26 Dywizja Piechoty (II RP)
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | |
Rozformowanie | |
Tradycje | |
Rodowód | |
Dowódcy | |
Pierwszy |
gen. Edmund Hauser |
Ostatni |
płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz |
Działania zbrojne | |
kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) natarcie na Skierniewice (14 IX 1939) | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |
Dowództwo Okręgu Korpusu Nr IV |
Skład |
10 pułk piechoty |
26 Dywizja Piechoty (26 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.
W okresie międzywojennym dowództwo 26 DP stacjonowało w Skierniewicach. W jej skład w 1923 wchodziły: 10 pp, 18 pp i 37 pułk piechoty[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Poznań”. Początkowo była rozwinięta obronnie pod Wągrowcem, a następnie została wycofana poza Inowrocław. Przerzucona nad Bzurę, broniła Sochaczewa, a większością sił wzięła udział w uderzeniu na Skierniewice. 14 września zdobyła wieś i stację kolejową Bednary. Została zniszczona nad dolną Bzurą[3].
Geneza (4 Dywizja Piechoty)
[edytuj | edytuj kod]16 kwietnia 1919 na froncie w Galicji została sformowana 4 Dywizja Piechoty. Dowództwo dywizji utworzono ze sztabu grupy operacyjnej gen. Franciszka Aleksandrowicza.
Jej pułki formowały się w następujących garnizonach:
- 10 pułk piechoty — Cieszyn
- 14 pułk piechoty — Jarosław
- 18 pułk piechoty — Rzeszów
- 3 pułk artylerii polowej — Jarosław
- 11 pułk artylerii polowej — Przemyśl
Po wojnie polsko-bolszewickiej, w listopadzie 1921 została zakończona reorganizację armii polskiej. 10, 18 i 37 pułki piechoty wyłączono ze składu 4 DP i przeniesiono do nowej 26 Dywizji Piechoty. 14 pułk piechoty przeniesiony został do Włocławka w DOK nr VIII. Dawny sztab 4 Dywizji przemianowano na sztab 26 DP[a]
Poszczególne pułki przedyslokowano następująco:
- 10 pułk piechoty — Łowicz
- 18 pułk piechoty – Skierniewice
- 37 pułk piechoty — Kutno
- 26 pułk artylerii lekkiej, sformowano z dywizjonów 7 i 10 pułków artylerii lekkiej i przedyslokowano do Skierniewic.
Dowództwo dywizji rozlokowano w Skierniewicach[4].
Dywizja w kampanii wrześniowej 1939
[edytuj | edytuj kod]26 Dywizja Piechoty weszła w skład Armii „Poznań” gen. Tadeusza Kutrzeby[5].
Walki dywizji
[edytuj | edytuj kod]26 DP zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” wchodziła w skład grupy jednostek oznaczonych kolorem czarnym. Jednostki tej grupy w czasie pokoju były przeznaczone do zadań specjalnej interwencji wewnątrz lub na zewnątrz państwa. W czasie mobilizacji jednostki grupy czarnej stanowiły wzmocnienie sił na zagrożonym odcinku granicy. Dywizja została zmobilizowana w alarmie, w dniach 23 – 25 marca 1939. Po zakończeniu mobilizacji 37 pułk piechoty z 1 baterią 26 pułku artylerii lekkiej został przetransportowany do Wągrowca (I i II batalion) i Żnina (III batalion). Pozostałe oddziały dywizji zostały przetransportowane z Kutna do Wągrowca w dniach 4 – 11 lipca 1939. Kwatera Główna dywizji została umieszczona w szkole w m. Wapno Nowe koło Kcyni. Zgodnie z planem operacyjnym „Z” dywizja została podporządkowana dowódcy Armii „Poznań”, gen. Tadeuszowi Kutrzebie. W lipcu dowódcy dywizji podporządkowano pod względem taktycznym dwa bataliony Obrony Narodowej.
5 września wieczorem gen. Kutrzeba przekazał dywizję w podporządkowanie dowódcy Armii „Pomorze”, gen. Władysława Bortnowskiemu, który z kolei włączył ją razem z 15 DP w skład Grupy Operacyjnej gen. Przyjałkowskiego. Od 6 września wycofywała się znad dolnej Noteci do Inowrocławia (osiągniętego następnego dnia) i Kruszwicy, 7 IX na Radzyń i jezioro Głuszyńskie, 8 IX osiągnęła Lubraniec. Tego dnia gen. Kutrzeba i Bortnowski ustalili, że dywizja przejdzie około 100 km w rejon Sochaczewa, stanowiąc straż przednią przyszłego marszu na Warszawę. Z 9 na 10 IX 26 DP przesunęła się do rejonu Przedcza, oddając z rozkazu dowódcy Armii posiadane dwa bataliony ON („Wągrowiec” i „Żnin”), 6 batalion strzelców, 83 batalion piechoty i 67 dal Poznańskiej Brygadzie Obrony Narodowej. 11 IX wyciągnięta z frontu Dywizja (podlegająca już gen. Kutrzebie) odpoczywała w rejonie wsi Łanięta, a o zmierzchu ruszyła na Żychlin – wszystko po to, aby jak najszybciej osiągnąć rejon Sochaczewa. 18 pp dotarł tam przy użyciu transportu samochodowego częściowo (III batalion) już 12 IX, a w całości w ciągu kolejnej nocy. Reszta sił wyruszyła z Żychlina marszem pieszym.
12 września wieczorem dywizja pomaszerowała na wschód i do rana osiągnęła rejon Karsznic Dużych. Jeszcze w nocy załadowano na samochody III batalion 10 pp, który około 7.00 znalazł się w Gągolinie Północnym. Batalion wyparł patrole niemieckie za rzekę, a potem zabezpieczył najważniejsze przeprawy od Kozłowa Szlacheckiego do Kompiny[6].
Podczas bitwy nad Bzurą dywizja stała w odwodzie, osłaniając skrzydło Armii „Pomorze” od wschodu. 14 września w ramach ogólnego natarcia Armii dywizja zdobyła Bednary Stare i Bednary Nowe oraz część Karolewa. Na tej linii jej natarcie zostało zatrzymane. Następnie pod wpływem silnego naporu Niemców nie była w stanie utrzymać dotychczasowych pozycji i musiała się wycofać za Bzurę, odsłaniając Niemcom drogę na tyły 16 DP. 18 pułk piechoty mimo ciężkich ataków wroga utrzymał Sochaczew.
Obsada personalna Dowództwa 26 DP we wrześniu 1939
[edytuj | edytuj kod]- dowódca dywizji – płk. dypl. piech. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz
- dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. piech. Tadeusz Piotr Parafiński
- dowódca artylerii dywizyjnej – płk dypl. art. Jan Kulczycki
- dowódca saperów dywizyjnych – mjr sap. Kazimierz Ferdynand Wojakowski
- dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr kaw. Stefan Marian Choroszewski
- szef sztabu – mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski
- oficer operacyjny – kpt. dypl. Ignacy Morżkowski
- kwatermistrz – kpt. dypl. Julian Serwatkiewicz
Planowana organizacja wojenna 26 DP
[edytuj | edytuj kod]dowództwo 26 Dywizji Piechoty
- dowódcy broni i szefowie służb
- sztab
Kwatera Główna 26 Dywizji Piechoty
- kompania asystencyjna
- pluton łączności KG 26 DP
- pluton pieszy żandarmerii nr 26
- poczta polowa
- sąd polowy nr 26
- kompania gospodarcza KG 26 DP
Piechota dywizyjna
- 10 pułk piechoty
- 18 pułk piechoty
- 37 pułk piechoty
- kompania kolarzy nr 43
- samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej
- 26 pułk artylerii lekkiej
- 26 dywizjon artylerii ciężkiej
- samodzielny patrol meteorologiczny nr 26
Jednostki broni
- 26 batalion saperów
- bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ „A” nr 26 – kpt. Zbigniew Luer
- szwadron kawalerii dywizyjnej nr 26
- kompania telefoniczna 26 DP – por. Lotar Witold Sroka
- pluton radio 26 DP
- drużyna parkowa łączności 26 DP
Jednostki i zakłady służb
- kompania sanitarna nr 403
- szpital polowy nr 403
- polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 403
- polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 403
- polowa pracownia dentystyczna nr 403
- dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 417
- dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 418
- kolumna taborowa parokonna nr 417
- kolumna taborowa parokonna nr 418
- kolumna taborowa parokonna nr 419
- kolumna taborowa parokonna nr 420
- kolumna taborowa parokonna nr 421
- kolumna taborowa parokonna nr 422
- kolumna taborowa parokonna nr 423
- kolumna taborowa parokonna nr 424
- warsztat taborowy (parokonny) nr 417
- pluton taborowy nr 26
- park intendentury nr 403
- pluton parkowy uzbrojenia nr 403
Jednostki przydzielone:
Obsada personalna dowództwa dywizji
[edytuj | edytuj kod]- Dowódcy dywizji
- gen. ppor. Edmund Hauser (1921–1922)
- płk SG / gen. bryg. Rudolf Prich (1922–1923)
- gen. bryg. Władysław Bejnar (1923-1926)
- gen. bryg. Mieczysław Mackiewicz (1926 – 8 III 1935)
- gen. bryg. Stanisław Józef Kozicki (8 III 1935 – III 1938)
- płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (1938–1939)
- Dowódcy piechoty dywizyjnej
- płk piech. Adolf Dąbrowski (1921)
- płk piech. Leon Zawistowski (do V 1924)
- płk piech. Emanuel Hermann (od V 1924)
- płk piech. Czesław Fijałkowski (VIII 1926 – II 1928)[7].
- płk dypl. Władysław Bortnowski (XI 1926 – VI 1930)
- płk dypl. Maksymilian Milan-Kamski (VIII 1930 – V 1933)
- płk dypl. Bohdan Hulewicz (IV 1934 – 1938)
- płk dypl. Tadeusz Piotr Parafiński (1939)
- Dowódcy artylerii dywizyjnej
- płk Wacław Młodzianowski (IV 1937 – VII 1939)
- płk dypl. Jan Kulczycki (VIII – IX 1939)
- Szefowie sztabu
- mjr SG Mieczysław Rawicz-Mysłowski (8 X 1921[8] – 15 X 1923 → DOK VIII[9])
- mjr / ppłk SG Rudolf Jagielski (15 X 1923 – 23 X 1925 → zastępca dowódcy 30 pap)
- mjr / ppłk SG Witold Włodzimierz Stankiewicz (15 X 1925 – 5 V 1927 → zastępca dowódcy 68 pp)
- kpt. SG Julian Stanisław Michalik (VI 1927 – XII 1929 → 25 pp)
- mjr dypl. piech. Józef I Biernacki (23 XII 1929 – 31 X 1930 → zastępca dowódcy 61 pp)
- mjr dypl. piech. Stanisław Kempski (1 XI 1930[10] – 26 III 1931 → DOK II[11])
- mjr dypl. piech. Stefan Górnisiewicz (26 III 1931 – 23 III 1932 → dowódca detaszowanego III/10 pp w Skierniewicach)
- mjr dypl. piech. Aleksander Ruchaj-Taczanowski (9 XII 1932[12] – 31 X 1935 → dowódca baonu 56 pp)
- mjr / ppłk dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski (31 X 1935 – III 1939[13])
- ppłk dypl. art. Konstanty Ścibor-Marchocki † 10 VIII 1939
- mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski (VII – IX 1939[13])
Obsada personalna w marcu 1939 roku
[edytuj | edytuj kod]Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji[14][b]:
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
---|---|
dowódca dywizji | płk dypl. piech. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz |
dowódca piechoty dywizyjnej | płk dypl. piech. Tadeusz Piotr Parafiński |
dowódca piechoty dywizyjnej (dubler) | płk kontr. Dżangir Bey Kazum Bek |
dowódca artylerii dywizyjnej | płk art. Wacław Młodzianowski |
szef sztabu | ppłk dypl. art. Konstanty Ścibor-Marchocki |
I oficer sztabu | kpt. dypl. Ignacy Morzkowski |
II oficer sztabu | kpt. adm. (art.) Andrzej Bolesław Węgrzyn |
komendant rejonu PW konnego | mjr kaw. Stefan Marian Choroszewski |
dowódca łączności | mjr łączn. Kazimierz Filip |
oficer taborowy | kpt. tab. Antoni II Krupa |
oficer intendentury | mjr int. Józef Skomra |
Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej
[edytuj | edytuj kod]Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[16]
Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
---|---|---|---|---|
Tabaczyński Franciszek | major | żołnierz zawodowy | Charków |
Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej
[edytuj | edytuj kod]W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 roku utworzono 26 Dywizję Piechoty AK w składzie: 10 pp, 18 pp i 37 pp (Okręg Łódź).
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W skład "nowej" 4 Dywizji Piechoty weszły: 14, 63 i 67 pułki piechoty oraz 4 pułk artylerii polowej. Sztab tej dywizji sformowano od nowa.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 46.
- ↑ Almanach oficerski 1923 ↓, s. 40.
- ↑ Zawilski 2019 ↓, s. 795.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 539.
- ↑ Jurga 1975 ↓, s. 248.
- ↑ Rezmer 1992 ↓, s. 312.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 207.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 38 z 8 października 1921 roku, s. 1435.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 63 z 27 września 1923 roku, s. 584.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 20 września 1930 roku, s. 285.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 97.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 414.
- ↑ a b Jarno 2001 ↓, s. 162.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 538-539.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
- Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
- Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1983.
- Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
- Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
- Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.