Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Łowiczu
 nr rej. 110-VI-19 z dnia 18.03.1961oraz 123 z 18.08.1967[1] | |||||||||||||
| bazylika mniejsza, katedra | |||||||||||||
 Bazylika Katedralna w Łowiczu (widok od strony ul. Podrzecznej na bramę) | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Adres |
pl. Stary Rynek 27 | ||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Łowicza  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |||||||||||||
Położenie na mapie powiatu łowickiego  | |||||||||||||
 52°06′28,58″N 19°56′37,43″E/52,107940 19,943730
| |||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||
Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja w Łowiczu – kościół znajdujący się przy Starym Rynku, nazywany „Mazowieckim Wawelem”, miejsce pochówku 12 arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski, którzy od 1136 często rezydowali w będącym ich własnością Łowiczu. Ponieważ prymasi Polski byli z tytułu pełnionych przez siebie urzędów kościelnych jednocześnie interreksami Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, od 1572 w czasach bezkrólewia, kościół pełnił tymczasową funkcję najważniejszej świątyni Rzeczypospolitej. 13 listopada 2012 obiekt został wpisany na listę Pomników historii[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie w tym miejscu stał kościół drewniany ufundowany w 1100 prawdopodobnie przez księcia Władysława Hermana. Nową świątynię zbudowano w stylu gotyckim. 25 kwietnia 1433 podniesiona do godności kolegiaty przez abpa Wojciecha Jastrzębca. Wówczas powstała też kapituła kolegiacka, a u jej boku powołano pierwszą w kraju kolonię Akademii Krakowskiej. W 1625 prymas Henryk Firlej rozpoczął przebudowę kolegiaty w stylu barokowym. Umieszczono wówczas w świątyni relikwie św. Wiktorii, ofiarowane przez papieża Urbana VIII. Głowa świętej przechowywana jest w złotym relikwiarzu autorstwa Jana Szeflera. Dzieło Firleja kontynuował prymas Maciej Łubieński. Nowa świątynia została rekonsekrowana i rededykowana 14 października 1668 przez prymasa Mikołaja Prażmowskiego. Autorami koncepcji architektonicznej byli Tomasz i Andrzej Poncino. Od 1719 czczony jest tutaj obraz Matki Boskiej Łowickiej, przedstawionej w typie Matki Boskiej Śnieżnej (Salus Populi Romani), autorstwa poznańskiego malarza Adama Swacha, ukoronowany 5 października 2002 przez abp Józefa Kowalczyka w asyście biskupa łowickiego Alojzego Orszulika[3]. Świątynia uległa poważnym zniszczeniom w czasie bitwy nad Bzurą w 1939. Po wojnie restaurowana. 25 marca 1992 papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus erygował diecezję łowicką, podnosząc kolegiatę łowicką do godności katedry. W czasie swej VII. Podróży Apostolskiej do Polski papież odwiedził Łowicz i 14 czerwca 1999 nadał katedrze łowickiej tytuł bazyliki mniejszej.
Wnętrze
[edytuj | edytuj kod]Orientowana świątynia trzynawowa o zbliżonym do kwadratu korpusie z dwuwieżową fasadą z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, ujętym w przybudówki – zakrystie.
Prezbiterium jest dwuprzęsłowe, zamknięte wielobocznie, za nim dobudowana od wschodu Kaplica Ogrójcowa z drugiej połowy XVIII wieku. Nawa główna pięcioprzęsłowa, natomiast nawy boczne czteroprzęsłowe. Na przedłużeniu naw bocznych przy prezbiterium na północy Kaplica Komorowskiego, za nią zakrystia wikariuszy, nad nią kapitularz. Po przeciwnej stronie kaplica Uchańskiego, za nią zakrystia kanonicka a nad nią skarbiec. W zachodnim przęśle nawy głównej pomiędzy wieżami znajduje się chór muzyczny wsparty na wielkiej arkadzie półeliptycznej. Nawy boczne oddzielone od głównej filarami arkadowymi. Ściany w prezbiterium i filary nawy głównej ozdobione pilastrami, dźwigającymi belkowanie z dekoracją stiukową.
Korpus katedry oplata pięć kaplic grobowych prymasów Polski:
- Kaplica Lipskiego (Najświętszego Sakramentu) – zbudowana w latach 1641–1647, ołtarz projektu Jakuba Fontany, polichromie autorstwa Adama Swacha, kaplica ku czci prymasa Jana Lipskiego
- Kaplica Prażmowskiego – w nawie północnej, zawiera barokowe epitafium prymasa Mikołaja Prażmowskiego oraz dwie płyty zasłaniające krypty grobowe.
- Kaplica Komorowskiego (Kaplica Pana Jezusa Ukrzyżowanego) – zbudowana w 1761, późnobarokowa autorstwa Jakuba Fontany, krucyfiks z XVI wieku, nagrobek prymasa Adama Komorowskiego, autorstwo przypisywane Janowi Chryzostomowi Redlerowi.
- Kaplica Uchańskiego (Kaplica św. Wiktorii) – wzniesiona w latach 1575–1580 przez Jana Michałowicza z Urzędowa, niegdyś mieszcząca manierystyczny nagrobek prymasa Jakuba Uchańskiego jego autorstwa (obecnie na zewnątrz kaplicy). Jako votum za zwycięstwo wojsk polskich pod Beresteczkiem w 1651, prymas Maciej Łubieński wzniósł w niej marmurowy ołtarz i umieścił relikwie św. Wiktorii w srebrno-złotej trumience. Kaplica została przebudowana w stylu klasycystycznym przez Efraima Szregera w 1782.
- Kaplica Wężyka (św. Anny) – wzniesiona w latach 1635–1640, w niej ołtarze św. Jana Nepomucena i św. Anny projektu Karola Baya, kaplica ku czci prymasa Jana Wężyka.
- Kaplica Tarnowskiego (Świętej Trójcy) – wzniesiona w latach 1609–1611, znajdują się tu renesansowy nagrobek Piotra Tarnowskiego, ojca prymasa Jana Tarnowskiego i rzeźby w ołtarzu, autorstwa gdańskiego rzeźbiarza Willema van den Blocke (po 1604).
W kościele spoczywa łącznie 12 prymasów Polski[4]. W kryptach bazyliki spoczywają: Henryk Firlej w cynowym sarkofagu, Andrzej Leszczyński, Wacław Leszczyński i prawdopodobnie Jan Przerębski – nienaruszone krypty otwarto około 2024 roku[4].
Fasada
[edytuj | edytuj kod]Fasada jest trzyosiowa, podzielona na dwie kondygnacje rozdzielone belkowaniem, ozdobione pilastrami, ujętymi w wielkim porządku. Wieńczy ją szczyt z frontonem ze spływami wolutowymi. Nad wejściowym portalem barokowym znajduje się tablica erekcyjna kolegiaty z 1652 z herbem Pomian prymasa Macieja Łubieńskiego.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Ołtarz pw. Bożego Ciała w Kaplicy Najświętszego Sakramentu -
Ołtarz św. Józefa -
Ołtarz św. Jana Nepomucena -
Kaplica św. Trójcy – tryptyk -
Sklepienie nad kaplicą Najświętszego Sakramentu w nawie północnej -
Epitafium arcybiskupa Mikołaja Prażmowskiego -
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-05-19].
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 r. w sprawie uznania za pomnik historii "Łowicz - Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny" Dz.U. z 2012 r. poz. 1239.
- ↑ Ks. Paweł Staniszewski, Koronacja obrazu Matki Bożej Łowickiej, Niedziela, 3 listopada 2002 r., nr 44
- ↑ a b Telewizja Polska S.A, Archeolodzy odkryli nieotwierane od setek lat krypty prymasów Polski [ZDJĘCIA] [online], lodz.tvp.pl [dostęp 2024-06-24] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona
- Architektura I Rzeczypospolitej (województwo rawskie)
- Bazyliki w Polsce
- Katedry rzymskokatolickie w Polsce
- Kościoły rzymskokatolickie w Łowiczu
- Świątynie pod wezwaniem św. Mikołaja
- Świątynie pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- Zabytkowe kościoły w Łowiczu
- Sanktuaria maryjne w diecezji łowickiej
- Architektura barokowa w województwie łódzkim
- Zniesione kolegiaty w Polsce