Strażnica WOP Cieszyn

Strażnica WOP Cieszyn

Strażnica SG w Cieszynie

Budynek koszarowy, od 1949 r. część pomieszczeń zajmowała Strażnica WOP Cieszyn (marzec 2010)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1945
Rozformowanie	15 października 2002
Tradycje
Rodowód	205 strażnica WOP 211 strażnica WOP 1 strażnica WOP Cieszyn 25 strażnica WOP Cieszyn 26 strażnica WOP lądowa Cieszyn
Kontynuacja	SSG w Cieszynie GPK SG w Cieszynie PSG w Cieszynie PSG w Bielsku-Białej
Komendanci / Dowódcy
Ostatni	kpt. Roman Mazur
Organizacja
Dyslokacja	ul. Wojsk Ochrony Pogranicza 5 Cieszyn
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	45 komenda odcinka 63 batalion OP 42 batalion WOP 4 GB WOP Jednostka WOP batalion graniczny WOP Beskidzki Oddział SG Śląski Oddział SG

Granica polsko-czeska na Olzie w Cieszynie (maj 2011)

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Cieszyn – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Strażnica Straży Granicznej w Cieszynie – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Czechosłowacją/Republiką Czeską.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 45 komendy odcinka Jastrzębie Zdrój jako 205 strażnica WOP (Cieszyn)  o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego.

Zamek w Cieszynie, w latach 1945–1949 część pomieszczeń zajmowała 205 Strażnica WOP Cieszyn (marzec 2012)

Pierwszą siedzibą strażnicy do jesieni 1949 był zamek w Cieszynie, kiedy to strażnica została przeniesiona do koszar na ul. Parkowej (później WOP, a obecnie Wojska Polskiego).

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 strażnica została włączona w struktury 63 batalionowi Ochrony Pogranicza, a 1 stycznia 1951 42 batalionu WOP w Cieszynie.

Od 15 marca 1954 w Wojskach Ochrony Pogranicza wprowadzono nową numerację strażnic, a strażnica WOP Cieszyn I kategorii otrzymała nr 211 w skali kraju.

W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica specjalna Cieszyn była 1 w 4 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza w Gliwicach.

31 grudnia 1959 była jako 25 strażnica WOP I kategorii Cieszyn. 1 stycznia 1964 była jako 26 strażnica WOP lądowa I kategorii Cieszyn.

W 1976, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, strażnicę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach.

13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego.

W 1983 Strażnica WOP Cieszyn włączona została w struktury Jednostki WOP im. Ziemi Cieszyńskiej w Cieszynie, a od połowy 1984 utworzonego batalionu granicznego WOP Cieszyn, jako Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Cieszynie.

Od 1989 stopniowo, po odejściu żołnierzy służby zasadniczej do rezerwy, strażnicę rozwiniętą przekształcano w strażnicę na czas „P” kadrową i funkcjonowała do 15 maja 1991. Żołnierze służby zasadniczej WOP z ostatnich poborów nadal pełnili służbę w strażnicy już po utworzeniu Straży Granicznej, równolegle z przyjętymi do służby kandydackiej funkcjonariuszami SG.

Straż Graniczna:

15 maja 1991 po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica w Cieszynie przejęta została przez Beskidzki Oddział Straży Granicznej w Cieszynie i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Cieszynie (Strażnica SG w Cieszynie).

1 grudnia 1998 Decyzją nr 34 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 5 sierpnia 1998, Strażnica SG w Cieszynie włączona została w struktury Śląskiego Oddziału Straży Granicznej w Raciborzu .

W 2000 rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego, 15 października 2002 nastąpiło zniesie Strażnicy SG w Cieszynie. Ochraniany przez strażnicę odcinek granicy państwowej wraz z obsadą etatową, przejęła Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Cieszynie (GPK SG w Cieszynie) .

Ochrona granicy

Żołnierz WOP st. szer. Henryk Gałecki przewodnik psa z psem służbowym (1973)

W październiku 1945 w ramach tworzących się Wojsk Ochrony Pogranicza na odcinku strażnicy został utworzony Przejściowy Punkt Kontrolny Cieszyn – drogowy III kategorii, którego załoga wykonywała kontrolę graniczną osób, towarów oraz środków transportu w przejściu granicznym:

• Cieszyn (most Wolności, most Przyjaźni)-Český Těšín (most Svobody, most Družby).
• Cieszyn-Český Těšín (kolejowe) (Kontrolę graniczną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga PPK Zebrzydowice – kolejowy I kategorii).

W 1947 na całym odcinku strażnicy wprowadzono zapory w miejscach dogodnych do przekroczenia granicy.

Od lat 60. do połowy lat 80. na odcinku strażnicy w miejscowości Cieszyn do pełnienia służby w ochronie granicy, wykorzystywane były metalowe wieże obserwacyjne.

• wieża nr 1 – w dzielnicy Błogocice
• wieża nr 2 – w rejonie ulicy Frysztackiej.

Do lutego 1976 Strażnica WOP Cieszyn, ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Włącznie znak graniczny nr III/275, wyłącznie znak gran. nr 292/1.

W lutym 1976 odcinek strażnicy został skrócony po przekazaniu części odcinka granicy Strażnicy WOP Leszna Górna, tj. od znaku gran. nr III/275 do wyłącznie znaku gran. nr III/279.

Żołnierze WOP w ubraniach maskujących z PM-63 RAK podczas pełnienia służby granicznej przy znaku granicznym (1982)

Do 31 grudnia 1989, rozwinięta strażnica lądowa WOP Cieszyn I kategorii, a od 1 stycznia 1990 do 15 maja 1991 kadrowa Strażnica WOP Cieszyn, ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Włącznie znak gran. nr III/279, wyłącznie znak gran. nr 292/1 (W tym odcinek granicy: lądowej od znaku gran. nr III/279 do znaku gran. nr III/281a, rzeką Olzą od znaku gran. nr III/281a do znaku gran. nr 292/1).
• W okresie zimowym pas śnieżny sprawdzany był minimum: na głównym kierunku dwukrotnie, na pozostałym raz w ciągu doby:

1. na korzyść Strażnicy WOP Leszna Górna do znaku gran. nr III/278.
2. na korzyść Strażnicy WOP Pogwizdów do znaku gran. nr 292/1.

• Współdziałała w zabezpieczeniu granicy państwowej z:
  • Strażnice WOP w: Lesznej Górnej i Pogwizdowie
  • Graniczna Placówka Kontrolna Cieszyn
  • Sekcja Zwiadu WOP w Cieszynie
  • Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych w Cieszynie.
• W ochronie granicy dowódcy strażnicy ściśle współpracowali ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS.

Żołnierz WOP przy szlabanie granicznym (1988)

Straż Graniczna:

W latach 16 maja 1991–31 stycznia 2001, Strażnica SG w Cieszynie ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Włącznie znak gran. nr I/79, wyłącznie do znaku gran. nr 92/1 (W tym odcinek granicy: lądowej od znaku gran. nr I/79 do znaku gran. nr I/81a, rzeką Olzą od znaku gran. nr I/81a do znaku gran. nr 92/1.
• W okresie zimowym pas śnieżny sprawdzany był:

1. na korzyść Strażnicy SG w Lesznej Górnej do znaku gran. nr I/78.
2. na korzyść Strażnicy SG w Pogwizdowie do znaku gran. nr 92/1.

1 lutego 2001, odcinek strażnicy został wydłużony po przejęciu części odcinka granicy po rozformowanej Strażnicy SG w Pogwizdowie, tj. od znaku gran. nr 92/1, wyłącznie do znaku gran. nr I/104/3 tj. odcinek w granicach gminy miejskiej Cieszyn.

W latach 1 lutego 2001–15 października 2002, Strażnica SG w Cieszynie ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Włącznie znak gran. nr I/79, wyłącznie znak gran. nr I/104/3.
• Komendant strażnicy współdziałał w zabezpieczeniu granicy państwowej z placówkami po stronie czeskiej cizinecké policie RCPP.

Wydarzenia

• 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy).
• 1960 – na odcinku strażnicy wprowadzono żołnierzy służby N (niemundurowej) – w ubraniach cywilnych. Przy ich pomocy zabezpieczano miasto Cieszyn.
• 1973 – w strażnicy wprowadzono do służby granicznej noktowizory.
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, zamknięte zostały szlaki turystyczne. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe.

Strażnice sąsiednie

• 204 strażnica WOP Punców ⇔ 206 strażnica WOP Kaczyce – 1946
• 204 strażnica WOP Punców ⇔ 205a strażnica WOP Pogwizdów – 1947
• 204 strażnica OP Punców ⇔ 205a strażnica OP Pogwizdów – 1949
• 210 strażnica WOP Puńców ⇔ 212 strażnica WOP Pogwizdów – 15.03.1954
• Strażnica WOP Leszna Górna ⇔ 2 strażnica WOP Pogwizdów II kategorii – 1956
• 26 strażnica WOP Leszna Górna III kategorii ⇔ 24 strażnica WOP Pogwizdów III kategorii – 1.01.1960
• 27 strażnica WOP Leszna Górna lądowa III kategorii ⇔ 25 strażnica WOP Pogwizdów lądowa III kategorii – 1.01.1964
• Strażnica WOP Leszna Górna I kategorii ⇔ Strażnica WOP Pogwizdów II kategorii – do 16.04.1990
• Strażnica kadrowa WOP Leszna Górna ⇔ Strażnica kadrowa WOP Pogwizdów – 17.04.1990–15.05.1991

Straż Graniczna:

• Strażnica SG w Lesznej Górnej ⇔ Strażnica SG w Pogwizdowie – 16.05.1991–31.01.2001
• Strażnica SG w Lesznej Górnej ⇔ Strażnica SG w Zebrzydowicach – 1.02.2001–15.10.2002.

Dowódcy/komendanci strażnicy

• Paweł Grzybek (1.01.1951–14.02.1952)
• ppor. Antoni Porębski (02.1952–1.02.1953)
• kpt. Tadeusz Klukowski
• por. Stanisław Bajek
• kpt. Zbigniew Gniediuk (był w 1976)
• kpt. Zygmunt Pietrzak
• por. Jerzy Gołowkin (1978–1982)
• mjr Zenon Skowron (1982–1984)
• por. Wiesław Świętosławski (1984–10.1986)
• kpt. Roman Mazur (10.1986–1.04.1991)

Komendanci strażnicy SG:

• por. SG Marek Kowalski (2.04.1991–02.1992)
• kpt. SG/mjr SG Józef Topór (02.1992–09.1993)
• por. SG/mjr SG Krzysztof Sulej (9.1993–15.10.2002) – do rozformowania.

Upamiętnienie

17 czerwca 2015 w Cieszynie miało miejsce uroczyste odsłonięcie Tablicy Pamięci żołnierzy, funkcjonariuszy, pracowników polskich formacji granicznych na Śląsku Cieszyńskim. Tablica zawisła na froncie budynku dawnych koszar przy ul. Wojska Polskiego 5.

Zobacz też

• 4 pułk piechoty.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (37) Sylwetki dowódców jedn. WOP – kpt. Antoni Porębski. „Tygodnik Prudnicki”. 14(749), s. 10, 2005-04-06. ISSN 1231-904X. 
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X. 
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Grzegorz Zaremba. Przyczyny reorganizacji WOP w latach 1946–1948. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia”. 3/08, s. 99, 2008. Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie. (pol.). 
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011 .
• Regulamin Służby Granicznej Część I – Zasady Ogólne, t. WOP 1/67, Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej Szefostwo Wojsk Ochrony Pogranicza, 20 sierpnia 1967, s. 39 .
• Zespół Wydziału Prezydialnego Śląskiego OSG (A.B.): Straż Graniczna od 1991–Śląski Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2016-12-27]. (pol.).
• Archiwum Straży Granicznej, DWOP, sygn. 217/143 k. 119–123. Wykazy dyslokacyjne WOP 1946.
• Archiwum SG., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Wykaz dyslokacyjny etatowych oddziałów i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 18 maja 1957.
• Archiwum SG., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.