42 Batalion WOP

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
42 Batalion WOP
Batalion szkolno-odwodowy
Jednostka WOP
im. Ziemi Cieszyńskiej
Batalion graniczny GB WOP Cieszyn
Ilustracja
Dawny budynek koszarowy WOP w Cieszynie (marzec 2010)
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1951; 1984

Rozformowanie

1976; 1991

Nazwa wyróżniająca

Ziemia Cieszyńska

Tradycje
Nadanie sztandaru

12 października 1983

Rodowód

45 Odcinek WOP
63 batalion OP

Kontynuacja

batalion
szkolno-odwodowy
Jednostka WOP
im. Ziemi Cieszyńskiej
bg GB WOP Cieszyn

Dowódcy
Ostatni

płk Bolesław Cader

Organizacja
Numer

JW 2477[1]

Kryptonim

Magnezyt[a]

Dyslokacja

ul. Wojsk Ochrony Pogranicza 5
Cieszyn

Formacja

Wojska Ochrony Pogranicza

Podległość

GB WOP

Multimedia w Wikimedia Commons

42 Batalion Wojsk Ochrony Pogranicza/Batalion szkolno-odwodowy/Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza imienia Ziemi Cieszyńskiej/Batalion graniczny Wojsk Ochrony Pogranicza Cieszyn – zlikwidowany samodzielny pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

Pierwszą siedzibą jednostek ochraniających granicę państwową na odcinku Cieszyna był Zamek[b] (bzmot I KPanc – dowódca kpt. Alfred Zniczewski), od lipca 1945 4 pp 2 DP[2], następnie 45 Komenda Odcinka Jastrzębie Zdrój, która została przeniesiona do Cieszyna przed wrześniem 1946 Rozkazem nr 0153[3] od 24 kwietnia 1948 63 Batalion Ochrony Pogranicza, do jesieni 1949, kiedy to strażnica i batalion zostały przeniesione do koszar na ul. Parkowej (później Wojsk Ochrony Pogranicza, a obecnie Wojska Polskiego).

Na podstawie rozkazu MBP nr 043/org z 3 czerwca 1950, na bazie 21 Brygady Ochrony Pogranicza, sformowano 4 Brygadę Wojsk Pogranicza w Gliwicach[4], a 1 stycznia 1951 63 batalion Ochrony Pogranicza przemianowano na 42 batalion WOP[5] JW 2477[6].

W kwietniu 1976, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, rozwiązano batalion. W jego miejsce zorganizowano batalion szkolno-odwodowy, który funkcjonował do października 1983[7]. Strażnice podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygadzie WOP w Gliwicach[8].

13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium w kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego[9].

Uroczystość nadania batalionowi WOP w Cieszynie nazwy Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza imienia „Ziemi Cieszyńskiej“ (12 października 1983)

W 1983 na wniosek Wojewody Bielskiego Minister Spraw Wewnętrznych nadał batalionowi nazwę Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza im. Ziemi Cieszyńskiej. Aktu nadania na ręce dowódcy batalionu, dokonał minister Andrzej Gdula na uroczystym apelu, na Rynku Cieszyńskim 12 października 1983. Obecny był dowódca WOP gen. bryg. Feliks Stramik oraz dowódca Górnośląskiej Brygady WOP gen. bryg. Bolesław Bonczar[10]. Jednostka WOP im. Ziemi Cieszyńskiej funkcjonowała do drugiej połowy 1984[10].

Po stanie wojennym w drugiej połowie 1984 utworzono batalion graniczny GB WOP Cieszyn[8], który funkcjonował do 15 maja 1991[11].

Zarządzeniem nr 012 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 7 maja 1991 w sprawie rozwiązania jednostek WOP oraz utworzenia jednostek organizacyjnych Straży Granicznej Minister Spraw Wewnętrznych polecił z dniem 16 maja 1991 rozwiązać Batalion Graniczny Górnośląskiej Brygady WOP w Cieszynie istniejący według etatu nr 44/0910 o stanie osobowym na okres „W” 862 żołnierzy i 13 pracowników cywilnych oraz na okres „P” 621 żołnierzy i 13 pracowników cywilnych[12].

Straż Graniczna:

15 maja 1991 przestała istnieć Górnośląska Brygada WOP, a 16 maja 1991 powstała Straż Graniczna[13] i Beskidzki Oddział Straży Granicznej w Cieszynie, który przejął obiekty koszarowe, strażnice i GPK [c]. Następnie w grudniu 1998 obiekt, część strażnic SG i GPK SG przejął Śląski Oddział Straży Granicznej w Raciborzu[d], po jego likwidacji 1 lipca 2013 Śląsko-Małopolski Oddział Straży Granicznej w Raciborzu.

27 lutego 2015, budynki na terenie cieszyńskich koszar, które zajmowane były przez Śląsko-Małopolski Oddział Straży Granicznej, zostały przekazane Starostwu Powiatowemu w Cieszynie. Ostatnim użytkownikiem koszar była Placówka Straży Granicznej w Bielsku-Białej z siedzibą w Cieszynie do 15 lutego 2015[15].

Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]

  • dowództwo i pododdziały przysztabowe[16] – Cieszyn

W 1954 batalionowi WOP Cieszyn podlegały:

31 grudnia 1959 batalionowi WOP Cieszyn podlegały:

1 stycznia 1964 batalionowi WOP Cieszyn podlegały:

Żołnierze WOP (1964)
Wręczanie medali wyróżnionym żołnierzom – Święto WOP (10 czerwca 1970)
Wyjazd odwodu batalionu do działań granicznych (1974)

Dowództwo batalionu 1976 rok[e][18]:

  • dowódca batalionu – ppłk Jan Krasowski
  • szef sztabu batalionu – mjr Władysław Wodka
  • zastępca dowódcy batalionu do spraw politycznych – mjr Edward Trzaska
  • zastępca dowódcy batalionu do spraw zwiadu – mjr Zdzisław Wędrowczyk[19]
  • kwatermistrz – mjr Aleksander Ozga.
Przysięga młodego rocznika, 3 pluton (1976)

W 1976 batalionowi WOP Cieszyn podlegały[18]:

Dowództwo batalionu szkolno-odwodowego[20]:

  • dowódca batalionu – mjr/ppłk Stefan Gacek
  • szef sztabu – kpt./mjr Janusz Narolski, kpt./mjr Jerzy Rychel
  • zastępca do spraw politycznych – mjr/ppłk Edward Trzaska
  • kierownik grupy operacyjnej zwiadu – mjr Kazimierz Nowak, mjr/ppłk Włodzimierz Węgierkiewicz ppłk Włodzimierz Węgierkiewicz kierownik GO Zwiadu bg WOP Cieszyn
  • kierownik grupy zabezpieczenia kwatermistrzowskiego – mjr Aleksander Ozga
  • kierownik grupy zabezpieczenia technicznego – mjr Jan Abramczyk.

W kwietniu 1976 do II połowy 1984 batalionowi szkolno-odwodowemu podlegały[21]:

  • 2 kompanie odwodowe
  • kompania dowodzenia
  • grupa operacyjna zwiadu
  • grupa zabezpieczenia kwatermistrzowskiego
  • grupa zabezpieczenia technicznego.
Żołnierze plutonu obsługi i przewodnik z psem służbowym grupy pościgowej. Na drugim planie samochód ZSD Nysa (1985)

Dowództwo batalionu II połowa 1984[22]:

  • dowódca batalionu – ppłk/płk Bolesław Cader
  • szef sztabu batalionu – mjr/ppłk Zenon Skowron[23]
  • zastępca dowódcy batalionu do spraw politycznych – mjr/ppłk Zygmunt Staszewski
  • zastępca dowódcy batalionu do spraw zwiadu – ppłk Bolesław Sowa kpt. Bolesław Sowa z-ca ds. zwiadu bg WOP Cieszyn
  • zastępca dowódcy batalionu do spraw technicznych i zaopatrzenia – ppłk Aleksander Ozga, por.Józef Ruchała[24].

W II połowie 1984 do maja 1991 batalionowi podlegały:

Kadra batalionu i d-cy podległych strażnic oraz sztabu GB WOP (1987–1988)

Wykaz placówek i strażnic WOP podano za: Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. s. 15, 20, 22–24.

Układ organizacyjny i personalny batalionu przed rozformowaniem w maju 1991[25]:

Wydarzenia[edytuj | edytuj kod]

Pożegnanie kpt. Franciszka Zubkowicza d-cę strażnicy WOP Zebrzydowice w Sali Tradycji Batalionu WOP im. Ziemi Cieszyńskiej (1984)
  • 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi[26]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)[27].
  • 1964 – rozformowano Strażnicę WOP Krężelka[16].
  • 1971 – grudzień, w Wodzisławiu Śląskim sformowano Referat Zwiadu, podległy sekcji zwiadu batalionu[9].
  • 1974 – sztab batalionu wizytował wiceminister Ministerstwa Spraw Wewnętrznych gen. bryg. Tadeusz Pietrzak oraz dowódca WOP gen. bryg. Czesław Stopiński[28].
  • 1974 – rozformowano Strażnicę WOP Ruptawa[17].
  • 1976 – rozformowanie batalionu granicznego i przeformowanie na batalion szkolno-odwodowy, strażnice przeszły pod dowództwo sztabu brygady. Obowiązki dowództw batalionów przeszły na oficerów kierunkowych ze sztabu brygady, wydziału zwiadu i politycznego[7].
  • 1980 – dla uczczenia zasług żołnierzy batalionu, decyzją Rady Miejskiej w Cieszynie ul. Parkowa przybrała imię Wojsk Ochrony Pogranicza[29].
  • 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, zamknięte zostały szlaki turystyczne. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe[30].
  • 1984 – na nowo w Cieszynie sformowano batalion graniczny WOP Cieszyn, przechodząc na nowy system dowodzenia[10].
  • 1984 – batalion odwiedził jeden z twórców batalionu, oficer Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego płk Wasilij Chomienko[31].
  • 1989 – 31 grudnia rozformowano Strażnicę WOP Skrbeńsko[32].
  • 1990 – marzec, odtworzono Strażnicę WOP Wisła[32].
  • 1991 – 13 marca Strażnica WOP Zawoja została przekazana Karpackiej Brygadzie WOP w Nowym Sączu[11].
  • 1991 – 15 maja rozformowano wszystkie struktury Górnośląskiej Brygady WOP.

Dowódcy batalionu[edytuj | edytuj kod]

Pożegnanie d-cy batalionu ppłk. Stefana Gacka z kadrą i przekazanie obowiązków dla ppłk. Bolesława Cadera (22 listopada 1984)
  • kpt. Bronisław Wasowski (był w 1952)

Wykaz dowódców batalionów podano za: Sławomir Żurawlow: Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008. s. 44.

  • mjr Jan Baran (1958–1962)
  • płk Jan Krasowski (1962–1976) płk Jan Krasowski (1962–1976)
  • mjr Stefan Gacek (1976–1983) – batalion szkolno-odwodowy płk Stefan Gacek (1976–21.11.1984)
  • ppłk Stefan Gacek (1983–21.11.1984) – Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza im. Ziemi Cieszyńskiej
  • ppłk/płk Bolesław Cader (22.11.1984–15.05.1991) – batalion graniczny WOP.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

17 czerwca 2015 w Cieszynie miało miejsce uroczyste odsłonięcie Tablicy Pamięci żołnierzy, funkcjonariuszy, pracowników polskich formacji granicznych na Śląsku Cieszyńskim. Tablica zawisła na froncie budynku dawnych koszar przy ul. Wojska Polskiego 5[33].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kryptonim batalionu w latach 80. XX w.
  2. ↑ Położenie komendy odcinka → 49°45′02″N 18°37′38″E/49,750639 18,627250
  3. ↑ Zarządzenie nr 021 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 07.05.1991 utworzono Beskidzki OSG według etatu nr 44/06[14].
  4. ↑ Decyzja nr 34 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 05.08.1998 w sprawie powołania zespołów do spraw nadzoru nad likwidacją Beskidzkiego OSG oraz rodzajów czynności likwidacyjnych. Polecił w niej przekazać podległe jednostki organizacyjne, majątek i sprzęt komendantom Karpackiego OSG i Śląskiego OSG[14].
  5. ↑ Przed przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia w kwietniu 1976.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ ASGran., sygn. 2825/1 ↓.
  2. ↑ Margules 1984 ↓, s. 79.
  3. ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 142.
  4. ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 143.
  5. ↑ Prochwicz 2011 ↓, s. 194.
  6. ↑ Zestawienie Numerów Historycznych Jednostek Wojskowych. jednostki-wojskowe.pl. [dostęp 2023-03-18]. (pol.).
  7. ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 16.
  8. ↑ a b Jackiewicz 1998 ↓, s. 145.
  9. ↑ a b Żurawlow 2011 ↓, s. 41.
  10. ↑ a b c Gacek 2005 ↓, s. 19.
  11. ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 23.
  12. ↑ Goryński 2012 ↓, s. 196.
  13. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 grudnia 2023 r. w sprawie wykonywania niektórych uprawnień przez funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz.U. z 2023 r. poz. 2693).
  14. ↑ a b muzeumsg ↓.
  15. ↑ Straż Graniczna opuszcza cieszyńskie koszary. slaski.strazgraniczna.pl. (pol.).
  16. ↑ a b c Gacek 2005 ↓, s. 11.
  17. ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 13.
  18. ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 15.
  19. ↑ Zdzisław Wędrowczyk. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2016. [dostęp 2017-05-20]. (pol.).
  20. ↑ Gacek 2005 ↓, s. 17.
  21. ↑ Gacek 2005 ↓, s. 16–17.
  22. ↑ Gacek 2005 ↓, s. 20.
  23. ↑ Mariusz Kolanko: Ostatnie pożegnanie śp. ppłk. WOP w st. sp. Zenona Skowrona. emeryci-sg.org.pl, 2023-10-19. [dostęp 2023-10-20]. (pol.).
  24. ↑ Mariusz Kolanko: Ostatnie pożegnanie śp. por. WOP w st. sp. Józefa Ruchały. emeryci-sg.org.pl, 2022-04-16. [dostęp 2022-04-23]. (pol.).
  25. ↑ Gacek 2005 ↓, s. 23–24.
  26. ↑ Robert Spałek: Agenci w balonach – mniej znany aspekt „wojny balonowej”. ipn.gov.pl. (pol.).
  27. ↑ Kudasiewicz 2003 ↓, s. 8.
  28. ↑ Gacek 2005 ↓, s. 41.
  29. ↑ Gacek 2005 ↓, s. 38.
  30. ↑ Żurawlow 2011 ↓, s. 37.
  31. ↑ Gacek 2005 ↓, s. 45.
  32. ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 22.
  33. ↑ Cieszyn: Odsłonili pamiątkową tablicę.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
  • Sławomir Żurawlow: Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008. Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.
  • Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
  • Jan Ławski: Ochrona granic Polski Ludowej 1945–1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowe, 1974.
  • Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
  • Józef Margules: Druga Warszawska Dywizja Piechoty 1943–1947. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1984.
  • Grzegorz Goryński: Trudne początki – nieznane dokumenty dotyczące narodzin Straży Granicznej i ruchu związkowego. W: Biuletyn 1–2/2012. T. Z historii ochrony granic. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 2012, s. 153–204. (pol.).
  • Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy - Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X. 
  • Straż Graniczna od 1991 – Beskidzki Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2016-12-27]. (pol.).
  • Archiwum Straży Granicznej, D WOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.
Wojska Ochrony Pogranicza
Oddziały OP 1945–1946
Oddziały WOP
1946–1948 i 1957–1976
Brygady OP 1948–1950
Brygady WOP 1950–1958
„Terytorialne”
brygady WOP 1958–1990
Komendy odcinków
Bataliony OP
Bataliony WOP
Bataliony portowe
Inne
Samodzielne OZ
Szkolnictwo WOP
Dywizjony OP
Strażnice WOP
GPK/PPK
Górnośląska Brygada WOP
Rodowód
Komendy odcinków
Bataliony OP
Bataliony WOP
Strażnice
GPK
PPK MRG

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=42_Batalion_WOP&oldid=72696985”