31 Pułk Strzelców Kaniowskich

31 Pułk Strzelców Kaniowskich

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	14 lipca
Rodowód	31 Włocławski pułk piechoty 15 pułk strzelców polskich
Dowódcy
Pierwszy	płk Stefan Borowski
Ostatni	ppłk Wincenty Wnuk
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Ozieryszczami (11 lipca 1920) bitwa o przedmoście warsz. (13–16 VIII 1920) bitwa pod Sokalem (11–13 IX 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Łódź i Sieradz
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	10 Dywizja Piechoty
Odznaczenia

31 Pułk Strzelców Kaniowskich (31 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Sieradz (II i III batalion piechoty) i Łódź. Święto pułkowe obchodzono 14 lipca.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Powstał w dniu 26 sierpnia 1919 z połączenia 31 Włocławskiego pułku piechoty i 15 pułku strzelców 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego.

31 Włocławski pułk piechoty rozpoczął formowanie we Włocławku pod koniec 1918. 15 pułk strzelców 4 Dywizji gen. Lucjana Żeligowskiego, powstał początkowo na Kubaniu, a później w Odessie z żołnierzy II Brygady Legionów, II i III Korpusu Polskiego oraz ochotników z Ukrainy. Z chwilą połączenia oddział otrzymał nazwę – 31 pułk strzelców Kaniowskich – nawiązującą do tradycji Legionów Polskich i korpusów polskich w Rosji.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Łodzi.

Walki pułku o granice

Feliks Libert, Zarys historji wojennej 31-go pułku Strzelców Kaniowskich

31 Włocławski pułk piechoty w dniu 5 stycznia 1919 roku zdobył razem z oddziałami powstańców wielkopolskich broniony przez Niemców Inowrocław.

Następnie walczył batalionami na różnych frontach. Od lutego do czerwca 1919 roku I batalion brał udział w wyprawach na Wołyń. Pod Baranowiczami walczył III batalion, a w czerwcu w Małopolsce Wschodniej. II batalion bronił granicy przed Niemcami walcząc 2 czerwca 1919 roku pod Służewem, a później z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej. W połowie lipca 1919 roku pod Złoczowem połączył się z 15 pułkiem strzelców.

We wrześniu już jako 31 pułk Strzelców Kaniowskich skierowany został na front pod Wilno, następnie na linię demarkacyjną z Litwą.

W końcu czerwca 1920 jednostka przerzucona została do Mińska Mazowieckiego. 18 sierpnia tego roku podjęła pościg za cofającymi się bolszewikami i wyzwoliła Wyszków, pokonując nieprzyjacielski 57 pułk strzelców. Przerzucona do Zamościa, oblężonego przez oddziały I Armii Konnej Siemiona Budionnego, broniła się w nim wraz z sojuszniczymi oddziałami ukraińskimi od 29 do 31 sierpnia. Walki zakończyła 11–13 września bojem pod Sokalem.

Mapy walk pułku w 1920

• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920
sierż. Jan Bieganowski	kpt. Mikołaj Bołtuć	plut. Wacław Bretes
kpt. Mieczysław Brodziński	por. Wacław Budrewicz	ppor. Stefan Chrzanowski
strzel. Ignacy Falkiewicz	por. Bronisław Hołub	ppor. Stanisław Gumowski
st. strzel. Władysław Janiszewski	sierż. Bronisław Jankowski	kpr. Stefan Jastrzębski
strzel. Jan Jesiowski	plut. Adam Kantorowski	ppor. Wiktor Kloss
ppor. Aleksander Koźmiński	st. strzel. Franciszek Kwieciński	kpt. Stanisław Lewicki
mjr Zygmunt Łobaczewski	plut. Jan Łukaszewski	kpr. Jan Makowski
plut. Leon Pawłowski	ppor. Emilian Piasecki	plut. Adam Piotrowski
st. sierż. Karol Przegaliński	st. sierż. Józef Pszczoła	ppor. Wacław Radziszewski
plut. Wacław Rysicki	por. Zygmunt Semerga	plut. Zenon Skowroński
strzel. Antoni Sójka	sierż. August Swaczyna	st. strzel. Mikołaj Szczepankiewicz
st. strzel. Władysław Winkler	ppor. Stanisław Wysocki	sierż. Jan Zapart

Pułk w okresie pokoju

10 Dywizja Piechoty w 1938

Koszary pułku w Sieradzu (foto z 2010 roku)

W okresie międzywojennym 31 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi. Wchodził w skład 10 Dywizji Piechoty. Część pododdziałów stacjonowała w Sieradzu.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 31 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.

Podczas "zamachu majowego" J. Piłsudskiego w 1926 r. pułk wystąpił przeciw legalnym władzom, umożliwiając opanowanie rebeliantom Łodzi. Natomiast jego ówczesny dowódca - ppłk Alfred Vogel zachował się przeciwnie i został w dniu 13 maja internowany. Po nim dowództwo pułku przejął ppłk Leon Gotkiewicz. W dniu następnym, 14 maja, Pułk wysłał do Warszawy pułk kombinowany.

Walki w kampanii wrześniowej

Krzyż w Puszczy Kozienickiej upamiętniający walki pułku

W kampanii wrześniowej pułk wziął udział w składzie 10 Dywizji Piechoty w Armii „Łódź”.

1 września pułk zajmował pozycję obronną na odcinku Wróblew – Dąbrowa Wielka. 3 września bronił przedmościa Sieradza. 4 września, broniąc linii rzeki Warty na odcinku Grądy – Woźniki, brał udział w likwidacji niemieckiego przyczółka w Mnichowie. 5 września w czasie walk w rejonie Mnichowa poniósł ciężkie straty, przegrupował się i 7 września zajął pozycje obronne w rejonie Zgierza, po czym wycofał się w rejon Puszczy Mariańskiej. 11 września wziął udział w natarciu na Mszczonów, opanowując go. W odwrocie kierował się na południe, 14 września przeprawiając się przez Pilicę i maszerując w kierunku Wisły. W tym dniu stoczył walkę w lesie koło Ryczywołu, a następnego dnia dotarł do Puszczy Kozienickiej. 17 września został otoczony, lecz po ciężkiej walce przerwał pierścień okrążenia. Następnego dnia został powtórnie otoczony w rejonie Augustowa i rozbity. Tylko nieliczne grupki żołnierzy dotarły do Wisły. Pułk przestał istnieć.

Za kampanię wrześniową 1939 pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari.

Mapy bitew

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca	ppłk Wincenty Wnuk
I adiutant	kpt. Aleksander Ogrodnik
kwatermistrz	kpt. Władysław Michalewski
I batalion
dowódca	mjr Bolesław Raczkowski
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	kpt. Władysław Czyż
dowódca 2 kompania strzelecka	kpt. Czesław Stępień
dowódca 3 kompania strzelecka	por. rez. Jan Łączyński
szef 3 kompanii - sierż. Jan Raczyński
dowódca 1 kompanii ckm	por. Jan Zaremba
II batalion
dowódca	mjr Antoni Zwoliński
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	por. Józef Kozal
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	kpt. Feliks Sitny
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	ppor. Alfred Smolczyński
dowódca 2 kompanii ckm	por. Antoni Paroński
III batalion
dowódca	mjr Tadeusz Ujwary
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Zenon Janiakowski
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	kpt. Kazimierz Skorupski
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	por. rez. Jan Ewiak
dowódca 3 kompanii ckm	por. Antoni Malanowicz
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadu	por. Mieczysław Chrzanowski
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Zygmunt Bielawski
dowódca plutonu artylerii piechoty
dowódca plutonu przeciwgazowego	ppor. rez. Edward Lubowski
dowódca plutonu pionierów
dowódca plutonu łączności

Symbole pułkowe

Chorągiew/sztandar

W niedzielę 27 lutego 1927 roku, w Zgierzu, generał broni Lucjan Żeligowski wręczył dowódcy pułku, pułkownikowi Alfredowi Vogel chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo powiatu łódzkiego. Ceremonię poświęcenia i wręczenia chorągwi poprzedziła msza święta odprawiona przez biskupa łódzkiego księdza Wincentego Tymienieckiego. Po zakończeniu ceremonii odsłonięto tablicę pamiątkową w Ratuszu. Następnie odbyła się defilada, a po niej uroczyste śniadanie w szkole miejskiej. Wieczorem w salonach Grand Hotelu w Łodzi odbył się bal wydany przez 31 Pułk Strzelców Kaniowskich. Obecnie sztandar przechowywany jest w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Odznaka pamiątkowa Związku Kaniowczyków, wykonana z mosiądzu (awers)

Odznaka pamiątkowa

25 lipca 1925 roku generał dywizji Stefan Majewski, w zastępstwie Ministra Spraw Wojskowych, zatwierdził odznakę pamiątkową 31 pułku Strzelców Kaniowskich. Odznaka o wymiarach 41x41 mm ma kształt równoramiennego krzyża pokrytego niebieską emalią z żółtym obramowaniem. W środku krzyża jest nałożona tarcza z inicjałami pułku „PSK” (Pułk Strzelców Kaniowskich). Na górnym ramieniu krzyża znajduje się numer pułku „31”, a na dolnym rok utworzenia oddziału „1918”. Na lewe ramię krzyża nałożony został srebrny herb ziemi kujawskiej, a na ramię prawe - miniatura odznaki II Korpusu Polskiego w Rosji. Między ramionami cztery srebrne orły nawiązujące do orłów jagiellońskich. Odznaka oficerska, trzyczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, herby łączone nitami. Wykonawcą odznaki był Wincenty Wabia-Wabiński z Warszawy. Odznaki oficerskie wykonane w Zakładach Przemysłowych Bronisława Grabskiego przy ulicy Kapitana Pogonowskiego 61 w Łodzi miały wymiary 44x44 mm.

Strzelcy kaniowscy

Tablica pamiątkowa w parku w Mszczonowie

Dowódcy pułku

• płk Stefan Borowski (XI 1918 – 1 II 1919)
• ppłk Wojciech Gromczyński (1 II – 14 VII 1919)
• mjr Albin Skroczyński (14 VII 1919 - 30 IV 1920)
• mjr Stanisław Sobieszczak (V – 15 VI 1920)
• ppłk Wiktor Łapicki (15 VI – 22 VII 1920)
• kpt. Mikołaj Bołtuć (23 VII 1920 – 23 II 1921)
• kpt. Mieczysław Brodziński (23 II – 18 V 1921)
• mjr Mikołaj Bołtuć (18 V – 27 X 1921)
• ppłk Marian Steczkowski (28 X 1921 – 6 VII 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK IV)
• ppłk piech. Leon Gotkiewicz (p.o. 6 VII 1923 – 20 II 1924)
• płk piech. Wacław Szokalski (20 II – 15 X 1924)
• ppłk SG Zygmunt Dzwonkowski (15 X 1924 – 21 II 1925)
• płk piech. Alfred Vogel (21 II 1925 – 28 I 1928 → członek OTO)
• ppłk piech. Leon Grot (20 II 1928 – 15 X 1929 → dowódca 3 pp Leg.)
• płk dypl. Franciszek Dudziński (15 X 1929 – 17 I 1936)
• ppłk dypl. Jan Ciastoń (17 I 1936 – XI 1937)
• ppłk dypl. Stanisław Józef Biegański (19 II 1938 – 30 VIII 1939)
• ppłk Wincenty Wnuk (od 30 VIII 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr / ppłk piech. Leon Gotkiewicz (10 VII 1922 – 21 VIII 1926 → dowódca 10 pp)
• ppłk dypl. piech. Józef Urbanek (5 XI 1928 - 1929)
• ppłk dypl. sap. Tadeusz Zieleniewski (23 VIII – 23 XII 1929 → zastępca dowódcy 63 pp)
• ppłk piech. Stefan Cieślak (21 I 1930 – II 1932)
• ppłk piech. Mieczysław Łukoski (III 1932 – II 1936)
• ppłk piech. Jan Topczewski (do 24 VIII 1939 → dowódca 146 pp)

Żołnierze 31 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Andrzejewski Czesław?	porucznik	żołnierz zawodowy?		Katyń
Bubik Witold	por. rez.	urzędnik	kopania w Karwinie	Katyń
Chitlerski Antoni	por. rez.	urzędnik	kancelaria komornicza Łódź	Katyń
Grodzicki Adam Jan	por. w st. sp.		PKP w Warszawie	Katyń
Kacer Jan	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna w Patokach	Katyń
Kałczyński Mieczysław	ppor. rez.			Katyń
Kamieniecki Pinkus	ppor. rez.	lekarz		Katyń
Lichoń Julian	podporucznik	żołnierz zawodowy?		Katyń
Mączyński Stanisław	ppor. rez.	nauczyciel		Katyń
Neugebauer Adam	ppor. rez.			Katyń
Paliszewski Jerzy	ppor. rez.	prawnik		Katyń
Pegza Henryk	ppor. rez.	technik włókiennictwa		Katyń
Ulrichs Otto	por. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna w Łodzi	Katyń
Wajs Bronisław	ppor. rez.			Katyń
Wołoszyn Zygmunt	kapitan	żołnierz zawodowy	oficer adm.-mat.	Katyń
Zielenkiewicz Józef	porucznik	żołnierz zawodowy	?	Katyń
Bukowiecki Jan Jerzy	ppor. rez.	urzędnik	Izba Przemysłowo-Handlowa w Łodzi	Charków
Dybka Czesław	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna w Burzeninie	Charków
Jędrzejczyk Jan	ppor. rez.	handlowiec		Charków
Kolanowski Zdzisław	ppor. rez.	absolwent UAM		Charków
Kołakowski Karol	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna w Piotrkowie Tryb.	Charków
Lewandowski Kazimierz	ppor. rez.	technik włókiennictwa	Zakład Bullego w Łodzi	Charków
Lichtenstein Wiktor	ppor. rez.	inżynier chemik		Charków
Ludwicki Stanisław	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Michalewski Władysław	kapitan	żołnierz zawodowy	?	Charków
Poznański Leon	por. rez.	prawnik, mgr	praktyka w Łodzi	Charków
Władyka Józef	por. rez.		naczelnik Urzędu Skarbowego w Sieradzu	Charków
Zakrzewski Bohdan	por. rez.	student		Charków

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Witold Jarno, Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Historii Polski Współczesnej, Wydawnictwo „Ibidem”, Łódź 2001, ISBN 83-88679-10-4, s. 366.
• Witold Jarno: Strzelcy Kaniowscy w latach 1919–1939, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2004.
• Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Czernielewski Konrad, Jarno Witold, Garnizon łódzki Wojska Polskiego w latach 1918-1939; Toruń 2008.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa 15 SBWD
• Stowarzyszenie Historyczne „Strzelcy Kaniowscy”. strzelcy-kaniowscy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-22)].