Przejdź do zawartości

19 Dywizja Piechoty (II RP)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
19 Dywizja Piechoty
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1921

Rozformowanie

1939

Dowódcy
Ostatni

gen. bryg. Józef Kwaciszewski

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

garnizon Wilno[1]
Stanowisko dowodzenia we wrześniu 1939
Prusy (od 2 IX 1939)
Lubochnia (od 3 IX 1939)
Proszenie (od 4 IX 1939)

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

Armia „Prusy”

Skład

77 pułk piechoty
85 pułk piechoty
86 pułk piechoty
19 pułk artylerii lekkiej

19 DP w 1938

19 Dywizja Piechoty (19 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

W okresie międzywojennym dowództwo 19 DP stacjonowało w Wilnie. W jej skład w 1923 wchodziły: 77 pp, 85 pp i 86 pułk piechoty[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Prusy”. Jej 86 pułk piechoty walczył na przedpolach Piotrkowa z niemiecką 1 DPanc. Rozbita w odwrocie za Wisłę, została odtworzona na Lubelszczyźnie jako 19 Brygada Piechoty. Walczyła w II bitwie tomaszowskiej[3].

Formowanie

[edytuj | edytuj kod]
W dawnym pałacu Paców mieściło się dowództwo 19 DP

W związku z reorganizacją Wojska Polskiego, w 1921 likwidowane Wojsko Litwy Środkowej wydzieliło z siebie dwie dywizje: 19. i 29 DP. W skład 19 DP weszły: 85 (wileński) pp, 86 (miński) pp z 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej oraz 77 (kowieński) pp z 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej.

W okresie międzywojennym dowództwo 19 Dywizji Piechoty stacjonowało w Wilnie w dawnym pałacu Paców przy ulicy Wielkiej[4][5].

Działania zbrojne w kampanii 1939

[edytuj | edytuj kod]

19 Dywizja Piechoty pod dowództwem generała Józefa Kwaciszewskiego wchodziła w skład północnego zgrupowania Armii „Prusy” generała Stefana Dąba-Biernackiego[6].

Po rozładowaniu na stacjach wyładowczych, na rozkaz dowódcy armii, 19 DP w nocy z 1 na 2 września przegrupowała się dwiema drogami na odległość 25 km i ześrodkowała w rejonie: Głuchów, Jeżów, Wola Łokotowa. Stanowisko dowodzenia rozwinęła we dworze w Prusach[7]. Do pełnego składu brakowało III/85 pp, który nie przybył jeszcze z transportu kolejowego[7].

2 września dywizja otrzymała rozkaz kontynuowania przegrupowania. Marsz rozpoczęła w późnych godzinach popołudniowych i do świtu 3 września osiągnęła rejon UjazdTomaszów Mazowiecki – lasy Lubochnia. Poszczególne pułki ześrodkowały się następująco: 86 pp na południe od Tomaszowa, 77 pp w północnej części lasu Lubochnia, a 85 pp w zachodniej jego części. Stanowisko dowodzenia rozwinięto w Lubochni[8].

Kolejnej nocy, z 3 na 4 września, gen. Stefan Dąb-Biernacki zdecydował przesunąć północne zgrupowanie w rejony na południowy i północny wschód od Piotrkowa, w okolice lasów Lubień, Sulejowa, Dąbrowy, Tomaszowa i Ujazdu. Obszar ten miał być rejonem wyjściowym do walki[9]. O zmroku, rozpoczęło się przegrupowanie oddziałów dywizji. Po 30-kilometrowym marszu, około 8.00, dywizja osiągnęła rejon lasu na północny wschód od Piotrkowa. Stanowisko dowodzenia rozwinięto w Proszeniu. Zadaniem dywizji było załamanie niemieckiego natarcia prowadzonego na tym kierunku. Do jego wykonania gen. Kwaciszewski ugrupował dywizję następująco: 86 pułk piechoty na szosie Piotrków–Tomaszów z przednim skrajem na południowo-zachodnim skraju lasu; 85 przedni skraj obrony rozbudował w lesie na południe od szosy Piotrków – Łódź z zadaniem zabezpieczenia dywizji od zachodu; 77 pp stanowił drugi rzut[10].

5 września dywizja osłaniała Piotrków Trybunalski przed wojskami niemieckiej 10 Armii. Jej 86 pułk piechoty odparł tego dnia pierwsze ataki niemieckiej 1 DPanc. Wieczorem uległ naporowi Niemców i wycofał się z Piotrkowa. 6 września dowódca dywizji wpadł w zasadzkę i dostał się do niewoli. Pod wieczór 7 września oddziały dywizji – podobnie jak 13 DP i 29 DP – rozproszyły się. Większość batalionów piechoty cofało się ku przeprawom na Wiśle, natomiast dowództwa pułków próbowały skupić wokół siebie rozproszone pododdziały koncentrując je w lesie brudzewickim. Większość batalionów, kierowanych przez płk. dypl. Pełczyńskiego, przeprawiło się przez Wisłę, na Lubelszczyznę, gdzie już od 8 września rozpoczęła się reorganizacja dywizji. Składała się ona z odtworzonych 77 pp, 86 pp, spieszonych artylerzystów i saperów. Z rozkazu generała Dąba-Biernackiego – do czasu zdobycia dział – związek taktyczny miał nosić miano brygady. 18 września dowództwo 19 Brygady objął płk dypl. Jan Korkozowicz. Brygada stała się częścią dywizji generała Wołkowickiego. 19 Brygada wzięła udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim i skapitulowała 27 IX.

Rozproszone pułki walczyły na niemieckich tyłach. 77 pp (dwa baony z bronią ciężką) przeszedł przez Wisłę poddając się Niemcom 2 października wraz z grupą pułkownika Zieleniewskiego. Batalion zbiorczy 85 pp również przeprawił się przez Wisłę i zmierzał do Warszawy. 20 września został rozbity pod Falenicą. Najliczniejsze zgrupowanie powstało na bazie 86 pp oraz 19 pal (na jego czele stał dowódca 85 pp ppłk dypl. Jan Kruk-Śmigla). Zostało ono rozproszone w drugiej połowie września na zachód od Wisły.

Ośrodek Zapasowy dywizji stacjonował w Lidzie. 17 września, na wieść o agresji sowieckiej, zdemobilizowano w Lidzie liczący 4,5 tys. ludzi pułk ppłk. Zygmunta Blumskiego z OZ 19 DP. Z części żołnierzy utworzono 150-osobową „kompanię szturmową”, która wyruszyła w kierunku Wilna. Następnie zmieniono jej kierunek marszu na Grodno. Kompania wzięła udział w obronie tego miasta, a następnie w działaniach nad granicą litewską.

Ordre de Bataille i obsada personalna w kampanii wrześniowej

[edytuj | edytuj kod]

Planowane Ordre de Bataille i obsada personalna 19 DP w kampanii wrześniowej. W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących oraz stanowiska służbowe oficerów dywizji zajmowane przed mobilizacją.

Obsada personalna dowództwa dywizji w latach 1919-1939

[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy dywizji
Dowódcy piechoty dywizyjnej
II dowódcy piechoty dywizyjnej
Szefowie sztabu
Obsada Dowództwa 19 DP w marcu 1939[5]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca dywizji gen. bryg. Józef Kwaciszewski
dowódca piechoty dywizyjnej płk dypl. piech. Tadeusz Pełczyński
dowódca artylerii dywizyjnej płk art. Edward Robakiewicz
oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej por. art. Wiesław Aleksander Denker
szef sztabu ppłk dypl. piech. Tadeusz II Rudnicki
oficer do zleceń mjr dypl. piech. Kazimierz Szczekowski
I oficer sztabu kpt. dypl. piech. Jan Krzyżanowski
II oficer sztabu kpt. piech. Michał Pieślak
komendant Rejonu PW Konnego mjr kaw. Mieczysław Gawryłkiewicz
szef saperów mjr sap. Józef I Staszewski
dowódca łączności wakat
oficer taborowy rtm. Stanisław XI Nowicki
oficer intendentury kpt. int. Jan Woźniak
Obsada personalna Kwatery Głównej 19 DP we wrześniu 1939
  • dowódca dywizji – gen. bryg. Józef Kwaciszewski
  • oficer ordynansowy – por. Edward Alfred Warchałowski (niewola niemiecka)[24]
  • dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. piech. Tadeusz Pełczyński
  • dowódca artylerii dywizyjnej – płk art. Edward Robakiewicz
  • oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – mjr art. Wandalin Konrad Staczyński †9 IX 1939 Drewnica[24]
  • oficer służby wywiadowczej – kpt. art. Paweł Sawicki †12 I 1941 KL Auschwitz
  • szef sztabu – ppłk dypl. piech. Tadeusz II Rudnicki
  • dowódca łączności – mjr łącz. Tadeusz Feliks Kuligowski (niewola niemiecka)[24]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Jagiełło 2007 ↓, s. 46.
  2. Almanach oficerski 1923 ↓, s. 40.
  3. Zawilski 2019 ↓, s. 794.
  4. Wodzyński 2016 ↓, s. 10.
  5. a b Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 536.
  6. Jurga 1975 ↓, s. 236.
  7. a b Wróblewski 1986 ↓, s. 66.
  8. Wróblewski 1986 ↓, s. 74.
  9. Wróblewski 1986 ↓, s. 82.
  10. Wróblewski 1986 ↓, s. 83.
  11. Ernest Jaśkowiak. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2022-04-25].
  12. Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 408.
  13. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 19 marca 1927 r., Nr 10, s. 93.
  14. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 3 sierpnia 1931 r., Nr 5, s. 224.
  15. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 23 maja 1927 r., Nr 15, s.
  16. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 5 maja 1927 r., Nr 14, s. 126.
  17. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 23 marca 1932 r., Nr 6, s. 236.
  18. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 22 grudnia 1934 r., Nr 14, s. 254.
  19. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 6 stycznia 1923 roku, s. 27.
  20. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 328.
  21. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 322.
  22. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 154.
  23. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 163.
  24. a b c Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-03-16].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]