Graniczne placówki kontrolne
Graniczne placówki kontrolne (GPK) – pododdziały Wojsk Ochrony Pogranicza/Straży Granicznej (w SG graniczne jednostki organizacyjne) wykonujące kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu bezpośrednio w przejściach granicznych oraz kontrolę bezpieczeństwa w komunikacji lotniczej na terenie portów lotniczych (GPK SG).
Zadaniem GPK było kontrolowanie dokumentów upoważniających do przekraczania granicy, również kontrola celna obrotu towarowego z zagranicą. Ze względu na rodzaj przejścia granicznego rozróżnia się GPK drogowe, kolejowe, lotnicze, morskie i rzeczne[1]. Występowały w strukturach Straży Granicznej do roku 2005[2].
Przejściowe punkty kontrole
[edytuj | edytuj kod]Od października 1945 roku[a], w ramach tworzących się Wojsk Ochrony Pogranicza tworzono przejściowe punkty kontrolne (PPK). Ze względu na nasilenie ruchu granicznego podzielono je na trzy kategorie:
- PPK kat. I – etat nr 8/10 liczył 33 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych
- PPK kat. II – etat nr 8/11 liczył 17 żołnierzy i 2 pracowników cywilnych
- PPK kat. III – etat nr 8/12 liczył 10 żołnierzy i 1 pracownika cywilnego
We wrześniu 1946 roku dokonano reorganizacji przejściowych punktów kontrolnych. Skorygowano ich dyslokację i utworzono 3 kategorie przejściowych punktów kontrolnych drogowych i kolejowych (A, B, C), utrzymano nadal przejściowy punkt kontrolny na Okęciu oraz utworzono dodatkowo PPK morskie w Gdyni, Gdańsku i Szczecinie. Po reorganizacji istniało nadal 51 przejściowych punktów kontrolnych[3].
W początkach roku 1947 dokonano kolejnych zmian. Na granicy południowej uruchomiono 16 etatowych przejściowych punktów kontrolnych małego ruchu granicznego (PPK MRG). Związane to było z problemami wynikającymi z posiadania ziemi uprawnej przez Polaków i Czechosłowaków po obu stronach granicy. Do końca 1948 roku ich liczbę powiększono do 19[4]. Reorganizacją objęto także inne PPK. Wprowadzono kategorię D przejściowych punktów kontrolnych o stanie osobowym 13 wojskowych i 1 pracownik cywilny. Po reorganizacji czynnych było w sumie 50 PPK, w tym 1 lotniczy, 2 rzeczne i 3 morskie[5].
W 1947 roku przejściowe punkty kontrolne (PPK) przyjęły nazwę granicznych placówek kontrolnych (GPK)[5].
Wykaz przejściowych punktów kontrolnych w 1945
[edytuj | edytuj kod]|
Granica zachodnia
Granica wschodnia
Lotniska
|
Granica południowa
Granica północna |
Graniczne placówki kontrolne
[edytuj | edytuj kod]W 1947 roku przemianowano przejściowe punkty kontrolne na graniczne placówki kontrolne.
W 1949 roku zorganizowano na wybrzeżu Bałtyku placówki kontroli ruchu rybackiego Łeba, Kuźnica Jastarnia, Obłuże-Oksywie, Górki Zachodnie, Sypiewo (Mikoszewo) według kategorii A o stanie 15 wojskowych, oraz PKRR Dąbki Karwia, Jastrzębia Góra, Piaśnica, Chałupy, Swarzewo, Puck, Osłonino, Rewa, Mechelinki, Orłowo, Sopot, Jelitkowo, Stegna, Krynica Morska i Wierzchucino kategorii B o stanie osobowym 7 wojskowych[b]. Powołano też nieetatowe PKRR Ostrowo i Chłapowo[6].
W 1951 roku w portach Gdańska, Gdyni i Szczecina powołano bataliony portowe, a w pozostałych – morskie graniczne placówki kontrolne (MGPK). Uruchomiono też nowe kolejowe GPK w Łupkowie oraz Krościenku[7].
W kwietniu 1954 roku na granicy zaangażowane były 47 graniczne placówki kontrolne, 44 placówki kontroli ruchu rybackiego (PK RR) oraz 13 przejściowych punktów kontroli małego ruchu granicznego (PPK MRG)[8].
W latach 1965–1971 graniczne placówki kontrolne podporządkowane były Komendom Wojewódzkim Milicji Obywatelskiej[9].
W 1991 roku formująca się Straż Graniczna przejęła Graniczne Placówki Kontrolne WOP. Od 15 października 2002 roku do nazw granicznych placówek kontrolnych dodawano litery SG[10].
Istniały one w strukturach SG do dnia 23 sierpnia 2005 roku. Z dniem 24 sierpnia 2005 roku w ramach przygotowań struktur formacji do wejścia do strefy Schengen zreorganizowano najniższe szczeble organizacyjne: w miejsce dotychczasowych GPK-ów i strażnic utworzono placówki Straży Granicznej, w zakresie których pozostawała zarówno tzw. „granica zielona”, jak również przejścia graniczne[11].
Struktura organizacyjna GPK
[edytuj | edytuj kod]Struktura GPK w latach 60. XX w.[c]
Dowódca GPK
- zastępca dowódcy do spraw zwiadu
- starszy kontroler
- kontroler (2)
- szef GPK
- maszynistka-rewidentka
- pluton piechoty
- trzy drużyny piechoty
Razem: 40 żołnierzy i jeden pracownik cywilny
Graniczne placówki kontrolne OP w 1948
[edytuj | edytuj kod]graniczne placówki kontrolne 6 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 63 „Zawistów” (kolejowo-drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 61 „Turów” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 59 „Jakuszec” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 1 „Zgorzelec” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 2 „Kaławsk” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 3 „Kleinbademeissel” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 4 „Tuplice” (kolejowa)
graniczne placówki kontrolne 10 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 5 „Gubin” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 6 „Krosno Odrzańskie” (rzeczna)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 7 „Rypin” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 8 „Słubice” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 9 „Kostrzyn” (rzeczna nad Wartą)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 10 „Kostrzyn” (kolejowo-drogowa)
graniczne placówki kontrolne 8 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 11 „Gryfin” (rzeczna)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 12 „Kołbaczewo” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 13 „Gumieńce” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 14 „Szczecin” (morska)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 15 „Nowe Linki” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 17 „Świnoujście” (morska)
graniczne placówki kontrolne 12 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 18 „Kołobrzeg” (morska)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 19 „Darłowo” (morska)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 20 „Ustka” (morska)
graniczne placówki kontrolne 4 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 21 „Gdynia” (morska)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 22 „Gdańsk” (morska)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 23 „Gdańsk-Wrzeszcz” (lotniskowa)
graniczne placówki kontrolne 7 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 25 „Braniewo” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 26 „Bartoszyce” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 27 „Korsze” (kolejowa)
graniczne placówki kontrolne 11 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 28 „Kuźnica” (kolejowo-drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 29 „Krynki” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 30 „Narewka” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 31 „Czeremcha” (kolejowa)
graniczne placówki kontrolne 13 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 28 „Terespol” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 29 „Terespol” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 30 „Dorohusk” (kolejowo-drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 31 „Lubycza” (kolejowo-drogowa)
graniczne placówki kontrolne 15 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 37 „Medyka” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 38 „Przemyśl” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 39 „Olszanica” (kolejowa)
graniczne placówki kontrolne 41 batalionu WOP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 40 „Łupków” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 41 „Radoszyce” (drogowa)
graniczne placówki kontrolne 19 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 62 „Muszyna” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 42 „Chyżne” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 43 „Łysa Polana” (kolejowa)
graniczne placówki kontrolne 21 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 44 „Cieszyn” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 45 „Cieszyn” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 46 „Zebrzydowice” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 47 „Chałupki” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 48 „Chałupki” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 49 „Krzenowice” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 50 „Owsiszcze” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 51 „Pietrowice” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 52 „Głuchołazy” (kolejowa)
graniczne placówki kontrolne 23 Brygady OP:
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 53 „Międzylesie” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 54 „Międzylesie” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 55 „Kudowa” (drogowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 56 „Mirowsk” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 57 „Lubawsk” (kolejowa)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 58 „Lubawa” (drogowa)
Wykaz placówek kontroli małego ruchu granicznego w 1948
[edytuj | edytuj kod]W 1948 roku zorganizowano PK MRG w 10. i 9 O WOP[12]
- PK MRG Jasnowice
- PK MRG Leszna Górna
- PK MRG Puńców
- PK MRG Pogwizdów
- PK MRG Kaczyce Górne
- PK MRG Kaczyce Dolne
- PK MRG Wymysłów
- PK MRG Marklowice
- PK MRG Skrebeńsko
- PK MRG Gołkowice
- PK MRG Chałupki
- PK MRG Olza
- PK MRG Pilszcz
- PK MRG Niedzica
- PK MRG Jurgów
- PK MRG Chochołów
- PK MRG Winiarczykówka
- PK MRG Glinka
- PK MRG Zwardoń
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rozkaz nr 0304/Org. ND WP z 28.10.1945 roku nakazywał sformowanie 51 przejściowych punktów kontrolnych.
- ↑ Rozkaz organizacyjny głównego inspektora OP nr 061 z 12 06.1949 roku → Historia KBWOP ↓, s. 53.
- ↑ Na przykładzie GPK Gubin.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. s. 132.
- ↑ Dz.U. z 2005 r. nr 90, poz. 757 Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 o zmianie Ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw ujednolicała struktury formacji. W miejsce dotychczasowych strażnic i GPK-ów (istniały do dnia 23 sierpnia 2005) wprowadzono z dniem 24 sierpnia 2005 placówki Straży Granicznej.
- ↑ Grzegorz Zaremba; Przyczyny reorganizacji WOP w latach 1946–1948, s. 99.
- ↑ Dominiczak 1985 ↓, s. 63.
- ↑ a b Grzegorz Zaremba; Przyczyny reorganizacji WOP w latach 1946–1948, s. 100.
- ↑ Historia KBWOP ↓, s. 54.
- ↑ Goryński 2000 ↓, s. 45.
- ↑ Goryński 2000 ↓, s. 47.
- ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 22–23.
- ↑ Potocka i Kowalski 2011 ↓, s. 16.
- ↑ Dz.U. z 2005 r. nr 90, poz. 757 Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 roku o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw.
- ↑ Ławski 1974 ↓, s. 261.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
- Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.
- Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
- Jan Ławski: Ochrona granic Polski Ludowej 1945–1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowe, 1974.
- Luiza Potocka, Grzegorz Kowalski: Lubuski i Nadodrzański Oddział Straży Granicznej w Krośnie Odrzańskim. W: Leszek Elas [patronat]: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991-2011. Materiały poseminaryjne – Tom II. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2011. ISBN 978-83-909484-4-7.
- Grzegorz Zaremba; Przyczyny reorganizacji WOP w latach 1946–1948, Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia nr 3/08, Koszalin 2008.
- Grzegorz Goryński. Rola, miejsce i zadania Wojsk Ochrony Pogranicza w strukturze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (1949-1954) i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (1955-1965), cz. II. „Problemy Ochrony Granic”. 12, s. 43–68, 2000. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej.
- Archiwum Straży Granicznej, Zespół DWOP, sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza.
- ASGr.Historia Kaszubskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Gdańsk 1965.