Henry Fonda
![]() Henry Fonda (1970) | |
Imię i nazwisko |
Henry Jaynes Fonda |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
16 maja 1905 |
Data i miejsce śmierci |
12 sierpnia 1982 |
Zawód |
aktor |
Współmałżonek |
Margaret Sullavan |
Lata aktywności |
1935–1982 |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Henry Jaynes Fonda[1] (ur. 16 maja 1905 w Grand Island, zm. 12 sierpnia 1982 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy i teatralny, patriarcha rodziny aktorskiej Fondów, ojciec Jane i Petera, dziadek Bridget. American Film Institute umieścił go na 6. miejscu na liście największych amerykańskich aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends)[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Grand Island w stanie Nebraska jako syn Elmy Herberty (z domu Jaynes) i Williama Brace’a Fondy[3]. Przodkowie Fondów pochodzili z Genui we Włoszech, skąd w XV wieku przenieśli się do Holandii, a w 1642 do Ameryki Północnej[3].
Studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Minnesoty, ale odpadł na drugim roku[3]. W 1925 roku pracował w Retail Credit Company, firmie w Omaha, kiedy w wieku 20 lat został zaproszony do odegrania ważnej roli w amatorskiej produkcji Omaha Community Playhouse. Na profesjonalnej scenie po raz pierwszy wystąpił jako Ricky w przedstawieniu Ty i ja (You and I). W 1929 roku, gdy powrócił na Manhattan i University Players Guild, zagrał w spektaklu Diabeł i ser (Devil and the Cheese) z Margaret Sullavan, z którą dwa lata później się ożenił. Małżeństwo trwało ponad rok. Wkrótce udał się do Hollywood, aby kręcić filmy.
W 1935 roku zadebiutował jako Dan Harrow w komedii The Farmer Takes a Wife (Rolnik bierze żonę) z Janet Gaynor. W tym czasie poznał Jamesa Stewarta, a ich przyjaźń trwała aż do śmierci[3]. W 1936 roku Henry poślubił Frances Ford Seymour, wdowę po bogatym przemysłowcu. Mieli dwoje dzieci, także aktorów Jane i Petera. Małżeństwo zakończyło się tragicznie w 1950 roku – Frances po załamaniu nerwowym popełniła samobójstwo[3]. W tym samym roku Henry poślubił Susan Blanchard, z którą adoptował córkę, Amy. Para rozstała się w 1956. Czwartą żoną aktora była poznana na planie Wojny i pokoju włoska aktorka Afdera Franchetti. Również to małżeństwo okazało się nieudane. Dopiero piąty związek, ze znacznie młodszą byłą stewardesą Shirlee Adams, okazało się szczęśliwe. Shirlee towarzyszyła Henry'emu do samego końca[4].
W 1943 wstąpił do amerykańskiej marynarki wojennej, służąc jako kwatermistrz trzeciej klasy na pokładzie niszczyciela USS Satterlee na Pacyfiku, aż do 1946[5].
Wystąpił m.in. w westernach Miasto bezprawia (1946) Johna Forda, Gwiazda szeryfa (1957) Anthony’ego Manna, kameralnym filmie „jednego stołu” – Dwunastu gniewnych ludzi (1956) Sidneya Lumeta, filmie wojennym – Bitwa o Ardeny (1965) Ken Annakina, dramacie wojennym – Bitwa o Midway (1976) Jacka Smighta i psychologiczno-obyczajowym – Nad złotym stawem (1981) Marka Rydella, za rolę w którym zdobył w 1982 Nagrodę Akademii dla najlepszego aktora.
W 1981 otrzymał honorowego Oscara za całokształt dokonań.
Otrzymał amerykańskie medale kampanii – Medal obrony narodowej, Medal Wyzwolenia Filipin, Medal Azjatyckiego Teatru Pacyficznego (1905-1982)[5].
Zmarł 12 sierpnia 1982 w Los Angeles w wieku 77 lat po chorobie serca i raka gruczołu krokowego[5].
Filmografia[edytuj | edytuj kod]
- 1937: Slim – Slim Kincaid
- 1938: Jezebel – Preston Dillard
- 1939: Młodość Lincolna (Young Mr. Lincoln) – Abraham Lincoln
- 1939: Bębny nad Mohawkiem (Drums Along the Mohawk) – Gilbert Martin
- 1940: Grona gniewu (The Grapes of Wrath) – Tom Joad
- 1941: Lady Eve (The Lady Eve) – Charles Pike
- 1943: Zdarzenie w Ox-Bow (The Ox-Bow Incident) – Gil Carter
- 1948: Fort Apache – ppłk Owen Thursday
- 1957: Dwunastu gniewnych ludzi (12 Angry Men) – przysięgły nr 8
- 1957: Gwiazda szeryfa (The Tin Star) – Morgan Hickman
- 1959: Dwa złote colty (Warlock) – Clay Blaisedell
- 1962: Jak zdobywano Dziki Zachód (How the West Was Won) – Jethro Stuart
- 1962: Najdłuższy dzień (The Longest Day) – gen. bryg. Theodore Roosevelt Jr.
- 1965: Bitwa o Ardeny (Battle of the Bulge) – ppłk Daniel Kiley
- 1968: Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (C’era una volta il West/Once Upon a Time in the West) – Frank
- 1970: Spóźniony bohater (Too Late to Hero) – kpt. John G. Nolan
- 1970: Był sobie łajdak (There Was a Crooked Man...) – Woodward Lopeman
- 1976: Bitwa o Midway (Midway) – adm. Chester Nimitz
- 1977: Macki (Tentacles) – Whitehead, prezes Trojan Construction
- 1978: Rój (The Swarm) – dr Walter Krim
- 1979: Meteor – prezydent
- 1979: Miasto w ogniu – komendant Albert Risley
- 1981: Nad złotym stawem (On Golden Pond) – Norman Thayer Jr.
Nagrody[edytuj | edytuj kod]
- Nagroda Akademii Filmowej
- Złoty Glob
- Najlepszy aktor w filmie dramatycznym: 1982 Nad złotym stawem
- Nagroda im. Cecila B. DeMille’a: 1980
- Nagroda BAFTA Najlepszy aktor: 1958 Dwunastu gniewnych ludzi
- Nagroda Tony
- Nagroda Specjalna: za całokształt pracy aktorskiej: 1979
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Personalidade: Henry Fonda (EUA). InterFilmes.com. [dostęp 2016-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-14)]. (port.).
- ↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-13)]. (ang.).
- ↑ a b c d e Henry Fonda (16 de Maio de 1905). Filmow. [dostęp 2012-05-08]. (port.).
- ↑ Magda Kosińska-Król , Portrety bez upiększeń. Historie (nie)zapomnianych gwiazd Hollywood. Rozdział "Milczący Hank"., ISBN 978-83-8273-395-2 .
- ↑ a b c Hero Actors. valdezlink.com. [dostęp 2012-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-13)]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Henry Fonda w bazie IMDb (ang.)
- Henry Fonda w bazie Filmweb
- Henry Fonda w bazie Notable Names Database (ang.)
- ISNI: 0000 0001 2096 8690
- VIAF: 112378001
- ULAN: 500449578
- LCCN: n81066419
- GND: 11853422X
- NDL: 00620671
- LIBRIS: 53hlt7lp1p0k4pk
- BnF: 12606221f
- SUDOC: 027644111
- NLA: 35170225
- NKC: jn20000700545
- BNE: XX958957
- NTA: 069980071
- BIBSYS: 90852577
- CiNii: DA06319504
- Open Library: OL1455867A
- PLWABN: 9810628303705606
- NUKAT: n97068880
- J9U: 987007422475205171
- CANTIC: a10297558
- LNB: 000243472
- CONOR: 39663715
- BNC: 000044135
- KRNLK: KAC2018M2140
- LIH: LNB:j39;=BM
- WorldCat: lccn-n81066419
- Urodzeni w 1905
- Zmarli w 1982
- Amerykańscy aktorzy filmowi
- Amerykańscy aktorzy teatralni
- Laureaci AFI Life Achievement Award
- Laureaci Nagrody im. Cecila B. DeMille’a
- Laureaci Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego
- Laureaci Oscara za całokształt twórczości
- Laureaci Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym
- Laureaci nagrody BAFTA dla najlepszego aktora pierwszoplanowego
- Laureaci nagrody Tony
- Odznaczeni Brązową Gwiazdą
- Uczestnicy II wojny światowej
- Laureaci Kennedy Center Honors