73 Pułk Piechoty (II RP)
![]() | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie |
1918 |
Rozformowanie |
1939 |
Tradycje | |
Święto |
23 lipca[1] |
Nadanie sztandaru |
1922 |
Rodowód |
1 pułk rezerwowy |
Dowódcy | |
Pierwszy |
kpt. Kazimierz Zenkteller |
Ostatni | |
Działania zbrojne | |
powstanie wielkopolskie wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Rybczanami (2 czerwca 1920) bitwa pod Łużkami (6–7 czerwca 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939) | |
Organizacja | |
Dyslokacja |
garnizon Katowice (II bp w Oświęcimiu)[2] (Okręg Korpusu Nr V) |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |
VII Brygada Rezerwowa |
Odznaczenia | |
![]() |
73 Pułk Piechoty (73 pp) – oddział piechoty Wojsk Wielkopolskich i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Zorganizowany 2 października 1919 roku jako 1 pułk rezerwowy Wojsk Wielkopolskich z samorzutnie sformowanych kompanii strzeleckich: bukowskiej, szamotulskiej, wolsztyńskiej i kościańskiej. Uczestniczył w powstaniu wielkopolskim. 26 stycznia 1920 roku przemianowany na 155 pułk piechoty wielkopolskiej. Brał udział w wojnie z bolszewikami. Toczył boje nad Autą, Dzisną oraz pod Grodnem. Najcięższą bitwę stoczył 23 lipca 1920 roku pod Indurą.
W marcu 1921 roku, po reorganizacji Wojska Polskiego, 155 pułk piechoty przemianowany został na 73 pułk piechoty, a 20 czerwca 1922 roku przeniesiony na Górny Śląsk. W okresie pokoju stacjonował w Katowicach. W kampanii wrześniowej walczył w składzie 23 Dywizji Piechoty.
Formowanie pułku i działania w Wielkopolsce[edytuj | edytuj kod]
26 grudnia 1918 roku do Poznania przybył Ignacy Jan Paderewski. Następnego dnia Polacy rozbroili Niemców i opanowali całe miasto. Na wieść o „poznańskim powstaniu”, na prowincji samorzutnie formowały się polskie oddziały powstańcze[3]. Z inicjatywy ppor. Kazimierza Zenktelera powstała „kompania bukowska”[4]. Kompania uczestniczyła w walkach pod Zbąszyniem, Kargową, Kopanicą, Wielkim i Małym Grójcem oraz Wolsztynem. Wspólnie z kompaniami „szamotulską”, „wolsztyńską” i „kościańską” tworzyły zachodni front wielkopolski. W lutym 1919 roku zostało podpisane zawieszenie broni z Niemcami[5]. W lipcu powstał 1 batalion garnizonowy Okręgu Wojskowego nr II. W jego skład weszły kompanie garnizonowe z powiatów: grodziskiego, kościańskiego, międzyrzeckiego i śmigielskiego[6]. 1 sierpnia 1 batalion garnizonowy zajął pozycje obronne od Zbąszynia po Kopanicę. Kilka dni później sformowano 2 batalion, który we wrześniu przedłużył odcinek obrony Wojsk Wielkopolskich do Kaszczoru[6]. We wrześniu, na bazie kompanii garnizonowych powiatów: obornickiego, leszczyńskiego, międzychodzkiego i skwierzyńskiego, zorganizowany został 3 batalion. Rozkazem dziennym nr 23 Dowództwa Głównego Wojska Polskiego byłego Zaboru Pruskiego z 2 października 1919 roku powołany został 1 pułk rezerwowy. Na jego dowódcę wyznaczono kpt. Kazimierza Zenktelera, a w jego skład weszły wymienione wyżej trzy bataliony[6]. 13 listopada sformowano IV batalion[7]. Pod koniec miesiąca obsadził on odcinek pomiędzy Kwilczem a Włoszakowicami. Dowództwo pułku, pluton łączności, pluton pionierów i pułkowa kompania karabinów maszynowych stacjonowała w Grodzisku[6]. W styczniu 1920 roku pułk uczestniczył w rewindykacji Zbąszynia, Międzychodu i Leszna[8].
Rozkazem nr 3 Dowództwa Frontu Wielkopolskiego z 26 stycznia, 1 pułk rezerwowy przemianowany został na 155 pułk piechoty wielkopolskiej[8][6].
Struktura i obsada personalna 1 pułku rezerwowego w 1919[6][9] | |
Dowództwo i pododdziały sztabowe | |
dowódca pułku | kpt. Kazimierz Zenkteler |
dowódca plutonu łączności | ppor. Franciszek Prządka |
dowódca plutonu pionierów | sierż. Stanisław Sobkowiak |
I batalion[a] | |
dowódca batalionu | por. Walerian Andersen |
dowódca kompanii | ppor. Witold Wegner |
dowódca kompanii | ppor. Janusz Milewski |
dowódca kompanii | ppor. Franciszek Szulc |
dowódca kompanii | ppor. Stanisław Kuzdowicz |
dowódca kompanii | ppor. Stefan Sobera |
II batalion | |
dowódca batalionu | por. Dionizy Vogel |
III batalion | |
dowódca batalionu | por. Jan Marcinkowski |
dowódca kompanii | ppor. Leon Nowaczkiewicz |
dowódca kompanii | Maksymilian Blew |
dowódca kompanii | ppor. Jan Paprocki |
dowódca kompanii | ppor. Mieczysław Marian Kowalski |
dowódca kompanii | sierż. Andrzej Laskowski |
IV batalion | |
dowódca batalionu | por. Józef Hager |
dowódca kompanii | ppor. Stanisław Brych |
dowódca kompanii | ppor. Franciszek Kwiatkowski |
dowódca kompanii | sierż. Bronisław Kulupa |
dowódca kompanii | ppor. Jan Wagner |
dowódca kompanii | ppor. Stefan Balcer |
batalion zapasowy | |
dowódca batalionu | por. Zygmunt Maśny |
Pułk w walce o granicę wschodnią[edytuj | edytuj kod]
Działania na froncie litewsko-białoruskim[edytuj | edytuj kod]
W kwietniu 1920 roku pułk przeszedł do obozu ćwiczebnego w Biedrusku i tu wszedł w skład VII Brygady Rezerwowej[10]. W tym czasie ofensywa sowieckiej 15 Armii Korka na północnym odcinku frontu zmusiła oddziały polskie do cofnięcia się. W zaistniałej sytuacji zorganizowana została Armia Rezerwowa pod dowództwem gen. Kazimierza Sosnkowskiego. W jej skład weszła VII Brygada Rezerwowa[11]. 19 maja 155 pułk piechoty wielkopolskiej załadowany został na eszelony i wyruszył na front wojny polsko-bolszewickiej. 21 maja przybył do Święcian[12], a 29 maja dwoma batalionami obsadził linię dawnych okopów niemieckich. 31 maja III batalion rozpoczął marsz w kierunku Barwaniszek i po krótkiej walce zajął je. Atakował dalej i w godzinach popołudniowych zajął Rokity i Moskaliszki i zorganizował obronę na linii rzeki Miadziołki[13]. W tym czasie II batalion toczył ciężkie boje na północ od Rybczan i Rusałków. Wprowadzenie do walki na tym kierunku I batalionu również nie dało spodziewanego rezultatu. Dopiero wspólne uderzenie świtem 1 czerwca zakończyło się sukcesem, okupionym jednak dużymi stratami[13].
2 czerwca II i IV batalion wszedł w skład grupy płk. Stanisława Małachowskiego i rozpoczął pościg za cofającym się nieprzyjacielem. 8 czerwca batalion osiągnął Łużki[14]. II batalion zorganizował obronę na linii Krzywki – Kozaczki – Zalesinki, a IV batalion pozostał w Dubówce, w odwodzie. 8 czerwca nieprzyjaciel kontratakował i wyparł z dotychczasowych pozycji 5. i 6 kompanię. Zagrożony był też sztab pułku stacjonujący w Dubówce. Sytuację uratował dowódca 4 kompanii karabinów maszynowych ppor. Stefan Balcer, którego kompania celnym ogniem skutecznie powstrzymała Sowietów i zmusiła ich do wycofania się. Wykorzystując powodzenie 4 kompanii ckm, IV batalion wsparty 5. i 6 kompanią odzyskał utracone wcześniej pozycje w rejonie Krzywki i Kozaczki. Kilka dni później cała Armia Rezerwowa wykonała swoje zadanie i dotarła do Auty[13].
15 czerwca pułk (bez batalionu) wszedł w podporządkowanie dowódcy 10 Dywizji Piechoty z 1 Armii, a jego I batalion zasilił 30 pułk strzelców kaniowskich[15]. Nad Autą pułk pozostał do 25 czerwca. W tym dniu podporządkowano go dowódcy 8 Dywizji Piechoty. W tym czasie I batalion walczył w rejonie Szadziewszczyzna – Okuniowo, a potem nacierał w kierunku na Aleksandrowo[16].
Pułk w działaniach opóźniających[edytuj | edytuj kod]
4 lipca wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego przeszły ofensywy. W ciągu kilkunastu godzin przełamały obronę polskiej 1 Armii i ruszyły do pościgu. O 10.00 po przygotowaniu artyleryjskim, sowiecka 18 Dywizja Strzelców uderzyła na ugrupowanie obronne 155 pułku piechoty w Szadziewszczyźnie[17]. Pułk wytrwał na pozycjach do godzin wieczornych, po czym na rozkaz dowódcy XX Brygady Piechoty opuścił ten rejon i udał się w okolice Krasnej Góry. Tam dołączył do niego II batalion. Straty pułku po walce były wysokie. Następnego dnia pułk wycofał się do Szarkowszczyzny, gdzie następowała koncentracja 10 Dywizja Piechoty[18]. 7 lipca zajął pozycje pomiędzy jeziorami Miadzioł i Narocz i bronił się przed Sowietami. W kolejnych dniach kontynuował odwrót w kierunku Grodna. Jednak 3 Korpus Kawalerii Gaja wyprzedził oddziały polskie i 19 lipca zajął Grodno. W tej sytuacji gen. Lucjan Żeligowski zdecydował się odbić miasto. Tego dnia o 7.00 polskie pododdziały rozpoczęły marsz na Grodno. Maszerowały wzdłuż prawego brzegu Niemna. Pod Obuchowiczami doszło do pierwszego starcia w trakcie którego został rozbity sowiecki 57 pułk kawalerii, a oddziały 10 Dywizji Kawalerii opuściły miasto. Wieczorem bataliony I i II 155 pułku znajdowały się około 3 kilometry od rogatek miasta. Tu jednak rozkaz dowódcy XIX Brygady zatrzymał natarcie[19][18]. W tym czasie pod Jeziorami na prawe skrzydło 8 Dywizji Piechoty uderzyła sowiecka 4 Armia. 21 pułk piechoty został zmuszony do odwrotu, a prawe skrzydło 155 pp zostało odsłonięte[18]. Jednak, gdyby nie rozkaz zatrzymania natarcia, 155 pułk piechoty wielkopolskiej prawdopodobnie zdobyłby miasto słabo bronione przez spieszonych kawalerzystów[20].
W nocy pułk opuścił swoje pozycje i nad ranem osiągnął Komarów. Od 21 lipca odpierał próby sforsowania przez bolszewików Niemna[21].
- Bój pod Indurą
23 lipca pułk zatrzymał się na odpoczynek pod Indurą. Dowódca pułku zamierzał tu uzupełnić amunicję i ściągnąć w swoje szeregi III batalion. We wczesnych godzinach popołudniowych, na południe od miejsca postoju pułku, wycofywały się pod naporem bolszewików oddziały 11 Dywizji Piechoty. Tym samym odsłaniało się skrzydło 8 Dywizji Piechoty. Dowódca pułku podjął decyzję o rozwinięciu swoich batalionów do działań. Napór nieprzyjaciela został chwilowo powstrzymany. Kolejne ataki bolszewików przyniosły im jednak powodzenie, a 155 pułk nie miał wystarczającej ilości amunicji by je powstrzymać. Polskie bataliony przeszły zatem do ataku „na bagnety”[22]. Czterokrotnie powtarzane ataki przyniosły chwilowo pożądany skutek, ale straty były wysokie. Równie wysokie straty odnotował nieprzyjaciel. Nie ścigani przez nikogo, polscy piechurzy stopniowo wycofali się spod Indury[23].
Udział pułku w Bitwie Warszawskiej[edytuj | edytuj kod]
Z początkiem sierpnia pułk przeszedł reorganizację przyjmując strukturę trzybatalionową. W tym czasie powrócił też w skład VII Brygady Rezerwowej. 13 sierpnia organizował obronę na linii Wola Kiełpińska – ujście Rządzy do Narwi[21]. Po południu sowieckie 21. i 27 Dywizja Strzelców zdobyły Radzymin i tym samym zagroziły Warszawie. Przez cały następny dzień pułk toczył ciężkie walki o Zegrze, Dembe i Orzechowo[21].
- Osobny artykuł:
16 sierpnia ruszyła polska kontrofensywa znad Wieprza. W nocy 17 sierpnia 155 pułk piechoty wielkopolskiej rozpoczął atak wypierając Sowietów z ich pozycji obronnych i nacierał dalej w kierunku na Serock. W godzinach rannych III batalion zdobył miasto[24]. I i II batalion zajęły pozycje na linii Pokrzywnica – Obrąb – Dzbanice. 18 sierpnia II batalion forsował Narew pod Wierzbnicą. Współdziałając ze 159 pułkiem piechoty, odrzucił nieprzyjaciela od rzeki i wyszedł na linię Gąsiorowo – Łacha. 20 sierpnia cały 155 pułk piechoty wielkopolskiej rozpoczął pościg za nieprzyjacielem w kierunku granicy z Prusami[21].
25 sierpnia pułk zakończył działania i został skierowany do Komorowa na koncentrację oddziałów VII Brygady Rezerwowej[25].
Mapy walk pułku[edytuj | edytuj kod]
Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[26] | ||
---|---|---|
por. Ignacy Alejski | por. Stefan Balcer | sierż. Franciszek Białkowski |
por. Janusz Hager | szer. Józef Hylewicz | sierż. Andrzej Jackowiak |
chor. Antoni Karczmarek | kpr. Aleksander Kłosowski | szer. Wawrzyniec Koralczyk |
por. Mieczysław Kowalski | por. Franciszek Kwiatkowski | mjr Jan Namysł |
por. Stefan Sobera | chor. Stanisław Sobkowiak | st. szer. Ludwik Szczepański |
plut. Piotr Szmatuła | por. Franciszek Szulc | sierż. Stanisław Tasiemkowski |
kpt. Dionizy Vogel | chor. Franciszek Zając | ppłk Kazimierz Zenkteller |
Pułk w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]

73 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr V[27] w garnizonie Katowice[28] (II batalion w Oświęcimiu, batalion zapasowy w Szczakowej).
Jednostka zajmowała budynki przy ulicy Koszarowej nieopodal centrum Katowic. Swoje święto pułkowe obchodziła corocznie w dniu 23 lipca – w rocznicę bitwy pod Indurą z okresu wojny polsko-bolszewickiej. W tych dniach odbywały się zwyczajowe defilady ulicami Katowic oraz uroczystości na dziedzińcu koszarowym połączone z wręczaniem odznaki pułkowej i innych żołnierskich wyróżnień[29].
W 1929 roku został opublikowany „Zarys historji wojennej” pułku autorstwa kapitana Tadeusza Zygmunta Józefa Przyjemskiego (1896–1944), powstańca wielkopolskiego i śląskiego, kawalera Krzyża Walecznych[30].
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 73 pułk piechoty zaliczony został do typu III pułków piechoty o stanach zbliżonych do wojennych. Na czas wojny przewidywany był do działań osłonowych. Corocznie otrzymywał około 1010 rekrutów. Jego obsadę stanowiło 68 oficerów i 2200 podoficerów i żołnierzy[31].
W latach 1931–1932 na terenie koszar powstał okazały 4-piętrowy gmach, który pozostał głównym budynkiem I i III batalionu aż do wybuchu wojny. II batalion 73 pp zajmował budynki po byłym austriackim pułku artylerii na peryferiach Oświęcimia. W okresie okupacji teren byłych koszar II batalionu w Oświęcimiu Niemcy przeznaczyli pod rozbudowę obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
W dniach 21 IX – 2 X 1938 wchodząc w skład 23 Dywizji Piechoty pułk uczestniczył w aneksji czeskiego Zaolzia.
1 stycznia 1939 dotychczasowa kadra baonu zapasowego 73 pp została przemianowana na Kadrę Zapasową Piechoty Oświęcim I. Kadra nadal podlegała dowódcy 73 pp. Zadania mob. z małymi wyjątkami pozostały bez zmian[32].
Od wiosny 1939 w pułku prowadzono przygotowania do działań wojennych.
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[33][b] | |
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne | |
---|---|
dowódca pułku | ppłk Piotr Sosialuk |
I zastępca dowódcy | ppłk Władysław II Adamczyk |
p.o. adiutanta | por. Alfred Bogusław Jelonkiewicz[c] |
starszy lekarz | mjr lek. dr Jan Chudzicki |
młodszy lekarz | por. lek. Zygmunt Kwieciński |
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) | ppłk Henryk Kowalówka |
oficer mobilizacyjny | kpt. Maksymilian Jan Blew[d] |
zastępca oficera mobilizacyjnego | kpt. Juliusz Ignacy Sulkowski |
oficer administracyjno-materiałowy | kpt. Jan Janusz Horzemski |
oficer gospodarczy | kpt. int. Marian Józef Michał Antosiowicz |
praktyka u oficera gospodarczego | por. adm. (piech.) Jan Ciupka |
oficer żywnościowy | chor. Jan Krehl |
oficer taborowy[e] | kpt. Eugeniusz Franciszek Losert |
kapelmistrz | kpt. adm. (kapelm.) Kazimierz Kanaś |
dowódca plutonu łączności | por. Alojzy Piotr Babiński |
dowódca plutonu pionierów | por. Feliks Kisiel |
dowódca plutonu artylerii piechoty | kpt. art. Eligiusz Starza-Majewski |
dowódca plutonu ppanc. | por. Władysław Antoni Jankowski |
dowódca oddziału zwiadu | por. Alfred Bogusław Jelonkiewicz |
I batalion | |
dowódca batalionu | mjr Stanisław Radomir Woźniakowski |
dowódca 1 kompanii | kpt. Zygmunt Wincenty Krasnopolski |
dowódca plutonu | por. Stanisław Zdzisław Strzałkowski |
dowódca plutonu | ppor. Jerzy Ostaniewicz |
dowódca plutonu | ppor. Karol Grzegorz Rudziński |
dowódca 2 kompanii | kpt. Franciszek Radtke |
dowódca plutonu | ppor. Józef Góra |
dowódca plutonu | ppor. Leon Zalisz |
dowódca 3 kompanii | kpt. Stefan Tłustochowicz |
dowódca plutonu | ppor. Marian Członkowski |
dowódca 1 kompanii km | kpt. Bonifacy Marian Roman Waligórski |
dowódca plutonu | por. Stefan Jan Klimas |
dowódca plutonu | ppor. Eugeniusz Józef Liszkowski |
II batalion | |
dowódca batalionu | ppłk piech. Władysław Kiełbasa |
adiutant dowódcy batalionu | por. Aleksander Piotr Zając |
pomocnik dowódcy baonu ds. gosp. | kpt. Antoni Roman Nowosadowski |
Lekarz batalionu | por. lek. Bolesław Apolinary Kosterski |
dowódca 4 kompanii | kpt. Bolesław Zygmunt Zarębski |
dowódca plutonu | ppor. Ireneusz Woźniak |
dowódca plutonu | chor. Ludwik Dykert |
dowódca 5 kompanii | kpt. Alfons Kotowski |
dowódca plutonu | ppor. Mieczysław Fugeniusz Drewicz |
dowódca plutonu | ppor. Józef Kurek |
dowódca 6 kompanii | kpt. Teodozjusz Kowalski |
dowódca plutonu | por. Tadeusz Kozłowski |
dowódca plutonu | ppor. Zygmunt Mieczysław Adam Sobotowski |
dowódca 2 kompanii km | kpt. Roman Bielawski |
dowódca plutonu | ppor. Stanisław Poliwacz |
dowódca plutonu | chor. Jan Dawdziński |
III batalion | |
dowódca batalionu | vacat |
dowódca 7 kompanii | kpt. Marian Zawarczyński |
dowódca plutonu | por. Stefan Jan Malanek |
dowódca plutonu | ppor. Aleksander Jan Jędrzejowski |
dowódca plutonu | ppor. Antoni Franciszek Staszewski |
dowódca 8 kompanii | kpt. Franciszek Wiatr |
dowódca plutonu | ppor. Jan Teodor Domogała |
dowódca 9 kompanii | por. Kazimierz Matyjaszewski |
dowódca plutonu | ppor. Tadeusz Franciszek Wróblewicz |
dowódca 3 kompanii km | p.o. por Konstanty Józef Jabłoński |
dowódca plutonu | por. Zenobiusz Marian Kubik |
dowódca plutonu | por. Jan Wawrzyczek |
IV batalion | |
dowódca batalionu | mjr Jan Stefan Witkowski |
adiutant IV batalionu | kpt. Antoni Kurdziel |
dowódca 4 kompanii km | kpt. Stanisław Jan Siemiatycki |
dowódca plutonu | por. Mieczysław Leon Stanisław Jan Tabor |
dowódca plutonu | por. Antoni Zbigniew Mendefik |
dowódca plutonu | por. Jan Obierek |
dowódca 5 kompanii km | kpt. Jan Szczęsny Lebiedziewicz |
dowódca plutonu | por. Jan Oleksy |
dowódca plutonu | por. Antoni Kurys |
dowódca 6 kompanii | kpt. Bohdan Gabriel Pudykiewicz |
dowódca plutonu | por. Mikołaj Meinhardt |
na kursie | por. Alfred Stefan Jüttner |
na kursie | ppor. Stanisław Skowronek |
odkomenderowany | kpt. Zygmunt Strękowski |
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 23 DP | |
dowódca | mjr Władysław Nowożeniuk |
dowódca plutonu strzeleckiego | por. Fugeniusz Jan Fiedler |
dowódca plutonu strzeleckiego | Kurański Stefan Franciszek |
dowódca plutonu strzeleckiego | Tabaka Franciszek |
dowódca plutonu km | Żurowski Seweryn Marian Kazimierz |
Kadra Zapasowa Piechoty Oświęcim I[35] | |
komendant | kpt. piech. Albin Edward Hrapkowicz |
zastępca komendanta | kpt. adm. (piech.) Wacław Foltyn |
73 obwód przysposobienia wojskowego „Katowice” | |
komendant obwodowy PW | kpt. adm. (piech.) Stanisław Jasiński[f] |
komendant miejski PW „Katowice” | kpt. piech. Mieczysław Olszewski[g] |
komendant powiatowy PW „Katowice I” | kpt. piech. Paweł Blew[h] |
Walki pułku w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]
- Osobne artykuły:
W czasie kampanii wrześniowej wchodził w skład 23 Dywizji Piechoty, walczącej w ramach Armii „Kraków”. Pułkiem dowodził ppłk Piotr Sosialuk. W dniach 1–3 IX brał udział w bitwie granicznej. Do najcięższych walk doszło 2 IX pod Wyrami z oddziałami niemieckiej 8 i 28 Dywizji Piechoty. Od 4 IX uczestniczył w odwrocie Armii „Kraków”. Kolejne większe bitwy: w Pacanowie (9 IX), pod Osiekiem (11 IX), pod Banachami, Biłgorajem i Solą (województwo lubelskie) (16 IX). Ostatnią, ok. 22-godzinną walkę, 73 pp stoczył w dniach 19–20 IX pod Tomaszowem Lubelskim w ramach Grupy Operacyjnej „Jagmin” (dowódca: gen. Jan Jagmin-Sadowski). W trakcie walk polegli wszyscy trzej dowódcy batalionów – mjr Woźniakowski, ppłk Kiełbasa i mjr Nowożeniuk. Dowódca pułku, ppłk Sosialuk, został rozstrzelany 2 VII 1940 po haniebnym „wyroku” nazistowskiego „sądu specjalnego” – Sondergerichtu[36]. Wielu oficerów i żołnierzy katowickiego pułku, którzy uniknęli niewoli, kontynuowało walkę w organizacjach podziemnych oraz w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.
Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
11 listopada 1966 w Londynie gen. broni Władysław Anders nadał sztandarowi 73 pp Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari[37]. Sztandaru nie można było udekorować ponieważ leżał przysypany ziemią[38]. Uroczystość dekoracji sztandaru miała miejsce w dniach 8 i 9 października 1994 na terenie dawnych koszar pułku w Katowicach. Aktu dekoracji dokonał mjr dypl. Zbigniew Bachurzewski, któremu asystował ppor. w st. spocz. Edward Cebulski[39].
Za udział w kampanii wrześniowej oficerom i żołnierzom 73 pp przyznano 61 Krzyży Orderu Virtuti Militari oraz 42 Krzyże Walecznych.
W 1967 Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari odznaczony został plut. pchor. rez. Edward Cebulski[38].
Mapy walk pułku[edytuj | edytuj kod]
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939 | ||
Stanowisko etatowe | Stopień, imię i nazwisko | Uwagi |
---|---|---|
Dowództwo, organa kwatermistrzowskie jednostek pozabatalionowych i kompania gospodarcza | ||
dowódca pułku | ppłk piech. Piotr Sosialuk | SZP / ZWZ, †2 VII 1940 |
I adiutant | kpt. piech. Zygmunt Strękowski | niemiecka niewola (Oflag VII A Murnau)[40] |
II adiutant | por. piech. Alfred Stefan Jüttner[i] | |
oficer informacyjny | ppor. rez. Stanisław Wnęk | |
oficer łączności | por. piech. Alojzy Piotr Babiński | †1940 Charków[44] |
kwatermistrz | kpt. piech. Jan Horzemski[j] | |
naczelny lekarz pułku | por. lek. Zygmunt Kwieciński | |
kapelan | kpl. ks. Karol Brzoza | |
płatnik | kpt. int. Marian Józef Michał Antosiewicz | |
oficer żywnościowy | ||
dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy | por. Mikołaj Meinhardt-Tański | |
I batalion | ||
dowódca batalionu | mjr Stanisław Woźniakowski | †20 IX 1939 |
adiutant | ppor. rez. Bolesław Malicki | |
dowódca 1 kompanii strzeleckiej | kpt. Zygmunt Krasnopolski | |
dowódca 2 kompanii strzeleckiej | por. Stanisław Strzałkowski | |
dowódca 3 kompanii strzeleckiej | kpt. Aleksander Kajetanowicz | |
dowódca 1 kompanii ckm | por. Stefan Klimas | |
II batalion | ||
dowódca batalionu | ppłk Władysław Kiełbasa | †2 IX 1939 |
adiutant | por. Witold Gawdzik | |
dowódca 4 kompanii | por. Stefan Dębski | |
dowódca 5 kompanii | por. Jan Drewicz | |
dowódca 6 kompanii | por. Tadeusz Kozłowski | |
dowódca 2 kompanii ckm | kpt. Roman Bielawski | |
III batalion | ||
dowódca batalionu | mjr Władysław Nowożeniuk | †16 IX 1939 |
adiutant | ppor. rez. Stefan Cholewa | |
dowódca 7 kompanii strzeleckiej | por. Aleksander Zając | |
dowódca 8 kompanii strzeleckiej | kpt. Franciszek Wiatr | |
dowódca 9 kompanii strzeleckiej | por. Zenobiusz Kubik | |
dowódca 3 kompanii ckm | por. Konstanty Jabłoński | |
Pododdziały specjalne | ||
dowódca kompanii przeciwpancernej | por. Józef Janowski | |
dowódca plutonu artylerii piechoty | kpt. Eligiusz Starża-Majewski | |
zastępca dowódcy plutonu artylerii piechoty | ppor. rez. Jerzy Cott | †20 IX 1939 |
dowódca plutonu pionierów | por. Feliks Kisiel[45] | |
szef plutonu pionierów | sierż. Feliks Niedbała[45] |
Symbole pułku[edytuj | edytuj kod]
- Sztandar
4 stycznia 1922 roku, w Kępnie, gen. Kazimierz Raszewski wręczył dowódcy pułku sztandar ufundowany przez społeczeństwo Kępna i powiatu kępińskiego[2]. Na sztandarze wyhaftowany jest napis „powiat Kępiński” i herb Kępna. W dolnych rogach widnieją daty powstania pułku i wręczenia sztandaru[46].
Podczas kapitulacji sztandar został zakopany przez plut. pchor. rez. Edwarda Cebulskiego i sierż. Feliksa Niedbała na wzgórzu znajdującym się na skraju wsi Zielone, w pobliżu szkoły zamienionej na szpital polowy[47][2]. W 1993 pracownicy Muzeum w Biłgoraju, Tomasz Bordzeń i Grzegorz Skromak, odnależli sztandar pułku[38]. Oryginalny sztandar znajduje się w Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju, natomiast jego kopia w Muzeum Śląskim w Katowicach[48].
- Odznaka pamiątkowa
27 października 1925 roku Minister Spraw Wojskowych, generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził wzór odznaki pamiątkowej 73 Pułku Piechoty[49]. Odznaka o wymiarach 47x33 mm ma kształt orła piastów śląskich z półksiężycem na piersi, trzymającego w szponach numer „73”, oparty w tle na skrzyżowanych młotkach, otoczony jest owalnym wieńcem laurowym. Nad orłem otwarta złota korona królewska, zamyka wieniec u góry. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[28].
Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]
- Z tym tematem związana jest kategoria:
- Dowódcy pułku[46]
- kpt. piech. Kazimierz Zenkteller (2 X 1919 – 15 II 1920 → dowódca VII Brygady Rezerwowej[50])
- mjr piech. Jan Namysł (15 II 1920[51] – 1922)
- ppłk piech. Erwin Kossowski (1922 – 9 III 1923 → komendant miasta Łodzi[52])
- płk piech. Anatol Laudański[k] (9 III 1923 – 15 X 1925 → oficer PW w Dowództwie 23 DP[53])
- płk SG Juliusz Drapella (15 X 1925 – 31 III 1927 → dowódca piechoty dywizyjnej 27 DP[54])
- płk SG Marian Czerniewski (31 III 1927[55] – 24 VII 1928 → pomocnik dowódcy OK VI do spraw uzupełnień[56])
- ppłk dypl. Tadeusz Różycki-Kołodziejczyk (24 VII 1928 – 28 VI 1933 → szef Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego[57])
- ppłk dypl. Alojzy Horak (28 VI 1933 – III 1935 → dyspozycja szefa Biura Personalnego M.S.Wojsk[58].)
- ppłk dypl. Bronisław Duch (4 VII 1935[59][60] – 1938 → dyrektor nauk Centrum Wyszkolenia Piechoty)
- ppłk piech. Piotr Sosialuk (1938 – IX 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku
- mjr piech. Henryk Sebera (p.o. od 18 II 1922[61])
- mjr / ppłk piech. Zygmunt Szafranowski (1923 – 26 IV 1928 → zastępca dowódcy 10 pp)
- ppłk piech. Kazimierz Tadeusz Majewski (26 IV 1928 – 3 VIII 1931 → dowódca 38 pp[62])
- ppłk piech. Ignacy Bobrowski (3 VIII 1931 – III 1935 → kierownik Okręgowego Urzędu WF i PW w Grodnie[63])
- ppłk piech. Piotr Sosialuk (III 1935[64] – 1938 → dowódca 73 pp)
- ppłk piech. Władysław II Adamczyk (do VIII 1939 → dowódca 201 pp)
- II zastępca (kwatermistrz)
- ppłk piech. Henryk Kowalówka (1938 – 1939 → dowódca OZ 23 DP)
Żołnierze 73 pułku piechoty - ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]
- Osobne artykuły:
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[65] oraz Muzeum Katyńskie[66][l][m].
Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
---|---|---|---|---|
Blacha Wilhelm | ppor. rez. | nauczyciel | szkoła w Szopienicach | Katyń |
Brachaczek Rudolf | kpt. rez. | handlowiec | Bank GK w Katowicach | Katyń |
Brzozowski Zbigniew | ppor. rez. | prawnik | Okr. Dyrekcja PKP w Katowicach | Katyń |
Chlebny Wincenty | ppor. rez. | Katyń | ||
Dyjas Augustyn | ppor. rez. | urzędnik | Urząd Skarbowy w Mysłowicach? | Katyń |
Garstka Henryk | ppor. rez. | nauczyciel | szkoła powszechna w Sosnowcu | Katyń |
Juszkiewicz Karol | ppor. rez. | nauczyciel | Szkoła Powszechna w Kleszczowie | Katyń |
Kosterski Bolesław[69] | por. lekarz | żołnierz zawodowy | Katyń | |
Kuc Stanisław | ppor. rez. | Kier. Robót Fortyf. nr 13 w Kostopolu | Katyń | |
Łach Antoni Stanisław | ppor. rez. | urzędnik | Urząd Gminy w Mogile | Katyń |
Machil Ryszard | ppor. rez. | urzędnik | PZU w Katowicach | Katyń |
Majchrzak Tadeusz | ppor. rez. | spedytor | kopalnia „Piast”-Lędziny | Katyń |
Podkowa Jerzy | ppor. rez. | Katyń | ||
Roguszczak Józef | ppor. rez. | prawnik, dr | Katyń | |
Spychalski Henryk | ppor. rez. | prawnik | Rybnickie Gwarectwo Węglowe | Katyń |
Stępel Jan | por. rez. | nauczyciel | kier. szkoły w Łagiewnikach | Katyń |
Szczerczak Zbigniew | ppor. rez. | nauczyciel | szkoła w Michałkowicach | Katyń |
Śmiałek Stanisław | ppor. rez. | Katyń | ||
Tabaka Franciszek[70] | por. | żołnierz zawodowy | Katyń | |
Wilczyński Henryk | ppor. rez. | nauczyciel, mgr | Wojewódzkie Zw. Zaw. w Katowicach | Katyń |
Wojciechowski Józef | ppor. rez. | prawnik | red. nacz. „Polski Zachodniej” | Katyń |
Wretowski Jan | ppor. rez. | absolwent SGH | Katyń | |
Babiński Alojzy | porucznik | żołnierz zawodowy | Charków | |
Fleischer Jan | podporucznik rezerwy | nauczyciel | Charków | |
Gorywoda Józef | podporucznik rezerwy | nauczyciel | Charków | |
Molin Jan | podporucznik rezerwy | nauczyciel | Charków | |
Nowak Wiktor | porucznik rezerwy | Charków | ||
Pietrzyk Stanisław | podporucznik rezerwy | sztygar | kopalnia | Charków |
Pindur Paweł | podporucznik rezerwy | nauczyciel | szkoła powszechna w Chorzowie | Charków |
Piwowar Lech Józef | porucznik rezerwy | publicysta | Charków | |
Płoski Stefan | podporucznik rezerwy | ziemianin | wł. majątku Stociuny | Charków |
Siemiatycki Stanisław | kapitan | żołnierz zawodowy | (e) | Charków |
Sobik Nikodem | kapitan rezerwy | przedsiębiorca | pracował w Rybniku | Charków |
Spolski Kazimierz | porucznik rezerwy | prawnik, dr praw | Charków | |
Zehngut Henryk | podporucznik rezerwy | technik włókiennictwa | Charków | |
Kowalski Teodozjusz | kapitan | żołnierz zawodowy | dowódca 6/73 pp | ULK |
Nowak Piotr | strażnik więzienny | więzienie w Krakowie | Kalinin |
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Obsada personalna 1 batalionu garnizonowego[6].
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[34].
- ↑ Por. Alfred Bogusław Jelonkiewicz był jednocześnie dowódcą oddziału zwiadu.
- ↑ Był bratem Pawła.
- ↑ Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
- ↑ Kpt. adm. (piech.) Stanisław Hilary Jasiński był jednocześnie dowódcą Batalionu ON „Katowice”.
- ↑ Kpt. Mieczysław Karol Olszewski był jednocześnie dowódcą 1 kompanii ON „Katowice” Batalionu ON „Katowice”.
- ↑ Kpt. Paweł Blew (brat Maksymiliana) był jednocześnie dowódcą 2 kompanii ON „Mysłowice” batalionu ON „Katowice”.
- ↑ por. piech. Alfred Stefan Jüttner ur. 28 listopada 1907 w Oświęcimiu, w rodzinie Maksymiliana i Anny. 7 sierpnia 1932 Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1932 i 147. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a minister spraw wojskowych wcielił do 73 pp[41]. 1 marca 1935 został mianowany porucznikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 146. lokatą w korpusie oficerów piechoty[42]. W marcu 1939 był odkomenderowany na kurs[43]. W 1947 został członkiem PPR, a 15 grudnia 1948 członkiem PZPR. W 1951 został wykluczony z szeregów partii. W 1957 był członkiem Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Oświęcimiu. W latach 1947–1961 był poddany kontroli operacyjnej przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie, jako były oficer Wojska Polskiego sprzed 1939 r. i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (sygn. IPN Kr 010/8449).
- ↑ Kpt. piech. Jan Janusz Horzemski (ur. 25 listopada 1898 we Lwowie) był odznaczony Krzyżem Walecznych.
- ↑ Pułkownik Anatol Laudański zmarł w styczniu 1936 roku w Katowicach. W ewidencji wojskowej figurował pod nazwiskiem „Laudański” bez przydomka „Stegwiłł”.
- ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[67].
- ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[68].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 16 z 19 maja 1927 roku.
- ↑ a b c d Satora 1990 ↓, s. 137.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 3–5.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 5–6.
- ↑ Szostek 2002 ↓, s. 3.
- ↑ a b c d e f g Szostek 2002 ↓, s. 4.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 8.
- ↑ a b Przyjemski 1929 ↓, s. 9.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 5.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 10.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 10–11.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 11.
- ↑ a b c Szostek 2002 ↓, s. 5.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 12.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 13.
- ↑ Szostek 2002 ↓, s. 5–6.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 15.
- ↑ a b c Szostek 2002 ↓, s. 6.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 19.
- ↑ Szostek 2002 ↓, s. 6–7.
- ↑ a b c d Szostek 2002 ↓, s. 7.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 23.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 24.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 26.
- ↑ Szostek 2002 ↓, s. 8.
- ↑ Przyjemski 1929 ↓, s. 30.
- ↑ Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 52.
- ↑ a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 119.
- ↑ Leszek Szostek, 73 pułk piechoty, Pruszków 2002, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”. s. 12.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 87, 227.
- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 63–65.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CVII-CVIII, CXI.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 634–635, 681.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 662.
- ↑ Jan Przemsza-Zieliński, Księga wrześniowej chwały pułków śląskich Tom I, Katowice 1989, KAW, s. 172.
- ↑ Zarządzenie gen. W Andersa z 11 listopada 1966 r. Instytut Polski i Muzeum im. gen Sikorskiego w Londynie, sygn. A XII 77.
- ↑ a b c Cebulski 1996 ↓, s. 360.
- ↑ Cebulski 1996 ↓, s. 361.
- ↑ Straty ↓.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 15 sierpnia 1932, s. 344, 352, 358.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 4 marca 1935, s. 12.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 75, 635.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 10.
- ↑ a b Cebulski 1996 ↓, s. 357.
- ↑ a b Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
- ↑ Cebulski 1996 ↓, s. 359.
- ↑ Historia GO Śląsk.
- ↑ Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 35 z 27.10.1925 r., poz. 352.
- ↑ Rozkaz Nr 15 Dowództwa Frontu Wielkopolskiego z dnia 11 lutego 1920 roku, Dział II Personalny, § 13.
- ↑ Rozkaz Nr 13 Dowództwa Frontu Wielkopolskiego z dnia 4 lutego 1920 roku, Dział II Personalny, § 19 i rozkaz Nr 21 Dowództwa Frontu Wielkopolskiego z dnia 29 lutego 1920 roku, Dział II Personalny, § 11.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 14 z 9 marca 1923 roku, s. 177.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 106 z 15 października 1925 roku, s. 570.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 31 marca 1927 roku, s. 97.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 31 marca 1927 roku, s. 98.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 24 lipca 1928 roku, s. 218.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 130.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 1 czerwca 1935 roku, s. 51, 54.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 95.
- ↑ Nowi dowódcy i zastępcy dowódców pułków. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 155 z 11 lipca 1935.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 2 z 18 lutego 1922 roku, s. 122.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 233.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 109.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 6 z 18 kwietnia 1935 roku, s. 43.
- ↑ Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
- ↑ Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓.
- ↑ Wyrwa 2015 ↓.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 1711.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 3792.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-10-10].
- Edward Cebulski. Losy sztandaru 73 pułku piechoty. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (158), 1996. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
- Tadeusz Przyjemski: Zarys historji wojennej 73-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Leszek Szostek: 73 pułk piechoty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-88773-06-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
- Władysław Steblik: Armia „Kraków”, Wydawnictwo MON, Warszawa 1989
- Karol Rudziński. Wspomnienia dowódcy kompanii 73 pp z walk we wrześniu 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4, s. 179–192, 1984. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Jan Przemsza-Zieliński: Księga wrześniowej chwały pułków śląskich Tom I, KAW, Katowice 1989
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-10)].
- Poświęcenie i wręczenie sztandaru 73 pp
- GRH Grupa Operacyjna „Śląsk”
- Jednostki o tradycjach wielkopolskich
- Jednostki wojskowe odznaczone Orderem Virtuti Militari
- Pułki piechoty II Rzeczypospolitej typu III
- Polskie pułki piechoty z okresu kampanii wrześniowej
- Polskie pułki piechoty z okresu wojny polsko-bolszewickiej
- Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej w Katowicach
- Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej w Oświęcimiu
- Piechota 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty
- Oddziały polskie walczące w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim