43 Pułk Strzelców Legionu Bajończyków
|
Przeprowadzana jest gruntowna przebudowa tego artykułu. Aby zapobiec konfliktom edycji prosimy nie edytować strony do czasu usunięcia tej wiadomości. Wikipedysta Grzegorzg1960 (dyskusja, wkład) Jeżeli ten artykuł nie był edytowany od kilku (nie dotyczy komunikatu o „gruntownej przebudowie”) godzin, należy usunąć szablon. |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie |
1919 |
Rozformowanie |
1939 |
Nazwa wyróżniająca | |
Tradycje | |
Święto |
25 lipca |
Nadanie sztandaru |
25 lipca 1929 |
Dowódcy | |
Ostatni |
ppłk Franciszek Kubicki |
Działania zbrojne | |
wojna polsko-bolszewicka Bitwa pod Annówką (29 V 1920) Bitwa pod Dziuńkowem (29 V 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939) bitwa pod Tomaszowem M. (6 IX 1939) | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość | |
Odznaczenia | |
43 Pułk Strzelców Legionu Bajończyków (43 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Oddział wywodził swój rodowód od Legionu Bajończyków, pierwszej polskiej formacji wojskowej we Francji, w czasie I wojny światowej.
Wówczas do służby w armii francuskiej zgłosili się ochotnicy m.in. członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z Paryża oraz emigranci w łącznej liczbie 1200, z których 300 na początku września 1914 zostało przydzielonych do 1 pułku Legii Cudzoziemskiej i wyszkolonych w Bajonnie w Pirenejach[1]. W wyniku przeszkód stawianych przez ambasadora rosyjskiego, Izwolskiego, nie sformowano osobnego polskiego pułku, ale drugą kompanię batalionu C 2 pułku marszowego w ramach 1 pułku LC[1]. Pierwsze walki Polacy stoczyli we wrześniu 1914 na obszarze Szampanii[1]. Po zdziesiątkowaniu na wiosnę 1915 oddział został rozwiązany[1].
W czerwcu 1918 resztki Bajończyków wcielone zostały do 1 pułku Strzelców Polskich sformowanego w Lavalle i Cayenne[2]. W jego skład weszły resztki pierwotnego oddziału z 1914[1]. We wrześniu 1919 pułk przemianowany został na 43 pułk strzelców kresowych.
W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował we Włodzimierzu Wołyńskim[3].
- Osobny artykuł:
Obsada personalna pułku w 1920[4] | |
---|---|
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
Dowódca pułku | mjr/ppłk Wacław Piekarski |
wz. mjr Stanisław Grodzki (od 29 IX) | |
Adiutant | ppor. Antoni Kurcz |
Oficer informacyjny | ppor, Stanisław Huza |
Oficer broni | por. Jan Szymański |
Oficer łączności | ppor. Bronisław Ejdrygiewicz |
Lekarz | por. lek, dr Kazimierz Cudziński |
Kapelan | ks. Józef Kata (do 5 VI) |
ks. kap. Marian Godlewski | |
Dowódca taborów | por. Jan Piaszczyński |
Oficer dowództwa | ppor. Kazimierz Kitrys |
Dowódca I batalionu | kpt. Stefan Wyczółkowski |
kpt. Zygmunt Piątkowski | |
Adiutant baonu | ppor, Henryk Czupreta |
Oficer gospodarczy | ppor. Stefan Kotkowski |
Oficer gazowy | ppor. Adolf Jarosz |
Lekarz | por. Zygmunt Rakowski |
Dowódca 1 kompanii | por. Michał Mikulski |
Dowódca plutonu | ppor. Adolf Jarosz |
Dowódca 2 kompanii | por. Franciszek Klich |
Dowódca plutonu | ppor. Tadeusz Tułecki |
Dowódca 3 kompanii | por. Feliks Kędziorek |
Dowódca plutonu | ppor. Alojzy Koryl |
Dowódca 4 kompanii | ppor. Aleksander Świrski |
Dowódca plutonu | ppor. Alfred Szycht |
Dowódca 1 kompanii km | por. Gustaw Pieprzny |
Dowódca plutonu | ppor. Józef Wolfram |
Dowódca II batalionu | kpt. Aleksander Siwiec |
kpt. Stefan Wyczółkowski (VI X) | |
Adiutant | ppor. Władysław Podowski |
Oficer prowiantowy | ppor. Józef Zając |
Oficer gospodarczy | ppor. Ludwik Tomczyński |
Dowódca 5 kompanii | kpt. Adam Karol Tyczyński |
Dowódca plutonu | por. Franciszek Kuźmiński |
Dowódca 6 kompanii | por. Franciszek Wójcik |
Dowódca plutonu | ppor. Karol Mosiewicz |
Dowódca 7 kompanii | por. Zygmunt Nowak |
Dowódca plutonu | pchor. Karol Bęben |
Dowódca 8 kompanii | por. Wilhelm Urszułowicz (do 14 VII) |
Dowódca plutonu | por. Franciszek Kuźmiński |
Dowódca plutonu | ppor. Leander Martynowicz †29 V 1920 |
Dowódca 2 kompanii km | por. Jan Michniewicz († 29 V) |
por. Jan Bryda (do 16 VII) | |
por. Rudolf Neumann | |
Dowódca plutonu | ppor. Jerzy Żabokrzycki |
Dowódca III batalionu | kpt. Mieczysław Rodzyński (ranny 6 VII) |
mjr Stanisław Edward Grodzki | |
Adiutant | ppor. Antoni Paszkowski |
Dowódca 9 kompanii | por./kpt. Jan Kozierowski |
Dowódca plutonu | por. Michał Lewandowski |
Dowódca 10 kompanii | por. Witold Trawiński |
Dowódca plutonu | ppor. Stanisław Ojrżanowski |
Dowódca 11 kompanii | por. Wacław Rzewuski |
Dowódca plutonu | por. Stanisław Makowski |
Dowódca plutonu | ppor. Tadeusz Czerwonka († 29 V) |
Dowódca 12 kompanii | por. Bruno Rolkę (do 24 VII) |
ppor. Franciszek Górecki | |
Dowódca 3 kompanii km | por. Jan Pela |
por. Antoni Szymański | |
Dowódca kompanii technicznej | por. Wincenty Skarżyński |
Dowódca plutonu | ppor. Jan Wacek |
Dowódca 4 kompanii km | por. Stanisław Miodoński |
Oficer pułku | kpt. Jan Krzywkowski Woliński |
Oficer pułku | por. Józef Piasecki |
Oficer pułku | ppor. Franciszek Bauer |
Oficer pułku | ppor. Jan Sawicki |
Pułk w walce o granice[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie z planem obrony dowódcy 13 Dywizji Piechoty, w trzeciej dekadzie maja 1920 roku 43 pułk piechoty urządził trzy ośrodki oporu. „Dziunków” obsadził I batalion wzmocniony 4 baterią 13 pułku artylerii polowej, „Rozkopane” - II batalion z 5 baterią i „Nowochwastów” – III batalion z 6 baterią. Dowództwo pułku stacjonowało w Pawłówce. Ośrodki oporu były systematycznie rozbudowywane i otoczone drutem kolczastym[5]. „Węzeł obronny” w Annówce obsadziła 5 kompania[6].
W tym czasie 1 Armia Konna, zgrupowana na linii Talne – Humań – Teplik, szykowała się do uderzenia w kierunku Koziatyna. Nocą z 28 na 29 maja sowiecka kawaleria ruszyła ku pozycjom 13 Dywizji Piechoty[7]. Maszerujące oddziały 6 Dywizji Kawalerii natknęły się pod Nowo-Żywotowem na pododdziały 50 pułku piechoty. Uderzenie mas kawalerii zmiotło z pozycji I/50 pp ppłk. Leona Juchniewicza[8], a w nierównej walce pod Medówką rozbity został II/50 pp [9][10].
- Osobny artykuł:
Po rozbiciu batalionów 50 pułku piechoty, około 11.00 oddziały kawalerii podeszły pod Annówkę i uderzyły na węzeł obronny broniony przez 5 kompanię. Sowiecki atak zatrzymany został ogniem karabinów oraz artylerii. Przeciwnik wycofał się i wprowadzając drugie rzuty uderzył na broniony przez 11 kompanię 45 pułku piechoty pobliski Plisków[11]. Po opanowaniu Pliskowa, Sowieci zaatakowali Annówkę od południa. Po godzinnej walce 5 kompania, wraz z dwoma wspierającymi ją plutonami 6 kompanii, wycofała się pod Rozkopane i tutaj zorganizowała obronę. Sowiecka kawaleria została zatrzymana[6][12].
- Osobny artykuł:
W tym czasie dwie brygady sowieckiej 11 Dywizji Kawalerii zaatakowały Dziuńków. Jedna rozpoczęła natarcie w szyku pieszym, druga zaczęła obchodzić Dziuńków od północy. Działania Kozaków wspierały trzy baterie artylerii i samochody pancerne. Tyraliery spieszonej kawalerii parokrotnie podchodziły do polskich okopów i były odpierane ogniem karabinowym i granatami ręcznymi. Około południa przeciwnik zmusił polski batalion do wycofania się na drugą linię obrony, zorganizowaną pod samym Dziuńkowem[13][14]. Po południu od północy uderzyła druga brygada 11 Dywizji Kawalerii i wdarła się do miasteczka. Polski kontratak prowadzony przez kpt. Zygmunta Piątkowskiego, a sformowany z żołnierzy rozmaitych służb, zmusił Kozaków do odwrotu. Wieczorem Sowieci przegrupowali siły i po zmroku uderzyli na prawe skrzydło batalionu. Doszło do zażartych walk wręcz. Piechurów wspierali skutecznie taboryci, ordynansi, telefoniści i łącznicy. Po tym ataku Sowieci wycofali się spod Dziuńkowa do rejonu Zbereżówka – Dołholówka[13].
- Osobny artykuł:
Mapy walk pułku w 1920[edytuj | edytuj kod]
Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari[15][16]. Gwiazdką przy nazwisku oznaczono żołnierzy odznaczonych dekretem Naczelnego Wodza L. 2971 z 13 maja 1921[17]. | ||
kpr. Zygmunt Arend | ś.p. ppor. Franciszek Bauer | ś.p. Antoni Bartman |
strz. Jan Bekta (Bekcia*) | sierż. Edward Białous* | sierż. Antoni Biedka* |
ś.p. ppor. Ludwik Czerwonka | ś.p. ppor. Henryk Czupreta | ś.p. ppor. Lucjan Chwałkowski |
kpr. Wincenty Chmielewski | strz. Stanisław Cichocki | strz. Antoni Daniel* |
sierż. Stefan Delikowski* | st. sierż. Filip Fonder | kpr. Franciszek Fuśniak |
ś.p. strz. Jan Gawroński* | ś.p. strz. Piotr Gawryłowicz* | ppor. Franciszek Górecki |
mjr Stanisław Edward Grodzki | mjr armii franc. Benedykt Haciski | ś.p. sierż. Jan Inglod |
kpr. Stanisław Jarmusz | płk Julian Jasieński | ks. kpl. Józef Jaworski |
sierż. Stanisław Kaźmierczak* | ś.p. kpt. Jan Krzywkowski-Woliński | por. Antoni Kurcz |
por. Franciszek Klich | sierż. Jan Kwiatkowski | sierż. Stanisław Kosiński |
kpt. Jan Kozierowski | sierż. Teofil Langowski | ppor. Michał Lewandowski |
por. Jerzy Ledoux | ppor. Stanisław Łączkowski | ś.p. strz. Antoni Matejek* |
ś.p. strz. Stanisław Mazurowski* | ś.p. ppor. Leander Martynowicz | ś.p. por. Jan Michniewicz |
kpt. armii franc. Moittier | por. Zygmunt Nowak | ppłk Wacław Piekarski |
kpt. Zygmunt Piątkowski | ppor. Antoni Paszkowski | sierż. Władysław Pawlaczek (Pawlaczyk*) |
por. Nikodem Polak | por. Jan Pela | sierż. Józef Ordęga |
sierż. Kazimierz Reychman | ś.p. kpr. Wojciech Badek (Radek*) | ś.p. mjr Mieczysław Rodzyński |
kpr. Sergiusz Siwek | por. Bruno Rolke | strz. Aleksander Sobotka* |
st. sierż. Stanisław Stróżak | por. Antoni II Szymański | strz. Ludwik Trojanowski |
kpr. Jan Trzejowski (Trzejawski*) | strz. Jan Urban* | ś.p. strz. Franciszek Walkowski |
strz. Józef Wilkowski (Wiliszowski*) | st. sierż. Paweł Walczak* | ś.p. por. Walenty Walaszczyk |
sierż. Jan Wesołowski | ks. proboszcz dr Jan Więckowski[a] | ś.p. strz. Jan Więcek* |
ś.p. strz. Michał Włodarski | por. Franciszek Wójcik | ś.p. ppor. Stanisław Wronowski |
kpt. Stefan Wyczółkowski | strz. Albin Zawiła* | ś.p. ppor. Ignacy Zakrzewski |
ppor. Michał Zakrzewski | strz. Stefan Zygadlewicz |
Pułk w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]
W okresie międzywojennym 43 pułk piechoty stacjonował w garnizonie Dubno[19], a batalion zapasowy w Kowlu, na terenie Okręgu Korpusu Nr II[20]. Drugi batalion miał swój garnizon w Brodach[21], eksterytorialnie, na terenie Okręgu Korpusu Nr VI.
- Osobny artykuł:
Do 1924 roku pułk obchodził swoje święto 10 stycznia, w rocznicę powstania 1 pułku strzelców polskich. W 1924 roku Minister Spraw Wojskowych zmienił datę święta pułkowego na dzień 25 lipca, rocznicę bitwy stoczonej przez 1 pułk strzelców polskich w 1918 roku pod Saint Hillaire le Grand k. Reims w Szampanii[22]. 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 25 lipca, jako datę święta pułkowego[23].
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 43 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[24].
5 kwietnia 1929 Minister Spraw Wojskowych nadał 43 pułkowi piechoty nazwę „43 pułk piechoty Legionu Bajończyków”[25][b].
W 25 rocznicę powstania na święcie pułkowym (ostatnim) 25 lipca 1939 otrzymał nazwę 43 pułk strzelców Legionu Bajończyków[26].
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[27][c] | |
---|---|
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
Dowództwo | |
dowódca pułku | ppłk Franciszek Kubicki |
I zastępca dowódcy | ppłk Stanisław Undas |
adiutant | kpt. Jan Paweł Kaucz |
starszy lekarz | kpt. lek. dr Bolesław Kamiński |
oficer placu Dubno | kpt. adm. (piech.) Franciszek Górecki |
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) | ppłk Józef Owczarski |
oficer mobilizacyjny | kpt. adm. (piech.) Władysław Jezierski |
zastępca oficera mobilizacyjnego | kpt. adm. (piech.) Antoni Pełka |
oficer administracyjno-materiałowy | kpt. Władysław Kanicki |
oficer gospodarczy | por. int. Stanisław Garbarczyk |
oficer żywnościowy | kpt. Antoni Alojzy Ptasznik |
oficer taborowy[d] | kpt. adm. (piech.) Juliusz Müller |
kapelmistrz | por. kplm. Jozef Wilczek |
dowódca plutonu łączności | kpt. Stanisław V Krawczyk |
dowódca plutonu pionierów | por. Bolesław Bylczyński |
dowódca plutonu artylerii piechoty | kpt. art. Józef Grzywacz |
dowódca plutonu ppanc. | por. Franciszek Karwacki |
dowódca oddziału zwiadu | por. Franciszek Wiewiórka |
I batalion | |
dowódca batalionu | vacat |
dowódca 1 kompanii | kpt. Stanisław VIII Piotrowski |
dowódca plutonu | ppor. Jan Drechny |
dowódca plutonu | ppor. Zbigniew Józef Hruby |
dowódca 2 kompanii | kpt. Stanisław Borczyk |
dowódca plutonu | por Kazimierz Woźniak |
dowódca plutonu | ppor. Zygfryd Hennenegild Jaworski |
dowódca plutonu | ppor. Franciszek Omilon |
dowódca 3 kompanii | kpt. Antoni Eugeniusz Kłosowski |
dowódca plutonu | por. Jan I Wójtówicz |
dowódca plutonu | ppor. Stanisław Jan Rosół |
dowódca 1 kompanii km | kpt. Jan Radzik |
dowódca plutonu | ppor. Henryk Aleksander Jankiewicz |
dowódca plutonu | ppor. Franciszek Piechówicz |
II batalion | |
dowódca batalionu | ppłk Władysław Warchoł |
adiutant dowódcy batalionu | kpt. Franciszek Teodor Knapik |
pomocnik dowódcy batalionu ds. gosp. | kpt. adm. (piech.) Kamil Rafał Sykora |
oficer gospodarczy batalionu | kpt. int. Władysław Grzymkowski |
lekarz batalionu | por. lek. Stefan Leszek Marciniak |
dowódca 4 kompanii | kpt. Tadeusz Dębski |
dowódca plutonu | ppor. Jerzy Jan Godorowski |
dowódca 5 kompanii | kpt. Aleksander Zawada |
dowódca plutonu | ppor. Robert Sawicki |
dowódca 6 kompanii | kpt. Mieczysław Malinowski |
dowódca plutonu | por. Józef Pawlak |
dowódca plutonu | ppor. Jozef Krężel |
dowódca 2 kompanii km | kpt. Zygmunt Jędryszek |
dowódca plutonu | por. Paweł Górski |
III batalion | |
dowódca batalionu | mjr Feliks Miklas |
dowódca 7 kompanii | kpt. Stanisław Krawczyk |
dowódca plutonu | por. Mieczysław Jan Dziurzyński |
dowódca plutonu | por. Antoni Szczurowski |
dowódca 8 kompanii | kpt. Stanisław Sosnowski |
dowódca plutonu | ppor. Michał Zieliński |
dowódca plutonu | ppor. Władysław Żebrowski |
dowódca 9 kompanii | por. Zbigniew Tadeusz Dubicki |
dowódca plutonu | ppor. Stanisław Cioch |
p.o. dowódcy 3 kompanii km | por. Wilhelm Jurago |
dowódca plutonu | por. Kazimierz Kowalewski |
dowódca plutonu | ppor. Klemens Puzynowski |
na kursie | por. Władysław Mazur |
odkomenderowany | por. Tadeusz Bryłka |
43 pp w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]
Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]
13 sierpnia 1939 o godz. 22.00 43 pp otrzymał rozkaz o mobilizacji alarmowej. Pułk rozpoczął mobilizacje niezwłocznie w garnizonie Dubno i Brody. W Dubnie w ramach mobilizacji alarmowej w grupie czerwonej w czasie od A+20 do A+48 został zorganizowany do stanów wojennych 43 pp strzelców Legionu Bajończyków, przy czym organizowany był od podstaw II batalion pułku. W miejsce mobilizującego się w Brodach na bazie stacjonującego tam II batalionu 43 pp, w ramach grupy zielonej w czasie Z+32 11 batalionu strzelców. Dodatkowo w Dubnie na bazie 43 pp została zmobilizowana, dywizyjna samodzielna kompania km i broni towarzyszącej nr 22, w czasie A+44[29].
Mobilizacja przebiegła zgodnie z planem. 15 sierpnia pułk osiągnął gotowość marszową. 16 sierpnia pułk został załadowany do transportów kolejowych i odjechał w kierunku Bydgoszczy do miejsca koncentracji 13 Dywizji Piechoty. 18 sierpnia transporty pułku dojechały do miejsca przeznaczenia i zostały zakwaterowane: dowództwo 43 pp w Fordonie, pododdziały specjalne pułku w Fordonie i Fordonku, I i II batalion w Maksymilianowie, III batalion w kolonii Fordon. 43 pp jak i cała 13 DP weszły w skład Korpusu Interwencyjnego. Od 20 sierpnia I i III bataliony prowadziły rozbudowę fortyfikacyjną na odcinku Koronowo, II batalion i pułkowe pododdziały specjalne prowadziły szkolenie[30].
Działania bojowe[edytuj | edytuj kod]
1 września o świcie 43 pp znajdował się w rejonach wcześniej zajętych na kwatery. O godz. 9.30 ppłk Franciszek Kubicki otrzymał rozkaz załadunku pułku do transportów kolejowych. Oddziały pułku maszerujące do stacji załadowczej zostały zbombardowane. W godz. 13.00-15.00 na stacji Fordon załadowały się I i III bataliony oraz kompania przeciwpancerna i pluton artylerii piechoty, na stacji Dąbrowa Chełmińska załadowało się dowództwo pułku, II batalion i pozostałe pododdziały specjalne. Stacje załadowcze również bombardowano, jak również Bydgoszcz Wschodnia podczas przejazdu transportów. 2 września pociągi z pułkiem oczekiwały na bocznych torach na naprawę linii kolejowej Solec Kujawski- Toruń. Kolejne bombardowania stacji we Włocławku, Kutnie Łowiczu, spowodowały że transporty jechały z przerwami. Poniesiono straty w rannych żołnierzach i koniach. 3 września pociągi zostały zbombardowane w na stacji w Koluszkach, po dojechaniu do Rokicin o godz. 7.00 wyładowano dowództwo 43 pp wraz z pododdziałami specjalnymi pułku, około południa I batalion, o godz. 15.00 kompanię przeciwpancerna i pluton artylerii piechoty, a o godz. 17.00 II batalion. Przed zmierzchem pułk zebrał się w kolonii Rokicin. Pułk jak i dywizja otrzymały małą ilość map terenów gdzie się wyładował i miał ewentualnie wejść do walk. Na rozkaz dowódcy Piechoty Dywizyjnej 13 DP płk. Wacława Szalewicza, 4 września od godz. 1.00 do świtu maszerował w rejon Tomaszów Mazowiecki-Ujazd. I batalion z plutonem ppanc. zatrzymał się w lesie Sangródź, dowództwo pułku i pododdziały specjalne pułku we wsi Tobiasze, III dywizjon 13 pułku artylerii lekkiej bez baterii, II batalion z plutonem ppanc. w lesie Pudło. Od świtu 4 września niemieckie lotnictwo bombardowało Tomaszów Mazowiecki i jego okolice[31]. W rejonie postoju pułk na rozkaz dowódcy dywizji podjął organizację obrony. 5 września o godz. 7.00 na północ od Tomaszowa Maz. wyładował się III batalion, dowódca pułku skierował batalion do Ujazdu.
Obrona rejonu Tomaszowa Mazowieckiego[edytuj | edytuj kod]
W kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie macierzystej 13 Dywizji Piechoty. Za kampanię został odznaczony orderem Virtuti Militari[32].
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[33] | ||
---|---|---|
Stanowisko etatowe | Stopień, imię i nazwisko | Uwagi |
Dowództwo | ||
dowódca | ppłk piech. Franciszek Kubicki | niemiecka niewola |
I adiutant | kpt. Stanisław Piotrowski | |
II adiutant | ppor. Władysław Żebrowski | |
oficer informacyjny | ppor. rez. Kazimierz I Wójcik | |
oficer łączności | kpt. Stanisław V Krawczyk | |
zastępca oficera łączności | sierż. Bolesław Żukowski | |
kwatermistrz | kpt. Antoni Ptasznik | |
oficer płatnik | por. int. Stanisław Garbarczyk | |
oficer żywnościowy | kpt. Antoni Alojzy Ptasznik | |
naczelny lekarz | kpt. lek. dr Bolesław Kamiński | |
kapelan | st. kpl. ks. Longin Wiśniewski | |
dowódca kompanii gospodarczej | kpt. adm. (piech.) Juliusz Müller | |
I batalion | ||
dowódca I batalionu | mjr Zygmunt Rylski | |
adiutant batalionu | ppor. rez. Nikodem Józef Jaruga | |
dowódca 1 kompanii strzeleckiej | por. Mieczysław Jan Dziurzyński | |
dowódca 2 kompanii strzeleckiej | kpt. Stanisław Borczyk | |
dowódca 3 kompanii strzeleckiej | por. rez. Czesław Bogdanowicz | |
dowódca 1 kompanii ckm | kpt. Jan Radzik | |
dowódca plutonu | ppor. piech. rez. Antoni Stebelski[e] | od 23 II 1941 w niemieckiej niewoli |
II batalion | ||
dowódca II batalionu | kpt. piech. Antoni Eugeniusz Kłosowski | |
dowódca 4 kompanii strzeleckiej | por. Jan Wojtowicz | |
dowódca 5 kompanii strzeleckiej | por. Bolesław Bylczyński | |
dowódca 6 kompanii strzeleckiej | por. rez. Wacław Marian Kobusiewicz | |
dowódca 2 kompanii ckm | por. Wilhelm Jurago | |
III batalion | ||
dowódca III batalionu | mjr Feliks Miklas | |
dowódca 7 kompanii strzeleckiej | kpt. Stanisław II Krawczyk | |
dowódca 8 kompanii strzeleckiej | kpt. Stanisław Sosnowski | |
dowódca 9 kompanii strzeleckiej | por. rez. Jerzy Iwiński | |
dowódca 3 kompanii ckm | por. Kazimierz Kowalewski | |
Pododdziały specjalne | ||
dowódca kompanii przeciwpancernej | kpt. Franciszek Karwacki | |
dowódca plutonu artylerii piechoty | kpt. art. Józef Grzywacz | |
zastępca dowódcy plutonu artylerii piechoty | st. sierż. Brunon Schreiber | |
dowódca kompanii zwiadowców | por. Franciszek Wiewiórka | |
dowódca plutonu pionierów | por. Feliks Bylczyński | |
dowódca plutonu przeciwgazowego | por. Kazimierz Woźniak |
Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]
Sztandar[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Pułk posiadał trzy sztandary. Podczas ważnych uroczystości występowały w pułku trzy poczty sztandarowe: ze sztandarem z 1914 roku - poczet w mundurach żuawów, ze sztandarem z 1918 roku - poczet w błękitnych mundurach armii gen. Hallera i z przepisowym sztandarem z 1929 roku - poczet w ówczesnych mundurach Wojska Polskiego[21]. Sztandar bojowy Legionu Bajończyków, wręczono ochotnikom polskim jako dar miasta Bayonne we wrześniu 1914 roku. Sztandar z białym orłem bez korony na płacie, wykonano według projektu Xawerego Dunikowskiego i Jana Żyznowskiego[1]. Poległy podczas walk we Francji sierżant Szujski bronił sztandaru, przedziurawionego 40 razy przez kule nieprzyjaciela[1]. Po wojnie, w płacie sztandaru, doliczono się 43 przestrzelin[37]. Prezydent Republiki Francuskiej Raymond Poincaré udekorował chorągiew Krzyżem Wojennym z Palmą, a marszałek Polski Józef Piłsudski - Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari[2]. Był to najstarszy sztandar odrodzonego Wojska Polskiego[1].
W czerwcu 1918 społeczeństwo Paryża ufundowało sztandar 1 Pułkowi Strzelców Polskich, do którego wcielono resztki Bajończyków. We wrześniu 1919 roku w Wojsku Polskim pułk przemianowano na 43 pp.
Przepisowy sztandar, jako dar Paryża[f], wręczył pułkowi gen. dyw. Jan Romer 25 lipca 1929[37]. Dopiero 8 października 1929 Prezydent RP zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 43 pp[38]. Na ofiarowanym przez Francuzów sztandarze zostały wymienione zwycięskie bitwy na polach ziem francuskiej i polskiej, herby Paryża i Wołynia oraz szarfa z napisem w języku francuskim Français et Polonais tout le temps Amis[1] (pol. dosł. Francja i Polska przez cały czas Przyjaciele).
Losy przepisowego sztandaru i sztandaru 1 psp we wrześniu 1939 i w czasie okupacji nie zostały wyjaśnione. 20 maja 1946 roku przepisowy sztandar został przekazany do Muzeum WP przez Główny Zarząd Polityczno-Wychowawczy Wojska Polskiego, który to otrzymał go od dowództwa Okręgu Wojskowego Łódź[37]. Sztandar Legionu Bajończyków zwrócono do Muzeum Wojska już 14 sierpnia 1939 roku i zachował się do dnia dzisiejszego. Losy sztandaru 1 psp nadal są nieznane[37]
Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
14 grudnia 1928 minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 43 pp[39]. Odznakę o wymiarach 44 x 44 mm stanowi krzyż o ostro zakończonych ramionach z kulkami. Na każdym ramieniu symbole związane z tradycją pułku: orzeł jagielloński na tle krzyża i wstążki francuskiego orderu Croix de Guerre, herb miasta Paryża, miniatura Orderu Virtuti Militari, herb miasta Dubna na białym tle. Środek odznaki wypełnia tarcza w otoku wieńca laurowego, od którego odchodzą 4 grupy promieni. W centrum tarczy wpisano numer i inicjały 43 PSK. Jednoczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera WG. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[19].
Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]
- Z tym tematem związana jest kategoria:
- Dowódcy pułku[40]
- ppłk Mikołaj Korszun-Osmołowski (5 VIII 1918 – 26 IX 1919)
- mjr Wacław Piekarski (27 IX 1919 – 18 X 1920)
- płk piech. Jan Skorobohaty-Jakubowski (IX 1921 – 8 XII 1922 → dowódca piechoty dywizyjnej 13 DP[41])
- ppłk / płk piech. Edmund Koczorowski[g] (1923 – 31 III 1927 → członek OTO[46]
- ppłk piech. Karol Paryłowski (31 III 1927[46] – 28 I 1928 → praktyka poborowa w PKU Jarosław)
- ppłk / płk dypl. piech. Benedykt Chłusewicz (28 I 1928[47] – 22 XI 1937)
- ppłk piech. Franciszek Kubicki (23 XI 1937 – 30 IX 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku
W latach 1938–1939, w organizacji pokojowej było to stanowisko I zastępcy dowódcy pułku. W 1939 roku, w organizacji wojennej, stanowisko to nie występowało.
- ppłk piech. Mikołaj Koiszewski (od 22 VII 1922[48][49] → PKU Szamotuły[50])
- ppłk piech. Jan Prymus (1923 – 19 II 1924 → dowódca 16 pp)
- ppłk piech. Roman Witorzeniec (24 V 1924 – 18 I 1925 → dowódca 44 pp)
- ppłk piech. Karol Paryłowski (6 III 1925[51] – 31 III 2927 → dowódca pułku)
- ppłk SG Ernest Giżejewski (5 V 1927[52] – 26 IV 1928 → Oddział IV SG)
- ppłk piech. Józef Zych (26 IV 1928[53] – 23 XII 1929 → p.o. komendanta PKU Siedlce[54])
- ppłk piech. Władysław Mikołajczak (I 1930[55] – VII 1935 → dowódca 15 pp)
- ppłk piech. Stefan Warchoł (4 VII 1935[56])
- ppłk piech. Stanisław Undas (1936 – 1939)
- II zastępca dowódcy pułku (kwatermistrz)
- mjr / ppłk piech. Józef Owczarski (VI 1934[57] – 1939)
Żołnierze 43 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]
- Osobne artykuły:
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[58] oraz Muzeum Katyńskie[59][h][i].
Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
---|---|---|---|---|
Barabasz Józef | ppor. rez. | nauczyciel | Szkoła w Chodakach | Katyń |
Burdajewicz Mieczysław | ppor. rez. | nauczyciel | Szkoła w Płysce | Katyń |
Burkacki Jan | por. rez. | nauczyciel | Szkoła w Stawku | Katyń |
Burkacki Kazimierz | ppor. rez. | nauczyciel | Katyń | |
Chaiński Leon | ppor. rez. | Katyń | ||
Figut Ludwik | ppor. rez. | inżynier budownictwa | przedsiębiorca we Lwowie | Katyń |
Jezierski Władysław[62] | kapitan | żołnierz zawodowy | oficer mobilizacyjny 43 pp | Katyń |
Jędryszek Zygmunt[63] | kapitan | żołnierz zawodowy | dowódca 2 kkm/43 pp | Katyń |
Klepacki Adolf | ppor. rez. | technik | PKP Brześć | Katyń |
Kopniak Zdzisław | ppor. rez. | asystent | Uniwersytet Jana Kazimierza | Katyń |
Kornatowski Jan | ppor. rez. | Katyń | ||
Madrak Bolesław | ppor. rez. | technik leśnik | Katyń | |
Marciak (Marczak) Karol | ppor. rez. | nauczyciel | Katyń | |
Michalski Edmund | ppor. rez. | urzędnik | Katyń | |
Ośko Marian | por. rez. | nauczyciel | sem. nauczyc. w Krzemieńcu | Katyń |
Pawlak Józef[64] | porucznik | żołnierz zawodowy | dowódca plutonu 6/43 pp | Katyń |
Pełka Antoni[65] | kapitan | żołnierz zawodowy | zastępca of. mob. 43 pp | Katyń |
Podoliński Eugeniusz | ppor. rez. | inżynier | Katyń | |
Samborski Tadeusz | ppor. rez. | nauczyciel | szkoła w Budach pow. dubieński | Katyń |
Stachiewicz Tadeusz | ppor. rez. | nauczyciel | szkoła w Kamionce Str. | Katyń |
Sykora Kamil Rafał[66] | kapitan | żołnierz zawodowy | Katyń | |
Szczęsny Stanisław | ppor. rez. | inżynier | Katyń | |
Bukowski Emil[67] | por. posp. rusz. | handlowiec | (e) | Charków |
Bylczyński Bolesław | porucznik | żołnierz zawodowy | dca pl pion.; dca 5/43 pp (IX 39) | Charków |
Graf Jonasz | por. rez. | inżynier dróg i mostów | Charków | |
Jankowski Henryk[68] | kapitan rezerwy | rolnik | Charków | |
Marciniak Stefan[69] | ppor. lek. | żołnierz zawodowy | lekatz II/43 pp | Charków |
Tomaszewski Szymon | ppor. rez. | absolwent USB | Charków | |
Waksmański Stanisław | ppor. rez. | osadnik wojskowy | Charków | |
Wanke Władysław | ppor. rez. | Charków | ||
Warchoł Władysław | podpułkownik | żołnierz zawodowy | dowódca II/43 pp | Charków |
Drechny Jan | podporucznik | żołnierz zawodowy | dowódca 1/43 pp | ULK |
Dziwota Ignacy Antoni | kapral rezerwy | Lasy Państwowe we Lwowie | ULK | |
Górecki Franciszek | kapitan | żołnierz zawodowy | oficer placu Dubno | ULK |
Korżik Tomasz | ppor. rez. | nauczyciel | szkoła w Witkowie Nowym | ULK |
Nagaj Józef | podporucznik | urzędnik | Starostwo w Brodach | ULK |
Ostaszewski Henryk | ppor. rez. | prawnik | urzędnik w Złoczowie | ULK |
Schmutz Roman | por. rez. | prawnik, nauczyciel | ULK | |
Turecki Alfred | ppor. rez. | nauczyciel | ULK | |
Weber Aleksy | por. rez. | mgr WF | nauczyciel w Brodach | ULK |
Wendorff Jan | ppor. rez. | elektrownia w Brodach | ULK | |
Więckowski Teofil | por. rez. | nauczyciel | szkoła w Witkowie | ULK |
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ksiądz doktor Jan Więckowski urodził się 27 grudnia 1884 roku. Zweryfikowany w stopniu proboszcza ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku. Od 20 października 1934 roku był proboszczem parafii św. Marii Magdaleny i św. Kazimierza w Szydłowie. Zmarł 12 maja 1935 roku. Zobacz epitafium w Kościele parafialnym pw. św. Marii Magdaleny w Szydłowie[18].
- ↑ Minister zastrzegł, że nazwa „43 pułk piechoty Legionu Bajończyków” nie obowiązywała w korespondencji służbowej kierowanej do pułku przez władze zwierzchnie, w pokojowym Ordre de bataille, ani też w planach mobilizacyjnych.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[28].
- ↑ Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
- ↑ ppor. piech. rez. Antoni Stebelski ur. 4 stycznia 1909[34] (22 grudnia 1908) w Mołotkowie, w rodzinie Władysława i matki z domu Schabikowskiej[35] . Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1934 i 2286. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty[34]. Zmarł 31 maja 1996[36].
- ↑ Według Księgi Chwały Piechoty sztandar ufundował Paryż, a według notatki mjr. S. Gepnera społeczeństwo Dubna. Natomiast dr Tadeusz Kryska-Karski w Kąciku historyczno-wojskowym, "Dziennik Polski" (Londyn) z 3 sierpnia 1937 r. wskazuje, że sztandar został ufundowany "wspólnie przez Polaków z USA oraz miasta Paryż i Dubno".
- ↑ Edmund Koczorowski (ur. 14 września 1876). 29 sierpnia 1920 został przeniesiony z Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego do 45 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych[42], a 4 grudnia tego roku do 47 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych (czasowo, do reaktywacji)[43]. Z dniem 30 września 1927 został przeniesiony w stan spoczynku[44]. W 1934, jako oficer stanu spoczynku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Dubno. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr II. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”[45].
- ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[60] .
- ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[61] .
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i W 25-lecie pułku Strzelców Legjonu Bajończyków. „Światowid”. Nr 29, s. 5, 16 lipca 1939.
- ↑ a b "Księga chwały piechoty" załącznik 43 pp
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
- ↑ Tuliński 2020 ↓, s. 915.
- ↑ Wyczółkowski 1928 ↓, s. 20.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 9.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 273.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 288.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 109.
- ↑ Sosialuk 1929 ↓, s. 14.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 37.
- ↑ Wyczółkowski 1928 ↓, s. 21.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 119.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 39.
- ↑ Wyczółkowski 1928 ↓, s. 34-35.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 23 kwietnia 1921 roku, s. 811.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 11 czerwca 1921 roku, s. 1034.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 401.
- ↑ a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 84.
- ↑ Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 51.
- ↑ a b Satora 1990 ↓, s. 93.
- ↑ Wyczółkowski 1928 ↓, s. 29.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 11 z 5 kwietnia 1929 roku, poz. 104.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 9 z 1939 r., poz. 91.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 599-600.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 95-96.
- ↑ Bieliński 2011 ↓, s. 22-23.
- ↑ Bieliński 2011 ↓, s. 25.
- ↑ Zarządzenie gen. W Andersa z 11 listopada 1966 r. Instytut Polski i Muzeum im. gen Sikorskiego w Londynie, sygn. A XII 77.
- ↑ Bieliński 2017 ↓, s. 38.
- ↑ a b Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 104.
- ↑ Straty ↓.
- ↑ Tomasz Honkisz. Kronika : Zmarli. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (158), s. 341, 1996. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. ISSN 0043-7182..
- ↑ a b c d Satora 1990 ↓, s. 93-95.
- ↑ Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych Nr 34 z 31 października 1929 r., poz. 332.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 35 z 14 grudnia 1928 r., poz. 379.
- ↑ Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 53 z 8 grudnia 1922 roku, s. 897.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 34 z 8 września 1920 roku, s. 826.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 49 z 22 grudnia 1920 roku, s. 1399.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 22 lipca 1927 roku, s. 215.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 323, 872.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 marca 1927 roku, s. 97.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 28 stycznia 1928 roku, s. 25.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 544.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 52 z 6 grudnia 1922 roku, s. 894 został przeniesiony z 16 pp.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 251, 397, 1480.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 6 marca 1925 roku, s. 132.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 127.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 140.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 382.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 21 stycznia 1930, s. 10.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 95.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 150.
- ↑ Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
- ↑ Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓.
- ↑ Wyrwa 2015 ↓.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 1387.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 1393.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 2759.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 2781.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 3588.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 4710.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 5493.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 6364.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
- Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V-20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Piotr Bieliński: 43 pułk strzelców Legionu Bajończyków. Zarys historii pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 170. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks", 2011. ISBN 978-83-62046-25-6.
- Piotr Bieliński: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 13 Dywizja Piechoty Legionów. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017. ISBN 978-83-7945-605-5.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Witold Jarno: 13 Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 2012. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
- Piotr Sosialuk: Zarys historji wojennej 50-go Pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Stefan Wyczółkowski: Zarys historji wojennej 43-go Pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-10)].
- Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Pułki piechoty II Rzeczypospolitej typu I
- Polskie pułki piechoty z okresu kampanii wrześniowej
- Jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1939
- Polskie pułki piechoty z okresu wojny polsko-bolszewickiej
- Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej w Dubnie
- Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej na Wołyniu
- Jednostki wojskowe odznaczone Orderem Virtuti Militari
- Jednostki z tradycjami Armii Polskiej we Francji
- Piechota 13 Kresowej Dywizji Piechoty
- Oddziały polskie biorące udział w wyprawie kijowskiej (1920)