techno oraz początki elektronicznej muzyki tanecznej (muzyki klubowej)[60]
- powstanie w Europie muzyki eurodance[61]
- powstanie w Polsce muzyki disco polo[62]
Nauka
[edytuj | edytuj kod]- odkrycie fullerenów
- moda na kostkę Rubika
- początek pandemii AIDS
- pierwsze loty wahadłowców (Stany Zjednoczone i ZSRR)
Technika
[edytuj | edytuj kod]- popularyzacja magnetofonów kasetowych i walkmanów
- powstał pierwszy telefon komórkowy
- powstanie CD
- upowszechnienie pierwszych komputerów osobistych
- upowszechnienie telewizji satelitarnej
- GPS
- GLONASS
- upowszechnienie domowych konsol do gier
- pojawienie się ruchu wolnego oprogramowania (FSF) i GNU
- 12 marca 1989 – wynalezienie systemu informacyjnego World Wide Web (WWW)[63].
Osoby
[edytuj | edytuj kod]Polscy politycy
[edytuj | edytuj kod]Politycy zagraniczni
[edytuj | edytuj kod]- Akihito
- Jurij Andropow
- Jasir Arafat
- Pieter Willem Botha
- Deng Xiaoping
- Leonid Breżniew
- George H.W. Bush
- Jimmy Carter
- Fidel Castro
- Konstantin Czernienko
- Erich Honecker
- Elżbieta II
- Indira Gandhi
- Michaił Gorbaczow
- Hirohito
- Saddam Husajn
- Ruhollah Chomejni
- Kim Ir Sen
- Mu’ammar al-Kaddafi
- Frederik de Klerk
- Helmut Kohl
- François Mitterrand
- Nicolae Ceaușescu
- Menachem Begin
- Icchak Szamir
- Husni Mubarak
- Hafiz al-Asad
- Augusto Pinochet
- Ronald Reagan
- Anwar as-Sadat
- Margaret Thatcher
Filmowcy
[edytuj | edytuj kod]- Al Pacino
- Don Johnson
- Robert De Niro
- Woody Allen
- Clint Eastwood
- Marlon Brando
- Aleksander Ford
- Stanley Kubrick
- Alfred Hitchcock
- John Landis
- John Belushi
- David Lynch
- Jack Nicholson
- Brian De Palma
- Jane Fonda
- Stanisław Bareja
- Sergio Leone
- James Caan
- Andrzej Wajda
- Krzysztof Krauze
- Krzysztof Zanussi
- Roman Polański
- Sylvester Stallone
- Arnold Schwarzenegger
- Chuck Norris
- Goldie Hawn
- Patrick Swayze
- Eddie Murphy
- Bruce Willis
- Mel Gibson
- Demi Moore
- Sean Penn
- Kevin Bacon
- Bill Murray
- Chevy Chase
- Dan Aykroyd
- Steve Martin
- Joe Pesci
- Kevin Costner
- Dennis Hopper
- Danny Glover
- Samuel L. Jackson
- Denzel Washington
- Harrison Ford
- Gene Wilder
- Michael Douglas
- Sharon Stone
- Michelle Pfeiffer
- Geena Davis
- Sissy Spacek
- Francis Ford Coppola
- Sydney Pollack
- Meryl Streep
- Alec Baldwin
- Paul Newman
- Michael Caine
- Anjelica Huston
- Raul Julia
- Piotr Fronczewski
- Krystyna Janda
- Krzysztof Kieślowski
Muzycy i zespoły
[edytuj | edytuj kod]- ABBA
- AC/DC
- Aerosmith
- A-ha
- Alphaville
- Ałła Pugaczowa
- Anna Jantar
- Annie Lennox
- Aretha Franklin
- Banda i Wanda
- Bad Boys Blue
- Björk
- Bajm
- Bananarama
- Basia Trzetrzelewska
- Beastie Boys
- Belinda Carlisle
- Bee Gees
- Billy Idol
- Black Flag
- Black Sabbath
- Blondie
- Bob Marley
- Boney M.
- Bon Jovi
- Bonnie Tyler
- Budka Suflera
- Bruce Springsteen
- Bryan Adams
- C.C. Catch
- Cher
- Classix Nouveaux
- Cyndi Lauper
- Chris de Burgh
- Chris Norman
- Culture Club
- Czerwone Gitary
- Czesław Niemen
- Dalida
- David Bowie
- Dead Kennedys
- Depeche Mode
- Desireless
- Donna Summer
- Duran Duran
- Edyta Geppert
- Eleni
- Enya
- Elton John
- Erasure
- Eric Clapton
- Europe
- Eurythmics
- Eruption
- Ewa Bem
- Falco
- Fancy
- Foreigner
- Fleetwood Mac
- Francesco Napoli
- Freddie Mercury
- Franek Kimono
- Frank Sinatra
- Frank Zappa
- GBH
- George Harrison
- George Michael
- Genesis
- Giorgio Moroder
- Gloria Gaynor
- Grandmaster Flash
- Grażyna Łobaszewska
- Guns N’ Roses
- Hanna Banaszak
- Halina Frąckowiak
- Heart
- Howard Jones
- Irena Jarocka
- Irena Santor
- Iron Maiden
- Izabela Trojanowska
- James Brown
- Jennifer Rush
- Joan Jett
- Joy Division
- Japan
- Jurij Szatunow
- John Denver
- Johnny Hates Jazz
- Kaoma
- Kajagoogoo
- Kapitan Nemo
- Kate Bush
- Kim Wilde
- Kim Carnes
- Kylie Minogue
- Kombi
- Kult
- Kraftwerk
- Krzysztof Klenczon
- Krzysztof Krawczyk
- Lady Pank
- Laura Branigan
- Lionel Richie
- Lombard
- Luciano Pavarotti
- Maanam
- Madonna
- Maryla Rodowicz
- Madness
- Megadeth
- Metallica
- Michael Bolton
- Michael Jackson
- Midnight Oil
- Mike Oldfield
- Mieczysław Fogg
- Miles Davis
- Modern Talking
- Motörhead
- Nena
- Nirvana
- Ottawan
- Opus
- Ozzy Osbourne
- Paula Abdul
- Paul McCartney
- Paul Young
- Phil Collins
- Pink Floyd
- Peter Gabriel
- Perfect
- Pet Shop Boys
- Public Enemy
- Oddział Zamknięty
- OMD
- Queen
- Ray Charles
- Red Hot Chili Peppers
- Republika
- Rezerwat
- Richard Marx
- Rick Astley
- Robin Beck
- Roxette
- Roy Orbison
- Run-D.M.C.
- Sabrina
- Sam Brown
- Samantha Fox
- Sandra
- Shakin’ Dudi
- Savage
- Sinéad O’Connor
- Silent Circle
- Simple Minds
- Simply Red
- Slayer
- Sofia Rotaru
- Status Quo
- Stevie Wonder
- Sting
- Spandau Ballet
- Survivor
- Suzanne Vega
- Taylor Dayne
- Tears for Fears
- The Beach Boys
- The Rolling Stones
- The Bangles
- The Clash
- The Exploited
- The Police
- The Twins
- Tina Turner
- Tom Jones
- Toto
- TSA
- Turbo
- T.Love
- U2
- Ultravox
- Universe
- Urszula
- Vanessa Paradis
- Van Halen
- Village People
- Violetta Villas
- Wham!
- Whitesnake
- Whitney Houston
- Yazoo
- Ziggy Marley
- Zdzisława Sośnicka
- Zucchero
Pisarze
[edytuj | edytuj kod]Sportowcy
[edytuj | edytuj kod]- Ayrton Senna
- Alain Prost
- Freddie Spencer
- Diego Maradona
- Dino Zoff
- Marco van Basten
- Ruud Gullit
- Ronald Koeman
- Frank Rijkaard
- Johan Cruijff
- Karl-Heinz Rummenigge
- Rudi Völler
- Franz Beckenbauer
- Nelson Piquet
- Zbigniew Boniek
- Niki Lauda
- Gary Lineker
- Paolo Rossi
- Grzegorz Lato
- Józef Młynarczyk
- Andrzej Szarmach
- Władysław Kozakiewicz
- Jacek Wszoła
- Serhij Bubka
- Steffi Graf
- Martina Navrátilová
- Mike Tyson
- Lennox Lewis
- Evander Holyfield
- Julio César Chávez
- Michel Platini
- Matti Nykänen
- Michael Jordan
- Magic Johnson
- Wayne Gretzky
- Wojciech Fibak
- Zico
Duchowni
[edytuj | edytuj kod]Pozostali
[edytuj | edytuj kod]- Oskar Romero
- Enzo Ferrari
- Salvador Dalí
- Monty Python
- Aleksander Gudzowaty
- Bill Gates
- Tadeusz Reichstein
- John Nash Jr.
- Tank Man
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Peter Raina, Wit Szostak, Operacja Lato-80, Pelplin 2003, ISBN 83-7380-074-3.
- ↑ Miłosz Czesław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-09-03] .
- ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 roku w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa Dz.U. z 1981 r. nr 29, poz. 155.
- ↑ Encyklopedia Białych Plam, Tom XVI, Radom 2005, s. 239.
- ↑ Drugi obieg wydawniczy, [w:] 13grudnia81.pl [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2014-05-17] [zarchiwizowane z adresu] .
- ↑ Lech Wałęsa , Droga do prawdy : autobiografia, Warszawa: Świat Książki, 2008, ISBN 978-83-247-1165-9, OCLC 289217242 [dostęp 2021-10-16] .
- ↑ Druga pielgrzymka do Polski. lobogoria.pl. [dostęp 2018-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-15)]. (pol.).
- ↑ Trzecia pielgrzymka Papieża Jana Pawła II do Polski w dokumentach zasobu IPN. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2017-12-29]. (pol.).
- ↑ Paweł Milcarek: Jerzy Popiełuszko. Warszawa: Demart SA, 2014, s. 243. ISBN 978-83-7427-873-7.
- ↑ Ustawa z dnia 17 lipca 1986 r. o szczególnym postępowaniu wobec sprawców niektórych przestępstw (Dz.U. z 1986 r. nr 26, poz. 126)
- ↑ Jerzy Holzer, Krzysztof Leski, Solidarność w podziemiu, Łódź: Wyd. Łódzkie, 1990, s. 154, ISBN 83-218-0781-X, OCLC 834092500 .
- ↑ Wojciech Załuska: 20. rocznica debaty telewizyjnej Miodowicz-Wałęsa: Jak OPZZ partię zdradzał. wyborcza.pl, 2008-12-03. [dostęp 2017-07-02].
- ↑ Mariusz Jarosiński , Rozmowy w Magdalence [online], dzieje.pl, 29 maja 2009 [dostęp 2017-02-01] .
- ↑ Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. z 1988 r. nr 41, poz. 324)
- ↑ Mariusz Jarosiński: Obrady Okrągłego Stołu. dzieje.pl. [dostęp 2012-04-08]. (pol.).
- ↑ Antoni Dudek: Wybory czerwcowe. encyklopedia-solidarnosci.pl. [dostęp 2014-01-04].
- ↑ 12 września 1989 r. Premier Tadeusz Mazowiecki wygłasza w sejmie exposé. interia.pl, 12 września 2014. [dostęp 2020-10-27].
- ↑ W opublikowanym w 2006 roku polskim tłumaczeniu książki J. Sachsa Koniec walki z nędzą (J. Sachs, Koniec walki z nędzą. Zadania dla naszego pokolenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006), przedstawia on szczegółowo okoliczności powstania ostatecznej wersji planu, potwierdzając informacje G. Sorosa. Otóż to również przedstawiciel komunistycznego rządu M. Rakowskiego w Waszyngtonie Krzysztof Krowacki zwrócił się do niego w imieniu tego rządu o opracowanie projektu reform, wzorowanych na reformie „szokowej” w Boliwii – Nauki płynące ze stabilizacji i umorzenia zadłużenia w Ameryce Łacińskiej – pisze J. Sachs – naprawdę okazały się przydatne dla Polski, na co miał nadzieję Krzysztof Krowacki, kiedy po raz pierwszy przyszedł do mnie na Uniwersytet Harvarda w styczniu 1989 roku.
- ↑ Plan z Balcerowiczem Plan z Balcerowiczem.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Ceny. Handel / Wskaźniki cen / Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych (pot. inflacja) / Miesięczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych od 1982 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2021-01-21] .
- ↑ Olympic Boycott Games [online], gbrathletics [dostęp 2011-11-01] (ang.).
- ↑ Les Ledbetter , John Lennon of Beatles Is Killed; Suspect Held in Shooting at Dakota; Wife Reported Unhurt John Lennon Shot to Death; Suspect Is Seized at Dakota Obtained Autograph Earlier 'Crouching in Archway' Continued to Write Songs Emblem of the 60's (Published 1980), „The New York Times”, 9 grudnia 1980, ISSN 0362-4331 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
- ↑ Hassan Ali Jamsheer, Współczesna historia Iraku, Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, Warszawa 2007, s. 117.
- ↑ Rudolf Fischer-Wollpert , Leksykon papieży, Wyd. 2, Kraków: Znak, 1996, ISBN 83-7006-437-X, OCLC 750947852 [dostęp 2021-10-20] .
- ↑ Longin Pastusiak , Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Wyd. 1 (w tej ed.), Warszawa: "Iskry", [cop. 1999], s. 948, ISBN 83-207-1558-X, OCLC 830216399 [dostęp 2021-10-20] .
- ↑ „Falklands Veterans suicide toll”, BBC News, 2002. Link sprawdzony 2019-03-19. (ang.)
- ↑ „Argentina’s veterans die of shame”. thefirstpost.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-11)]., The First Post, 2007. Link sprawdzony 2019-03-19. (ang.)
- ↑ Opis działań lotniczych podczas wojny o Falklandy. militarium.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-12)].
- ↑ Historia feralnego lotu 007 – aviation24.pl
- ↑ Ciszewski: Grenada – Zapomniana agresja. lewica.pl. (pol.).
- ↑ Maurice Bishop 1944–1983. encyclopedia.com. (ang.).
- ↑ 31 X 1984: Zabójczy ochroniarze – gazetawyborcza.pl.
- ↑ Drużba-84: socjalistyczne igrzyska [online], wyborcza.pl, 18 sierpnia 2014 [dostęp 2022-03-15] .
- ↑ Alula Pankhurst , Resettlement and famine in Ethiopia : the villagers' experience, Manchester: Manchester University Press, 1992, ISBN 0-7190-3537-6, OCLC 23769773 [dostęp 2021-10-20] .
- ↑ Jakub Potulski, System partyjny Rosji. Tradycja i współczesność, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2007, s. 179, ISBN 978-83-7326-448-9 .
- ↑ PAP, Czarnobyl wciąż straszy [online], fakty.interia.pl, 26 kwietnia 2005 [dostęp 2022-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-22] (pol.).
- ↑ Palme, (Sven) Olof (Joachim). Rulers.org. [dostęp 2020-09-21]. (ang.).
- ↑ Rozdział 5. W: Raport prezydenckiej komisji ds. katastrofy promu kosmicznego „Challenger”. T. 1. 1986.
- ↑ Aleksandra Stanisławska , Zbrodnia i kara Exxona [online], Rzeczpospolita, 12 marca 2009 (pol.).
- ↑ A Byte Out of History: Solving a Complex Case of International Terrorism – The Pan Am 103 Bombing. fbi.gov, 2003-12-19. [dostęp 2013-07-28]. (ang.).
- ↑ jesień ludów, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-02-12] .
- ↑ Jesień Ludów - Muzeum Historii Polski [online], muzhp.pl [dostęp 2019-02-12] (pol.).
- ↑ Polskie, NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna [online], Polskie miesiące [dostęp 2020-12-16] (pol.).
- ↑ Josef Filipec: Naše současná společnost, slovní zásoba a slovníky. Praga: Ústav pro jazyk český AV ČR, v. v. i., 1992. [dostęp 2017-02-16].
- ↑ Lukáš Valeš, Jiří Petráš: Sametová revoluce v českých obcích, městech a regionech aneb 25 let poté. České Budějovice: Vysoká škola evropských a regionálních studií, o.p.s., 2014, s. 102. ISBN 978-80-87472-75-0.
- ↑ Rumunia [online], rok1989.pl [dostęp 2017-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-26] .
- ↑ The day China trampled on freedom. theage.com.au, 2009-05-30. [dostęp 2020-07-09]. (ang.).
- ↑ Patricia Pizzurno Celestino Andrés Araúz: Estados Unidos invade Panamá Crónica de una invasión anunciada. critica.com. [dostęp 2009-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-21)]. (hiszp.).
- ↑ ROCKOWA MUZYKA. [w:] Encyklopedia muzyki PWN [on-line]. RMF Classic. [dostęp 2015-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-01)].
- ↑ Explore: Punk | AllMusic [online], AllMusic [dostęp 2011-05-11] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-11] .
- ↑ Explore: Hardcore Punk | AllMusic [online], AllMusic [dostęp 2011-05-11] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-11] .
- ↑ 40 płyt polskiego punk rocka (cz. I): lata 80. [online], Culture.pl, 19 grudnia 2017 [dostęp 2022-11-29] (pol.).
- ↑ Heavy Metal Music Genre Overview [online], AllMusic [dostęp 2022-11-20] (ang.).
- ↑ CNN.com - Live Aid 1985: A day of magic - Jul 1, 2005 [online], edition.cnn.com [dostęp 2019-11-17] .
- ↑ a b Historia Italo Disco. TOP80.PL, 2008-06-01. [dostęp 2012-07-25]. (pol.).
- ↑ Hi-NRG. AllMusic. [dostęp 2012-06-15].
- ↑ Vladimir Bogdanov, Chris Woodstra, Stephen Thomas Erlewine, John Bush: All Music Guide to Electronica: The Definitive Guide to Electronic Music. Backbeat Books, 2001. ISBN 0-87930-628-9. (ang.).
- ↑ a b T. Cateforis: Are We Not New Wave?: Modern Pop at the Turn of the 1980s. Michigan: Ann Arbor MI: University of Michigan Press, 2011, s. 52,62. ISBN 0-472-03470-7.
- ↑ David Johnson , Spandau Ballet, the Blitz kids and the birth of the New Romantics [online], the Guardian, 3 października 2009 [dostęp 2016-05-18] .
- ↑ Butler, M.J: Unlocking the Groove: Rhythm, Meter, and Musical Design in Electronic Dance Music. Indiana University Press, 2006, s. 33. ISBN 978-0253218049. (ang.).
- ↑ Eurodance. allmusic.com. [dostęp 2012-05-10]. (ang.).
- ↑ Anna Kowalczyk. Krótka historia disco polo. „Wiedza i Życie”. Nr 9, 1997. ISSN 0137-8929.
- ↑ 30 rocznica WWW. [dostęp 2019-03-12].