Bitwa pod Hornostajpolem
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
1–8 czerwca 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Hornostajpolem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Bitwa pod Hornostajpolem – walki polskiej 7 Brygady Jazdy gen. Aleksandra Romanowicza i 6 pułku piechoty Legionów mjr. Bolesława Popowicza z oddziałami sowieckiej Grupy Aleksandra Golikowa toczone w czasie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego na Ukrainie w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Po spektakularnym sukcesie wojsk polskich na Ukrainie i zajęciu 7 maja 1920 Kijowa, front ustabilizował się na linii od Prypeci, wzdłuż Dniepru, przez Białą Cerkiew, Skwirę, Lipowiec, Bracław, Wapniarkę do Jarugi nad Dniestrem[2][3][4].
Armia Czerwona wykorzystała okres zastoju na reorganizację sił i przygotowanie ofensywy. W rejon działań przybyła 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. 26 maja rozpoczęła się sowiecka ofensywa na Ukrainie[5][6]. 1 Armia Konna miała uderzyć na styk polskich 3. i 6 Armii, rozbić 13 Dywizję Piechoty, wejść na tyły 3 Armii i współdziałając z 12 Armią zamknąć i rozbić ją w Kijowie[7].
Walczące wojska[edytuj | edytuj kod]
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| 7 Brygada Jazdy | gen. Romanowicz | 3 Armia |
| ⇒ 17 pułk ułanów | ppłk Witold Żychliński | |
| ⇒ pułk jazdy tatarskiej | ||
| 9 Dywizja Piechoty | gen. Władysław Sikorski | Grupa Poleska |
| 1 Dywizja Piechoty Legionów | płk Juliusz Rómmel | 3 Armia |
| ⇒ 1 pułk piechoty Legionów | ||
| → II/1 pułku piechoty Legonów | por. Stefan Holinkowski | |
| ⇒ 6 pułk piechoty Legionów | ppłk Bolesław Popowicz | |
 Armia Czerwona
| ||
| 25 Dywizja Strzelców | Iwan Kutiakow | Grupa Golikowa |
| ⇒ 73 Brygada Strzelców | 25 DS | |
| ⇒ 75 Brygada Strzelców | ||
| → 225 pułk strzelców | ||
| 7 Dywizja Strzelców | Aleksandr Golikow | Grupa Golikowa |
| ⇒ 20 Brygada Strzelców | 7 DS | |
| Baszkirska Brygada Kawalerii | Musa Murtazin | Grupa Golikowa |
| ⇒ 7 pułk kawalerii | ||
Walki pod Hornostajpolem[edytuj | edytuj kod]
W końcu maja sowiecka 12 Armia komarma Siergieja Mieżeninowa i 1 Armia Konna Siemiona Budionnego podjęły działania zaczepne przeciwko 3 Armii gen. Edwarda Rydza-Śmigłego w rejonie Kijowa i na południe od tego miasta. Dowództwo polskie dokonało przesunięcia odwodów na prawe skrzydło 3 Armii, a na linii Dniepru, na południe od ujścia Prypeci do Wyszhorodu, pozostała słaba 7 Brygada Jazdy gen. Aleksandra Romanowicza, mając w swoim składzie jedynie 17 pułk ułanów i pułk jazdy tatarskiej. Na północ od ujścia Prypeci stały oddziały 9 Dywizji Piechoty gen. Władysława Sikorskiego[9].
Tymczasem 12 Armia przegrupowała swoje oddziały i naprzeciw lewego skrzydła polskiej 3 Armii stanęła licząca około 10 000 żołnierzy i posiadająca około 60 dział Grupa Aleksandra Golikowa. W jej skład wchodziła 7. i 25 Dywizja Strzelców oraz Baszkirska Brygada Kwalerii[a]. Zadaniem Golikowa było sforsować Dniepr, uderzyć w styk 3 Armii i Grupy Poleskiej, a po przełamaniu polskiego frontu nacierać w kierunku na Korosteń[11].
Już 1 czerwca, jeszcze przed zakończeniem koncentracji grupy, Sowieci sforsowali Dniepr w rejonie Pieczkowa prawie 300 osobowym oddziałem i starli się z 3 szwadronem 17 pułku ułanów por. Zygmunta Moszczeńskiego[12]. Nocą podeszła pod rzekę 73 Brygada Strzelców i, wykorzystując liczebną przewagę, z marszu sforsowała Dniepr i utworzyła przyczółki pod Stracholesiem i Rotyczami. 2 czerwca polscy ułani zostali wyparci z Hornostajpola. Widząc powagę sytuacji gen. Śmigły-Rydz wzmocnił brygadę jady gen. Romanowicza dwiema kompaniami 6 pułku piechoty Legionów. Jeszcze tego dnia polska piechota odbiła Hornastajpol, ale załamały się kontrataki 17 pułku ułanów na Stracholesie i Rotycze[13].
Ponieważ nowe sowieckie oddziały podchodziły nad rzekę, dowódca 3 Armii podporządkował gen. Romanowiczowi cały 6 pułk piechoty Legionów mjr. Popowicza, z przydzielonymi mu trzema bateriami 1 pułku artylerii polowej[b]. Do czasu przybycia pułku 7 Brygada Jazdy miała utrzymać linię Teterewa. Obronę polskich ułanów wspierały 3. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 7 eskadra myśliwska, bombardując pod Okuninowem sowieckie środki przeprawowe[10]. Pomimo dużych strat, Sowieci nie przerwali przeprawy, a ponad pięćdziesiąt łodzi i statków oraz pięć opancerzonych jednostek flotylli dnieprzańskiej kontynuowało przerzut piechoty na przyczółki[9].
3 czerwca grupa Golikowa otrzymała zadanie prowadzenia natarcia w kierunku Malina i Borodzianki. Celem działań miało być odcięcie odwrotu polskiej 3 Armii z Kijowa. Dzień później Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało przeprowadzić wspólną akcję siłami 9 Dywizji Piechoty z Grupy Poleskiej i oddziałów północnego skrzydła 3 Armii. Celem działań miało być zepchnięcie Sowietów za Dniepr. W tym celu 6 czerwca gen. Romanowicz miał uderzyć 7 Brygadą Jazdy i 6 pp Leg. przez Hornostajpol na Stracholesie i Rotycze. 2 Brygada Jazdy z Grupy Poleskiej miała obsadzić ujście Prypeci. Sowieci uprzedzili polskie natarcie i rano 5 czerwca 73 Brygada Strzelców zaatakowała Hornostajpol i wyparła z miejscowości pułk jazdy tatarskiej. Skutecznie kontratakował 6 pp Leg. i około 17.00 odzyskano Hornostajpol. Wieczorem na polu bitwy zjawiła się Baszkirska Brygada Kawalerii i odbiła tę miejscowość, a oddziały mjr. Popowicza wycofały się na południowy brzeg Teterewa. Brzeg Dniepru na prawo od nowych stanowisk 6 pp Leg. i pułku jazdy tatarskiej obsadził 17 pułk ułanów. Jeszcze tego dnia na zachodni brzeg Dniepru przeszła cała 75 Brygada Strzelców, a pod Okuninow podeszła 20 Brygada z 7 Dywizji Strzelców[14].
Nocą z 5 na 6 czerwca zgrupowanie gen. Romanowicza wzmocnił II batalion 1 pułku piechoty Legionów, z przydzieloną baterią artylerii[c]. W ramach planowanego współdziałania gen. Sikorski wyznaczył do walk grupę złożoną z siedmiu kompanii piechoty, dywizjonu strzelców wołyńskich i baterii artylerii. Grupa ta miała obsadzić przeprawy nad Uszą, a następnie ruszyć wzdłuż Prypeci i Dniepru na Stracholesie przez Czernobyl. W ramach tegoż współdziałania 7 Brygada Jazdy otrzymała rozkaz uderzenia na Hornostajpol. I tym razem Golikow uprzedził natarcie Polaków. 6 czerwca Baszkirska Brygada Kawalerii i 25 Dywizja Strzelców uderzyły na pozycje 6 pp Leg. nad Teterewem. Gwałtowne natarcie sześciu pułków strzelców i trzech pułków kawalerii zepchnęło Polaków na Bohdany, a wchodząca do walki 20 BS zagroziła prawemu skrzydłu 6 pp Leg[16].
W tym czasie na pomoc 6 pp Leg. maszerował II/1 pułku piechoty Legionów por. Holinkowskiego. Przeszedł on przez Złodziejówkę, gdzie dołączyły do niego tabory 6 pp Leg. i artyleria. Gdy czoło batalionu osiągnęło skraj lasu około dwa km na północ od Złodziejówki, a artyleria i tabory wyszły długą kolumną na otwartą przestrzeń, z zarośli wyjechał do szarży sowiecki 7 pułk kawalerii. Polacy odparli szarżę ogniem artylerii i broni maszynowej. Walka opóźniła jednak marsz batalionu, zatem nawiązanie łączność z mjr. Popowiczem nastąpiło dopiero w momencie, gdy 6 pp Leg. pod naporem atakujących od czoła 75 BS i Baszkirskiej BK oraz oskrzydlającego manewru 20 BS opuścił okopy pod Bohdanami i schronił się do lasu[17]. Wzmocniony nowo przybyłym batalionem mjr Popowicz rozpoczął o 18.00 kontratak, prowadząc go po obu stronach drogi Złodziejówka - Bohdany. W walce „na bagnety” żołnierze zmusili Baszkirską BK do odwrotu w kierunku Hornostajpola, a w Bohdanach nawiązali walkę z 225 pułkiem strzelców.
Ze względu na ogólne położenie na froncie, oraz wychodzenie na tyły polskiej piechoty pododdziałów 58 ps z 7 DS i 7 pułku kawalerii, około 22.00 mjr. Popowicz otrzymał rozkaz odwrotu[18][19]. Korzystając z deszczowej, ciemnej nocy, już po północy II/1 pp Leg. podszedł pod Złodziejówkę, zlikwidował sowieckie ubezpieczenia, wdarł się do wioski i rozbił z zaskoczenia dwa bataliony 58 ps. Przy zabitym dowódcy pułku znaleziono rozkazy operacyjne grupy Golikowa. Następnie batalion zajął stanowiska na północny wschód od Złodziejówki i osłaniał odwrót 6 pp Leg., artylerii i taborów[20].
Nie doszło do planowanej akcji Grupy Poleskiej, gdyż spadek wody na Prypeci opóźnił transport kompanii 9 DP statkami do Czernobyla, zaś próbę nawiązania łączności z 7 Brygadą Jazdy udaremnił oddział ekspedycyjny nr 1 grupy Golikowa, który podszedł pod Czernobyl. Wobec, jak to sam ocenił, słabości własnych sił, gen. Sikorski zaprzestał działań na korzyść 3 Armii. W tej sytuacji, zagrożony podwójnym oskrzydleniem gen. Rydz-Śmigły postanowił ewakuować przedmoście kijowskie. 8 czerwca Naczelne Dowództwo zarządziło na Ukrainie ogólny odwrót wojsk polskich[14].
Bilans walk[edytuj | edytuj kod]
Porażka Polaków pod Hornostajpolem była skutkiem zaskoczenia 3 Armii działaniami Grupy Golikowa oraz brakiem odwodów operacyjnych. Zabrakło także skutecznego współdziałania ze strony Grupy Poleskiej. Przegrana bitwa stworzyła groźbę oskrzydlenia 3 Armii od północy, co w połączeniu z sukcesem 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego pod Samhorodkiem zadecydowało o odwrocie wojsk polskich z Ukrainy. W bitwie obie strony poniosły duże straty[20].
Na sztandarze 6 pułku piechoty Legionów widniał między innymi napis nawiązujący do walk pułku nad Dnieprem: „Hornostajpol 7.VI. 1920”[21].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Przybylski 1930 ↓, s. 149.
- ↑ Stachiewicz 1925 ↓, s. 106.
- ↑ Odziemkowski i Rukkas 2017 ↓, s. 183.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 66.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 206.
- ↑ Przybylski 1930 ↓, s. 214.
- ↑ Rutkowski 1928 ↓.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 147.
- ↑ a b Odziemkowski 2010 ↓, s. 509.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 57.
- ↑ Wasiutyński 1929 ↓, s. 11.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 143.
- ↑ a b Odziemkowski 1998 ↓, s. 58.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 510.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 147-148.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 148.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 143-144.
- ↑ Pomarański 1931 ↓, s. 69.
- ↑ a b Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 144.
- ↑ Skarbek 1929 ↓, s. 25.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V-20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Stefan Pomarański: Zarys historji wojennej 1-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Stanisław Rutkowski. Pierwsze walki z armją konną pod Koziatynem (28. V. 1920 — 6. VI. 1920). „Bellona”. 31, s. 231-252, 1928. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy.
- Edward Skarbek: Zarys historji wojennej 6-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
- Jerzy Wasiutyński: Zarys historii wojennej 17-go pułku Ułanów Gnieźnieńskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.