Finlandia

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Danii.3 (dyskusja | edycje) o 18:18, 30 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Republika Finlandii
Suomen tasavalta (fiń.)
Republiken Finland (szw.)
Flaga
 Herb Finlandii
Flaga Herb
Hymn:
Maamme
(Nasz kraju)
Położenie Finlandii
Konstytucja

Konstytucja Finlandii

Język urzędowy

fiński, szwedzki

Stolica

Helsinki

Ustrój polityczny

demokratyczny

Typ państwa

republika (system parlamentarno-gabinetowy)

Głowa państwa

prezydent Sauli Niinistö

Szef rządu

premier Juha Sipilä

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


338 145[a] km²
33 672 km² (9,96%)

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


5 503 000[1]
16 osób/km²

PKB (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


253 mld[1] USD
46 017[1] USD

PKB (PSN) (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


244 mld[1] dolarów międzynar.
44 333[1] dolarów międzynar.

Waluta

1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)

Niepodległość
 - ogłoszona
 - uznana

od Rosji
6 grudnia 1917
4 stycznia 1918

Religia dominująca

luteranizm

Strefa czasowa

UTC +2 – zima
UTC +3 – lato

Kod ISO 3166

FI

Domena internetowa

.fi

Kod samochodowy

FIN (wcześniej SF)

Kod samolotowy

OH

Kod telefoniczny

+358

Mapa Finlandii
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Jezioro na przedmieściach Lahti (białe noce)
Park Narodowy Pyhä-Luosto
Helsinki – luterańska katedra i plac Senacki
Katedra prawosławna w Helsinkach
Helsinki
Mapa fizyczna Finlandii 1920-1940

Finlandia, Republika Finlandii (fiń. Suomi, Suomen tasavalta; szw. Finland, Republiken Finland) – państwo w Europie Północnej, powstałe po odłączeniu od Rosji w 1917. Członek Unii Europejskiej. Graniczy od zachodu ze Szwecją, od północy z Norwegią i od wschodu z Rosją. Od zachodu i południa ma ponadto dostęp do Morza Bałtyckiego.

Finlandia powstała w 1917, po upadku władzy carskiej w Rosji. Wcześniej była pod obcym panowaniem – szwedzkim od średniowiecza do roku 1809, a następnie ponad 100 lat pod panowaniem rosyjskim[2].

Geografia

 Osobny artykuł: geografia Finlandii.

Większość powierzchni kraju stanowią niziny z młodą rzeźbą polodowcową. Naturalne zachodnie i południowe granice Finlandii wyznaczają Zatoka Botnicka i Zatoka Fińska, pomiędzy którymi rozciąga się poprzecinane ciągami wzniesień morenowych Pojezierze Fińskie złożone z około 55 tys. jezior. Jeziora zajmują 18,8 tys. km², bardzo liczne są bagna i torfowiska. W środkowej części kraju ukształtowanie terenu ma cechy południowych pojezierzy i leżących na północ wyżyn. Na północ od Koła Podbiegunowego rozciąga się Laponia Fińska, która stanowi przedgórze Gór Skandynawskich. Linia wybrzeża szkierowego, jest silnie rozwinięta, z dużą liczbą małych wysepek.

Powierzchnia:

  • ląd: 304 473 km²
  • woda: 33 672 km²
  • całkowita: 338 145 km²

Długość granicy lądowej:

Długość wybrzeża:

Największe miasta (2016)[3]:

Jeziora

Poniższa lista przedstawia 10 największych jezior Finlandii:

Jezioro Powierzchnia [km²] Maks. głębokość [m] Objętość [km³]
Saimaa (75,7 m n.p.m.) 1377,05 84,0 36,0
Päijänne (78,3 m) 1080,63 95,3 18,1
Inari (118,7 m) 1040,28 91,9 15,9
Pielinen (93,7 m) 894,21 93,7 8,5
Oulujärvi 887,09 38,0 6,0
Pihlajavesi 712,59 75,7 8,08
Orivesi 601,30 75,9 –
Haukivesi 562,31 75,8 –
Keitele 493,59 99,5 3,4
Kallavesi 472,76 82,0 –

W całym kraju występuje 187 888 jezior[4], które mają powierzchnię większą niż 500 m².

Klimat

Południowa część Finlandii leży w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego przejściowego. Natomiast północ (w tym Fińska Laponia) jest w zakresie klimatu okołobiegunowego subpolarnego. Średnie temperatury lipca na południu wynoszą od +17 do +18 °C i od +14 do +15 °C na północy (w najchłodniejszym miejscu pod Kilpisjärvi +12 °C). W styczniu średnie temperatury wynoszą –2 °C na Wyspach Alandzkich, –4 °C na południowym wybrzeżu, w środkowej części kraju od –8 do –10 °C i –14 °C na północy. Długość okresu wegetacyjnego na południu wynosi 185-200 dni, na północy 120. Najwyższą temperaturę zanotowano w 1914 roku w Liperi, koło Joensuu i wynosiła ona +37,2 °C. Nieoficjalnie najniższa temperatura wystąpiła w Kaaresuvanto (–54 °C). Okres zimowy występuje zwykle od połowy grudnia do końca marca na Wyspach Alandzkich, od końca listopada do końca marca na południowym wybrzeżu, od połowy listopada do połowy kwietnia w środkowej Finlandii i od końca października do końca kwietnia na północy. Liczba dni w roku z temperaturą powyżej +25 °C waha się od 20-25 na południu do 5-7 na północy (w górskiej stacji Kilpisjärvi takie temperatury występują średnio raz na 2 lata). Najwięcej zanotowano 48 dni w mieście Kkouvola w 2010 roku. Temperatury powyżej +30 °C zdarzają się rzadko i nie występują w każdym roku. Największą ich liczbę zaobserwowano w 2010 roku w Lappeenranta (14 dni). Okres bez przymrozków trwa od końca kwietnia do połowy października na Wyspach Alandzkich, na południu kraju od początku maja do końca września, na północy od początku czerwca do końca sierpnia, choć sporadycznie przymrozki mogą występować także w lipcu. Średnie roczne opady w Helsinkach wynoszą 650 mm, a największe ich natężenie przypada na sierpień. Na północy suma opadów wynosi 500 mm.

Polityka

 Osobny artykuł: Ustrój polityczny Finlandii.

Finlandia była do 2000 roku republiką półprezydencką, ówcześnie przyjęta konstytucja, uchylając tę z roku 1919, zastąpiła ten system parlamentarno-gabinetowym.

Głową państwa jest prezydent (od 2012 roku ten urząd sprawuje Sauli Niinistö), wybierany przez społeczeństwo w bezpośrednich wyborach na sześcioletnią kadencję i może być wybrany na najwyżej dwie, następujące po sobie, kadencje. W kompetencjach prezydenta zawiera się, między innymi, mianowanie premiera i na jego wniosek ministrów. Mianuje kanclerza sprawiedliwości, przewodniczącego i członków Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także arcybiskupa i biskupów Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Posiada możliwość rozwiązania parlamentu, prawo kontroli administracji, prawo inicjatywy ustawodawczej i veta ustawodawczego. Jest również najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych.

Parlament (Eduskunta) jest wybierany przez społeczeństwo na czteroletnią kadencję i liczy 200 osób.

Rząd (Rada Państwa)

Konstytucja

Do 1 marca 2000 roku w skład konstytucji wchodziło pięć ustaw konstytucyjnych:

  • Akt o Formie Rządu (1919)
  • Akt o prawie parlamentu do badania zgodności z prawem czynności urzędowych Rady Państwa, Kanclerza Sprawiedliwości i Ombudsmana (1922)
  • Akt o Parlamencie (1928)
  • Akt o Trybunale Stanu (1922)
  • Akt o Samorządzie Wysp Alandzkich (1951)

1 marca 2000 roku weszła w życie nowa konstytucja, zaakceptowana przez Eduskuntę wymaganą większością 2/3 głosów dwukrotnie w 1999 roku (zmiana konstytucji musi zostać uchwalona i potwierdzona przez nowo wybrany parlament).

Partie polityczne (główne)

Siły zbrojne

Finlandia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[5]. Uzbrojenie sił lądowych Finlandii składało się w 2014 roku z: 270 czołgów, 1392 opancerzonych pojazdów bojowych, 72 dział samobieżnych, 70 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 689 zestawów artylerii holowanej[5]. Marynarka wojenna Finlandii dysponowała w 2014 roku 19 okrętami obrony przybrzeża oraz 19 okrętami obrony przeciwminowej[5]. Fińskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 54 myśliwców, 11 samolotów transportowych, 57 samolotów szkolno-bojowych oraz 21 śmigłowców[5].

Wojska fińskie w 2014 roku liczyły 36,5 tys. żołnierzy zawodowych oraz 357 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) fińskie siły zbrojne stanowią 49. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 3,7 mld dolarów (USD)[5].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko fińskie.

Podział administracyjny

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Finlandii.

Od 1 stycznia 2011 Finlandia jest podzielona na 19 regionów, regiony są podzielone na 70 podregionów, podregiony dzielą się na 320 gmin. Dawny podział na 6 prowincji stracił swe znaczenie 1 stycznia 2010 r.

Historia

 Osobny artykuł: Historia Finlandii.

Historia w datach

I wiek

  • 98 r. n.e. – rzymski historyk Tacyt napisał o „Fenni”, ludziach północy. Była to pierwsza pisemna wzmianka o Lapończykach.

IX wiek

  • Fińskie plemiona Suomi, Häme i Karelów tworzą związki przedpaństwowe.

XII-XIII wiek

  • 1155 – Król szwedzki Eryk IX i angielski biskup Henryk z Uppsali, poprowadzili pierwszą wyprawę krzyżową do Finlandii, która kończy się śmiercią biskupa.
  • 1249 – Birger, szwedzki hrabia, prowadził drugą wyprawę krzyżową, od której rozpoczyna się stopniowy podbój ziem fińskich przez Szwedów
  • 1280 – rozpoczęcie budowy Katedry w Turku (szw. Åbo).
  • Koniec wieku XIII – budowa szwedzkich umocnień w Turku, Häme i Viipuri

XIV wiek

  • Początek wieku XIV – pierwsi fińscy studenci zostali zapisani na Uniwersytet Paryski.
  • 1323 – pokój w Pähkinäsaari, podzielił Finlandię między Szwecję i Nowogród.
  • 1362 – Finowie zostali dopuszczeni do wyboru króla Szwecji.
  • 1397 – Królestwa Danii, Szwecji i Norwegii połączyły się w Unii Kalmarskiej.

XV wiek

XVI wiek

  • 1523 – koniec Unii Kalmarskiej, Gustaw I Waza został królem Szwecji.
  • 1527 – ludność Finlandii przyjęła protestantyzm.
  • 1543 – biskup Mikael Agricola napisał pierwszą fińskojęzyczną księgę Abckiria.

XVII wiek

  • 1617 – po pokoju w Stolbova Szwecja stała się skandynawsko-bałtyckim imperium, zajmując cały teren Finlandii oraz Karelię.
  • 1630-1643 – fińscy kawalerzyści (hakapelici) byli jednymi z najlepszych żołnierzy szwedzkich w wojnie trzydziestoletniej.
  • 1640 – królowa szwedzka Krystyna założyła uniwersytet w Turku (szw. Åbo Akademi)
  • 1642 – pojawiła się pierwsza fińskojęzyczna Biblia.
  • 1696 – wybucha klęska głodu, w wyniku której umiera jedna trzecia ludności kraju

XVIII wiek

  • 1700-1721 – wielka wojna północna.
  • 1721 – traktat pokojowy z Uusikaupunki pozbawił Szwecję kontroli nad terenami dzisiejszych Estonii i Łotwy oraz nad ujściem Newy.
  • 1747 – Szwedzi rozpoczęli w pobliżu Helsinek budowę fortyfikacji o nazwie Sveaborg (Zamek Szwecji, później Suomenlinna – Zamek Finlandii).
  • 1765 – fiński polityk i duchowny – Anders Chydenius – opublikował książkę „The National Gain” w której zachwalał wolny handel (11 lat przed podobną publikacją Adama Smitha).

XIX wiek

  • 1809 – Szwecja przegrała z Imperium Rosyjskim wojnę o Finlandię, która stała się Wielkim Księstwem Fińskim z carem jako władcą. Rozpoczęło się ponad stuletnie (110 lat) rosyjskie panowanie w Finlandii.
  • 1812 – terytoria znane jako „Stara Finlandia” (Vanha Suomi), należące do Rosji, zostały przyłączone do Wielkiego Księstwa; nową stolicą po Turku zostały Helsinki.
  • 1835 – pierwsza publikacja Kalevali – fińskiego eposu narodowego.
  • 1848 – pierwsze publiczne wykonanie hymnu narodowego – Maamme (Nasz Ląd). Ukazał się pierwszy tom Fänrik Stals sägner, zbioru poematów Johana Runeberga.
  • 1853-1867 – Zacharis Topelius opublikował Fältskärns berättelser, zbiór nowel historycznych.
  • 1860 – Wielkie Księstwo Fińskie zastąpiło rosyjskie ruble, fińskimi markkami, które stanowiły walutę obiegową do wprowadzenia euro; początek uprzemysłowienia kraju, powstało wiele stolarni, fabryk papierniczych, meblarskich.
  • 1863 – car Aleksander II Romanow wydał rozporządzenie o zrównaniu języka fińskiego ze szwedzkim.
  • 1870 – Aleksis Kivi wydał pierwszą fińską powieść Seitsemän veljestä.
  • 1882 – pierwsza Finka – Emma Irene Aström – ukończyła uniwersytet w Turku.
  • 1900 – fińscy artyści, architekci Armas Lindgren, Herman Gesellius, Eliel Saarinen, Akseli Gallen-Kallela i malarze Gallen-Kallela, Albert Edelfelt, Eero Järnefelt, Pekka Halonen odnieśli wiele sukcesów na Wielkiej Światowej Wystawie w Paryżu.

XX wiek

  • 1902 – 23 tys. Finów wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Była to największa fala wyjazdów w nowożytnej historii kraju; od 1864 do 1914 wyjechało do Ameryki ponad 320 000 osób.
  • 1906 – powstał własny parlament Finlandii – Eduskunta. Był to pierwszy na świecie parlament dopuszczający do uczestniczenia w życiu politycznym kobiety.
  • 1917 – 15 listopada Eduskunta podjęła decyzję o przejęciu władzy w dotychczasowym Wielkim Księstwie, Finowie 6 grudnia ogłosili niepodległość. Bolszewicy uznali ten fakt 31 grudnia. (Więcej na temat odzyskania niepodległości zobacz: Królestwo Finlandii).
  • 1918 – w styczniu wybuchła wojna domowa w Finlandii.
  • 1919 – 17 lipca uchwalono, 19 lipca wszedł w życie nowy Akt o formie rządu – Finowie przyjęli ustrój republikański z rządem parlamentarnym; pierwszym prezydentem został Kaarlo Juho Ståhlberg.
  • 1919 – w Finlandii wprowadzono prohibicję
  • 1920 – Finlandia podpisała w Tartu pokój z Rosją Bolszewicką odzyskując dostęp do Morza Barentsa i miasto Petsamo; fiński biegacz Paavo Nurmi zdobył swój pierwszy medal olimpijski na Igrzyskach w Antwerpii; Finlandia wstąpiła do Ligi Narodów.
  • 1921 – fiński parlament przyjął ustawę przyznającą Finlandii opiekę nad Autonomicznym Regionem Wysp Alandzkich.
  • 1922 – parlament przyjął ustawy o wolności religijnej, obowiązkowej edukacji i służbie wojskowej.
  • 1924 – Paavo Nurmi zdobył cztery złote medale na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu.
  • 1929-1932 – powstanie faszystowskiego Ruchu Lapua.
  • 1932 – Finlandia i ZSRR podpisały pakt o nieagresji.
  • 1935 – budowa biblioteki miejskiej w Viipuri (Wyborg), dzieła architekta Alvara Aalto.
  • 1939 – III Rzesza i ZSRR podpisały pakt Ribbentrop-Mołotow. Pozwalał on ZSRR na zajęcie republik nadbałtyckich, wschodniej Polski i części Finlandii oraz Rumunii; Frans Sillanpää zdobył nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.
  • 1939-1940 – Armia Czerwona zaatakowała Finlandię, rozpoczynając 105-dniową kampanię wojny zimowej. Dowódcą wojsk fińskich był marszałek Mannerheim.
  • 1941 – tzw. wojna kontynuacyjna – po bombardowaniu miast fińskich przez lotnictwo sowieckie w dniach 25–26 czerwca wypowiedzenie wojny przez Finlandię i wznowienie walk, tym razem we współdziałaniu z Niemcami; Finowie odzyskali do 1944 utracone w wojnie zimowej tereny.
  • 1944 – w lipcu wojska sowieckie wkroczyły do Finlandii, ale nie okupowały kraju dzięki zręcznej dyplomacji Mannerheima; podpisano zawieszenie broni, Finowie utracili jednak Karelię i Petsamo. Musieli też przez kilka następnych lat płacić odszkodowania wojenne i udostępnić flocie ZSRR na 50 lat port w Porkkala.
  • 1945 – A.I. Virtanen zdobył nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Ukazało się także pierwsze wydanie Muminków Tove Jansson. W tymże roku, w wyniku przegranej wojny prawie 500 tys. Finów zostało przesiedlonych z terenów zajętych przez ZSRR w głąb Finlandii. Dzięki wsparciu władz fińskich większość z nich wkrótce zamieszkała we własnym domu.
  • 1948 – Traktat o Przyjaźni i Współpracy Gospodarczej z ZSRR.
  • 1951 – projektant Tapio Wirkkala otrzymał Grand Prix w Mediolanie.
  • 1952 – Letnie Igrzyska Olimpijskie 1952 w Helsinkach
  • 1954 – pisarz Väinö Linna wydał swoją powieść wojenną „Tuntematon sotilas” (Nieznany żołnierz).
  • 1955 – Finlandia wstąpiła do ONZ i Rady Nordyckiej.
  • 1956 – ZSRR oddał bazę morską Porkkala Finlandii. Urho Kekkonen został po raz pierwszy wybrany prezydentem.
  • 1958 – ZSRR próbował wpłynąć na skład rządu fińskiego; wydarzenie przeszło do historii jako „kryzys mroźnej nocy”.
  • 1961 – Finlandia wstąpiła do EFTA; ZSRR ponownie próbował wpłynąć na sytuację polityczną Finlandii, tym razem przy okazji wyborów prezydenckich.
  • 1970 – Finowie wprowadzili 40-godzinny tydzień pracy.
  • 1971 – otwarcie Finlandiatalo w Helsinkach, zaprojektował ją Alvar Aalto.
  • 1973 – podpisanie umowy o wolnym handlu z EEC.
  • 1981 – po 25-letniej karierze politycznej Urho Kekkonen przeszedł na emeryturę.
  • 1989 – Finlandia stała się członkiem Rady Europy.
  • 1991-1993 – po upadku ZSRR fińska gospodarka przeżywała okres głębokiego kryzysu.
  • 1992 – Finlandia zdecydowała się na wejście w struktury Unii Europejskiej.
  • 1994 – Finowie opowiedzieli się, w narodowym referendum, za przystąpieniem do UE[6].
  • 1995 – Finlandia stała się członkiem UE[7][8].
  • 1999 – przyjęto warunki wejścia do strefy euro[9].
  • 2000 – w marcu wprowadzona została nowa konstytucja

XXI wiek

  • 2002 – 1 stycznia, Finlandia[10] i jedenaście innych krajów UE przyjmuje walutę euro[11].

Gospodarka

Do XX wieku Finlandia była krajem zacofanym. Po II wojnie światowej gospodarka kraju była silnie związana z gospodarką ZSRR. Z drugiej strony jednak Finlandia dzięki temu, a także dzięki sąsiedztwu Szwecji i Norwegii, stała się państwem socjalnym z prywatną własnością, ale wysokimi podatkami. Podatki stanowią 45% PKB[12] i jest to poziom najwyższy na świecie po krajach skandynawskich, które mają podatki nieco wyższe niż 50% PKB. Najbardziej znaną fińską firmą jest Nokia, która jeszcze do 2008 roku posiadała 35% światowego rynku telefonii komórkowej (wówczas 1. miejsce na świecie). Fińskie, nominalne PKB per capita w 2005 wynosiło 40 197 dolarów, dając Finlandii 12. miejsce na świecie, a PKB per capita zmierzone parytetem siły nabywczej 34 tys. 819 dolarów, dając jej także 12. miejsce na świecie. Eksport wynosił nieco ponad 80 mld dolarów. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 26,9 i jest jednym z najniższych na świecie.

Wydobywa się rudy miedzi, cynku, żelaza, chromu i niklu. Podstawowe gałęzie przemysłu, to przemysł:

Rolnictwo to przede wszystkim hodowla bydła typu mlecznego, a na północy reniferów oraz leśnictwo (zob. lasy Finlandii).

Stopa bezrobocia wynosi 8,2%[13], średnia długość życia: mężczyźni 78 lat, kobiety 84 lata[14].

W 2004 Finlandia zajęła pierwsze miejsce w rankingu konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego.

Finlandia produkuje także samochody ciężarowe, wojskowe i specjalistyczne samochody Sisu.

Turystyka

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 2,622 mln. turystów (4% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,750 mld dolarów[15]. Przychody z turystyki stanowią około 2,5% fińskiego PKB[16]. Stwarza ona miejsca pracy dla 140 tysięcy osób[16].

Finlandia jest najchętniej odwiedzana przez turystów z Rosji, Szwecji i Niemiec[16][17]. Kraj stanowi również najpopularniejszy zagraniczny cel wycieczkowy Rosjan[18].

Telekomunikacja

Około 79% fińskiego społeczeństwa używa Internetu, a wszystkie fińskie szkoły i biblioteki publiczne posiadają łącza internetowe. W październiku 2009 fiński minister transportu i komunikacji zobowiązał się do zapewnienia od połowy 2010 roku każdemu mieszkańcowi kraju dostępu do Internetu z przepustowością nie mniejszą niż 1 Mbps[19].

Transport

Mapa konturowa Finlandii
Porty lotnicze w Finlandii

Długość sieci drogowej Finlandii wynosi 79 390 km (1.01.2015[20]). 8603 km z nich stanowią drogi krajowe (fiń. Valtatiet), z czego 810 km to autostrady.

Sieć kolejowa ma długość 5919 km. W Finlandii obowiązuje rozstaw szyn 1524 mm. Jest to o 4 mm więcej niż w sąsiedniej Rosji, ale pociągi mogę bez zmiany jeździć po obu rozstawach. Finlandia posiada cztery kolejowe przejścia graniczne z Rosją oraz jedno ze Szwecją w Tornio.

Największym lotniskiem w kraju jest port lotniczy Helsinki-Vantaa. W 2017 roku obsłużył 18,9 mln pasażerów na 22,9 mln pasażerów w całym kraju. Drugim największym lotniskiem jest Oulu (923 tys. pasażerów)[21].

Finlandia posiada dobre połączenia promowe z Estonią, Szwecją, Niemcami i Polską. Przewoźnik Finnlines obsługuje połączenie z Gdyni do Helsinek. Najpopularniejsza trasa promowa to trasa z Estonii przez Zatokę Fińską: Tallinn – Helsinki[22].

Demografia

Populacja Finlandii, 1750–2000[23]
Rok Populacja Rok Populacja
1750 421 000 1880 2 060 800
1760 491 000 1890 2 380 100
1770 561 000 1900 2 655 900
1780 663 000 1910 2 943 400
1790 705 600 1920 3 147 600
1800 832 700 1930 3 462 700
1810 863 300 1940 3 695 617
1820 1 177 500 1950 4 029 803
1830 1 372 100 1960 4 446 222
1840 1 445 600 1970 4 598 336
1850 1 636 900 1980 4 787 778
1860 1 746 700 1990 4 998 478
1870 1 768 800 2000 5 181 000
2010 5 375 276

Populacja

Liczba ludności Finlandii w 2016 roku wynosiła 5 503 297 obywateli[24]. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 17 mieszkańców na kilometr kwadratowy[25], co czyni z Finlandii trzeci (po Norwegii i Islandii) najrzadziej zaludniony kraj Europy. Południowa część zawsze była gęściej zamieszkana niż północna. Ta dysproporcja wzrosła wraz z postępującą urbanizacją w XX wieku. Największymi miastami Finlandii są Helsinki, Espoo i Vantaa. Inne duże znaczące miasta to Tampere, Turku i Oulu.

Odsetek obcokrajowców w Finlandii sięga 2,5% i należy do najniższych w Unii Europejskiej[26]. Obcokrajowcy to w większości obywatele Rosji, Estonii oraz Szwecji.

Języki

Dla większości Finów (92%)[27] język fiński jest językiem ojczystym. Język ten należy do języków bałtycko-fińskich, podgrupy języków uralskich. Morfologicznie rzecz biorąc jest to język aglutynacyjny. Oznacza to odmianę form rzeczowników, przymiotników, zaimków, liczebników i czasowników w zależności od ich roli w zdaniu. W praktyce oznacza to, zamiast przyimków i zrostków, stosowanie przyrostków i złożeń. Szacuje się, że około 65% wszystkich fińskich słów to złożenia[28]. Bardzo blisko z nim spokrewniony jest język estoński. Języki te (fiński i estoński), wraz z węgierskim i baskijskim są najpopularniejszymi językami nieindoeuropejskimi w Europie. Finlandia jest jednym z trzech krajów, w których język uralski jest używany przez większość mieszkańców. Pozostałe dwa to Estonia i Węgry.

Drugim najpopularniejszym językiem w Finlandii jest język szwedzki (w tym osobna fińska odmiana języka szwedzkiego), którym posługuje się około 5,6% ludności. Używane są także języki: rosyjski (0,8%), estoński (0,3%), fińsko-romski oraz fiński język migowy (używany przez około 5000 ludzi)[29]. Na północy kraju, w Laponii, zamieszkuje około 7000 Lapończyków. Około jedna czwarta z nich używa języków lapońskich jako ojczystych. Prawo każdej z mniejszości w Finlandii do pielęgnowania swych odrębnych tradycji i kultury jest chronione przez fińską konstytucję[30].

W 2005 r. w badaniach przeprowadzonych w ramach Eurobarometru dotyczących języków Unii Europejskiej, 60% dorosłych obywateli deklarowało znajomość języka angielskiego, 38% języka szwedzkiego (41% w 2008), a 17% znajomość języka niemieckiego[31]. Ta liczba ludzi znających angielski umieściła Finlandię na piątym miejscu za Maltą (89%), Holandią (86%), Szwecją (85%) oraz Danią (83%). Język niemiecki jest w Finlandii relatywnie znacznie bardziej znany niż język francuski czy hiszpański.

Religia

 Osobny artykuł: Religia w Finlandii.
Religia w Finlandii[32]
Rok Ewangelicko-Luterański Kościół Finlandii Fiński Kościół Prawosławny Inne Bez wyznania
1950 95,7% 1,7% 0,4% 2,7%
1980 90,3% 1,1% 0,7% 7,8%
1990 87,9% 1,1% 0,9% 10,2%
2000 85,1% 1,1% 1,1% 12,7%
2005 83,1% 1,1% 1,1% 14,7%
2006 82,5% 1,1% 1,2% 15,1%
2007 81,8% 1,1% 1,2% 15,9%
2008 80,7% 1,1% 1,3% 16,9%
2009 79,9% 1,1% 1,4% 17,7%
2010 78,3% 1,1% 1,4% 19,2%
2011 77,3% 1,1% 1,5% 20,1%
2012 76,4% 1,1% 1,5% 21,0%
2013 75,2% 1,1% 1,5% 22,1%
2014 73,8% 1,1% 1,6% 23,5%
2015 73,0% 1,1% 1,6% 24,3%
2016 72,0% 1,1% 1,6% 25,3%
2017 70,9% 1,1% 1,6% 26,3%

Od 1923 roku fińska konstytucja gwarantuje wolność religijną. Fiński Kościół Ewangelicko-Luterański i Fiński Kościół Prawosławny mają status Kościołów narodowych. Dzięki temu mają specjalne przywileje, wierni płacą na ich rzecz podatki w wysokości 1% lub 2% dochodów, z czego później Kościoły te finansują działalność charytatywną. 73% Finów należy do któregoś z Kościołów. 71% należy do Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego, 0,2% osób to zielonoświątkowcy, 1,1% Finów należy do Kościoła prawosławnego, 18 tys. to Świadkowie Jehowy, katolicy to 14 tys., głównie obcokrajowcy, 3 tys. to mormoni, żydzi to 1 tys. osób. Tylko 2% luteran chodzi do kościoła co tydzień, a 10% co miesiąc. Odsetek osób wierzących w Boga i uznających podstawowe prawdy religii chrześcijańskiej jest wyższy, niż w innych państwach nordyckich; częstsze są też, pomimo niskiego uczestnictwa w nabożeństwach, prywatne praktyki religijne[33].

Większość fińskich dzieci jest chrzczona (75,3% w 2012) i konfirmowana (83,0% w 2011). Większość pogrzebów jest chrześcijańska. Większość luteran chodzi do kościoła tylko przy specjalnej okazji jak np. śluby, pogrzeby i święta[34]. Według badań Eurobarometru z 2010 r. 33% Finów twierdziło, że „wierzy w istnienie Boga”, 42% stwierdziło, że „wierzy w istnienie jakiejś siły wyższej”, a 22%, że „nie wierzy w Boga ani żadną inną siłę wyższą”[35].

Struktura rodzinna

Życie rodzinne w Finlandii odpowiada modelowi rodziny nuklearnej. Relacje z dalszą rodziną są raczej rzadkie i przypadki łączenia się ludzi w formie rodziny wielopokoleniowej raczej się nie zdarzają. Zgodnie z raportem UNICEF-u, Finlandia zajmuje bardzo wysokie, czwarte miejsce na świecie pod względem zapewnienia dziecku odpowiednich warunków życia[36].

Opieka zdrowotna

Na każde 307 osób przypada jeden lekarz[37]. Około 18,9% funduszy przeznaczonych na opiekę zdrowotną pochodzi z sektora prywatnego, a 76,6% z publicznego. Najważniejszymi instytucjami są Ministerstwo Zdrowia oraz Narodowy Publiczny Instytut Zdrowia. Według szwedzkich badań, przeprowadzonych w 16 krajach, Finlandia posiada najbardziej wydajny system opieki zdrowotnej[38].

Przewidywana długość życia wynosi 82 lata dla kobiet i 75 dla mężczyzn[39]. Jeszcze w latach 70. XX wieku Finlandia miała jeden z najwyższych odsetków zgonów spowodowanych chorobami serca. Od tego czasu zaczęto propagować zdrowe odżywianie się oraz ćwiczenia fizyczne, co przyniosło bardzo dobry efekt. Odsetek osób palących jest bardzo niski i wynosi 26% w przypadku mężczyzn i 19% w przypadku kobiet[40].

Całkowite roczne spożycie alkoholu jest niższe niż w innych europejskich państwach, pomimo tego, że w weekendy bardzo popularne są zabawy z dużą ilością trunków[41]. Wśród ludności w wieku produkcyjnym choroby i wypadki spowodowane przez alkohol stały się w ostatnim czasie największą przyczyną śmierci[42].

Narodowy Publiczny Instytut Zdrowia twierdzi, że 54% mężczyzn i 38% kobiet ma nadwagę, inne źródła podają wyższe wartości, odpowiednio 70% i 50%. Przewiduje się, że odsetek osób chorych na cukrzycę wzrośnie do 15% w 2015 roku[43]. Finlandia posiada najwyższy odsetek chorych na cukrzycę typu 1.

Edukacja

W ostatnich studiach PISA, prowadzonych przez OECD, fińscy uczniowie we wszystkich dziedzinach poza matematyką, w której byli drudzy, zajęli pierwsze miejsca na świecie[44]. Fiński system edukacji został zreformowany na początku lat 70. z modelu niemieckiego, który został uznany za niewydajny. Prawie wszystkie szkoły w Finlandii to szkoły państwowe, a za szkoły niepaństwowe nie płaci się, gdyż finansuje je państwo. Również wszystkie uniwersytety są państwowe, kilka z istniejących obecnie uniwersytetów to upaństwowione uniwersytety, które kiedyś znajdowały się w rękach prywatnych. W fińskich szkołach nie stawia się ocen przez pierwsze 3 lata kształcenia, nie praktykowane jest pozostawianie ucznia na drugi rok w tej samej klasie (w szkole podstawowej, jeżeli rodzice się nie zgadzają), istnieje zakaz dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu: pochodzenia, stanu majątkowego rodziców itd. Za ciekawostkę można uznać fakt, że bardzo podobny system z ograniczoną liczbą egzaminów istniał przez pewien czas w Związku Radzieckim[45].

Od poziomu szkoły podstawowej obowiązkowa jest nauka języka angielskiego, od gimnazjum dodatkowo nauka języka szwedzkiego. W gimnazjum można wybrać trzeci język, a w liceum panuje w tej kwestii dowolność (nauka angielskiego i szwedzkiego jest kontynuowana).

W szkołach organizuje się zajęcia wychowania fizycznego, edukacji zdrowotnej oraz gotowania. Wśród szkół w Unii Europejskiej fińskie szkoły zajmują jedne z ostatnich miejsc, przeznaczając najmniej czasu na wychowanie fizyczne. Według Narodowego Publicznego Instytutu Zdrowia tylko jedna trzecia dorosłych wystarczająco dużo ćwiczy[43].

Galeria

Kultura

Fińscy laureaci Nagrody Nobla:

Fiński epos narodowy:

Najpopularniejszy utwór dziecięcy:

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Dane podane za CIA The World Factbook (źródło: CIA) (ang.).

Przypisy

  1. ↑ a b c d e International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2018. [dostęp 2018-04-30]. (ang.).
  2. ↑ Finlandia. Historia - Encyklopedia PWN - źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy [online], encyklopedia.pwn.pl [dostęp 2016-11-17].
  3. ↑ 30.09.2016 Ennakkoväkiluku muuttujina Alue.
  4. ↑ Encyklopedia dla dociekliwych wydawnictwo Elżbieta Jarmołkiewicz.
  5. ↑ a b c d e Finland. Global Firepower. [dostęp 2014-08-23]. (ang.).
  6. ↑ Xavier Vidal-Folch: Finlandia vota 'sí' a su integración en la Unión Europea y abre el camino a la ampliación nórdica. elpais.com, 1994-10-17. [dostęp 2014-12-24]. (hiszp.).
  7. ↑ Finlandia. [w:] UE – Kraje członkowskie [on-line]. europa.eu. [dostęp 2014-12-24]. (pol.).
  8. ↑ Jolanta Adamiec. Zasady rozszerzania Unii Europejskiej. Doświadczenia z przystąpienia Austrii, Finlandii i Szwecji. „Kancelaria Sejmu. Biuro Studiów i Ekspertyz. Wydział Analiz Ekonomicznych i Społecznych. Zespół Spraw Międzynarodowych”. 295, s. 5, 1995-02. (pol.). 
  9. ↑ Finland. [w:] Euro area member states [on-line]. europa.eu. [dostęp 2014-12-24]. (ang.).
  10. ↑ Suomi euroaikaan. mtv.fi, 2002-01-02. [dostęp 2014-12-24]. (fiń.).
  11. ↑ Euro. [w:] Komisja Europejska – Sprawy gospodarcze i finansowe [on-line]. europa.eu. [dostęp 2014-12-24]. (pol.).
  12. ↑ Lewica.pl, przedruk z Gazety Wyborczej, „Gospodarka rynkowa bez społeczeństwa rynkowego”, Erkki Tuomioja.
  13. ↑ Marraskuun työttömyysaste 8,2 prosenttia. tilastokeskus.fi, 2014-12-23. [dostęp 2014-12-24]. (fiń.).
  14. ↑ Vastasyntyneiden elinajanodote 1971-2013. findikaattori.fi. [dostęp 2014-12-24]. (fiń.).
  15. ↑ UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition. UNWTO, 2016. s. 8. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  16. ↑ a b c Finnish tourism in 2016 [online].
  17. ↑ Marjut Tuominen, Statistics Finland - [online], www.stat.fi [dostęp 2018-01-25] (ang.).
  18. ↑ Aleksi Teivainen, Finland is most popular destination for Russian tourists, „Helsinki Times” [dostęp 2018-01-25] (ang.).
  19. ↑ 1Mb Broadband Access Becomes Legal Right | News | YLE Uutiset | yle.fi.
  20. ↑ Liikenneviraston tietilasto 2014 [online].
  21. ↑ Finavia, Passengers by Airport 2017 [online].
  22. ↑ Promy do Finlandii.
  23. ↑ Juhana Aunesluoma, Esko Heikkonen, Matti Ojakoski: Lukiolaisen yhteiskuntatieto, Sanoma 2006.
  24. ↑ Tilastokeskus, Population [online], www.stat.fi [dostęp 2017-05-22] (ang.).
  25. ↑ Population Register Center.
  26. ↑ Statistics Finland – Population.
  27. ↑ Statistics Finland – Population.
  28. ↑ Anne-Maria Mikkola, Lasse Koskela, Heljä Haapamäki-Niemi, Anita Julin, Anneli Kauppinen, Pirkko Nuolijärvi, Kaija Valkonen: Äidinkieli ja kirjallisuus – käsikirja, Sanoma 2004, isbn=951-0-26300-1.
  29. ↑ Forskningscentralen för de inhemska språken :: Teckenspråk.
  30. ↑ http://www.finlex.fi/fi/laki/kaannokset/1999/en19990731.pdf Konstytucja Finlandii (ang.).
  31. ↑ http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_237.en.pdf.
  32. ↑ Statistics Finland – Population.
  33. ↑ Artykuł w Tygodniku Powszechnym.
  34. ↑ Finland.
  35. ↑ Special Eurobarometer, biotechnology, page 204. Fieldwork: Jan-Feb 2010.
  36. ↑ http://news.bbc.co.uk/nol/shared/bsp/hi/pdfs/13_02_07_nn_unicef.pdf.
  37. ↑ Statistics Finland – Health.
  38. ↑ http://brs.skl.se/brsbibl/kata_documents/doc39255_1.pdf.
  39. ↑ Finland Life expectancy at birth – Demographics.
  40. ↑ Fat to fit: how Finland did it | Special reports | guardian.co.uk.
  41. ↑ Päihdelinkki > 111 Alcohol use in Finland.
  42. ↑ http://www.yle.fi/uutiset/haku.php?action=page&id=264733.
  43. ↑ a b http://www.eva.fi/files/1986_miehet_kuntoon.pdf.
  44. ↑ Od nich powinniśmy się uczyć, „Gazeta Szkolna”.
  45. ↑ Edukacja dla socjalizmu Piotr Jaroszyński.

Linki zewnętrzne

Wikiatlas Wikimedia Atlas: Finlandia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons
Państwa Europy
Państwa
Terytoria zależne
Podmioty o ograniczonym
uznaniu międzynarodowym

  1. ↑ Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
  2. ↑ Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, która jest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej – EULEX.
Członkostwo w organizacjach międzynarodowych
Unia Europejska
Państwa członkowskie
Terytoria specjalne
wchodzące w skład Unii
na podst. art. 349 TFUE
Oficjalni kandydaci
Potencjalni i stowarzyszeni kandydaci
Byłe państwa członkowskie UE
Terytoria, które
wchodziły w skład EWG/UE

Flaga Unii Europejskiej

Mapa Unii Europejskiej

  1. ↑ do 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy, ponownie jako część Unii od 1 grudnia 2009
  2. ↑ do 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy
Strefa euro
Członkowie UGiW i UE
Członkowie UGiW spoza UE
Pozostałe państwa i terytoria spoza UE

Rada Europy
Państwa członkowskie
Kandydaci
Obserwatorzy
Byli członkowie Rady Europy

Flaga Rady Europy

Mapa Rady Europy

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)

Państwa członkowskie

Państwa współpracujące


Rada Nordycka
Państwa
Terytoria autonomiczne
Obserwatorzy/Siedziby
Rada Państw Morza Bałtyckiego
Członkowie
Obserwatorzy

Światowa Organizacja Handlu (WTO)

Mapa członków WTO

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
Państwa członkowskie
Kandydaci
Obserwatorzy
Współpracujący
Organizacje afiliowane

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Finlandia&oldid=53345510”