Kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna”

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna”
Kompania graniczna KOP „Wołma”
Historia
Państwo

 Polska

Rozformowanie

1939

Organizacja
Dyslokacja

Wołma
Żebrowszczyzna[a]

Formacja

Korpus Ochrony Pogranicza

Podległość

batalion KOP „Iwieniec”

Rozmieszczenie batalionu KOP „Iwieniec” w 1931

Kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna”pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Geneza[edytuj | edytuj kod]

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[2]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[3]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[4]. W Rakowie rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 2 batalionu celnego, a jego 2 kompania stacjonowała w Wołmie. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[5]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[6]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Żebrowszczyzna” służbę graniczną pełniły pododdziały 32 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[7]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[8].

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 6 batalion graniczny[9][10], a w jego składzie 14 kompanię graniczną KOP „Wołma”[11]. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 5 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej[b]. W 1930 kompanii nadano imię Emilii Plater[13]. Przed 1937 rokiem nosiła numer 3?[14]. W 1939 1 kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna” podlegała dowódcy batalionu KOP „Iwieniec”[15].

Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[16]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[17].

1 kompania graniczna „Żebrowszczyzna” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 14 kilometrów 922 metrów[18]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Marzeckie” z komendantury „Makwasy”[19].

Wydarzenia:

  • W meldunku sytuacyjnym z 26 stycznia 1925 napisano:
20 stycznia 1925 o godz. 17.00 na pododcinku kompanii nr 14 Wołma koło miejscowości Małe Szczepki, patrol tejże kompanii zatrzymał dwóch posterunkowych z posterunku Policji Państwowej w Wołmie. Byli to Nowakowski nr 989 i Walerian Cwirko nr 904, którzy nie posiadali legitymacji osobistych i rozkazu służby. Wobec wyzywającego zachowania w stosunku do patrolu zostali doprowadzeni do dowództwa pododcinka, gdzie spisano protokół z zajścia[20].

Kompanie sąsiednie:

Walki kompanii we wrześniu 1939[edytuj | edytuj kod]

1 kompanię „Żebrowszczyzna” atakowały pododdziały 15. i 16 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD. Strażnica „Zagajno” podjęła walkę tracąc 2 zabitych. Po przeszło godzinnej walce załoga poddała się. 8 żołnierzy dostało się do niewoli. Straty sowieckie – 7 rannych, w tym jeden oficer. Strażnica „Wołma” została zdobyta o 7:00. Do niewoli sowieckiej trafił 1 oficer i 1 cywil. Strażnicę „Joachimowo” zdobyto o 9:30[26].

Ze źródeł sowieckich wynika, że pododdziały sztabowe kompanii walczyły z Sowietami jeszcze o 9:30, zaś z relacji świadka należy wnioskować, że na strażnicy odwodu kompanijnego w Żebrowszczyźnie nie było prawie żołnierzy, a tylko kilku oficerów i ci uciekli uprzedzeni walkami o strażnice graniczne[1].

Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]

Strażnice kompanii w latach 1928–1934[c][21][22][19][24]

Strażnice kompanii w 1938[28]

Organizacja kompanii 17 września 1939[29][30]:

Dowódcy kompanii[edytuj | edytuj kod]

  • kpt. Józef Szul (był IV 1927 dowódcą 1 kg)[31]
  • kpt. Stanisław Wierciński (był 30 IX 1928 – 9 XII 1929) → przeniesiony do 29 batalionu KOP[32]
  • kpt. Józef Rowiński (4 XII 1929 – III 1931)[32][31]
  • kpt. Michał Burghardt (18 III 1931 – 12 X 1931) → przeniesiony do batalionu KOP „Borszczów”[32]
  • kpt. Teodor Suchomski (12 X 1931 –)[32]
  • kpt. Stanisław Maciej Ziemba (był I 1933 – był V 1935) → dowódca 3 kompanii granicznej[31]
  • kpt. Edward Nowosielski (był VII 1935 – 16 V 1936)[31]
  • kpt. Edward Hennig (VII 1936 -)[31]
  • kpt. Jan Karol Kociuba[h] (IV 1938–1939)[34]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Wieś Żebrowszczyzna, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie (w 2009 część Wasilewszczyzny)[1]
  2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza[12]
  3. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993, odnoszą się do stanu sprzed 1937[27]. Wymienił następujące strażnice: „Zagajno”, „Wólmeczka”, „Joachimowo”, „Morgi”[14].
  4. Zaścianek Zahajno, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie → Baza miejscowości kresowych.
  5. Miasteczko Wołma, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie → Baza miejscowości kresowych.
  6. Folwark Joachimowo, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie → Baza miejscowości kresowych.
  7. Wieś Morgi, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie → Baza miejscowości kresowych.
  8. Kociuba Jan Karol (1906-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca 1 kompanii granicznej „Żebrowszczyzna”. We wrześniu 1939 dca 2 kompanii piechoty III batalionu piechoty 207 pułku piechoty. Brał udział w obronie Lwowa. Po poddaniu Lwowa Armii Czerwonej, uwięziony i wraz z innymi przewieziony do obozu w Starobielsku. Zamordowany przez NKWD[33].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]