Przejdź do zawartości

Henry Fonda

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Henry Fonda
Ilustracja
Henry Fonda (1970)
Imię i nazwisko

Henry Jaynes Fonda

Data i miejsce urodzenia

16 maja 1905
Grand Island

Data i miejsce śmierci

12 sierpnia 1982
Los Angeles

Zawód

aktor

Współmałżonek

Margaret Sullavan
(1931-1932; rozwód)
Frances Ford Seymour
(1936-1950; jej śmierć)
Susan Blanchard
(1950-1956; rozwód)
Afdera Franchetti
(1957-1961; rozwód)
Shirlee Mae Adams
(1965-1982; jego śmierć)

Lata aktywności

1935–1982

Odznaczenia
Brązowa Gwiazda (Stany Zjednoczone) Presidential Unit Citation – baretka marynarki Medal Amerykańskiej Służby Obronnej Medal Kampanii Amerykańskiej (USA) Medal Kampanii Azji-Pacyfiku (USA) Medal Wyzwolenia Filipin
Multimedia w Wikimedia Commons

Henry Jaynes Fonda (ur. 16 maja 1905 w Grand Island, zm. 12 sierpnia 1982 w Los Angeles) – amerykański aktor. Patriarcha rodziny aktorskiej Fondów, ojciec Jane i Petera, dziadek Bridget.

American Film Institute umieścił go na 6. miejscu na liście największych amerykańskich aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends)[1].

8 lutego 1960 otrzymał własną gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 1601 Vine Street[2][3].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w 1905 w Grand Island w stanie Nebraska[4] jako syn Elmy Herberty (z domu Jaynes) i Williama Brace’a Fondy[5]. Przodkowie Fondów pochodzili z Genui we Włoszech, skąd w XV wieku przenieśli się do Amsterdamu w Holandii, a w 1642 – do Ameryki Północnej[5][6].

Studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Minnesoty, ale przerwał studia na drugim roku[5]. Pracował jako mechanik w firmie telefonicznej Northwestern Bell i pracownik socjalny lokalnego magistratu[7], następnie w 1925 pracował w firmie Retail Credit Company. 10 października 1925 zadebiutował jako aktor rolą w spektaklu Ty i ja (You and I) w teatrze Omaha Community Playhouse[7]. W 1929 powrócił na Manhattan i University Players Guild oraz zagrał w spektaklach: Gra życia i śmierci (The Game of Life and Death) oraz Diabeł i ser (Devil and the Cheese).

W 1932 udał się do Hollywood, aby kręcić filmy. W 1935 zadebiutował w kinie rolą Dana Harrowa w komedii Victora Fleminga The Farmer Takes a Wife (Rolnik bierze żonę) z Janet Gaynor, a rok wcześniej występował w tej samej roli w przedstawieniu na Broadwayu[8]. W tym czasie poznał Jamesa Stewarta, z którym się przyjaźnił[5]. Popularność i uznanie krytyków przyniosła mu główna rola Toma Joada w dramacie Johna Forda Grona gniewu (The Grapes of Wrath, 1940), ekranizacji powieści Johna Steinbecka o tym samym tytule; za występ w filmie był nominowany do zdobycia Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego[9].

W 1943 wstąpił do amerykańskiej marynarki wojennej, służąc jako kwatermistrz trzeciej klasy na pokładzie niszczyciela USS „Satterlee” na Pacyfiku, aż do 1946[10][11].

Po zakończeniu służby wojskowej powrócił do aktorstwa. Zebrał przychylne recenzje krytyków i widzów rolą oficera marynarki Douga Robertsa w spektaklu Pan Roberts (reż. Joshua Logan), w którym zadebiutował w lutym 1948 w Alvin Theatre na Broadwayu[12]. Rolę powtórzył w kinowej wersji sztuki – Mister Roberts (1955) Johna Forda i Mervyna LeRoya[12]. Wystąpił także m.in. w westernach Miasto bezprawia (1946) Johna Forda i Gwiazda szeryfa (1957) Anthony’ego Manna, a także w kameralnym filmie „jednego stołu” Sidneya Lumeta Dwunastu gniewnych ludzi (1956) oraz dramatach wojennych: Bitwa o Ardeny (1965) Ken Annakina i Bitwa o Midway (1976) Jacka Smighta. Za rolę w dramacie psychologiczno-obyczajowym Marka Rydella Nad złotym stawem (1981) otrzymał w 1982 Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego[13]. Rok wcześniej został nagrodzony honorowym Oscarem za całokształt dokonań.

Otrzymał amerykańskie medale kampanii – Medal Obrony Narodowej, Medal Wyzwolenia Filipin i Medal Azjatyckiego Teatru Pacyficznego (1905-1982)[11].

Zmarł 12 sierpnia 1982 w Cedars-Sinai Hospital w Los Angeles[14] po chorobie serca i raka gruczołu krokowego[11].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

25 grudnia 1931 ożenił się z aktorką Margaret Sullavan, ale rozstali się po pół roku małżeństwa[8]. 16 września 1936 w Park Avenue Christ Church w Nowym Jorku poślubił Frances Ford Seymour, wdowę po bogatym przemysłowcu, George’u T. Brokawie[15]. Mieli dwoje dzieci: Jane i Petera[16], także aktorów. Latem 1949 odszedł od żony, która w kwietniu 1950 popełniła samobójstwo[5][17]. W grudniu 1950 poślubił aktorkę Susan Blanchard, z którą adoptował córkę, Amy[18]. Tuż po rozwodzie na początku 1957 ożenił się z aktorką Afderą Franchetti, z którą nawiązał romans na planie filmu Wojna i pokój, jednak i to małżeństwo skończyło się rozwodem[19]. Następnie związał się ze znacznie młodszą byłą stewardesą Shirlee Adams[20], która towarzyszyła mu aż do jego śmierci[21].

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
Rok Nagroda Kategoria Film
1939 National Board of Review Najlepszy aktor Młodość Lincolna (1939)
1958 Złoty Glob Najlepszy aktor w filmie dramatycznym Dwunastu gniewnych ludzi (1957)
Nagroda BAFTA Najlepszy aktor zagraniczny
Nagroda BAFTA Najlepszy aktor
1973 David di Donatello Nagroda za całokształt pracy aktorskiej –
1977 Nagroda Grammy Najlepsze nagranie mówionego słowa
Great American Documents 		–
1979 Nagroda Tony Nagroda specjalna za całokształt pracy aktorskiej –
1980 Złoty Glob Nagroda im. Cecila B. DeMille’a –
1981 Oscar Oscar za całokształt pracy aktorskiej –
National Board of Review Najlepszy aktor Nad złotym stawem (1981)
1982 Oscar Najlepszy aktor pierwszoplanowy
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Karlowych Warach Najlepszy aktor

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ AFI’s 100 Years...100 Stars. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-13)]. (ang.).
  2. ↑ Henry Fonda. Walk of Fame. [dostęp 2024-07-23]. (ang.).
  3. ↑ Susan King, Ted Thackery Jr.: Hollywood Star Walk: Henry Fonda. „Los Angeles Times”, 15 maja 2005, 12 sierpnia 1982. [dostęp 2024-07-23]. (ang.).
  4. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 13.
  5. ↑ a b c d e Henry Fonda (16 de Maio de 1905). Filmow. [dostęp 2012-05-08]. (port.).
  6. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 10–13.
  7. ↑ a b Słowiński 2006 ↓, s. 16.
  8. ↑ a b Słowiński 2006 ↓, s. 18.
  9. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 24.
  10. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 26.
  11. ↑ a b Słowiński 2006 ↓, s. 31.
  12. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 314–315.
  13. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 315–316.
  14. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 19–21.
  15. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 22–23.
  16. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 33, 36.
  17. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 39, 41.
  18. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 44, 46.
  19. ↑ Słowiński 2006 ↓, s. 122.
  20. ↑ Magda Kosińska-Król, Portrety bez upiększeń. Historie (nie)zapomnianych gwiazd Hollywood. Rozdział "Milczący Hank"., ISBN 978-83-8273-395-2.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Oskar Sobański. Henry Fonda. „Film”. nr 27 (1734) (XXXVII), s. 10–11, 15, 1982-09-26. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X. 
  • Henry Fonda: Fonda: My Life. Fulcrum Publishing, 1982. ISBN 0-453-00402-4.
  • Allen Roberts, Max Goldstein: Henry Fonda: A Biography. McFarland & Co., 1984. ISBN 0-89950-114-1.
  • Tony Thomas: The Films of Henry Fonda. Citadel Press, 1990. ISBN 0-8065-1189-3.
  • Kevin Sweeney: Henry Fonda: A BioBibliography. Greenwood Press, 1992. ISBN 0-313-26571-2.
  • Przemysław Słowiński: Amerykańska buntowniczka. Burzliwe życie Jane Fondy. Wydawnictwo Videograf II, 2006. ISBN 83-7183-395-4.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Nagroda Amerykańskiego Instytutu Filmowego za całokształt twórczości
Kennedy Center Honors
Lata 70.
1978
1979
Lata 80.
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
Lata 90.
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Lata 2000–2009
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Lata 2010–2019
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
Lata 2020–2029
2020
2021
2022
2023
2024
Nagroda Akademii Filmowej dla najlepszego aktora pierwszoplanowego
1920–1939
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039
Honorowe i specjalne Nagrody Akademii Filmowej
1926–1950
1951–1975
1976–2000
2001–2025
Nagroda BAFTA dla najlepszego aktora pierwszoplanowego
1950–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Nagroda im. Cecila B. DeMille’a
1950–1969
1970–1989
1990–2009
2010–2029

Złoty Glob dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039

Nagroda National Board of Review dla najlepszego aktora
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Henry_Fonda&oldid=75725699”