Bitwa pod Żytomierzem (VI 1920)
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
6–11 czerwca 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Żytomierzem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa Frontu Płd.-Zach. | ||
| Wynik |
zwycięstwo Sowietów | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Wyprawa kijowska 1920 roku[2]
Działania armji konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r.[3]
Bitwa pod Żytomierzem – walki polskich oddziałów tyłowych z sowiecką 4 Dywizją Kawalerii ze składu 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Sytuacja ogólna
[edytuj | edytuj kod]25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie[4][5]. Przeprowadzona operacja zaczepna polskich armii zakończyła się spektakularnym sukcesem. Zajęcie 7 maja Kijowa i utworzenie przedmościa na wschodnim brzegu Dniepru zakończyło polską ofensywę[6][7].
Po zakończeniu walk większość uczestniczących w niej jednostek polskich zorganizowała obronę punktową[8], a front ustabilizował się na linii od Prypeci, wzdłuż Dniepru, przez Białą Cerkiew, Skwirę, Lipowiec, Bracław, Wapniarkę do Jarugi nad Dniestrem[9].
Armia Czerwona wykorzystała ten czas na reorganizację sił i przygotowanie ofensywy. W rejon działań przybyła 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. 26 maja rozpoczęła się sowiecka ofensywa na Ukrainie. Budionny, po początkowych niepowodzeniach w walce z polską 13 Dywizją Piechoty, przegrupował siły i skoncentrował swoje oddziały naprzeciw styku polskich 3 Armii gen. Edwarda Śmigłego-Rydza i 6 Armii gen. Wacława Iwaszkiewicza[10]. Rano 5 czerwca trzy dywizje sowieckiej 1 Armii Konnej przeszły do działań zaczepnych na odcinku grupy gen. Jana Sawickiego i przełamały polski front[11][12][13]. Pod Samhorodkiem i w rejonie Ozierny powstała luka szerokości około dziesięciu kilometrów[14]. W ciągu kilku godzin 11 Dywizja Kawalerii opanowała rejon Rużyna, 4 Dywizja Kawalerii Jahniatyna, a 14 DK Karabczyjowa[15][16].
Walki pod Żytomierzem
[edytuj | edytuj kod]W pierwszej dekadzie czerwca w Żytomierzu stacjonowały kompanie marszowe 26. i 27 pułku piechoty chroniące linię kolejową Żytomierz – Korosteń – Berdyczów. W mieście znajdował się też szwadron Naczelnego Wodza oraz różne formacje tyłowe. Ludność utworzyła straż miejską, która strzegła porządku na ulicach[17].
W tym czasie, będąca w przestrzeni operacyjnej wojsk polskich, 1 Armia Konna Budionnego parła na zachód. Wykonując rozkaz dowódcy armii[a], sowiecka 4 Dywizja Kawalerii skierowała się na Żytomierz. Dowódca dywizji zdecydował jedną kolumną maszerować wprost na miasto, a drugą wykonać manewr obejścia. 6 czerwca obie kolumny podeszły pod miasto. Tu Sowieci uzbroili nieprzychylnie nastawioną do Polaków miejscową ludność i w ten sposób wzmocnili swoje szeregi. Pod Murowaną doszło do potyczki wysłanego na rozpoznanie szwadronu przybocznego Naczelnika Państwa z sowieckimi ubezpieczeniami. Po krótkiej walce polski szwadron wycofał się do Staniszówki. W południe Sowieci zaatakowali stację kolejową i zdobyli ją. Polacy rozpoczęli ewakuację miasta i wycofali się w stronę Zwiahla[b]. Kawaleria Budionnego nie zajęła jednak miasta; wkrótce wycofała się spod Żytomierza i skoncentrowała się w rejonie Lewków – Kalinówka – Wachówka. Wtedy Polacy wrócili do miasta i ponownie zorganizowali jego obronę. Polska załoga liczyła wówczas około 250 żołnierzy[17][20].
12 czerwca pod Żytomierz podeszły główne siły 4 i 14 Dywizji Kawalerii. Polski opór był raczej symboliczny i około 15.00 ewakuowano miasto. Wieczorem zajęty już przez Sowietów Żytomierz atakowała z małej wysokości 7 eskadra myśliwska i eskadry V dywizjonu lotniczego. Brawurowe acz ryzykowne ataki powodowały popłoch wśród czerwonoarmistów[17][21].
Bilans walk
[edytuj | edytuj kod]Jednostki polskie nie zdołały utrzymać Żytomierza. 8 czerwca dowódca 1 Armii Konnej Siemion Budionny meldował[19]:
4. dyw. j. o świcie dnia 7.VI. wyruszyła z rejonu Niechworoszcz w celu zajęcia Żytomierza, odrzuciła napotkane po drodze oddziały nieprzyjaciela i o godz. 18., dn. 7.VI., zajęła Żytomierz, zniszczyła załogę miasta, poprzerywała całą łączność techniczną, tory kolejowe, mosty, wysadziła składy artyleryjskie, oswobodziła za Żytomierzem 5000 żołnierzy czerwonej armji, uwolniła z więzień 2000 czerwono-armiejców i pracowników politycznych, zdobyła eszelon z końmi i 4 działa angielskie, oraz 2 wagony k. m. Całą noc płonęły składy i słychać było wybuchy.
Zbytnie zaangażowanie się Budionnego w obszarze Berdyczów – Żytomierz spowodowało, że nie uderzył on w odsłonięte skrzydło i tyły polskiej 3 Armii gen. Rydza-Śmigłego i nie zrealizował nakazanego mu rozkazu współdziałania z 45 Dywizją Strzelców i pobicia polskiej 7 Dywizji Piechoty. Umożliwiło to operującej pod Kijowem polskiej 3 Armii wyjście z rysującego się kotła okrążenia[22].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rozkaz dowódcy 1 AK brzmiał:[…] Dla spełnienia tego zamiaru, 4. dyw. j. niezwłocznie ma wyruszyć na Żytomierz, a 11. dyw. j. na Berdyczów. 6. dyw. j. i 11. dyw. j. pozostają w swych rejonach, ubezpieczając te zagony od południa i wschodu. W ciągu 7 i 8 czerwca opanować węzły kolejowe Żytomierz i Berdyczów, celem zniszczenia znajdujących się tam, obficie zaopatrzonych magazynów, oraz popsucia środków komunikacyjnych i łączności. […] Dla spełnienia tego zamiaru, 4. dyw. j. niezwłocznie ma wyruszyć na Żytomierz, a 11. dyw. j. na Berdyczów. 6. dyw. j. i 11. dyw. j. pozostają w swych rejonach, ubezpieczając te zagony od południa i wschodu[18].
- ↑ Znajdujące się w Żytomierzu dowództwo polskiego Frontu ukraińskiego opuściło miasto około trzy godziny przed wejściem doń jazdy sowieckiej. Zdołała również wycofać się dość bezładnie większość zakładów i taborów wojskowych[19].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Kutrzeba 1937 ↓.
- ↑ Biernacki 1924 ↓.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 67.
- ↑ Tym 2020 ↓, s. 13.
- ↑ Stachiewicz 1925 ↓, s. 106.
- ↑ Odziemkowski i Rukkas 2017 ↓, s. 183.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 275.
- ↑ Przybylski 1930 ↓, s. 149.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 230.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 231.
- ↑ Herkner 1929 ↓, s. 25.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 66.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 132.
- ↑ Wyszczelski 2009 ↓, s. 150.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 68.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 490.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 85.
- ↑ a b Biernacki 1924 ↓, s. 87.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 86-88.
- ↑ Wyszczelski 2009 ↓, s. 154.
- ↑ Kutrzeba 1937 ↓, s. 221.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V-20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
- Władysław Seweryn Herkner: Zarys historji wojennej 2-go pułku ułanów grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
- Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
- Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.