Przejdź do zawartości

Polskie lotnictwo wojskowe w wojnie polsko-ukraińskiej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Polskie lotnictwo wojskowe w wojnie polsko-ukraińskiej – organizacja i działania lotnictwa polskiego w okresie wojny polsko-ukraińskiej.

Struktura i zmiany organizacyjne polskiego lotnictwa wojskowego w okresie wojny

[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze Dowództwo Wojsk Lotniczych; w centrum ppłk Hipolit Łossowski
Gen. Żeligowski w Stanisławowie po przewiezieniu go samolotem ze Lwowa przez por. Rayskiego; czerwiec 1919

Naczelne władze lotnicze

[edytuj | edytuj kod]

9 marca 1919 utworzony został podległy Ministrowi Spraw Wojskowych Inspektorat Wojsk Lotniczych[1]. Do jego zadań należał nadzór nad grupami lotniczymi i szkolnictwem lotniczym, rozwiązywanie zadań organizacyjnych oraz nadzór nad sprawami uzupełnień jednostek lotniczych[2]. 20 maja Inspektoratowi podporządkowano Sekcję Żeglugi Napowietrznej. Od tego momentu kompetencje Inspektoratu sprowadzały się do: inspekcji i inicjatyw w sprawach wyszkolenia lotnictwa, opracowania regulaminów i instrukcji, nadzoru nad szkołami lotniczymi, ćwiczeń z gotowości bojowej, spraw personalnych, zaopatrzenia technicznego i kierowania formacjami logistycznymi[2]. Etat przewidywał: 8 oficerów, 17 urzędników i 15 szeregowych[3].

W celu usprawnienia dowodzenia lotnictwem na froncie, z dniem 29 kwietnia 1919 utworzono Szefostwo Lotnictwa. Było ono częścią Naczelnego Dowództwa. Szefostwu Lotnictwa podporządkowano wszystkie walczące eskadry, a personalnie wszystkich oficerów lotnictwa na froncie. Szefem nowo powstałego organu mianowano kpt. Juliana Słoniewskiego. Do pracy w Szefostwie Lotnictwa wyznaczono także: por. obs. Kazimierza Kubalę, por. obs. Zdzisława Finika, por. obs. Henryka Tokarczyka, por. obs. Zygmunta Tebinkę, por. Stanisława Ujejskiego oraz ppor. Aleksandra Króla[4]. 11 maja, nastąpiła reorganizacja Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a w tym i Szefostwa Lotnictwa. Weszło ono w skład Oddziału III Naczelnego Dowództwa WP. W czerwcu tymczasowym Szefem Oddziału IIIB został francuski oficer ppłk pil. Francois de Vergnette. W sierpniu szefem Oddziału mianowano Polaka płk. pil. Adama Zaleskiego[5]

Jednostki lotnicze formowane na terenie byłego Królestwa Polskiego i Małopolski

[edytuj | edytuj kod]

20 grudnia 1918 dowódca Wojsk Lotniczych ppłk Hipolit Łossowski nakazał organizowanie 6-samolotowych eskadr wywiadowczych. Już wtedy zorganizowane były dwie eskadry we Lwowie, jedna w Krakowie i zalążek eskadry w Lublinie[6]. Rozkazem z 21 grudnia powołano 2 eskadrę w Lublinie i 1 eskadrę w Warszawie. Eskadry małopolskie otrzymały numery: 5 eskadra w Krakowie, 6. i 7 eskadra we Lwowie. Jeszcze przed końcem roku sformowano 3 eskadrę w Warszawie, a z początkiem stycznia 1919 9 eskadrę w Krakowie i 4 eskadrę w Warszawie. Pod koniec miesiąca zorganizowano 11 eskadrę wywiadowczą i 1 eskadrą łącznikową w Warszawie oraz 12 eskadrę w Krakowie. Szybki rozwój organizacyjny nie szedł w parze z wyposażeniem w samoloty. Do etatu brakowało również personelu latającego. Brakowało też uzupełnień dla eskadr walczących na froncie polsko-ukraińskim. Równolegle powstały też trzy dowództwa grup lotniczych. W końcu czerwca przybyła do kraju eskadra 4 Dywizji Strzelców gen. Żeligowskiego. Otrzymała ona numer 10. Eskadra została przebazowana do Poznania celem uzupełnienia. W tym czasie 7 eskadra lotnicza została przemianowana na eskadrę myśliwską i powiększono etat do 10 samolotów oraz wyposażona została w maszyny myśliwskie pochodzące z zakupów we Francji[7]. W maju 1919 polskie lotnictwo wojskowe dysponowało: dwoma batalionami uzupełnień lotniczych, trzema szkołami pilotów w Krakowie i w Warszawie, jedną szkołą obserwatorów i jedną mechaników w Warszawie, czterema grupami lotniczymi (ogółem z 10 eskadr), trzema ruchomymi parkami lotniczymi. Były już też zorganizowane warsztaty lotnicze, stacje meteorologiczne, sekcje aerofotograficzne[8].

Walki lotnictwa na froncie polsko-ukraińskim

[edytuj | edytuj kod]
Gen. Tadeusz Rozwadowski, dowódca grupy "Wschód", po przylocie z Przemyśla do Lwowa z pilotem kpt. Camillo Perinim; styczeń 1919
Por. pilot Stefan Stec w samolocie Fokker EV z jego indywidualną odznaką

Lotnictwo polskie w obronie Lwowa

[edytuj | edytuj kod]

W nocy 1 listopada oddziały ukraińskie zajęły we Lwowie budynki rządowe i inne ważne punkty strategiczne[9].

5 listopada 1918 przed południem załoga samolotu Oeffag C.I por. pil. Stefan Bastyr i por. obs. Janusz de Beaurain wykonała pierwszy w historii polskiego lotnictwa lot bojowy[10][11]. Maszyna wystartowała z Lewandówki, wzniosła się na około 400 m i na tej wysokości nadleciała nad Persenkówkę i zbombardowała ją. Wyrzucane ręcznie z kabiny bomby upadły pomiędzy stojącymi na stacji pociągami, wywołując panikę wśród ukraińskich Strzelców Siczowych[12]. Tego samego dnia wykonano jeszcze dwa loty, rozpoznając między innymi rozmieszczenie pozycji oddziałów ukraińskich we Lwowie[13]. Podczas kolejnego lotu por. pil. Bastyr z obserwatorem ppor. Toruniem rozrzucali ulotki nawołujące do zgłaszania się do służby w Wojsku Polskim[14]. 7 listopada dysponowano już trzema sprawnymi samolotami. W tym dniu por. Stefan Stec i ppor. Władysław Toruń obrzucili bombami stanowiska ukraińskiej artylerii na Zamku Wysokim oraz Cytadelę uszkodzili tor kolejowy między Podzamczem a Podborcami i zmusili do odwrotu ukraiński pociąg wojskowy. Kolejna załoga: por. Eugeniusz Roland i rtm. Machulski rozrzucali nad miastem rozkaz mobilizacyjny i komunikaty Naczelnej Komendy. Trzecia załoga: por. Bastyr i por. de Beaurain, z rozkazu Naczelnej Komendy, odleciała z meldunkiem do Krakowa[15]. 13 listopada z meldunkiem do naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego, z międzylądowaniem w Krakowie, wystartował por. Stec[16].

25 listopada do Lwowa dotarła 3 eskadra bojowa, która wraz z 2 eskadrą weszła w skład nowo utworzonej Lwowskiej grupy lotniczej por. Stefana Bastyra[17]. 3 grudnia dowódca Grupy „Wschód” gen. Tadeusz Rozwadowski w miejsce Lwowskiej grupy lotniczej utworzył Dowództwo Eskadr Polowych na Galicję Wschodnią, któremu podlegały obie eskadry, a także lwowski park lotniczy. Na czele zgrupowania stanął kpt. pil. dr Jan Wierzejski[18].

W grudniu obie eskadry wykonywały zadania wsparcia jednostek lądowych w walkach pod Dublanami, Grzybowicami Wielkimi i Sorokami. Lwów był nadal otoczony z trzech stron, a jedyne połączenie z resztą kraju – przez Przemyśl – było nieustannie zagrożone. Warunki atmosferyczne co prawda nie sprzyjały działaniom sił powietrznych, ale sytuacja była nadzwyczajna. 4 grudnia kpt.pil. Camillo Perini i por. obs. Karol Frieser zbombardowali stację kolejową w Gródku Jagiellońskim. Ułatwiło to piechocie zdobycie miejscowości i przywróciło ruch kolejowy pomiędzy Przemyślem a Lwowem[19].

Lotnicy wykonywali przede wszystkim zadania zwiadowcze. Trasy lotów przebiegały wokół Lwowa. 16 grudnia załoga por. Stec i por. Schmidt rozpoznawała na trasie na trasie: Lwów – PustomytyWinniki – Dublany – Brzuchowice – Lwów. 19 grudnia Lwowska grupa lotnicza rozpoczęła zwalczanie wycofujących się oddziałów lądowych nieprzyjaciela[17]. Ze względu na warunki pogodowe, pod koniec grudnia zaprzestano lotów. W tym miesiącu eskadry wykonały 28 lotów bojowych i kilku łącznościowych[20].

Lotnictwo w działaniach na Kowel

[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec grudnia 1918 wojska Ukrainy Naddnieprzańskiej wyszły nad Bug w rejonie Chełma. Obszaru tego, na froncie o długości około 100 kilometrów, broniła licząca około 2000 żołnierzy Grupa gen. Stefana Majewskiego[21].

W tym czasie stacjonująca w Lublinie 2 eskadra lotnicza mjr. Jerzego Syrokomli-Syrokomskiego nie osiągnęła jeszcze stanu gotowości bojowej. Z tego też powodu zdecydowano się na skierowanie do rejonu walk 3 eskadry lotniczej kpt. Juliana Słoniewskiego[21]. Pierwsze udane loty rozpoznawcze 3 eskadra wykonała 15 lutego. Rejon Brześcia, Kobrynia i Kowla rozpoznawały załogi: ppor. obs. Aleksander Łaguna i ppor. pil. Tadeusz Prauss oraz kpt. pil. Donat Makijonek i kpt. obs. Julian Słoniewski[21].
W połowie lutego ukraińska ofensywa została zatrzymana, a będące w natarciu oddziały polskie zajęły Kowel. Na przełomie lutego i marca eskadra wspierała działania grup operacyjnych gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, gen. Aleksandra Karnickiego oraz gen. Bronisława Babiańskiego. 3 eskadra lotnicza od początku marca prowadziła loty wywiadowcze Z dniem 3 marca została podporządkowana dowództwu grupy gen. Edwarda Rydza-Śmigłego. W tym czasie jednostka dysponowała 4 samolotami.
W marcu na front przybyła 2 eskadra lotnicza i rozpoczęła działająca na rzecz grupy gen. Bronisława Babiańskiego. W końcu miesiąca z obu eskadr działających w rejonie Kowla utworzono IV grupę lotniczą pod dowództwem kpt. Juliana Słoniewskiego[22].
W kwietniu 3 eskadra prowadziła bardzo aktywne działania lotnicze. 3 kwietnia zbombardowała ukraińskie pociągi pancerne na stacjach Peresepa i Rożyszcze. W kolejnych dniach wykonała jeszcze 6 lotów bojowych. W następnych dniach stracono dwa samoloty, a jedna załoga dostała się do ukraińskiej do niewoli. 2 eskadra lotnicza nadal dochodziła do stanu gotowości bojowej. W końcu kwietnia przypadkowy pożar zniszczył skład wagonów wraz z całym wyposażeniem lotniczym eskadry[22].

Walki w Małopolsce Wschodniej

[edytuj | edytuj kod]

Na początku marca Ukraińcy rozpoczęli nowe natarcie. Drożność linii kolejowej do Przemyśla została przerwana[23]. Odpowiedzią wojsk polskich było wysłanie na zagrożony kierunek grupy operacyjnej gen. Wacława Iwaszkiewicza i grupy wojsk wielkopolskich płk. Daniela Konarzewskiego. Oddziały polskie uderzyły z Przemyśla wzdłuż toru kolejowego i 20 marca połączenie z Lwowem zostało wznowione. Wykorzystując powodzenie, oczyszczono z wojsk ukraińskich obszar na południe od Rawy Ruskiej i pod koniec marca linia frontu przebiegała od Rawy Ruskiej przez Niemirów, Wiszenkę, Gródek Jagielloński do Lwowa.
Działania wojsk lądowych wspierały z powietrza bazujące we Lwowie: 5. i 7. eskadry oraz startujące spod Przemyśla 5., 9. i 1 eskadra wielkopolska. 15 marca dokonano podziału strefy rozpoznań lotniczych na dwa odcinki: lwowski i przemyski. Odcinek lwowski przebiegał na wschód od linii Rawa Ruska–Niemirów–Jaworów–Rudki i obsługiwała go III grupa lotnicza, a odcinek przemyski znajdował się na zachód od linii wyznaczonej przez Lubaczów Jaworów−Gródek−RudkiSamborChyrów, a odpowiedzialność za niego przejęły „eskadry przemyskie” pod dowództwem rtm. Stanisława Jasińskiego[24].

Działania lotnictwa w okresie ofensywy majowej

[edytuj | edytuj kod]

14 maja rozpoczęła się ofensywa wojsk polskich w Galicji Wschodniej i na Wołyniu. Na kierunku galicyjskim uderzyła grupa „Wschód” gen. Iwaszkiewicza, w północnej części obszaru galicyjskiego i na południowym Wołyniu działała grupa gen. Dominique Odry, a na północ od niej grupa gen. Karnickiego. W pierwszym dniu ofensywy 9 samolotów III grupy prowadzonych przez kpt. Bastyra zaatakowało piechotę ukraińską na zachód od Doroszowa, na Czerwonym Kamieniu i na zachód od Mierzwicy. W tym samym dniu 5 samolotów atakowało nieprzyjacielskie pozycje pod Kulikowem[25].

Wysiłek polskich eskadr lotniczych w wojnie polsko-ukraińskiej

[edytuj | edytuj kod]
Działania bojowe eskadr od listopada 1918 do czerwca 1919[26]
Eskadra Loty godziny Straty
2 eskadra wywiadowcza 23 55 0
3 eskadra wywiadowcza 32 77 0
5 eskadra wywiadowcza 3 53 2
6 eskadra wywiadowcza 322 462 0
7 eskadra myśliwska 68 67 3
9 eskadra lotnicza 40 45 2
1 eskadra wielkopolska 38 56 0

Samoloty będące na wyposażeniu polskich eskadr lotniczych

[edytuj | edytuj kod]
Nazwa Kraj produkcji Zdjęcie Typ Załoga Uzbrojenie
Albatros C.XII Cesarstwo Niemieckie samolot rozpoznawczy 2 2 karabiny maszynowe oraz 100 kg bomb
Albatros D.III (Oef) Austro-Węgry samolot myśliwski 1 2 karabiny maszynowe
DFW C.V Cesarstwo Niemieckie samolot rozpoznawczy,
bombowy
2 1 karabin maszynowy pilota, 1 km strzelca oraz 100 kg bomb
Fokker D.VII Cesarstwo Niemieckie samolot myśliwski 1 2 karabiny maszynowe
Hannover CL.II Cesarstwo Niemieckie samolot myśliwski 2 1 karabin maszynowy pilota, 1 km strzelca
Hansa-Brandenburg C.I Cesarstwo Niemieckie samolot rozpoznawczy 2 1 karabin maszynowy pilota, 1 km strzelca oraz 100 kg bomb
Lloyd C.V Austro-Węgry samolot rozpoznawczy 2 1 karabin maszynowy strzelca oraz 90 kg bomb
LVG C.V Cesarstwo Niemieckie samolot rozpoznawczy,
bombowy
2 1 karabin maszynowy pilota, 1 km strzelca oraz 115 kg bomb
LVG C.VI Cesarstwo Niemieckie samolot rozpoznawczy,
lekki bombowiec
2 1 karabin maszynowy pilota, 1 km strzelca oraz 90 kg bomb
Nieuport 17 Francja samolot myśliwski 1 1 karabin maszynowy
Oeffag C.II Austro-Węgry samolot rozpoznawczy 2 1 karabin maszynowy strzelca oraz 40 kg bomb

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]