Kompania graniczna KOP „Skała”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rozformowanie | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Kompania graniczna KOP „Skała” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 1600/tjn./O.de B/25, w drugim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, w terminie do 1 marca 1925 sformowano 13 batalion graniczny [1], a w jego składzie 2 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej[a].
W 1939 4 kompania graniczna KOP „Skała” podlegała dowódcy batalionu KOP „Borszczów”[2].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[3]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[4].
2 kompania graniczna „Skała” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 28 kilometrów 675 metrów[5]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Żabińce”, „Wołochy”, „Piatniczany” i „Bereżanka” z komendantury „Huków”[6].
Kompanie sąsiednie:
- 1 kompania graniczna KOP „Kociubińczyki” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Turylcze” – 1928[7], 1929[8], 1931[6], 1932[9], 1934[10], 1938[11]
Działania kompanii we wrześniu 1939[edytuj | edytuj kod]
17 września 1939 na batalion KOP „Borszczów” kpt. Krakowskiego, strzegący granicy polsko-radzieckiej i polsko-rumuńskiej uderzyły główne siły 5 Korpusu Kawalerii komdiwa Ganina, 13 Korpusu Strzeleckiego komdiwa Nikołaja Kiriłłowa, część sił 25 Korpusu Pancernego komdiwa Riepina i 23 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD[12].
4 kompania graniczna „Skała” atakowana była głównie przez pododdziały 5 KK. Zaskoczona atakiem strażnica „Bereżanka” w trakcie walki została zniszczona. Zginął dowódca strażnicy i prawdopodobnie cała załoga. Również strażnica „Zbrzyż” została zniszczona w walce. Dowódca z częścią załogi dostał się do niewoli[12]. Strażnica „Skała” oraz pluton odwodowy przed godziną 6:00 17 września wycofywały się w kierunku Borszczowa tocząc walki z pododdziałami kawalerii nieprzyjaciela[12]. Dowódca kompanii w swej relacji sporządzonej w Szwajcarii tak opisuje wydarzenia w dniu 17 września[12]:
Świt. W wąskiej ulicy prowadzącej z dolnej części miasteczka, „od młyna”, trójkami posuwa się ku nam oddział konny. Zabieram karabin najbliższemu junakowi i oddaję kilka strzałów w kolumnę. Rzucamy kilka granatów. Zatrzymaliśmy pochód nieprzyjaciela. Korzystamy z wytworzonej sytuacji, by pod osłoną zabudowań i ogrodów wyjść ze „Skały”, przebyć otwarte pole za miasteczkiem i osiągnąć skraj lasu. Przestrzeń około jednego kilometra przebyliśmy jednym tchem. Cisza. Każę palić zabrane akta. Ustawiam junaków w dwuszeregu. Przypominam im nasze przygotowanie do dzisiejszego święta i odbieram przysięgę. Ugrupowuję mój oddział w głąb, wysuwając ręczne karabiny maszynowe i lepszych strzelców bliżej lizjery lasu. Widzimy wyjeżdżający ze „Skały” szwadron nieprzyjacielskiej kawalerii. Tym razem w szyku bojowym. Wyznaczeni strzelcy otwierają ogień na sygnał mojego strzału. Odległość 300 do 400 metrów. Padają jeźdźcy, padają konie.
W godzinach południowych 17 września dowódca kompanii rozwiązał złożony przeważnie z junaków pododdział[12].
Struktura organizacyjna kompanii[edytuj | edytuj kod]
Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934[7][6][13][b]
- strażnica KOP „Zbrzyż”[c]
- strażnica KOP „Skała”[d]
- strażnica KOP „Bereżanka”[e]
- strażnica KOP „Trójca”[f]
Strażnice kompanii w 1938[11]
Organizacja kompanii 17 września 1939[14]:
- dowództwo kompanii
- pluton odwodowy
- 1 strażnica KOP „Zbrzyż” - plut. Kazimierz Lenarczyk[12]
- 2 strażnica KOP „Skała” - st. sierż. Cwojdziński[12]
- 3 strażnica KOP „Bereżanka” - plut. Józef Nowak[12]
Dowódcy kompanii[edytuj | edytuj kod]
- kpt. Marian Tomaszewski (był 30 VIII 1928 − był 10 XII 1928 → oficer wywiadowczy batalionu)[15]
- por./kpt. Karol Różycki (był 30 IV 1929 − 24 III 1931 → przeniesiony do 3 pp Leg)[15]
- kpt. Zbigniew Adwent (22 III 1931 −)[15]
- kpt. / mjr Jan Światłowski (do III 1934)
- kpt. Jan Zgrzebnicki (22 III 1934 −)[15]
- kpt. Stefan Kożan[g] (- 1939)
- por. Jan Nowosad (1939)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 369
- ↑ W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Zbaryż”, „Bereżanka”, „Trójca” → Szubański 1993 ↓, s. 278
- ↑ wieś Zbrzyś, gmina Gusztyn, powiat borszczowski, województwo tarnopolskie
- ↑ miasteczko Skała, gmina Sidorów, powiat borszczowski, województwo tarnopolskie
- ↑ wieś Bereżanka, gmina Turylcze, powiat borszczowski, województwo tarnopolskie
- ↑ wieś Trójca, gmina Turylcze, powiat borszczowski, województwo tarnopolskie
- ↑ Kożan Stefan, kpt. piech., w KOP od 1936. Do mobilizacji dca 4 kompanii granicznej „Skała”. We wrześniu 1939 dca 8 kompanii piechoty III batalionu piechoty 163 pułku piechoty. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 726
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ Szubański 2000 ↓, s. 90.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 310.
- ↑ a b c Szkice dyslokacyjne ↓.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 9/1928.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 5/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 39/1932.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 59/1934.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 90/1938.
- ↑ a b c d e f g h Prochwicz 2003 ↓, s. 216.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 58/1934.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 315.
- ↑ a b c d Obsada oficerska bg „Kopyczyńce” ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Kopyczyńce” w latach 1927–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.