Bitwa pod Leplem (1919)
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
29 września – 16 października 1919 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Leplem | ||
| Terytorium | |||
| Wynik |
wygrana Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Bitwa pod Leplem – walki oddziałów polskich 8 Dywizji Piechoty gen. Stefana Mokrzeckiego i 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Józefa Lasockiego z oddziałami Armii Czerwonej toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Latem 1919 Wojsko Polskie realizowało szeroko zakrojoną operację zaczepną, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny[2][3][4][5]. W jej wyniku na północy oddziały polskie na przełomie sierpnia i września dotarły do Dźwiny. Przeciwnik utrzymał jednak silne przedmościa pod Dyneburgiem, Krasławiem i Dryssą[6].
Dowódca Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Stanisław Szeptycki podzielił front nad Dźwiną na dwa odcinki. Odcinka wschodniego, osłaniającego kierunek z Połocka do Dzisny i biegnącego dalej wzdłuż Auty do jeziora Żado, broniła 8 Dywizja Piechoty gen. Stefana Mokrzeckiego[7]. Na północnym wschodzie dywizja graniczyła z 1 Dywizją Piechoty Legionów, na północnym zachodzie z 1 Brygadą Jazdy płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego[8].
Walczące wojska[edytuj | edytuj kod]
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| Front Litewsko-Białoruski | gen. Stanisław Szeptycki | NDWP |
| ⇒ 8 Dywizja Piechoty | gen. Stefan Mokrzecki | Front Lit. Biał. |
| → 13 pułk piechoty | płk Bolesław Kraupa | grupa płk. Kraupy |
| → I/33 pułku piechoty[9] | ||
| ⇒ 1 Dywizja Lit.-Biał. | gen. Józef Lasocki | Front Lit. Biał. |
| → Wileński pułk strzelców | mjr Stanisław Bobiatyński[a] | grupa płk. Bejnara |
| — I/wileńskiego ps | ||
| — II/wileńskiego ps | por. Jan Dąbrowski | |
| → Grodzieński pułk strzelców | mjr. Kazimierz Rybicki | |
| batalion grodzieńskiego ps | por. Jerzy Dąbrowski | |
| → Miński pułk strzelców | ppłk Bronisław Adamowicz | grupa płk. Kraupy |
| → 10 pułk artylerii polowej | grupa wsparcia | |
| → pluton 6/8 pułku artylerii polowej | por. Józef Derewojed | |
 Armia Czerwona
| ||
| ⇒ 11 Dywizja Strzelców | ||
| ⇒ 52 Dywizja Strzelców | ||
| → 460, 462, 164, 463 pułk strzelców | ||
| ⇒ 17 Dywizja Strzelców | ||
| ⇒ 53 Dywizja Strzelców | ||
Walki pod Leplem[edytuj | edytuj kod]
- Walki w październiku 1919
Obszar Lepla miał duże znaczenie strategiczne dla obu walczących stron. Tędy biegł szlak prowadzący na tak zwaną Bramę Smoleńską i dalej na Moskwę oraz drogi na Newel i Rżew. 29 września 1919 Lepel opanowała grupa ppłk. Bolesława Kraupy[b] w składzie 13. i I/33 pułki piechoty[11][9]. 27 września dowódca grupy zarządził atak na Lepel[12]. 2 i 3 kompania 13 pułku piechoty otrzymały rozkaz oskrzydlenia nieprzyjaciela, a dwie kompanie 35 pp, wsparte plutonem 6/8 pułku artylerii polowej ppor. Józefa Derewojeda, miały wykonać atak frontalny. Skrzydłowy atak prowadzony przez kpt. Feliksa Frankowskiego uzyskał powodzenie i nieprzyjaciel opuścił Lepel, a następnego dnia został odrzucony dalej na wschód[13].
W połowie października Sowieci przeszli do natarcia, a 8 Dywizja Piechoty została zmuszona do odwrotu na linię Auty. Nieprzyjaciel obszedł Lepel i w Osietyszczach zmusił kompanię 33 pułku piechoty do wycofania się. Dla jej wzmocnienia wysłano 5/13 pułku piechoty. Nie doszła ona jednak do Osietyszcz, gdyż już w Miedwiedówce stoczyła walkę z nieprzyjacielem i zmuszona została do odwrotu na Pyszno. Jednocześnie nieprzyjaciel zaatakował 3. i 7 kompanię 13 pp w okolicy Zatyklasie i Staje i obie odrzucił również w kierunku na Pyszno[14].
16 października Sowieci zajęli Pyszno, a polskim pododdziałom zgrupowanym w Leplu groziło okrążenie. Nie mogły się już one wycofać na zachód w stronę Berezyny. Po zajęciu Osietyszcz nieprzyjaciel zamknął też drogę odwrotu od południa. Jedyną drogą odwrotu, jaka pozostawała, był trakt północno-wschodni, prowadzący z Lepla na Kamień i Woroń[14]. W tym też dniu do Lepla przybył dowódca grupy ppłk Bolesław Kraupa i nakazał odwrót na Kamień. 13 pułk piechoty, wzmocniony 6 baterią 8 pułku artylerii polowej, opuścił miasto. Wraz z nim swoje domostwa opuszczała ludność cywilna, bojąc się zemsty bolszewików[15].
Marsz do Woronia odbył się bez przeszkód, ale okazało się, że w okolicy tej nie było żadnych polskich oddziałów. Wobec takiego stanu rzeczy dowódca grupy postanowił wrócić i siłą utorować sobie drogę do Berezyny przez Pyszno. Po drodze, na wysokości Antonówki, silny oddział sowiecki zamknął drogę Polakom, lecz po krótkiej walce został odrzucony. Kolejną walkę stoczono w okolicach Pyszna[15]. Pod Pysznem Polacy odrzucili trzy bataliony sowieckie próbujące odciąć im odwrót i wycofali się za Berezynę[16].
17 października, po nieudanej akcji odzyskania Lepla, oddziały polskie rozpoczęły odwrót na tak zwaną drugą linię obronną Uhły – Świada – Ziabki[17]. W czasie działań odwrotowych miejscowa ludność, a szczególnie mieszkańcy Staj i Małego Półświża, była bardzo wrogo nastawiona do polskiego wojska. Zdarzały się przypadki, że rannych żołnierzy polskich dobijano i obdzierano z ubrań[15]
w listopadzie 1919
- Działania wojenne w listopadzie 1919
Wobec trudnego położenia 8 Dywizji Piechoty atakowanej przez oddziały sowieckich 11., 52., 17. i 53 Dywizji Strzelców[21], w trzeciej dekadzie października wycofano znad Berezyny i Ptyczy 1 Dywizję Litewsko-Białoruską i skierowano ją na pomoc ciężko walczącej 8 Dywizji Piechoty. Jej zadaniem było rozbicie wojsk nieprzyjaciela działających między Połockiem i Leplem oraz odrzucenie ich za Ułłę i Dźwinę[22].
3 listopada ruszyło polskie natarcie. Grupa południowa płk. Władysława Bejnara[c], w składzie wileński pułk strzelców, I batalion grodzieńskiego pułku strzelców[24] i jedna bateria 10 pułku artylerii polowej, sforsowała Berezynę pod Mościszczem, przełamała obronę sowieckiego 461 pułku strzelców i rozwijała natarcie na Osietyszcze - Horodek - Lepel. Grupa północna płk. Bolesława Kraupy, w składzie dwa bataliony 13 pułku piechoty, miński pułk strzelców i dwie baterie 10 pułku artylerii polowej, maszerowała dwiema kolumnami przez Kadubiszcze - Pyszno na Stary Lepel, oraz przez Czernicę na Woroń - Kamień[16][23]. 4 listopada grupa północna opanowała Uszacz i, nacierając dalej, do 8 listopada wyrzuciła Sowietów za Dźwinę. Także grupa południowa odniosła sukces.
5 listopada Wileński pułk strzelców mjr. Stanisława Bobiatyńskiego[d], wzmocniony batalionem grodzieńskiego ps, opanował Horodek i podszedł do Lepla. Miejscowości broniły 460 i 463 pułki strzelców, a wspierały je ogniowo dwie baterie artylerii. Pierwsze natarcie I/wileńskiego ps załamało się w ogniu oddziałów 52 DS. Na dodatek z pobliskiego Kamienia w kierunku Lepla maszerował silny oddział 17 Dywizji Strzelców. Uderzył on na I batalion spychając go do wsi Staje. Wtedy mjr Bobiatyński wprowadził do walki odwodowy batalion grodzieński por. Jerzego Dąbrowskiego. Kompanie obu batalionów, w przeprowadzonym z wielkim impetem kontrataku, rozbiły nieprzyjaciela pod Stajami i uchwyciły mosty na Jessie.
Równocześnie II/wileńskiego ps por. Jana Dąbrowskiego opanował przeprawę we wsi Śluzy i zagroził Leplowi od południa. Około 17.00 Lepel został opanowany, ale nieprzyjaciel kontratakował i walki uliczne trwały aż do nocy. W walkach tych wyróżnił się por. Feliks Oreluk[e], który zgrupował wokół siebie strzelców grodzieńskich i wileńskich i zaciekle bronił miasta. W nocy w mieście kwaterowały dwa bataliony wileńskiego pułku i jeden mińskiego oraz dwie baterie, a I/grodzieńskiego ps wysunął się do przodu i o świcie 6 listopada zdobył Półświż. W walkach o Lepel oddziały polskie straciły 75 żołnierzy. Wzięto do niewoli około 150 jeńców i zdobyto dwa ckm-y[26][27].
13 listopada na stanowiska Wileńskiego pułku strzelców rozmieszczone w Leplu uderzyły dwie brygady 52 Dywizji Strzelców. Przez cztery dni czerwonoarmiści bezskutecznie próbowali przełamać twardą polską obronę grupy płk. Bejnara[28].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W czasie walk obowiązki dowódcy Wileńskiego ps pełnił etatowy dowódca I batalionu mjr Stanisław Bobiatyński. W tym czasie etatowy dowódca pułku płk Adamski pełnił obowiązki dowódcy brygady[10].
- ↑ Ppłk Bolesław Kraupa w owym czasie był etatowym dowódcą 13 pułku piechoty.
- ↑ Pułkownik Władysław Bejnar objął 2 listopada dowództwo I Brygady Litewsko-Białoruskiej[23].
- ↑ Wileński pułk posiadał w tym czasie dwa bataliony z dwiema kompaniami karabinów maszynowych oraz 9 kompanię, utworzoną z uzupełnienia z batalionu zapasowego pułku. Ponadto w skład pułku wchodziły: oddział konnych wywiadowców w sile 56 szabel, kompania techniczna, 3 kompania karabinów maszynowych oraz pluton telefoniczny, Stan bojowy pułku wynosił: 36 oficerów, 833 szeregowych[10].
- ↑ Za zdobycie Lepla ppor. Feliks Oreluk został odznaczony krzyżem srebrnym Orderu „Virtuti Militari”[25].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 415.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 165.
- ↑ Tym 2020 ↓, s. 18.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 24.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 119.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 119-120.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 329.
- ↑ a b Ciapka 1929 ↓, s. 8.
- ↑ a b Waligóra 1928 ↓, s. 146.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 224.
- ↑ Kraszewski 1929 ↓, s. 12.
- ↑ Goch 1929 ↓, s. 16.
- ↑ a b Goch 1929 ↓, s. 17.
- ↑ a b c Goch 1929 ↓, s. 18.
- ↑ a b Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 207.
- ↑ Ciapka 1929 ↓, s. 9.
- ↑ Waligóra 1928 ↓, s. 185.
- ↑ Waligóra 1928 ↓, s. 152.
- ↑ Waligóra 1928 ↓, s. 156.
- ↑ Dąbrowski 1928 ↓, s. 19.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 225.
- ↑ a b Waligóra 1928 ↓, s. 151.
- ↑ Dąbrowski 1928 ↓, s. 20.
- ↑ Dąbrowski 1928 ↓, s. 21.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 225-226.
- ↑ Dąbrowski 1928 ↓, s. 20-21.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 226.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Józef Ciapka: Zarys historji wojennej 33-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Jerzy Dąbrowski: Zarys historii wojennej 81-go pułku Strzelców Grodzieńskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Kazimierz Goch: Zarys historji wojennej 13-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Stanisław Kraszewski: Zarys historji wojennej 8-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
- Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.