65 Eskadra Bombowa

65 (5) Eskadra Bombowa
65 Eskadra Liniowa
	; Godło 65 eskadry bombowe
	Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	wrzesień 1939
	Tradycje
Rodowód	63 eskadra lotnicza; 65 eskadra liniowa
	Dowódcy
Pierwszy	por. pil. Franciszek Pytel
Ostatni	kpt. obs. Kazimierz Jaklewicz
	Działania zbrojne
	II wojna światowa kampania wrześniowa
	Organizacja
Dyslokacja	Skniłów; We wrześniu 1939:; Nosów; Ząbków; Frankopol; Falemicze; Hutniki
Rodzaj wojsk	Wojska lotnicze
Podległość	6 pułk lotniczy; VI dywizjon bombowy

65 (63) eskadra bombowa (lotnicza, liniowa) – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Eskadra sformowana została w 1925 jako 63 eskadra lotnicza. W 1929 przemianowano pododdział na 65 eskadrę liniową. We wrześniu 1939 walczyła w składzie Brygady Bombowej.

Godła eskadry^[1]^[2]:

zielony kwadrat na tle białego kwadratu – na samolotach Potez i Breguet
biegnący łaciaty piesek na tle białego koła z czerwoną obwódką – na samolotach Breguet XIX i PZL-23 „Karaś'”

Formowanie, zmiany organizacyjne i szkolenie[edytuj | edytuj kod]

Eskadra sformowana została 1925 roku w 6 pułku lotniczym we Lwowie jako 63 eskadra lotnicza. Wyposażona w samoloty Potez XV, a następnie Potez XXVII. Latem 1928 eskadra brała udział w szkole ognia w Nadwornej zorganizowaną przez 6 Grupę Artylerii. W czerwcu 1929 współdziałała z 5 i 12 Dywizją Piechoty operując z lotniska Bohatyn^[1]. 8 sierpnia 1929 przemianowana została na 65 eskadrę liniową. Numer „63” otrzymała nowo powstała 63 eskadra towarzysząca^[3]. W 1930 eskadra zdobyła puchar przechodni w międzyeskadrowych zawodach sportowych. W maju 1931 szkoła ognia lotniczego realizowana była w Krakowie. Podczas zawodów sportowych w dniu święta pułkowego eskadra zdobyła po raz drugi puchar przechodni. Również w czerwcu załogi eskadry uczestniczyły w szkole ognia artylerii dla Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii w Powórsku operując z lotniska Hołoby. Podczas ćwiczeń letnich eskadra współpracowała z 22 Dywizją Piechoty Górskiej i 3 Dywizją Piechoty Legionów. Bazowała na lotnisku Skniłów^[3]. W 1932 eskadra rozpoczęła przezbrajanie w samoloty Breguet XIX. 22 stycznia po raz pierwszy załogi eskadry brały udział w ćwiczeniach zimowych z 24 Dywizją Piechoty i 5 pułkiem Strzelców Podhalańskich operując tradycyjnie z lotniska Skniłów. W maju odbyto w Krakowie szkołę ognia lotniczego, a w lipcu eskadra współpracowała z lotniska w Hołobach w szkole ognia 2 Grupy Artylerii na poligonie w Powursku^[3].

W 1933 eskadra uczestniczyła w ćwiczeniach zimowych z 13, 27 Dywizją Piechoty i Samodzielną Brygadą Kawalerii „Równe” startując na zadania z lotniska Łuck, a w sierpniu eskadra współpracowała w ćwiczeniach letnich z 10 Brygadą Kawalerii z lotniska Bełżec i wysuniętego Mosty Wielkie. We wrześniu eskadra wspierała 22, 24 Dywizję Piechoty oraz Grupą Pancerno-Motorową z lotniska Neuhof i Lubień Wielki. W czerwcu 1934 na poligonie Błędów zrealizowano szkołę ognia lotniczego, a we wrześniu odbyły się ćwiczenia letnie z 10 Dywizją Piechoty. Startowano lotnisk Rychlocice, Bukowie Dolne i Gorzędów. W lutym 1935 eskadra współpracowała z 5 Dywizją Piechoty, a w czasie ćwiczeń letnich z 3 i 13 Dywizją Piechoty. W lutym 1936 klucz eskadry wspierał 5 pułk Strzelców Podhalańskich z lotniska w okolicach Przemyśla. Latem eskadra uczestniczyła w koncentracji jednostek lotniczych i ćwiczeniach na warszawskim węźle lotnisk w Zaborowie^[4].

W 1937 zimą ćwiczono z 22 Dywizją Górską, w maju odbyto szkołę ognia na poligonie Błędów, w połowie sierpnia załogi pracowały na szkole ognia 6 Grupy Artylerii w Nadwornej, a następnie brały udział w ćwiczeniach międzydywizyjnych. W 1938 eskadra przezbrojona została w samoloty PZL-23B „Karaś”. We wrześniu eskadra wzięła udział w wielkich manewrach wojsk lądowych na Wołyniu, pracując z łuckiego węzła lotniskowego. Powrót na macierzyste lotnisko Skniłów nastąpił w połowie października^[5].

Od wiosny 1939 udostępniono, w ramach specjalnego szkolenia personelu latającego, ściśle tajne albumy z sylwetkami i opisem samolotów Luftwaffe. Personel eskadry zaangażowano do pracy przy doprowadzeniu samolotów i sprzętu do pełnej sprawności. 24 marca ogłoszono mobilizację. Po wykonaniu wszystkich czynności mobilizacyjnych, w nocy 26 sierpnia 1939 odjechał transportem kolejowym rzut kołowy eskadry wraz z nadwyżką personelu latającego. Załogi wraz z samolotami i niezbędną obsługą techniczną pozostawały nadal na macierzystym lotnisku^[5].

31 sierpnia rzut powietrzny, 10 „Karasi”, 1 Fokker VII/3 m oraz 1 RWD-8, przegrupował się na lotnisko Nosów. W tym też czasie 65 eskadra liniowa została przemianowane na „eskadrę bombową”^[6].

Działania eskadry w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]

W kampanii wrześniowej eskadra walczyła w składzie VI dywizjonu Brygady Bombowej^[7].

1 września we wczesnych godzinach rannych dowódca dywizjonu na zbiórce personelu potwierdził rozpoczęcie wojny polsko-niemieckiej. Nastąpiła zmiana numeracji eskadry na 5 eskadrę bombową lekką. 2 września na rozpoznanie celu polecieli ppor. obs. Stangret, kpr. pil. Nowakowski i st. szer. strz. Dzięgiel. Załoga wykryła długie kolumny pancerne na szosach Kłobuck–Częstochowa i Herby–Częstochowa. Złożono meldunek dowódcy dywizjonu i zrzucono bomby. W międzyczasie na przesłonięte mgłą lotnisko spadło kilka bomb, raniąc odłamkami podoficera i lekko uszkadzając statecznik „Karasia”^[8]. O 11.00 startowało 8 załóg eskadry. Dwa zgrupowania polskich samolotów skierowały się w rejon awizowanego celu. Podczas lotu polskie samoloty były ostrzeliwane przez własną artylerię przeciwlotniczą. Z przestrzelonym zbiornikiem lądowała w rejonie Radomia załoga pchor. Kaniewskiego. Pozostałe „Karasie” dotarły nad cel, zrzucając bomby i ostrzeliwując z lotu niskiego kryjące się pod drzewami grupki żołnierzy Wehrmachtu. Pierwsze zadanie bojowe okupiono ciężkimi stratami w załogach i samolotach. Zaraz po wylądowaniu wszystkie sprawne samoloty eskadry odleciały na lotnisko zapasowe Franopol. Pod nieobecność kpt. Piotrowskiego dowództwo eskadry objął por. obs. Werbowski^[9].

3 września rzut powietrzny został przesunięty na lotnisko Ząbków. W tym dniu, ani w następnym zadań bojowych nie wykonywano. Dopiero 5 września na rozpoznanie poleciała załoga: por. obs. Modrzewski, plut. pil. Kulesza, kpr. strz. Czech. Na jego podstawie klucz por. obs. Werbowskiego zaatakował bombami pod Ciechanowem dużą kolumnę nieprzyjacielską złożoną z różnych rodzajów wojsk. Tym razem załogi wróciły bez strat^[9]. Kolejne zadania wykonywano 7 września. Na nocne rozpoznanie linii Wisły na odcinku Wyszogród – Toruń poleciała załoga ppor. obs. Stangreta. W trakcie wykonywania zadania samolot został zestrzelony nad Płockiem przez własną artylerię przeciwlotniczą. Przy pomocy spadochronu uratował się tylko pilot. Rano na rozpoznanie w rejon Różana poleciała załoga por. obs. Biegańskiego. Wykryła kolumnę zmotoryzowaną długości około 20 kilometrów. Na bombardowanie kolumny poleciały 2 klucze eskadry. Pierwszy klucz wraz z załogami 64 eskadry bombardował jednostki na zachodnim brzegu Narwi. Pozostałe załogi zaatakowały oddziały pancerne na szosie Maków – Różan. Po południu załogi por. obs. Jaroszyńskiego i pchor. obs. Kaniewskiego bombardowały most na Narwi zbudowany przez Niemców w pobliżu Różana-Pasieki oraz przeprawy przez Narew. W tym dniu do eskadry dołączył jej dowódca wraz z pozostałymi członkami załogi^[10].

8 września trwały przygotowania eskadry do ewakuacji lotniska. O świcie 7 września na rozpoznanie nieprzyjaciela na linii Bugu poleciała załoga por. obs. Biegańskiego. Kolumny pancerne podchodziły do linii kolejowej Małkinia–Tłuszcz, a czołowe elementy rozpoznawcze osiągnęły stację kolejową Łochów. W tej sytuacji podjęta została decyzję przeniesienia eskadry na lotnisko Franopol. W następnym dniu startów bojowych nie było. Dowódca eskadry odjechał do szpitala we Lwowie, a do jednostki dołączył kpr. Nowakowski. 11 września dywizjon otrzymał rozkaz przesunięcia na lotnisko Wielick. Kiedy już odleciały „Karasie” 64 eskadry, nastąpiła zmiana rozkazu. 65 eskadra poleciała na lotnisko Falenicze. Podczas przelotu został zestrzelony transportowy Fokker^[11].

Członek załogi, kpr. pil. Roman Kaszuba tak relacjonuje to wydarzenie^[12]:

„... Po starcie z Frampola ppor. Adamczak wyznaczył kpr. pil. Stefana Junczysa na obserwatora ze stanowiska Strzelca płatowcowego. Stefan był tam niedługo, zszedł prosząc mnie o zastąpienie. Po przejściu na jego stanowisko i po kilku minutach obserwacji zauważyłem 3 Heinkle wykonujące zwrot w naszym kierunku. Gdy zaczęły pikować, ostrzeliwując nas świetlnymi pociskami, zaalarmowałem załogę i schodząc z gniazda Strzelca zdążyłem tylko wypowiedzieć „Pod Twoją obronę...” po czym nastąpił mocny wstrząs i łoskot. Gdy się uspokoiło, stwierdziłem że leżę do góry nogami, z głowy sączy się krew, ale poza tym jestem cały. Pilot leżał na ziemi, głową w kierunku lotu, nieprzytomny i w kałuży benzyny. Natychmiast rozpiąłem mu mundur i przywołałem pozostałych członków załogi, którzy stali w pobliżu wiejskiej chaty. Przenieśliśmy pilota kpr. Waleriana Nowakowskiego do mieszkania, udzielając pierwszej pomocy. Pod wieczór, przejeżdżający ambulans 64 eskadry z por. lek. Wacławem Lalką zabrał nas, tj. Nowakowskiego, Junczysa i mnie, do szpitala w Białej Podlaskiej. Pozostali z załogi odjechali sanitarką do jednostki. Fokker spadł we wsi Ortel Książęcy ...”.

Do eskadry zostali wcieleni dwaj piloci 42 eskadry rozpoznawczej: kpr. Paweł Przybylak i kpr. Mieczysław Ligęza. Jako uzupełnienie otrzymano trzy samoloty „Karaś”.

Rano 12 września na rozpoznanie w rejon Łodzi wystartowały załogi: por. obs. Biegańskiego i por. obs. Machalskiego. Po wykonaniu zadania lotnicy mieli lądować w okolicy Kutna i przekazać meldunek sytuacyjny do sztabu Armii „Poznań”. Ze względu na brak paliwa, por. Biegański zadania nie wykonał. Dowódca dywizjonu mjr Peszke podawał w sprawozdaniu^[12]:

„... Wydaję rozkazy, aby samoloty zaopatrywały się w bomby i materiały pędne na lotnisku Gnojno. Mam rozkaz wysłania 2 kluczy na bombardowanie w rejonie Łodzi – odlatuje jeden klucz 5 eskadry. Brak benzyny dla pozostałych. Okazuje się, że lotnisko Gnojno nie posiada dla mnie benzyny. Poza tym samolotów mam dużo, ale prawie wszystkie uszkodzone: poprzestrzeliwane zbiorniki benzynowe, skrzydła, unieruchomione stanowiska ogniowe. Szczególnie źle przedstawiają się samoloty, które przyszły na uzupełnienie ...”

W południe wystartowały na bombardowanie kolumny czołgów pod Rawą Mazowiecką załogi por. obs. Pokropka, ppor. obs. Popka i pchor. obs. Kaniewskiego. Bomby pobierano w Gnojnie. Z wyprawy nie wróciła załoga ppor. Popka, lądując przymusowo koło Włodzimierza Wołyńskiego. Lotnicy dołączyli do eskadry następnego dnia^[13].

13 września nie wykonywano lotów bojowych. Przed południem z rozkazem płk. Hellera dla dowódcy X dywizjonu bombowego, do Wielicka na RWD-8 poleciał kpr. Przybylak. Następnego dnia bombardowano kolumny niemieckie w okolicach Sokala i Włodzimierza Wołyńskiego. Po wykonaniu zadania eskadra przegrupowała się na lotnisko Hutniki. Wkrótce po wylądowaniu nalot bombowców Luftwaffe zniszczył znaczną część samolotów VI dywizjonu oraz kwatery personelu ulokowane w pobliskim majątku. Personel ewakuowano do Ponikonikowa. Dowódcą eskadry został kpt. obs. Kazimierz Jaklewicz. Następnego dnia ponowny zmasowany nalot zniszczył całkowicie wyposażenie VI dywizjonu. Wieczorem 65 eskadra wyjechała w rejon Horodenki. Tam otrzymano rozkaz przejazdu do Kut. Granicę polsko-rumuńską personel eskadry przekroczył o świcie 18 września 1939^[14].

Bilans walk^[15]
Działania eskadry
	Loty bojowe	Tonaż bomb	Zestrzelenia
	32	11 ton
Straty eskadry
Polegli	ppor. Nowacki, ppor. Stangret, kpr. Sawicki
Ranni	kpt. Piotrowski, kpr. Zalejko, kpr. Junczys, kpr. Kaszuba, kpr. Leszek, kpr. Nowakowski, kpr. Semaniuk
Samoloty
Stan	Uzupełnienie	Zniszczone	Ewakuacja
10 PZL.23 Karaś	9	19	0

Obsada personalna eskadry[edytuj | edytuj kod]

Dowódcy eskadry^[16]
Stopień	Imię i nazwisko	Okres pełnienia służby
porucznik pilot	Franciszek Pytel	1925 – 1926
kapitan pilot	Roman Wawryk	1926 – 1927
kapitan pilot	Wiktor Rybotycki	1927 – † 18 IV 1931
porucznik obserwator	Bolesław Górski	p.o. IV – VI 1931
kapitan obserwator	Jan Schram	26 VI 1931 – X 1932
kapitan obserwator	Stanisław Olszanik	X 1932 – IV 1933
kapitan pilot	Julian Skrzat	IV 1933 – X 1934
kapitan obserwator	Jan Schram	X 1934 – I 1935
kapitan pilot	Wiktor Romiszewski	I – VI 1935
kapitan obserwator	Henryk Dąbrowski	VI 1935 – V 1938
kapitan obserwator	Tadeusz Kern	1 VI 1938 – 14 VII 1939
kapitan pilot	Maciej Piotrowski	VII – IX 1939
kapitan obserwator	Kazimierz Jaklewicz	od 3 IX 1939

Obsada personalna eskadry w marcu 1939^[17]^[a]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Przydział we wrześniu 1939
dowódca	kpt. Marian Tadeusz Kern
oficer taktyczny	por. Kazimierz Franciszek Werbowski
oficer techniczny	ppor. Adam Jan Adamczak
starszy obserwator	por. Wiktor Cebrzyński
piloci	por. Jan Ryszard Janicki
piloci	ppor. Stanisław Szablowski
obserwatorzy	por. Zbigniew Marian Jaroszyński
	por. piech. Tadeusz Jan Biegański
	por. piech. Józef Machalski
	por. piech. Józef Pokropek
	ppor. Michał Nowacki
	ppor. Władysław Jan Popek
	ppor. Kazimierz Stanisław Stangret

Obsada personalna eskadry we wrześniu 1939^[19]
Dowództwo eskadry
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca eskadry	kpt. pil. Maciej Piotrowski
oficer taktyczny	por. obs. Kazimierz Werbowski
oficer techniczny	ppor. techn. Adam Adamczak
lekarz	ppor. lek. Stanisław Skórzyński
szef mechaników	st. majster wojskowy Stefan Ostrowski
szef administracyjny eskadry	st. sierż. Władysław Styka
Załogi samolotów
Obserwatorzy	Piloci	Strzelcy pokładowi
por. Tadeusz Biegański	por. Jan Ryszard Janicki	kpr. Wilhelm Adamik
por. Wiktor Cebrzyński	ppor. Stanisław Szablowski	kpr. Zenon Bąderski
por. Zbigniew Jaroszyński	pchor. Antoni Waltoś	kpr. Józef Broda
por. Józef Machalski	plut. Antoni Kulesza	kpr. Józef Czech
por. Radosław Modrzewski	kpr. Zadzisław Gwóźdź	kpr. Stanisław Kaliszewski
por. Józef Pokropek	kpr. Stefan Junczys	kpr. Władysław Klekawka
ppor. Michał Nowacki	kpr. Roman Kaszuba	kpr. Edward Kozłowski
ppor. Kazimierz Stangret	kpr. Adolf Leszek	kpr. Kazimierz Kratochwil
ppor. Kazimierz Witwicki,	kpr. Walerian Nowakowski	kpr. Adam Niedobylski
pchor. Zdzisław Kaniewski	kpr. Franciszek Porada	kpr. Janusz Sawicki
	kpr. Paweł Przybylak	kpr. Aleksander Semaniuk
	kpr. Walenty Siciński	kpr. rez. Edward Kruszyna
	kpr. Kazimierz Tomkowicz	st. szer. Zdzisław Dzięgiel
	kpr. Władysław Zalejko	st. szer. Jan Laskowski
	kpr. Wacław Banaszak^[b]	st. szer. Władysław Makuch
	kpr. Edward Hajdukiewicz^[b]	st. szer. Mieczysław Nowotarski
	kpr. Mieczysław Ligęza^[b]

Wypadki lotnicze[edytuj | edytuj kod]

W okresie funkcjonowania eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze zakończone obrażeniami lub śmiercią pilota^[20]:

22 sierpnia 1926 załoga w składzie por. pil. Stanisław Godek i por. obs. Władysław Tuchółko podczas startu z lotniska polowego Sułowiec zahaczyła skrzydłem samolotu o drzewo. Pilot zginął, natomiast obserwator został ciężko kontuzjowany.
4 grudnia 1930 podczas lotu grupowego nastąpiło zderzenie dwóch samolotów: plut. pil. Kazimierza Borczyka i ppor. obs. Kazimierza Zdybkiewicza, którzy zginęli oraz plut. pil. Alojzego Dembińskiego i obs. Włodzimierza Wyszomirskiego, którzy uratowali się skacząc na spadochronach.
W czerwcu 1935 oblatując wyremontowany samolot Breguet XIX wpadli w korkociąg z wysokości 600 metrów i zginęli kpr. pil. Włodzimierz Kozłowski i podmajstrzy wojsk. Marian Szostak.
18 kwietnia 1938 lecąc samolotem PZL-23B „Karaś” ze Lwowa do Krakowa plut. pilot. Stanisław Pietraszko, por. obs. Hilary Brzeziński oraz mjr dr Edward Przegaliński (naczelny lekarz 6 pułku lotniczego) na skutek złych warunków atmosferycznych zaczepili o drzewo i zginęli.

Samoloty eskadry[edytuj | edytuj kod]

1 września na wyposażeniu eskadry znajdowało się 10 „Karasi”, 1 Fokker VII/3 m oraz 1 RWD-8.

Breguet 19
(1932–1938)
PZL.23 Karaś
(1938–1939)
Fokker F.VII
(transportowy)
RWD-8
(łącznikowy)

**Schemat zmian organizacyjnych eskadry**^[16]
Nazwy jednostki i daty sformowania, przeformowań i rozformowania
	63 eskadra lotnicza	1929	65 eskadra lotnicza		65 eskadra liniowa	1939	65 eskadra bombowa	X 1939

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[18].
↑ ^a ^b ^c Kaprale piloci Wacław Banaszak, Edward Hajdukiewicz i Mieczysław Ligęza w dniu 12 września 1939 dołączyli z 42 eskadry rozpoznawczej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Pawlak 1989 ↓, s. 362.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 247.
↑ ^a ^b ^c Pawlak 1989 ↓, s. 363.
↑ Pawlak 1989 ↓, s. 364.
↑ ^a ^b Pawlak 1989 ↓, s. 365.
↑ Pawlak 1989 ↓, s. 366.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 248.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 250.
↑ ^a ^b Pawlak 1991 ↓, s. 251.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 252.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 252-253.
↑ ^a ^b Pawlak 1991 ↓, s. 253.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 254.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 255.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 225.
↑ ^a ^b Pawlak 1989 ↓, s. 362-366.
↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 787.
↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 248-250.
↑ Pawlak 1989 ↓, s. 362–366.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

[19] Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[18].

[kaprale-21] Kaprale piloci Wacław Banaszak, Edward Hajdukiewicz i Mieczysław Ligęza w dniu 12 września 1939 dołączyli z 42 eskadry rozpoznawczej.

[CITEREFPawlak1989362-1] Pawlak 1989 ↓, s. 362.

[CITEREFPawlak1991247-2] Pawlak 1991 ↓, s. 247.

[CITEREFPawlak1989363-3] Pawlak 1989 ↓, s. 363.

[CITEREFPawlak1989364-4] Pawlak 1989 ↓, s. 364.

[CITEREFPawlak1989365-5] Pawlak 1989 ↓, s. 365.

[CITEREFPawlak1989366-6] Pawlak 1989 ↓, s. 366.

[CITEREFPawlak1991248-7] Pawlak 1991 ↓, s. 248.

[CITEREFPawlak1991250-8] Pawlak 1991 ↓, s. 250.

[CITEREFPawlak1991251-9] Pawlak 1991 ↓, s. 251.

[CITEREFPawlak1991252-10] Pawlak 1991 ↓, s. 252.

[CITEREFPawlak1991252-253-11] Pawlak 1991 ↓, s. 252-253.

[CITEREFPawlak1991253-12] Pawlak 1991 ↓, s. 253.

[CITEREFPawlak1991254-13] Pawlak 1991 ↓, s. 254.

[CITEREFPawlak1991255-14] Pawlak 1991 ↓, s. 255.

[CITEREFPawlak1991225-15] Pawlak 1991 ↓, s. 225.

[CITEREFPawlak1989362-366-16] Pawlak 1989 ↓, s. 362-366.

[CITEREFRocznik_oficerski1939787-17] Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 787.

[CITEREFRocznik_oficerski1939VI-18] Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

[CITEREFPawlak1991248-250-20] Pawlak 1991 ↓, s. 248-250.

[CITEREFPawlak1989362–366-22] Pawlak 1989 ↓, s. 362–366.

[:1-23] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[a]

[19]

[b]

[20]

[18]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43