73 Pułk Piechoty (II RP)

73 pułk piechoty

155 pułk piechoty wielkopolskiej

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	23 lipca
Nadanie sztandaru	1922
Rodowód	1 pułk rezerwowy 155 pułk piechoty wielkopolskiej
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Kazimierz Zenkteller
Ostatni	Piotr Sosialuk
Działania zbrojne
powstanie wielkopolskie wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Rybczanami (2 czerwca 1920) bitwa pod Łużkami (6–7 czerwca 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Katowice (II bp w Oświęcimiu) (Okręg Korpusu Nr V)
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	VII Brygada Rezerwowa 8 Dywizja Piechoty 23 Dywizja Piechoty
Odznaczenia

Żołnierze 73 pp na tle kopca na Sowińcu trzymają urnę z ziemią z bitwy pod Indurą; Kraków 1935

Urna z ziemią z bitwy pod Indurą przyniesiona przez żołnierzy 73 pp na Sowiniec

Uroczystości 3 Maja w Katowicach w 1935 r. – kompania honorowa 73 pp i organizacje szkolne podczas nabożeństwa

Ochody Święta Niepodległości w Katowicach – 73 Pułk Piechoty podczas defilady

73 Pułk Piechoty (73 pp) – oddział piechoty Wojsk Wielkopolskich i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Zorganizowany 2 października 1919 roku jako 1 pułk rezerwowy Wojsk Wielkopolskich z samorzutnie sformowanych kompanii strzeleckich: bukowskiej, szamotulskiej, wolsztyńskiej i kościańskiej. Uczestniczył w powstaniu wielkopolskim. 26 stycznia 1920 roku przemianowany na 155 pułk piechoty wielkopolskiej. Brał udział w wojnie z bolszewikami. Toczył boje nad Autą, Dzisną oraz pod Grodnem. Najcięższą bitwę stoczył 23 lipca 1920 roku pod Indurą.

W marcu 1921 roku, po reorganizacji Wojska Polskiego, 155 pułk piechoty przemianowany został na 73 pułk piechoty, a 20 czerwca 1922 roku przeniesiony na Górny Śląsk. W okresie pokoju stacjonował w Katowicach. W kampanii wrześniowej walczył w składzie 23 Dywizji Piechoty.

Formowanie pułku i działania w Wielkopolsce

26 grudnia 1918 roku do Poznania przybył Ignacy Jan Paderewski. Następnego dnia Polacy rozbroili Niemców i opanowali całe miasto. Na wieść o „poznańskim powstaniu”, na prowincji samorzutnie formowały się polskie oddziały powstańcze. Z inicjatywy ppor. Kazimierza Zenktelera powstała „kompania bukowska”. Kompania uczestniczyła w walkach pod Zbąszyniem, Kargową, Kopanicą, Wielkim i Małym Grójcem oraz Wolsztynem. Wspólnie z kompaniami „szamotulską”, „wolsztyńską” i „kościańską” tworzyły zachodni front wielkopolski. W lutym 1919 roku zostało podpisane zawieszenie broni z Niemcami. W lipcu powstał 1 batalion garnizonowy Okręgu Wojskowego nr II. W jego skład weszły kompanie garnizonowe z powiatów: grodziskiego, kościańskiego, międzyrzeckiego i śmigielskiego. 1 sierpnia 1 batalion garnizonowy zajął pozycje obronne od Zbąszynia po Kopanicę. Kilka dni później sformowano 2 batalion, który we wrześniu przedłużył odcinek obrony Wojsk Wielkopolskich do Kaszczoru. We wrześniu, na bazie kompanii garnizonowych powiatów: obornickiego, leszczyńskiego, międzychodzkiego i skwierzyńskiego, zorganizowany został 3 batalion. Rozkazem dziennym nr 23 Dowództwa Głównego Wojska Polskiego byłego Zaboru Pruskiego z 2 października 1919 roku powołany został 1 pułk rezerwowy. Na jego dowódcę wyznaczono kpt. Kazimierza Zenktelera, a w jego skład weszły wymienione wyżej trzy bataliony. 13 listopada sformowano IV batalion. Pod koniec miesiąca obsadził on odcinek pomiędzy Kwilczem a Włoszakowicami. Dowództwo pułku, pluton łączności, pluton pionierów i pułkowa kompania karabinów maszynowych stacjonowała w Grodzisku. W styczniu 1920 roku pułk uczestniczył w rewindykacji Zbąszynia, Międzychodu i Leszna.

Rozkazem nr 3 Dowództwa Frontu Wielkopolskiego z 26 stycznia, 1 pułk rezerwowy przemianowany został na 155 pułk piechoty wielkopolskiej.

Struktura i obsada personalna 1 pułku rezerwowego w 1919
Dowództwo i pododdziały sztabowe
dowódca pułku	kpt. Kazimierz Zenkteler
dowódca plutonu łączności	ppor. Franciszek Prządka
dowódca plutonu pionierów	sierż. Stanisław Sobkowiak
I batalion
dowódca batalionu	por. Walerian Andersen
dowódca kompanii	ppor. Witold Wegner
dowódca kompanii	ppor. Janusz Milewski
dowódca kompanii	ppor. Franciszek Szulc
dowódca kompanii	ppor. Stanisław Kuzdowicz
dowódca kompanii	ppor. Stefan Sobera
II batalion
dowódca batalionu	por. Dionizy Vogel
III batalion
dowódca batalionu	por. Jan Marcinkowski
dowódca kompanii	ppor. Leon Nowaczkiewicz
dowódca kompanii	Maksymilian Blew
dowódca kompanii	ppor. Jan Paprocki
dowódca kompanii	ppor. Mieczysław Marian Kowalski
dowódca kompanii	sierż. Andrzej Laskowski
IV batalion
dowódca batalionu	por. Józef Hager
dowódca kompanii	ppor. Stanisław Brych
dowódca kompanii	ppor. Franciszek Kwiatkowski
dowódca kompanii	sierż. Bronisław Kulupa
dowódca kompanii	ppor. Jan Wagner
dowódca kompanii	ppor. Stefan Balcer
batalion zapasowy
dowódca batalionu	por. Zygmunt Maśny

Pułk w walce o granicę wschodnią

Działania na froncie litewsko-białoruskim

W kwietniu 1920 roku pułk przeszedł do obozu ćwiczebnego w Biedrusku i tu wszedł w skład VII Brygady Rezerwowej. W tym czasie ofensywa sowieckiej 15 Armii Korka na północnym odcinku frontu zmusiła oddziały polskie do cofnięcia się. W zaistniałej sytuacji zorganizowana została Armia Rezerwowa pod dowództwem gen. Kazimierza Sosnkowskiego. W jej skład weszła VII Brygada Rezerwowa. 19 maja 155 pułk piechoty wielkopolskiej załadowany został na eszelony i wyruszył na front wojny polsko-bolszewickiej. 21 maja przybył do Święcian, a 29 maja dwoma batalionami obsadził linię dawnych okopów niemieckich. 31 maja III batalion rozpoczął marsz w kierunku Barwaniszek i po krótkiej walce zajął je. Atakował dalej i w godzinach popołudniowych zajął Rokity i Moskaliszki i zorganizował obronę na linii rzeki Miadziołki. W tym czasie II batalion toczył ciężkie boje na północ od Rybczan i Rusałków. Wprowadzenie do walki na tym kierunku I batalionu również nie dało spodziewanego rezultatu. Dopiero wspólne uderzenie świtem 1 czerwca zakończyło się sukcesem, okupionym jednak dużymi stratami.

2 czerwca II i IV batalion wszedł w skład grupy płk. Stanisława Małachowskiego i rozpoczął pościg za cofającym się nieprzyjacielem. 8 czerwca batalion osiągnął Łużki. II batalion zorganizował obronę na linii Krzywki – Kozaczki – Zalesinki, a IV batalion pozostał w Dubówce, w odwodzie. 8 czerwca nieprzyjaciel kontratakował i wyparł z dotychczasowych pozycji 5. i 6 kompanię. Zagrożony był też sztab pułku stacjonujący w Dubówce. Sytuację uratował dowódca 4 kompanii karabinów maszynowych ppor. Stefan Balcer, którego kompania celnym ogniem skutecznie powstrzymała Sowietów i zmusiła ich do wycofania się. Wykorzystując powodzenie 4 kompanii ckm, IV batalion wsparty 5. i 6 kompanią odzyskał utracone wcześniej pozycje w rejonie Krzywki i Kozaczki. Kilka dni później cała Armia Rezerwowa wykonała swoje zadanie i dotarła do Auty.

15 czerwca pułk (bez batalionu) wszedł w podporządkowanie dowódcy 10 Dywizji Piechoty z 1 Armii, a jego I batalion zasilił 30 pułk strzelców kaniowskich. Nad Autą pułk pozostał do 25 czerwca. W tym dniu podporządkowano go dowódcy 8 Dywizji Piechoty. W tym czasie I batalion walczył w rejonie Szadziewszczyzna – Okuniowo, a potem nacierał w kierunku na Aleksandrowo.

Pułk w działaniach opóźniających

4 lipca wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego przeszły ofensywy. W ciągu kilkunastu godzin przełamały obronę polskiej 1 Armii i ruszyły do pościgu. O 10.00 po przygotowaniu artyleryjskim, sowiecka 18 Dywizja Strzelców uderzyła na ugrupowanie obronne 155 pułku piechoty w Szadziewszczyźnie. Pułk wytrwał na pozycjach do godzin wieczornych, po czym na rozkaz dowódcy XX Brygady Piechoty opuścił ten rejon i udał się w okolice Krasnej Góry. Tam dołączył do niego II batalion. Straty pułku po walce były wysokie. Następnego dnia pułk wycofał się do Szarkowszczyzny, gdzie następowała koncentracja 10 Dywizja Piechoty. 7 lipca zajął pozycje pomiędzy jeziorami Miadzioł i Narocz i bronił się przed Sowietami. W kolejnych dniach kontynuował odwrót w kierunku Grodna. Jednak 3 Korpus Kawalerii Gaja wyprzedził oddziały polskie i 19 lipca zajął Grodno. W tej sytuacji gen. Lucjan Żeligowski zdecydował się odbić miasto. Tego dnia o 7.00 polskie pododdziały rozpoczęły marsz na Grodno. Maszerowały wzdłuż prawego brzegu Niemna. Pod Obuchowiczami doszło do pierwszego starcia w trakcie którego został rozbity sowiecki 57 pułk kawalerii, a oddziały 10 Dywizji Kawalerii opuściły miasto. Wieczorem bataliony I i II 155 pułku znajdowały się około 3 kilometry od rogatek miasta. Tu jednak rozkaz dowódcy XIX Brygady zatrzymał natarcie. W tym czasie pod Jeziorami na prawe skrzydło 8 Dywizji Piechoty uderzyła sowiecka 4 Armia. 21 pułk piechoty został zmuszony do odwrotu, a prawe skrzydło 155 pp zostało odsłonięte. Jednak, gdyby nie rozkaz zatrzymania natarcia, 155 pułk piechoty wielkopolskiej prawdopodobnie zdobyłby miasto słabo bronione przez spieszonych kawalerzystów.

W nocy pułk opuścił swoje pozycje i nad ranem osiągnął Komarów. Od 21 lipca odpierał próby sforsowania przez bolszewików Niemna.

Bój pod Indurą

23 lipca pułk zatrzymał się na odpoczynek pod Indurą. Dowódca pułku zamierzał tu uzupełnić amunicję i ściągnąć w swoje szeregi III batalion. We wczesnych godzinach popołudniowych, na południe od miejsca postoju pułku, wycofywały się pod naporem bolszewików oddziały 11 Dywizji Piechoty. Tym samym odsłaniało się skrzydło 8 Dywizji Piechoty. Dowódca pułku podjął decyzję o rozwinięciu swoich batalionów do działań. Napór nieprzyjaciela został chwilowo powstrzymany. Kolejne ataki bolszewików przyniosły im jednak powodzenie, a 155 pułk nie miał wystarczającej ilości amunicji by je powstrzymać. Polskie bataliony przeszły zatem do ataku „na bagnety”. Czterokrotnie powtarzane ataki przyniosły chwilowo pożądany skutek, ale straty były wysokie. Równie wysokie straty odnotował nieprzyjaciel. Nie ścigani przez nikogo, polscy piechurzy stopniowo wycofali się spod Indury.

Udział pułku w Bitwie Warszawskiej

Z początkiem sierpnia pułk przeszedł reorganizację przyjmując strukturę trzybatalionową. W tym czasie powrócił też w skład VII Brygady Rezerwowej. 13 sierpnia organizował obronę na linii Wola Kiełpińska – ujście Rządzy do Narwi. Po południu sowieckie 21. i 27 Dywizja Strzelców zdobyły Radzymin i tym samym zagroziły Warszawie. Przez cały następny dzień pułk toczył ciężkie walki o Zegrze, Dembe i Orzechowo.

16 sierpnia ruszyła polska kontrofensywa znad Wieprza. W nocy 17 sierpnia 155 pułk piechoty wielkopolskiej rozpoczął atak wypierając Sowietów z ich pozycji obronnych i nacierał dalej w kierunku na Serock. W godzinach rannych III batalion zdobył miasto. I i II batalion zajęły pozycje na linii Pokrzywnica – Obrąb – Dzbanice. 18 sierpnia II batalion forsował Narew pod Wierzbnicą. Współdziałając ze 159 pułkiem piechoty, odrzucił nieprzyjaciela od rzeki i wyszedł na linię Gąsiorowo – Łacha. 20 sierpnia cały 155 pułk piechoty wielkopolskiej rozpoczął pościg za nieprzyjacielem w kierunku granicy z Prusami.

25 sierpnia pułk zakończył działania i został skierowany do Komorowa na koncentrację oddziałów VII Brygady Rezerwowej.

Mapy walk pułku

• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari
por. Ignacy Alejski	por. Stefan Balcer	sierż. Franciszek Białkowski
por. Janusz Hager	szer. Józef Hylewicz	sierż. Andrzej Jackowiak
chor. Antoni Karczmarek	kpr. Aleksander Kłosowski	szer. Wawrzyniec Koralczyk
por. Mieczysław Kowalski	por. Franciszek Kwiatkowski	mjr Jan Namysł
por. Stefan Sobera	chor. Stanisław Sobkowiak	st. szer. Ludwik Szczepański
plut. Piotr Szmatuła	por. Franciszek Szulc	sierż. Stanisław Tasiemkowski
kpt. Dionizy Vogel	chor. Franciszek Zając	ppłk Kazimierz Zenkteller

Pułk w okresie pokoju

23 DP w 1938

Powitanie w Katowicach 23 DP powracającej z manewrów – 73 pp defiluje na ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego

X-lecie Związku Strzeleckiego w Katowicach. Ppłk Piotr Sosialuk wręcza żołnierzowi 73 pp karabin Mauser 7,92 mm wz. 98

73 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr V w garnizonie Katowice (II batalion w Oświęcimiu, batalion zapasowy w Szczakowej).

Jednostka zajmowała budynki przy ulicy Koszarowej nieopodal centrum Katowic. Swoje święto pułkowe obchodziła corocznie w dniu 23 lipca – w rocznicę bitwy pod Indurą z okresu wojny polsko-bolszewickiej. W tych dniach odbywały się zwyczajowe defilady ulicami Katowic oraz uroczystości na dziedzińcu koszarowym połączone z wręczaniem odznaki pułkowej i innych żołnierskich wyróżnień.

W 1929 roku został opublikowany „Zarys historji wojennej” pułku autorstwa kapitana Tadeusza Zygmunta Józefa Przyjemskiego (1896–1944), powstańca wielkopolskiego i śląskiego, kawalera Krzyża Walecznych.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 73 pułk piechoty zaliczony został do typu III pułków piechoty o stanach zbliżonych do wojennych. Na czas wojny przewidywany był do działań osłonowych. Corocznie otrzymywał około 1010 rekrutów. Jego obsadę stanowiło 68 oficerów i 2200 podoficerów i żołnierzy.

W latach 1931–1932 na terenie koszar powstał okazały 4-piętrowy gmach, który pozostał głównym budynkiem I i III batalionu aż do wybuchu wojny. II batalion 73 pp zajmował budynki po byłym austriackim pułku artylerii na peryferiach Oświęcimia. W okresie okupacji teren byłych koszar II batalionu w Oświęcimiu Niemcy przeznaczyli pod rozbudowę obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

W dniach 21 IX – 2 X 1938 wchodząc w skład 23 Dywizji Piechoty pułk uczestniczył w aneksji czeskiego Zaolzia.

1 stycznia 1939 dotychczasowa kadra baonu zapasowego 73 pp została przemianowana na Kadrę Zapasową Piechoty Oświęcim I. Kadra nadal podlegała dowódcy 73 pp. Zadania mob. z małymi wyjątkami pozostały bez zmian.

Od wiosny 1939 w pułku prowadzono przygotowania do działań wojennych.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku	ppłk Piotr Sosialuk
I zastępca dowódcy	ppłk Władysław II Adamczyk
p.o. adiutanta	por. Alfred Bogusław Jelonkiewicz
starszy lekarz	mjr lek. dr Jan Chudzicki
młodszy lekarz	por. lek. Zygmunt Kwieciński
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	ppłk Henryk Kowalówka
oficer mobilizacyjny	kpt. Maksymilian Jan Blew
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Juliusz Ignacy Sulkowski
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. Jan Janusz Horzemski
oficer gospodarczy	kpt. int. Marian Józef Michał Antosiowicz
praktyka u oficera gospodarczego	por. adm. (piech.) Jan Ciupka
oficer żywnościowy	chor. Jan Krehl
oficer taborowy	kpt. Eugeniusz Franciszek Losert
kapelmistrz	kpt. adm. (kapelm.) Kazimierz Kanaś
dowódca plutonu łączności	por. Alojzy Piotr Babiński
dowódca plutonu pionierów	por. Feliks Kisiel
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. art. Eligiusz Starza-Majewski
dowódca plutonu ppanc.	por. Władysław Antoni Jankowski
dowódca oddziału zwiadu	por. Alfred Bogusław Jelonkiewicz
I batalion
dowódca batalionu	mjr Stanisław Radomir Woźniakowski
dowódca 1 kompanii	kpt. Zygmunt Wincenty Krasnopolski
dowódca plutonu	por. Stanisław Zdzisław Strzałkowski
dowódca plutonu	ppor. Jerzy Ostaniewicz
dowódca plutonu	ppor. Karol Grzegorz Rudziński
dowódca 2 kompanii	kpt. Franciszek Radtke
dowódca plutonu	ppor. Józef Góra
dowódca plutonu	ppor. Leon Zalisz
dowódca 3 kompanii	kpt. Stefan Tłustochowicz
dowódca plutonu	ppor. Marian Członkowski
dowódca 1 kompanii km	kpt. Bonifacy Marian Roman Waligórski
dowódca plutonu	por. Stefan Jan Klimas
dowódca plutonu	ppor. Eugeniusz Józef Liszkowski
II batalion
dowódca batalionu	ppłk piech. Władysław Kiełbasa
adiutant dowódcy batalionu	por. Aleksander Piotr Zając
pomocnik dowódcy baonu ds. gosp.	kpt. Antoni Roman Nowosadowski
Lekarz batalionu	por. lek. Bolesław Apolinary Kosterski
dowódca 4 kompanii	kpt. Bolesław Zygmunt Zarębski
dowódca plutonu	ppor. Ireneusz Woźniak
dowódca plutonu	chor. Ludwik Dykert
dowódca 5 kompanii	kpt. Alfons Kotowski
dowódca plutonu	ppor. Mieczysław Fugeniusz Drewicz
dowódca plutonu	ppor. Józef Kurek
dowódca 6 kompanii	kpt. Teodozjusz Kowalski
dowódca plutonu	por. Tadeusz Kozłowski
dowódca plutonu	ppor. Zygmunt Mieczysław Adam Sobotowski
dowódca 2 kompanii km	kpt. Roman Bielawski
dowódca plutonu	ppor. Stanisław Poliwacz
dowódca plutonu	chor. Jan Dawdziński
III batalion
dowódca batalionu	vacat
dowódca 7 kompanii	kpt. Marian Zawarczyński
dowódca plutonu	por. Stefan Jan Malanek
dowódca plutonu	ppor. Aleksander Jan Jędrzejowski
dowódca plutonu	ppor. Antoni Franciszek Staszewski
dowódca 8 kompanii	kpt. Franciszek Wiatr
dowódca plutonu	ppor. Jan Teodor Domogała
dowódca 9 kompanii	por. Kazimierz Matyjaszewski
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Franciszek Wróblewicz
dowódca 3 kompanii km	p.o. por Konstanty Józef Jabłoński
dowódca plutonu	por. Zenobiusz Marian Kubik
dowódca plutonu	por. Jan Wawrzyczek
IV batalion
dowódca batalionu	mjr Jan Stefan Witkowski
adiutant IV batalionu	kpt. Antoni Kurdziel
dowódca 4 kompanii km	kpt. Stanisław Jan Siemiatycki
dowódca plutonu	por. Mieczysław Leon Stanisław Jan Tabor
dowódca plutonu	por. Antoni Zbigniew Mendefik
dowódca plutonu	por. Jan Obierek
dowódca 5 kompanii km	kpt. Jan Szczęsny Lebiedziewicz
dowódca plutonu	por. Jan Oleksy
dowódca plutonu	por. Antoni Kurys
dowódca 6 kompanii	kpt. Bohdan Gabriel Pudykiewicz
dowódca plutonu	por. Mikołaj Meinhardt
na kursie	por. Alfred Stefan Jüttner
na kursie	ppor. Stanisław Skowronek
odkomenderowany	kpt. Zygmunt Strękowski
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 23 DP
dowódca	mjr Władysław Nowożeniuk
dowódca plutonu strzeleckiego	por. Fugeniusz Jan Fiedler
dowódca plutonu strzeleckiego	Kurański Stefan Franciszek
dowódca plutonu strzeleckiego	Tabaka Franciszek
dowódca plutonu km	Żurowski Seweryn Marian Kazimierz
Kadra Zapasowa Piechoty Oświęcim I
komendant	kpt. piech. Albin Edward Hrapkowicz
zastępca komendanta	kpt. adm. (piech.) Wacław Foltyn
73 obwód przysposobienia wojskowego „Katowice”
komendant obwodowy PW	kpt. adm. (piech.) Stanisław Jasiński
komendant miejski PW „Katowice”	kpt. piech. Mieczysław Olszewski
komendant powiatowy PW „Katowice I”	kpt. piech. Paweł Blew

Walki pułku w kampanii wrześniowej

W czasie kampanii wrześniowej wchodził w skład 23 Dywizji Piechoty, walczącej w ramach Armii „Kraków”. Pułkiem dowodził ppłk Piotr Sosialuk. W dniach 1–3 IX brał udział w bitwie granicznej. Do najcięższych walk doszło 2 IX pod Wyrami z oddziałami niemieckiej 8 i 28 Dywizji Piechoty. Od 4 IX uczestniczył w odwrocie Armii „Kraków”. Kolejne większe bitwy: w Pacanowie (9 IX), pod Osiekiem (11 IX), pod Banachami, Biłgorajem i Solą (województwo lubelskie) (16 IX). Ostatnią, ok. 22-godzinną walkę, 73 pp stoczył w dniach 19–20 IX pod Tomaszowem Lubelskim w ramach Grupy Operacyjnej „Jagmin” (dowódca: gen. Jan Jagmin-Sadowski). W trakcie walk polegli wszyscy trzej dowódcy batalionów – mjr Woźniakowski, ppłk Kiełbasa i mjr Nowożeniuk. Dowódca pułku, ppłk Sosialuk, został rozstrzelany 2 VII 1940 po haniebnym „wyroku” nazistowskiego „sądu specjalnego” – Sondergerichtu. Wielu oficerów i żołnierzy katowickiego pułku, którzy uniknęli niewoli, kontynuowało walkę w organizacjach podziemnych oraz w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.

Kawalerowie Virtuti Militari

11 listopada 1966 w Londynie gen. broni Władysław Anders nadał sztandarowi 73 pp Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari. Sztandaru nie można było udekorować ponieważ leżał przysypany ziemią. Uroczystość dekoracji sztandaru miała miejsce w dniach 8 i 9 października 1994 na terenie dawnych koszar pułku w Katowicach. Aktu dekoracji dokonał mjr dypl. Zbigniew Bachurzewski, któremu asystował ppor. w st. spocz. Edward Cebulski.

Za udział w kampanii wrześniowej oficerom i żołnierzom 73 pp przyznano 61 Krzyży Orderu Virtuti Militari oraz 42 Krzyże Walecznych.

W 1967 Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari odznaczony został plut. pchor. rez. Edward Cebulski.

Mapy walk pułku

• 
• 

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko etatowe	Stopień, imię i nazwisko	Uwagi
Dowództwo, organa kwatermistrzowskie jednostek pozabatalionowych i kompania gospodarcza
dowódca pułku	ppłk piech. Piotr Sosialuk	SZP / ZWZ, †2 VII 1940
I adiutant	kpt. piech. Zygmunt Strękowski	niemiecka niewola (Oflag VII A Murnau)
II adiutant	por. piech. Alfred Stefan Jüttner
oficer informacyjny	ppor. rez. Stanisław Wnęk
oficer łączności	por. piech. Alojzy Piotr Babiński	†1940 Charków
kwatermistrz	kpt. piech. Jan Horzemski
naczelny lekarz pułku	por. lek. Zygmunt Kwieciński
kapelan	kpl. ks. Karol Brzoza
płatnik	kpt. int. Marian Józef Michał Antosiewicz
oficer żywnościowy
dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy	por. Mikołaj Meinhardt-Tański
I batalion
dowódca batalionu	mjr Stanisław Woźniakowski	†20 IX 1939
adiutant	ppor. rez. Bolesław Malicki
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	kpt. Zygmunt Krasnopolski
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	por. Stanisław Strzałkowski
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	kpt. Aleksander Kajetanowicz
dowódca 1 kompanii ckm	por. Stefan Klimas
II batalion
dowódca batalionu	ppłk Władysław Kiełbasa	†2 IX 1939
adiutant	por. Witold Gawdzik
dowódca 4 kompanii	por. Stefan Dębski
dowódca 5 kompanii	por. Jan Drewicz
dowódca 6 kompanii	por. Tadeusz Kozłowski
dowódca 2 kompanii ckm	kpt. Roman Bielawski
III batalion
dowódca batalionu	mjr Władysław Nowożeniuk	†16 IX 1939
adiutant	ppor. rez. Stefan Cholewa
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Aleksander Zając
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	kpt. Franciszek Wiatr
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	por. Zenobiusz Kubik
dowódca 3 kompanii ckm	por. Konstanty Jabłoński
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Józef Janowski
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. Eligiusz Starża-Majewski
zastępca dowódcy plutonu artylerii piechoty	ppor. rez. Jerzy Cott	†20 IX 1939
dowódca plutonu pionierów	por. Feliks Kisiel
szef plutonu pionierów	sierż. Feliks Niedbała

Symbole pułku

Sztandar 73 pp przed konserwacją

Sztandar

4 stycznia 1922 roku, w Kępnie, gen. Kazimierz Raszewski wręczył dowódcy pułku sztandar ufundowany przez społeczeństwo Kępna i powiatu kępińskiego. Na sztandarze wyhaftowany jest napis „powiat Kępiński” i herb Kępna. W dolnych rogach widnieją daty powstania pułku i wręczenia sztandaru.

Podczas kapitulacji sztandar został zakopany przez plut. pchor. rez. Edwarda Cebulskiego i sierż. Feliksa Niedbała na wzgórzu znajdującym się na skraju wsi Zielone, w pobliżu szkoły zamienionej na szpital polowy. W 1993 pracownicy Muzeum w Biłgoraju, Tomasz Bordzeń i Grzegorz Skromak, odnależli sztandar pułku. Oryginalny sztandar znajduje się w Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju, natomiast jego kopia w Muzeum Śląskim w Katowicach.

Żołnierz 73 pp z widoczną odznaką pułku oraz oznaczeniem na pagonie (1939r.)

Odznaka pamiątkowa

27 października 1925 roku Minister Spraw Wojskowych, generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził wzór odznaki pamiątkowej 73 Pułku Piechoty. Odznaka o wymiarach 47x33 mm ma kształt orła piastów śląskich z półksiężycem na piersi, trzymającego w szponach numer „73”, oparty w tle na skrzyżowanych młotkach, otoczony jest owalnym wieńcem laurowym. Nad orłem otwarta złota korona królewska, zamyka wieniec u góry. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• kpt. piech. Kazimierz Zenkteller (2 X 1919 – 15 II 1920 → dowódca VII Brygady Rezerwowej)
• mjr piech. Jan Namysł (15 II 1920 – 1922)
• ppłk piech. Erwin Kossowski (1922 – 9 III 1923 → komendant miasta Łodzi)
• płk piech. Anatol Laudański (9 III 1923 – 15 X 1925 → oficer PW w Dowództwie 23 DP)
• płk SG Juliusz Drapella (15 X 1925 – 31 III 1927 → dowódca piechoty dywizyjnej 27 DP)
• płk SG Marian Czerniewski (31 III 1927 – 24 VII 1928 → pomocnik dowódcy OK VI do spraw uzupełnień)
• ppłk dypl. Tadeusz Różycki-Kołodziejczyk (24 VII 1928 – 28 VI 1933 → szef Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego)
• ppłk dypl. Alojzy Horak (28 VI 1933 – III 1935 → dyspozycja szefa Biura Personalnego M.S.Wojsk.)
• ppłk dypl. Bronisław Duch (4 VII 1935 – 1938 → dyrektor nauk Centrum Wyszkolenia Piechoty)
• ppłk piech. Piotr Sosialuk (1938 – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

• mjr piech. Henryk Sebera (p.o. od 18 II 1922)
• mjr / ppłk piech. Zygmunt Szafranowski (1923 – 26 IV 1928 → zastępca dowódcy 10 pp)
• ppłk piech. Kazimierz Tadeusz Majewski (26 IV 1928 – 3 VIII 1931 → dowódca 38 pp)
• ppłk piech. Ignacy Bobrowski (3 VIII 1931 – III 1935 → kierownik Okręgowego Urzędu WF i PW w Grodnie)
• ppłk piech. Piotr Sosialuk (III 1935 – 1938 → dowódca 73 pp)
• ppłk piech. Władysław II Adamczyk (do VIII 1939 → dowódca 201 pp)

II zastępca (kwatermistrz)

• ppłk piech. Henryk Kowalówka (1938 – 1939 → dowódca OZ 23 DP)

Żołnierze 73 pułku piechoty - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Blacha Wilhelm	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Szopienicach	Katyń
Brachaczek Rudolf	kpt. rez.	handlowiec	Bank GK w Katowicach	Katyń
Brzozowski Zbigniew	ppor. rez.	prawnik	Okr. Dyrekcja PKP w Katowicach	Katyń
Chlebny Wincenty	ppor. rez.			Katyń
Dyjas Augustyn	ppor. rez.	urzędnik	Urząd Skarbowy w Mysłowicach?	Katyń
Garstka Henryk	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna w Sosnowcu	Katyń
Juszkiewicz Karol	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Kleszczowie	Katyń
Kosterski Bolesław	por. lekarz	żołnierz zawodowy		Katyń
Kuc Stanisław	ppor. rez.		Kier. Robót Fortyf. nr 13 w Kostopolu	Katyń
Łach Antoni Stanisław	ppor. rez.	urzędnik	Urząd Gminy w Mogile	Katyń
Machil Ryszard	ppor. rez.	urzędnik	PZU w Katowicach	Katyń
Majchrzak Tadeusz	ppor. rez.	spedytor	kopalnia „Piast”-Lędziny	Katyń
Podkowa Jerzy	ppor. rez.			Katyń
Roguszczak Józef	ppor. rez.	prawnik, dr		Katyń
Spychalski Henryk	ppor. rez.	prawnik	Rybnickie Gwarectwo Węglowe	Katyń
Stępel Jan	por. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Łagiewnikach	Katyń
Szczerczak Zbigniew	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Michałkowicach	Katyń
Śmiałek Stanisław	ppor. rez.			Katyń
Tabaka Franciszek	por.	żołnierz zawodowy		Katyń
Wilczyński Henryk	ppor. rez.	nauczyciel, mgr	Wojewódzkie Zw. Zaw. w Katowicach	Katyń
Wojciechowski Józef	ppor. rez.	prawnik	red. nacz. „Polski Zachodniej”	Katyń
Wretowski Jan	ppor. rez.	absolwent SGH		Katyń
Babiński Alojzy	porucznik	żołnierz zawodowy		Charków
Fleischer Jan	podporucznik rezerwy	nauczyciel		Charków
Gorywoda Józef	podporucznik rezerwy	nauczyciel		Charków
Molin Jan	podporucznik rezerwy	nauczyciel		Charków
Nowak Wiktor	porucznik rezerwy			Charków
Pietrzyk Stanisław	podporucznik rezerwy	sztygar	kopalnia	Charków
Pindur Paweł	podporucznik rezerwy	nauczyciel	szkoła powszechna w Chorzowie	Charków
Piwowar Lech Józef	porucznik rezerwy	publicysta		Charków
Płoski Stefan	podporucznik rezerwy	ziemianin	wł. majątku Stociuny	Charków
Siemiatycki Stanisław	kapitan	żołnierz zawodowy	(e)	Charków
Sobik Nikodem	kapitan rezerwy	przedsiębiorca	pracował w Rybniku	Charków
Spolski Kazimierz	porucznik rezerwy	prawnik, dr praw		Charków
Zehngut Henryk	podporucznik rezerwy	technik włókiennictwa		Charków
Kowalski Teodozjusz	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca 6/73 pp	ULK
Nowak Piotr		strażnik więzienny	więzienie w Krakowie	Kalinin

Bibliografia

• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-10-10].
• Edward Cebulski. Losy sztandaru 73 pułku piechoty. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (158), 1996. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Tadeusz Przyjemski: Zarys historji wojennej 73-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Leszek Szostek: 73 pułk piechoty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-88773-06-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Władysław Steblik: Armia „Kraków”, Wydawnictwo MON, Warszawa 1989
• Karol Rudziński. Wspomnienia dowódcy kompanii 73 pp z walk we wrześniu 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4, s. 179–192, 1984. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jan Przemsza-Zieliński: Księga wrześniowej chwały pułków śląskich Tom I, KAW, Katowice 1989

Linki zewnętrzne

• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-10)].
• Poświęcenie i wręczenie sztandaru 73 pp
• GRH Grupa Operacyjna „Śląsk”