1 Eskadra Wywiadowcza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
1 Eskadra Wywiadowcza
Ilustracja
Godło eskadry[a]
Historia
Państwo  II Rzeczpospolita
Sformowanie luty 1919
Rozformowanie 28 lutego 1925
Tradycje
Kontynuacja 35 eskadra lotnicza
35 eskadra liniowa
Dowódcy
Pierwszy rtm. pil. Tadeusz Grochowalski
Ostatni kpt. pil. Tadeusz Antonowicz
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
Organizacja
Dyslokacja Formowanie:
lotnisko mokotowskie
Lotniska wojenne:
Dojlidy
Porubanek
Święciany
Okres pokojowy:
lotnisko Ławica
Rodzaj wojsk Lotnictwo
Podległość I Grupa Lotnicza (1919)
VII Grupa Lotnicza (1921)
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Personel latający 1 eskadry na lotnisku w Lidzie – październik 1920
Żołnierze 1 eskadry wywiadowczej - odpoczynek przy samolocie

1 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa rozpoznawczego Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Eskadra sformowana została w 1919 na warszawskim lotnisku mokotowskim. Wzięła udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie weszła w skład 3 pułku lotniczego w Poznaniu. W 1925 została rozwiązana, a na jej bazie sformowano 35 eskadrę lotniczą.

Formowanie i walki[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie rozkazu dowódcy Lotnictwa z 21 grudnia 1918rtm. pil. Tadeusz Grochowalski przystąpił na lotnisku mokotowskim w Warszawie do formowania 1 eskadry wywiadowczej[2] . Z powodu braku wyszkolonego personelu, jak i samolotów, organizacja eskadry zakończona została dopiero w lutym 1919[3].

Walki na północnym odcinku frontu[edytuj | edytuj kod]

20 marca 1919 eskadra w składzie I Grupy Lotniczej została wysłana na front wschodni i przydzielona do Dywizji Litewsko-Białoruskiej[2]. W chwili wylotu na front posiadała przewidzianą etatem liczbę 6 samolotów (trzy Albatros C.III, dwa Albatros C.X, jeden Hannover Roland CL.II)[1]

Z końcem marca, na Froncie Litewsko-Białoruskim stacjonował 1 dywizjon lotniczy w składzie 1., 4. i 8 eskadra wywiadowcza oraz wielkopolski dywizjon składający się z 12. i 14 eskadry wywiadowczej oraz 13 eskadry myśliwskiej. Jeszcze w kwietniu lotnictwo Frontu zostało wzmocnione przez 4 dywizjon lotniczy w składzie 11. i 18 eskadry wywiadowczej. W maju w rejon frontu przybyła 10 eskadra wywiadowcza i 19 eskadra myśliwska. Naczelne Dowództwo przydzieliło 4 Armii pięć eskadr, 1 Armii – trzy eskadry, a do 7 Armii włączono tylko jedną eskadrę[4].

1 eskadra wywiadowcza, operując z lotniska Dojlidy przeszła chrzest bojowy dokonując wielu lotów rozpoznawczych oraz bombardowań koszar bolszewickich[1][5]. 7 kwietnia samolot por. obs. Stefana Berezowskiego z wysokości 300 metrów zrzucił na koszary bolszewickie w Lidzie cztery bomby. Straty Armii Czerwonej wynosiły 6 zabitych i kilkunastu rannych, a sam nalot wzbudził wśród czerwonoarmistów panikę. Bombardowano też koszary Armii Czerwonej w Baranowiczach, a ponadto wykonywano loty wywiadowcze. 8 kwietnia załoga ppor. pil. Stanisław Pawluć i por. obs. Stanisław Gogoliński rozbiła Albatrosa C.III, pozostałe samoloty zużyły się wcześniej i eskadra pozostała bez sprawnych maszyn[6].

Od 16 kwietnia 1919 eskadry I Grupy Lotniczej brały udział w ofensywie wileńskiej. 16 maja załoga sierż. pil. Aleksander Choiński i por. obs. Stanisław Gogoliński wykryła i zmusiła do przerwania ognia baterię bolszewicką. W kolejnych dniach wykonywano loty bombowe na Mołodeczno[7]. W końcu maja nastąpiło przesunięcie eskadry na lotnisko Porubanek, gdzie kontynuowano działalność bojową. 12 czerwca na Porubanek przybyła także 582 eskadra „Salmsonów”[8]. W tym też dniu, podczas lotu nad terenem zajętym przez wroga, została zestrzelona załoga por. obs. Fore i por. pil. Wiktor Wolski. Porucznik Wolski został przez bolszewików rozstrzelany, natomiast por. Fore jako obcokrajowiec zwolniony z niewoli. Po koniec września do 1 eskadry wywiadowczej włączono personel i samoloty eskadry „Salmsonów” tworząc jedną eskadrę[9]. Po raz pierwszy od czasu sformowania eskadra została wyposażona w odpowiedni sprzęt do wykonywania stojących przed nią zadań[2]. Do listopada eskadra współpracowała ze sztabem 1 Armii na Froncie Północno-Wschodnim operując nadal z Porubanka[10]. W listopadzie eskadra została włączona do 1 Dywizji Piechoty Legionów i w jej składzie wykonywała liczne zadania rozpoznawcze i bombardujące. Po przejściu na lotnisko Święciany, czyli do lutego 1920 pozostawała w dyspozycji Naczelnego Dowództwa[10] i wykonywała przede wszystkim loty łącznikowe do Rygi[1]. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany[b]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład I Grupy Lotniczej, posiadała 10 pilotów, 5 obserwatorów i 4 samoloty[12]. W lutym przeniesiono ją na lądowisko w okolice Dźwińska do dyspozycji Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Śmigłego-Rydza. W trudnych warunkach zimowych nie wykonywano żadnych zadań bojowych. Jedynie por. pil. Paweł Janeczko lądował przymusowo na zamarzniętym jeziorze na skutek zgęstnienia się oleju w silniku[10]. W tym czasie do eskadry dołączyli cudzoziemscy ochotnicy: Anglicy – kpt. kpt. Stehling, Tanąueray i por. Woodhouse oraz Belg – ppor. Robert Vanderauvera[13].

Po przegrupowaniu wojsk polskich, wiosną 1920 eskadra przebazowała się do Zahacia. W jej pobliżu zostały także rozlokowane eskadry 4 i 11. Wraz z sąsiadującą w sąsiedztwie 18 eskadrą wywiadowczą tworzyły one IV Grupę Lotnicą[13]. Po reorganizacji do 1 eskadry włączono nieliczny personel 11 eskadry wywiadowczej[1]. W tym czasie wykonywano loty rozpoznawcze, wyszukując miejsca koncentracji wojsk Armii Czerwonej, a po ich wykryciu bombardując je. Rozpoznając na korzyść 1 Armii, docierano aż do Połocka i Witebska. Na początku czerwca eskadra stacjonowała na lotnisku w Nowo Święcianach[14]. W czasie przeciwuderzenia polskiego eskadra podejmowała wiele śmiałych ataków na ważne obiekty nieprzyjaciela. 10 czerwca załogi: por. Augustyn Domes i por. Wacław Makowski oraz por. Paweł Janeczko i ppor. Ignacy Skorobohaty przeprowadziły atak na mosty i przeprawy wojsk sowieckich w rejonie Połocka. W wyniku nalotu uszkodzono dwa mosty, ale sowiecka obrona przeciwlotnicza uszkodziła samolot por. Augustyna Domesa. W kolejnym locie uszkodzeniu uległ także samolot sierż. Katarzyńskiego i ppor. Tadeusza Uszyńskiego. Załoga zdołała dociągnąć uszkodzony samolot do linii własnej piechoty[14]. 25 czerwca załoga eskadry plut. pil. Roman Zaleski i por. obs. Antoni Święcicki wykonywała rozpoznanie w rejonie jeziora Szo i linii kolejowej Ziabki – Połock. W drodze powrotnej załoga zaatakowała maszerujący oddział bolszewicki. Silny ogień przeciwlotniczy okazał się być skuteczny. Zginął por. obs. Antoni Święcicki starający się ostatkiem sił wypełnić rozpoczęty meldunek z przeprowadzonego rozpoznania. Pilot, plut. Roman Zaleski, przywiózł na lotnisko już martwego obserwatora[13][14].

Z powodu ciężkiej sytuacji na froncie, eskadra wielokrotnie zmieniała miejsce stacjonowania[c]. Przenosiny te spowodowały dalsze pogorszenie stanu technicznego samolotów. Jeszcze w Zahaciu pchor. pil. Stanisław Bogucki rozbił Salmsona, a samolot ppor. Pawlucia został odesłany do remontu. W Dokszycach spóźniony por. pil. Janeczko lądując na łące przy st. kolejowej skapotował. Okoliczna ludność pomogła odwrócić Salmsona Janeczki do normalnej pozycji, co spowodowało drugi wypadek maszyny por. pil. Mikołaja Bielawina, który widząc z powietrza stojący prawidłowo samolot, lądował w pobliżu kończąc także kapotażem[15]. Z tego względu zarządzono rozwiązanie 11 i 18 eskadry, przeniesienie ich sprzętu do 1 eskadry, przebazowanie tego zbiorczego pododdziału do Małkini i dalej w kierunku Warszawy. Eskadra z jednym samolotem jeszcze przed 12 sierpnia wykonywała loty bojowe z lotniska pod Tłuszczem, zanim podeszły tam oddziały sowieckie. Wtedy wycofała się do stolicy celem uzupełnienia[16].

Działania w bitwie warszawskiej[edytuj | edytuj kod]

W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1. i 5 Armii – na warszawskim węźle lotniskowym (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2., 3. i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina[d][18]. Po wielu kolejnych zdarzeniach, w sierpniu 1920 eskadra dotarła do Warszawy mając do dyspozycji 1 samolot typu Nieuport ppor. pil. Eugeniusza Guttmejera[15]. W Warszawie otrzymała zakupione w Anglii samoloty Bristol F.2B Fighter[19] i jeden Hannower CL.II[15]. W czasie bitwy warszawskiej, eskadra już na nowym sprzęcie wykonywała wiele lotów bojowych i rozpoznawczych na korzyść oddziałów 5 Armii[2]. Operowała z lotnisk w Warszawie, Siedlcach i Białymstoku[15]. 15 sierpnia 1 eskadra rozpoczęła loty wywiadowcze w rejon Pułtuska, gdzie wyróżniła się załoga ppor. Zbigniew Babiński i ppor. Tadeusz Uszyński. Ostrzelała ona i rozproszyła obsługę sowieckiej baterii artylerii. Podczas lotów wywiadowczych na północnym odcinku 5 Armii w rejonie Ciechanowa, a także w atakach na kawalerię 3 Korpusu Kawalerii Gaja pod Pułtuskiem wyróżniła się załoga: ppor. Stanisław Pawluć i ppor. Karol Orłoś. W dniach 20 i 21 sierpnia eskadra wykonywała loty w rejonie Ciechanowa i Mławy. Tylko w czasie tygodnia walk w składzie 5 Armii 1 eskadra wykonała 22 loty bojowe i kilka łącznościowych[20]. Od 22 sierpnia jednostka taktycznie podporządkowana została dowództwu 2 Armii[20]. Z eskadry oddelegowano do dyspozycji dowódcy 5 Armii poruczników: Wacława Makowskiego i Stanisława Pawlucia[15].

25 sierpnia zakończyły się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację[21].

Udział w bitwie nad Niemnem[edytuj | edytuj kod]

Po reorganizacji ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4 Armii. Zmienił się też przydział lotnictwa do poszczególnych związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii wchodziły: 1., 12. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 13 eskadra myśliwska. Eskadry 1. i 13. stacjonowała w Dojlidach, a eskadry 12 i 16 w Markowszczyznie[22]. W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły tylko eskadry: 10. i 17 eskadra wywiadowcza. We wrześniu dołączyła 3 eskadra wywiadowcza[23].

Bazująca od 5 września na lotnisku Dojlidy 1 eskadra prowadziła rozpoznanie sił i ugrupowania nieprzyjaciela działając na korzyść oddziałów 2 Armii[24] . Rejon bliskiego rozpoznania Armii podzielony został na dwie strefy: północną – dla 12 eskadry i południową – dla 1 eskadry[23]. W drugiej połowie września przygotowania do bitwy niemeńskiej weszły w stadium końcowe. 1 eskadra rozpoznawała w tych dniach przeprawy nieprzyjaciela między innymi pod Migrowem. 21 września rozpoczęła się bitwa nad Niemnem. Tego dnia lotnictwo działało niezwykle ofiarnie, a 1 eskadra szczególnie wyróżniła się wspierając natarcie piechoty polskiej na Odelsk[25]. W związku z postępami wojsk lądowych, eskadra przeniosła się na lotnisko w Grodnie. Wykonywała tu między innymi loty łącznikowe[19][26].

Rozejm zastał eskadrę w Lidzie[e][19].

W czasie walk o niepodległość Polski 1 eskadra wykonała 203 loty bojowe spędzając 474 godzin nad terenami nieprzyjaciela[3][2]. Zginęło 2 lotników[27], a 5 zostało rannych[28].

Eskadra w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]

Późną jesienią eskadra przegrupowała się z Lidy na lotnisko Porubanek w Wilnie[2]. Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 połączono 1 i 2 eskadrę wywiadowczą tworząc nową 1 eskadrę wywiadowczą[28]. Wiosną eskadrę przerzucono na lotnisko w Białymstoku[29].

Na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z 20 lipca 1921, 1 eskadra wywiadowcza weszła w skład formującego się na lotnisku Ławica 3 pułku lotniczego. Samoloty z Białegostoku do Poznania przyleciały we wrześniu. Personel ulokowano w drewnianych barakach i częściowo na prywatnych kwaterach. Nieliczne samoloty i sprzęt umieszczono w jednym z poniemieckich hangarów. Organizacyjnie eskadra należała do VII dywizjonu wywiadowczego[29]. Na skutek bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej kraju nie było możliwości zakupu samolotów za granicą, a krajowa produkcja nie została jeszcze uruchomiona. Niewielka liczba mocno już wyeksploatowanych samolotów nie dawała możliwości pełnego szkolenia pilotów. W początkowym okresie loty załóg odbywały się sporadycznie i nieregularnie. W 1922, w istniejących pułkach lotniczych, rozpoczęto unifikację samolotów. Eskadry wywiadowcze 3 pułku otrzymały angielskie Bristole. Nie poprawiło to stanu ilościowego samolotów w eskadrach, ale umożliwiło personelowi technicznemu i parkowi lotniczemu bardziej sprawną naprawę i pełne okresowe remonty sprzętu[30]. W tym czasie niektóre załogi uczestniczyły w konkursach lotniczych organizowanych przez cywilne władze lotnicze lub aerokluby. W lipcu 1923, podczas zawodów Związku Lotników Polskich, pełniący obowiązki dowódcy eskadry kpt.pil. Mieczysław Szczudłowski zajął I miejsce w konkurencji „lądowanie ze stojącym śmigłem z wysokości 1000 metrów”, a we wrześniu por.pil. Stanisław Pawluć zdobył II nagrodę w locie okrężnym Warszawa–Lwów–Kraków–Poznań–Warszawa. Na skutek ustawicznego braku sprawnych samolotów oraz niepełnej obsady etatowej personelu latającego, opracowany program szkolenia i doskonalenia załóg eskadr wywiadowczych nie był w latach 1922–1924 konsekwentnie realizowany. W okresie letnim dowódca eskadry wyznaczał załogi do współpracy z jednostkami piechoty i kawalerii w czasie manewrów[30]. Braki kadrowe stopniowo wypełniano absolwentami szkoły obserwatorów i kursów lotniczych, ale samolotów nadal brakowało[31].

W lutym 1925, rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2300/org., zapoczątkowano reorganizację lotnictwa wojskowego. Polegała ona między innymi na przeformowaniu eskadr wywiadowczych na „lotnicze” oraz zmianie ich numeracji. Pierwsza cyfra oznaczała numer pułku a następna – kolejność eskadry w pułku[32]. 1 eskadra wywiadowcza została rozwiązana, a na jej bazie sformowano 35 eskadrę lotniczą[31].

 Osobny artykuł: 35 eskadra lotniczą.

Żołnierze eskadry[edytuj | edytuj kod]

Dowódcy eskadry[33][34]
Stopień Imię i nazwisko Okres pełnienia służby
rtm. pil. Tadeusz Grochowalski 21 XII 1918 – II 1919
por. pil. Henryk Skoczdopole II 1919 – X 1919
por. pil. Wiktor Willman XI 1919 – XII 1919
por. pil. Stanisław Bogusz XII 1919 do wiosny 1920
kpt. pil. Augustyn Domes IV 1920 – XII 1921
kpt. pil. Czesław Aleksandrowicz XII 1921 – VI 1924
kpt. pil. Tadeusz Antonowicz VI 1924 –
Personel latający okresu wojny polsko – bolszewickiej[34]
Obserwatorzy Piloci
kpt. obs. Bronisław Wąsowski kpt. pil. John Tanqueray[f]
por. obs. Foré [g] kpt. pil. Joseph Stehling[f]
por. pil. obs. Stanisław Gogoliński por. pil. Tadeusz Szeliga
por. obs. Antoni Święcicki por. pil. Paweł Janeczko
por. obs. Witold Jussewicz por. pil. Wacław Makowski
por. obs. Ira Woodhouse[f] por. pil. Połaniecki
por. obs. Czesław Niekraszewicz por. pil. Augustyn Domes
ppor. obs. Stefan Berezowski por. pil. Karol Malik
ppor. obs. Lucjan Iwiński por. pil. Mikołaj Bielawin
ppor. obs. Tadeusz Sztybel por. pil. Wiktor Wolski
ppor. obs. Ignacy Skorobohaty ppor. pil. Stanisław Pawluć
ppor. obs. Tadeusz Uszyński ppor. pil. Czesław Aleksandrowicz
ppor. obs. Karol Orłoś ppor. pil. Gustaw Gwizdalski
ppor. obs. Stanisław Łopaciński ppor. pil. Zbigniew Babiński
ppor. obs. Robert Vanderauvera [h] ppor. pil. Henryk Kozanecki
ppor. obs. Artur Horowicz chor. pil. Tadeusz Kominkowski
pchor. obs. Adam Rotszyld pchor. pil. Eugeniusz Guttmejer
pchor. pil. Bogucki
pchor. pil. Aleksander Choiński
sierż. pil. Stanisław Śledziejowski
sierż. pil. Jan Śliwa
sierż. pil. Katarzyński
plut. pil. Roman Zaleski

Wypadki lotnicze[edytuj | edytuj kod]

  • 10 sierpnia 1923 po starcie na skutek błędu w pilotażu ponieśli śmierć por. pil. Stanisław Korab-Kowalski i szer. mech. Antoni Wołoczko[30].

Samoloty eskadry[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Godło francuskiej 582 eskadry Salmsonów wcielonej do 1 eskadry wywiadowczej[1]
  2. ↑ W tym czasie na Ukrainie toczyły się walki pomiędzy bolszewikami a Armią Denikina atakującą Armię Czerwoną od południa[11].
  3. ↑ W ciągu miesiąca eskadra stacjonowała na 7 lotniskach – Dokrzyce, Mołodeczno, Duniłowicze, Wilno, Mołodeczno, Patafjanów, Mołodeczno, Lida[13].
  4. ↑ Plan przydziału poszczególnych eskadr dla związków armijnych przed bitwą warszawską przedstawiał się następująco: 5 Armia – 1, 12 i 13 eskadra, 1 Armia – 8 i 9 eskadra, 2 Armia – 17 eskadra, 4 Armia – 3, 10 i 15 eskadra, 3 Armia – 2, 14 i 21 eskadra, 6 Armia – 5, 6 i 7 eskadra. Z planu tego nie zrealizowano przydziału 15 eskadry do 4 Armii oraz nie uwzględniono w nim przydziału eskadry toruńskiej do 2 Armii. Natomiast 16 i 19 eskadra pozostawały w odwodzie Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego]][17].
  5. ↑ Zawieszenie broni zostało podpisane w Rydze 12 października 1920, a wchodziło w życie 18 października o 24.00[18].
  6. ↑ a b c Obywatel angielski
  7. ↑ Obywatel francuski
  8. ↑ Obywatel belgijski

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 138.
  2. ↑ a b c d e f Hoff 2005 ↓, s. 69.
  3. ↑ a b Pawlak 1998 ↓, s. 11.
  4. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 63.
  5. ↑ Abżółtowski (red.) 1928 ↓, s. 22.
  6. ↑ Niestrawski 2017 ↓, s. II/82.
  7. ↑ Niestrawski 2017 ↓, s. II/87.
  8. ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 243.
  9. ↑ Brummer i Zawadzki 2000 ↓, s. 85.
  10. ↑ a b c Pawlak 1989 ↓, s. 244.
  11. ↑ Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 150.
  12. ↑ Bartel i in. 1978 ↓, s. 42.
  13. ↑ a b c d Pawlak 1989 ↓, s. 245.
  14. ↑ a b c Tarkowski 1991 ↓, s. 85.
  15. ↑ a b c d e Pawlak 1989 ↓, s. 246.
  16. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 86.
  17. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 119.
  18. ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 92.
  19. ↑ a b c Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 140.
  20. ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 96.
  21. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 99.
  22. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 108.
  23. ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 109.
  24. ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 246-247.
  25. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 111.
  26. ↑ Abżółtowski (red.) 1928 ↓, s. 11, 28.
  27. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 118.
  28. ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 2479.
  29. ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 247.
  30. ↑ a b c Pawlak 1989 ↓, s. 248.
  31. ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 249.
  32. ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 12.
  33. ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 243–249.
  34. ↑ a b Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 138–140.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=1_Eskadra_Wywiadowcza&oldid=58584854”