Zamek Stary Książ
50°50′17″N 16°17′42″E/50,838056 16,295000 nr rej. A/5214/621 z 1.09.1959[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Christian Wilhelm Tischbein |
| Rozpoczęcie budowy |
1794 r. |
| Ukończenie budowy |
1797 r. |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Wałbrzycha  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
| 50°50′17″N 16°17′42″E/50,838056 16,295000
| |
Zamek Stary Książ – zabytkowy zamek[2] w ruinie położony w Wałbrzychu, w północno-wschodniej części Pogórza Wałbrzyskiego w Sudetach w województwie dolnośląskim. Nieopodal ruin znajduje się zamek Książ.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
XIX wieczny romantyczny zamek Stary Książ zbudowany jest na murach średniowiecznego zamku piastowskiego księcia jaworskiego Bolka I Surowego[3]. Położony jest na lewym wzgórzu nad przełomem Pełcznicy w południowo-wschodniej części Książańskiego Parku Krajobrazowego, położonego na pograniczu dwóch odmiennych makroregionów fizycznogeograficznych: Przedgórza Sudeckiego i Sudetów Środkowych. Pełcznica płynie głębokimi dolinami o charakterze wąwozów. Na odcinku około 2 km między Szczawienkiem a Pełcznicą tworzy skaliste jary o głębokości dochodzącej do 80 m i szerokości 20-30 m. Na długości 4 km tworzy liczne zakola o stromych zboczach z urwiskami i skalnymi żlebami. W ten krajobraz z urozmaiconą rzeźbą krętych jarów i głębokich dolin Pełcznicy, odsłoniętych wychodni skalnych wkomponowany jest zamek Stary Książ.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Zamek średniowieczny z XIII wieku[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy gród na wzgórzu nad Przełomem Pełcznicy powstał między 2 połową IX-X wiekiem. Pod koniec XIII wieku książę Bolko I Surowy zbudował murowany zamek obronny[4]. Założenie składało się z trzech członów, murowanego zamku górnego i dwóch podzamczy ufortyfikowanych wałami. Pierwsze podzamcze od zamku górnego oddziela wykuta w skale fosa szerokości 20 m i głębokości 4,5 m. W części pierwszego podzamcza przy licu wału wewnętrznego odkryte zostały relikty fundamentu budowli wzniesionej z kamieni i gliny, które są przypuszczalnie śladami zabudowy wewnętrznej, ciągnącej się wzdłuż obwodu obronnego. W 1290 roku do zamku książę Bolko I Surowy przeniósł swoją siedzibę z Lwówka Śląskiego. Swoje znaczenie warownia straciła w 1392 roku po przejściu księstwa świdnicko-jaworskiego do Korony Czeskiej. W 1428 roku został zdobyty przez husytów. W następnych latach zamek był siedzibą i bazą wypadową rycerzy-rabusiów i jako ich siedziba został zniszczony w 1484 roku. Pozbawiony właściciela zamek popadł w ruinę i przestał funkcjonować na początku XVI wieku.
Zamek romantyczny z XVIII wieku[edytuj | edytuj kod]
W roku 1794-1797 właściciel zamku Książ Jan Henryk VI von Hochberg zlecił architektowi Christianowi Tischbeinowi urządzenie otoczenia zamku nad potokiem Pełcznicy i przebudowanie istniejących resztek ruin dawnego zamku na romantyczne ruiny dla księcia Hansa Heinricha IV Hochberga[4]. Celem budowy była inscenizacja średniowiecznego otoczenia wokół zamku Książ. Po wojnie zamek podpalony przez wojska radzieckie spłonął latem 1945 roku[4]. Nie był on jednak w tak złym stanie jak obecnie[4]. Do dziś zachowała się sztuczna ruina z końca XVIII w. z pozostałością głównego budynku zamku z zachowanym podziałem wewnętrznym[4]. Brak w nim stropów, a z wieży zamkowej ocalały tylko fragmenty[4]. Zachowały się również dwa renesansowe portale i część muru dawnego ganku prowadzącego do kaplicy, z której pozostały tylko ściany i resztki przykaplicznej wieży[4].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Obecnie zamek Stary Książ to wzniesiona w latach 1794-97[4] malownicza budowla w stylu eklektycznym, powstała według projektu Christiana Wilhelma Tischbeina, po przebudowie istniejącego w tym miejscu średniowiecznego zamku piastowskiego z końca XIII wieku[4]. Podczas prac powstały między innymi stylizowane na gotyk romantyczne ruiny zamku Stary Książ. Nowy zamek otoczono fosą i murem obronnym, a wejście do niego prowadziło przez bramę z dwoma wieżyczkami[4]. Przebudowa ta zatarła ślady dawnego zamku pierwotnego i przez wiele lat, aż do końca XX wieku, obiekt uważano za sztuczne ruiny. Brak danych na temat powstania istniejącego systemu umocnień zewnętrznych w postaci wałów otaczających zamek właściwy i podzamcza, wskazuje na to, że istniał tu nieznany średniowieczny zamek książęcy[4]. Cały zespół zamkowy składa się z zamku właściwego, w kształcie zbliżonym do trójkąta oraz dwóch trójkątnych przedzamczy położonych jeden za drugim na zachód od zamku właściwego. W budynku głównym połączonym z wieżą znajdowała się sala reprezentacyjna, zbrojownia, sypialnie, sala sądowa, izba więzienna z izbą tortur i kaplica. Pod kaplicą połączoną krużgankami z głównym budynkiem znajdował się loch pochodzący z zamku średniowiecznego. Podczas rozbudowy ruin zamku użyto wiele oryginalnych elementów renesansowych i barokowych detali architektonicznych przeniesionych z zamku w Trzebieniu i innych okolicznych obiektów[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-01-07].
- ↑ NID: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, woj. dolnośląskie. nid.pl, 2023-06-30. [dostęp 2023-07-19]. (pol.).
- ↑ http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/89407/Boguszewicz_Corona%20Silesiae.pdf
- ↑ a b c d e f g h i j k l Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, s. 363-369. ISBN 978-83-89102-63-8.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8.
- Góry Wałbrzyskie, Pogórze Wałbrzyskie, Pogórze Bolkowskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 10, pod red. Marka Staffy, Wyd. I-BIS, Wrocław 2005, ss. 419-22, ISBN 83-85773-85-1
- K. Jaworski, Stary Książ naprawdę średniowieczny, „Karkonosz” 1994, nr 1/8, s. 30-45; idem, Wczesno- i późnośredniowieczne założenie obronne w Starym Książu na Pogórzu Wałbrzyskim, ŚSA 1994, t. 35, s. 511-527
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Adrianna Szurman: Tak wyglądał Zamek Stary Książ w Wałbrzychu zanim zanim spaliła go Armia Radziecka. Romantyczny i zachwycający! Zobaczcie zdjęcia. 2022-11-25. [dostęp 2022-11-25].