Pułk KOP „Sarny”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Nazwa wyróżniająca | |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Numer |
kryptonimowy: 60[a] |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Pułk KOP „Sarny” – oddział piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.
Formowanie i zmiany organizacyjne
[edytuj | edytuj kod]Pułk został sformowany w 1930, w składzie Brygady KOP „Polesie”.
Z dniem 1 marca 1934, na bazie plutonu odwodowego, przy dowództwie pułku sformowano kompanię odwodową pułku „Sarny”[b]. Kompania odwodowa składała się z dowódcy kompanii, drużyny gospodarczej, dwóch plutonów po dwie drużyny każdy. Była samodzielną jednostką organizacyjną i szkoleniową. Była pododdziałem administracyjnym[b].
Dla potrzeb pułku rekruta szkolił I batalion piechoty 2 pułku piechoty Legionów ze Staszowa[2]. W marcu 1934 sformowano w pułku dodatkową kompanię strzelecką[3].
Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”. Jej wynikiem było między innymi przeorganizowanie pułku KOP „Sarny”[4] poprzez wydzielenie go z dotychczasowego składu organizacyjnego i podporządkowanie go bezpośrednio dowódcy KOP. Jednocześnie zreorganizowano dowództwo pułku[5]. Pułkowi podporządkowano też stację gołębi pocztowych KOP „Sarny”[6]
Pułk w kampanii wrześniowej
[edytuj | edytuj kod]W pierwszej dekadzie września 1939, w II rzucie mobilizacji powszechnej Pułk KOP „Sarny” wystawił 97 Pułk Piechoty (Rezerwowy) dla 38 Dywizji Piechoty. Dotychczasowy dowódca Pułku KOP „Sarny”, płk dypl. Jerzy Płatowicz-Płachta objął dowództwo 97 pp (rez.). Nowym dowódcą pułku KOP „Sarny” wyznaczony został ppłk Nikodem Sulik, dotychczasowy dowódca batalionu Specjalnego „Sarny”.
Z jego szeregów rekrutowały się załogi polskich fortyfikacji frontu przeciwhitlerowskiego. Major Antoni Korpal, dowódca batalionu fortecznego „Osowiec” oraz legendarny kapitan Władysław Raginis walczyli w pasie obronnym SGO „Narew” generała brygady Czesława Młot-Fijałkowskiego.
Pułk KOP „Sarny” wysłał również część wojska w celu obsadzenia Obszaru Warownego „Śląsk”. Pozostałość obsadziła granicę polsko-sowiecką w rejonie Korca (2 bataliony graniczne „Rokitno” i „Bereźne” oraz 2 bataliony forteczne „Sarny” i „Małyńsk”, które to obsadziły silny odcinek umocniony „Polesie”). Po odtworzeniu, pułk ochraniał granicę z ZSRR o długości 176,921 km[7]. Od 17 września 1939 pododdziały pułku walczyły z sowieckim agresorem.
W Sarnach wyładowane zostały batalion forteczny „Osowiec” mjr. Antoniego Korpala, batalion marszowy 76 pp mjr. Józefa Balcerzaka oraz sformowany w Grodnie, tuż przed decyzją o wycofaniu wojsk, oddział piechoty ppłk. Edwarda Czernego. Po wyładowaniu oddziały te przegrupowały się do wsi Znosicze, gdzie weszły w skład pułku KOP „Samy”[8]
19 i 20 września batalion KOP „Sarny” stawił silny opór sowieckiej 60 Dywizji Strzeleckiej. Załogi polskich schronów walczyły często w sposób bohaterski "do ostatniego naboju", mimo że większość wyszkolonych do walki w fortyfikacjach oddziałów zostało wysłanych na zachód, a załogi schronów bojowych składały się głównie z rezerwistów. Oddziały te spełniły jednak swe zadanie opóźnienia wroga, dając czas na koncentracje wojsk KOP, ponosząc przy tym jednak wysokie straty np. straty w plutonie fortecznym obsadzający sektor „Berducha” wyniosły 50 procent w zabitych. Po wycofaniu się z linii umocnień pułk dołączył do Grupy KOP gen. Wilhelma Orlik-Rückemanna i wziął udział w bitwach stoczonych pod Szackiem i Wytycznem.
Walki o strażnice:
Pułk KOP „Sarny” ppłk. Sulika, dwoma baonami granicznymi, szwadronem kawalerii oraz obsadzającymi fortyfikacje wzdłuż Słuczy batalionem Sarny i batalionem Małyńsk ochraniał granicę na północnym Wołyniu. 17 września na jego pododdziały uderzyła będącą na prawym skrzydle 15 Korpusu Strzeleckiego komdiwa Piotra Fiłatowa 60 Dywizja Strzelecka kombriga Marzisa Sałichowa oraz 18. i 19 Oddział Pogranicznych NKWD. Sowiecki korpus główne uderzenie wykonał na styku pułku KOP „Sarny” i pułku KOP „Zdołbunów”, obchodząc tym samym fortyfikacje zajmowane przez baon KOP „Sarny” i baon KOP „Małyńsk”[9].
Struktura organizacyjna
[edytuj | edytuj kod]Organizacja pułku w 1934
- Dowództwo pułku KOP „Sarny” w Sarnach[10]
- batalion KOP „Bereźne”
- batalion KOP „Rokitno”
- szwadron KOP „Żurno”
- szwadron KOP „Rokitno”
Kadra pułku
[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy pułku:
- ppłk dypl. Tadeusz Lubicz-Niezabitowski (od 1930)
- ppłk dypl. Tadeusz Puszczyński (do 1 II 1937 → pułk KOP „Snów”)
- ppłk dypl. Jerzy Płatowicz-Płachta (1 II 1937[11] – 1939 → 97 pp)
- ppłk Nikodem Sulik (1939)[7]
Obsada personalna pułku w czerwcu 1939[12]:
- dowódca pułku – ppłk dypl. Jerzy Płatowicz-Płachta[c]
- I adiutant – kpt. piech. Edward Mazurkiewicz[d]
- oficer wyszkolenia – kpt. piech. Jacek Tomaszewski[e]
- dowódca łączności – kpt. łącz. Jerzy Stefan Mirecki[f]
- dowódca kompanii odwodowej – por. piech. Stanisław Ferdynand Wiśniowski[g]
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939
- dowódca – ppłk Nikodem Sulik
- batalion KOP „Rokitno” – mjr Maciej Wojciechowski
- batalion KOP „Bereźne” – mjr Antoni Żurowski
- szwadron KOP „Bystrzyce” – rtm. Wiktor Jakubowski
- batalion specjalny „Sarny” – mjr Bronisław Brzozowski
- batalion specjalny „Małyńsk” – mjr Lucjan Frankowski
- Obsada 302 Rejonu PW „Polesie”
Obsada oficerska rejonu PW przy pułku KOP „Sarny” w maju 1939[20][h]:
- komendant rejonu PW „Polesie” – kpt. adm. (piech.) Władysław Franciszek Matolski
- komendant powiatowy PW „Łuniniec” – kpt. piech. Franciszek Otłowski
- zastępca komendanta powiatowego PW „Łuniniec” – por. piech. Lucjan Osimowicz
- komendant powiatowy PW „Stolin” – kpt. piech. Zygmunt Stopnicki
- komendant powiatowy PW „Sarny” – kpt. adm. (piech.) Stanisław Chomicz[i]
- komendant powiatowy PW „Kostopol” – kpt. piech. Artur Lamecki (kpt. adm. Cyprian Chodźko?[j])
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP[1].
- ↑ a b Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie formowania odwodów dowódców pułków nr L.dz. 329/tj./Og.Org./34 z 14 lutego 1934. → Archiwum Straży Granicznej – Zespół: „Dowództwo KOP”
- ↑ Jerzy Grzegorz Jan Płatowicz-Płachta (1893-1939), płk dypl., w KOP od 1936. Do mobilizacji dowódca pułku KOP „Sarny”. We wrześniu 1939 dowódca 97 pp rez. 38 DP rez. Poległ w trakcie walk z Niemcami 18 września 1939 w Janowie Lwowskim[13].
- ↑ Edward Mazurkiewicz (1898-1940), kpt. piech., w KOP od 1934. Do mobilizacji powszechnej I adiutant pułku KOP „Sarny”. We wrześniu 1939 II adiutant 97 pp rez. 38 DP rez. Więzień obozu w Starobielsku. Zamordowany przez NKWD[14].
- ↑ Jacek Tomaszewski (1895-1939), mjr piech., w KOP od 1931. Do mobilizacji oficer wyszkolenia pułku KOP „Sarny”. We wrześniu 1939 dowódca odtworzonego baonu KOP „Dawidgródek”. Ciężko ranny w walkach z oddziałami Armii Czerwonej pod Szackiem, został zamordowany na placu boju 28 września[15].
- ↑ kpt. łącz. Jerzy Stefan Mirecki ur. 24 stycznia 1905. W czerwcu 1934 został przeniesiony z 6 batalionu telegraficznego do kompanii telegraficznej 16 Dywizji Piechoty w Grudziądzu[16]. W KOP od 1938. Do mobilizacji dowódca łączności pułku KOP „Sarny”. We wrześniu 1939 na dotychczas zajmowanym stanowisku[17]. W latach 1946–1957 Wojewódzki Urząd ds. Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie prowadził sprawę ewidencyjno-obserwacyjną o kryp. „Jeździec” dot. Jerzego Mireckiego s. Teodora, ur. 24 stycznia 1905, byłego oficera KOP sprzed 1939 i Ludowego Wojska Polskiego[18].
- ↑ Stanisław Ferdynand Wiśniowski, kpt. piech., w KOP od 1938. Do maja 1939 dowódca kompanii odwodowej pułku KOP „Sarny”. W maju 1939 wraz z kompanią został przerzucony na półwysep Hel, gdzie kompania weszła w skład utworzonego baonu KOP „Hel”. We wrześniu 1939 dowódca 11 kompanii piechoty baonu KOP „Hel”[19].
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[21].
- ↑ Stanisław Chomicz, kpt. administracji, w KOP od 1932. Do mobilizacji komendant powiatowy PW „Sarny”. Przydział mobilizacyjny nieznany[22].
- ↑ Cyprian Chodźko, mjr administracji, w KOP od 1933. Do mobilizacji powszechnej komendant powiatowy PW „Kostopol”. Przydział mobilizacyjny nieznany. Po zakończeniu kampanii wrześniowej przedostał się na zachód. W PSZ, m.in. referent org. personalny 5 KDP[22].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 425.
- ↑ Wyrzycki 1992 ↓, s. 18-19.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 127.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 157.
- ↑ Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2.
- ↑ Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 6.
- ↑ a b Prochwicz 2003 ↓, s. 167.
- ↑ Dymek 1999 ↓, s. 125.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 202.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 46.
- ↑ Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 9.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 661.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 742.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 733.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 755.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934, s. 268.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 734.
- ↑ Inwentarz archiwalny : Mirecki Jerzy. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-08-13]..
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 757.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 943.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ a b Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 713.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Przemysław Dymek: Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew” 1939 w polskiej historiografii wojskowej. Poznań: Wydawnictwo SORUS s.c., 1999. ISBN 83-87133-54-X.
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
- Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Stanisław Wyrzycki: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 17. 2 pułk piechoty Legionów. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1992. ISBN 83-85621-05-9.
- Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Polesie»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
- Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)
- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].