4 Pułk Piechoty Legionów

4 Pułk Piechoty Legionów

Odznaka 4 Pułku Piechoty Legionów
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Legionów
Tradycje
Święto	24 czerwca
Nadanie sztandaru	8 lipca 1923
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Bolesław Roja
Ostatni	ppłk Bronisław Laliczyński
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Borysowem (VIII-X 1919) bitwa pod Sieliszczami (13–14 XI 1919) bitwa pod Płońskiem bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Kielce
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	2 Dywizja Piechoty Legionów

4 Pułk Piechoty Legionów (4 pp Leg.) – oddział piechoty Wojska Polskiego w latach 1918-1939.

Formowanie i udział w wojnie polsko-ukraińskiej

Kraków

1 listopada 1918 w Krakowie gen. bryg. Bolesław Roja polecił mjr. Edwardowi Szeraucowi, byłemu dowódcy III batalionu 4 pułku piechoty Legionów Polskich, utworzenie 4 pułku piechoty. Następnego dnia mjr Szerauc wydał pierwszy rozkaz pułkowy. Do pułku wcielono kompanię chrzanowską kpt. Jażdżyńskiego i Batalion Zapasowy 16 pułku strzelców (austriacki) z Opawy.

19 listopada pułk wysłał na front wojny polsko-ukraińskiej pierwsze pododdziały: kompanie ppor. Klicha i ppor. Ogrodnika pod wspólnym dowództwem por. Krudowskiego. 8 grudnia II batalion kpt. Grzybowskiego. 8 stycznia 1919 roku kompanie por. Kosiby i por. Berlinga (dawna kompania chrzanowska). 28 stycznia 8 kompania kpt. Kosiby skierowana została na Śląsk Cieszyński.

5 lutego III batalion (w stadium organizacji) i batalion zapasowy pod dowództwem mjr. Szerauca wyjechał do Jabłonny, na koncentrację wszystkich pułków legionowych.

Lwów

W obronie Lwowa uczestniczyła kompania kpt. de Laveaux. 20 listopada do miasta przybyła kompania jarosławska por. Kaszy i kompania por. Krudowskiego z Krakowa, a następnego dnia kompania por. Feliksa Jędrychowskiego z Bochni. Wymienione pododdziały z czasem złączyły się w grupę kpt. de Laveaux, a następnie w IV batalion 4 pułku piechoty Legionów (pierwotnie I batalion).

Od 31 grudnia 1918 roku do 6 stycznia 1919 roku do Lwowa przybyły kompanie II batalionu kpt. Grzybowskiego. 10 stycznia do miasta dotarła kompania marszowa por. Klimka z Krakowa.

13 stycznia we Lwowie została zorganizowana Grupa 4 pułku piechoty Legionów pod dowództwem kpt. Grzybowskiego. W skład grupy weszły dwa bataliony: I (IV) - kpt. de Laveaux i II – kpt. Krudowskiego.

18 stycznia grupa kpt. Grzybowskiego została przemianowana na 4 pułk piechoty Legionów. Dowództwo pułku przejął ppłk Juliusz Zulauf. Dowództwo pułku w Krakowie zostało zlikwidowane.

Na początku lutego 1919 struktura organizacyjna pułku przedstawiała się następująco:

• Dowództwo 4 pp Leg. we Lwowie
• I batalion we Lwowie
• II batalion we Lwowie
• III batalion w Jabłonnie
• batalion zapasowy w Jabłonnie
• kompania sztabowa we Lwowie
• 4 kompania w okolicach Gródka Jagiellońskiego
• 10 kompania por. Berlinga w okolicach Gródka Jagiellońskiego

1 marca ppłk Zulauf przystąpił do reorganizacji pułku. Rozwiązał II batalion. 5 marca z I batalionu, uzupełnionego żołnierzami II batalionu, sformował nowy – IV batalion (13, 14, 15, 16 kompania i 4 kompania karabinów maszynowych) oraz 5 kompanię instruktorską.

29 marca 5 kompania instruktorska wyjechała do Jabłonny.

26 kwietnia do Jabłonny wyjechało dowództwo pułku wraz z IV batalionem ale bez 14 i 15 kompanii, które zostały włączone do Grupy 5 pułku piechoty Legionów.

Jabłonna

15 marca dowództwo nad III batalionem i batalionem zapasowym objął mjr Erwin Więckowski. Utworzono zalążki I i II batalionów. 5 kwietnia przybyła ze Lwowa 5 kompania instruktorska. 11 kwietnia na front pod Lidę wyjechał III batalion kpt. Jażdżyńskiego. 29 kwietnia przybyło dowództwo pułku i IV batalion. Zakończono organizację I i II batalionów.

5 maja na front wyjechał I batalion kpt. de Laveaux. 15 maja dowództwo pułku i II batalion. 28 maja 3 i 4 kompanie karabinów maszynowych sformowane w Zegrzu przez pchor. Stanisława Miljana, kompania szturmowa por. Feliksa Jędrychowskiego i kompania techniczna. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Kielcach.

Mapy walk pułku

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

por. Kazimierz Andrusiewicz (nr 6229)

st. sierż. Stefan Babiuch

ppor. Tadeusz Bartoszek

kpt. Józef Barycz

plut. Stanisław Batko

śp. chor. Roman Bereski (nr 6250)

kpt. Zygmunt Berling ps. „Żuk” (nr 6040)

szer. Szczepan Bielko

sierż. Antoni Bijowski

por. Jerzy Bobotek

płk dr Emil Bobrowski

kpt. Jan Bochniewicz

kpt. Bolesław Borkowski

pchor. Bolesław Bytomski

plut. Eugeniusz Chodalski

kpr. Jan Chudoba

kpt. Stefan Cieślak

rtm. Antoni Czabański

por. Roman Czub

sierż. Wincenty Czulak

por. Jan Danek nr 6232

kpt. Władysław Michał Dec

st. sierż. Franciszek Dworniczek

kpt. Stanisław Firlicz Szemli

chor. Karol Furch

kpr. Wawrzyniec Galja

śp. plut. Aleksander Godusz

sierż. Franciszek Grabowiecki

sanit. Teresa Grodzińska

ppłk January Grzędziński ps. „Bolesławski” (nr 6021)

ppłk Witold Grzybowski

kpr. Józef Gubernat

szer. Tomasz Gugla

kpt. dr Zygmunt Gutek

kpt. Józef Haluta

wchm. Józef Heidenreich

plut. Bronisław Hendzlowski

mjr Józef Hoszowski

ppor. Władysław Hoszowski

por. Henryk Jackowski Soplica

śp. chor. Stefan Jamróg

kpt. Henryk Jancarz

mjr Kazimierz Janicki Rola

por. Stanisław Jaros

sierż. Zygmunt Jarosz

por. Kazimierz Jarzębiński

mjr Stefan Jażdżyński

kpt. Feliks Jędrychowski

kpt. Stefan Jędrychowski

chor. Jan Henryk Jedynak

kpt. Franciszek Jeżowski

plut. Michał Kamionka

sierż. Władysław Karpiel

kpt. Władysław Kasza

chor. Józef Kempf Gewont

st. szer. Stanisław Kiełbasa

mjr Jan Kiesler

mjr Kazimierz Korski vel Klakurka nr 6032

kpt. Franciszek Klein

kpt. Stanisław Klementowski nr 6206

sierż. Antoni Klimas

kpt. Stanisław Klimek

por. Józef Klisiewicz

plut. Jakub Kohlhoffer

ppor. Leon Kołaczkowski

płk lek. dr Jan Kołłątaj-Srzednicki

śp. ppor. Władysław Tęcza ps. „Kondycki” nr 6227

kpr. Jerzy Kopeczny

plut. Stanisław Korczyński

mjr Mieczysław Korkozowicz Radek

plut. Jakub Korman

chor. Kazimierz Kosiba

st. sierż. Jakub Kowalski

sierż. Franciszek Kozub

kpt. Jan Kraus

por. Kazimierz Krieger

kpr. Ignacy Krupa

kpr. Władysław Krupa

ppor. Antoni Krzesiński

kpt. Stanisław Krzysik

plut. Kazimierz Krzyszkowski

kpr. Stanisław Krzysztoń

por. Józef Książkiewicz

kpr. Antoni Kucharski

mjr lek. dr Teofil Kucharski

sierż. Stefan Kumala

kpr. Karol Kura

ppłk Józef Kustroń

kpt. Kazimierz Orłowicz-Kuta

st. szer. Edward Kuźnicki

chor. Bronisław Laliczyński (nr 6261)

kpt. Adam Lewicki

mjr Józef Lewicki

sierż. Józef Łabusz

sierż. Franciszek Łatas

por. Leopold Łopuszański

st. sierż. Marian Macherski

chor. Eugeniusz Majkuciński

kpt. Gustaw Maliński

sierż. Leon Marchwicki

kpt. Józef Marcickiewicz

kpt. Michał Markowski

por. Stanisław Mastek

ppor. Stanisław Michalewski nr 6244

kpt. Franciszek Mielnicki

ppor. Stanisław Milian

ppor. Mieczysław Miś

szer. Jan Mleczko

st. szer. Mojżesz Munczyk

kpt. Zdzisław Nowakowski

ppor. Leopold Okulicki

szer. Marcin Ostrowski

pchor. Roman Otto

por. Adam Pasiewicz nr 6238

pchor. Antoni Patla

ppłk Bronisław Pieracki

chor. Ludwik Piotrowski

kpt. Józef Płonka

mjr Karol Polakiewicz

kpr. Józef Popek

mjr Marian Prosołowicz

ppor. Tadeusz Pszonczak

kpt. Józef Relidzyński

kpt. Kazimierz Ring

chor. Janusz Roliński

kpt. Witold Rosołowski

ppor. Zdzisław Rosołowski

por. Mieczysław Rutkowski

chor. Władysław Sak nr 6287

kpt. Stanisław Scheuring

kpt. Jan Seemann

mjr Adam Sikorski

sierż. Stanisław Sitowicz

kpr. Andrzej Skraba

kpt. Edmund Smidowicz

ppor. Florian Smitkowski

mjr Władysław Smolarski

ppłk Mieczysław Smorawiński

sierż. Jan Sołtysik

chor. Stanisław Sołtysik

sierż. Antoni Środowski

plut. Marcin Stalmach

kpt. Stanisław Stawarz

por. lek. dr Leon Sternberg Michnowski

sierż. Tadeusz Struzik

por. Józef Suchodolski

sierż. Antoni Surowiec

por. Stanisław Szczepaniec

kpt. Gustaw Szczerski

kpt. Józef Szeląg

ppłk Edward Szerauc

sierż. Franciszek Szpak

kpt. lek. dr Jan Szumski

chor. Stanisław Szumski

por. Waldemar Szwarchart

kpt. Kazimierz Szydłowski

por. Leopold Szyfer

sierż. Henryk Szymański

szer. Stanisław Szymański

szer. Bronisław Tański

sierż. Michał Tokarski

por. Tadeusz Tomanek

kpt. Stanisław Trella

por. Rudolf Witold Udołowicz

ppor. Bolesław Waligóra

chor. dr Józef Wasserberger

mjr Tadeusz Wasung

ppłk Erwin Więckowski (nr 6027)

ppor. Tadeusz Więckowski (nr 4550)

plut. Tadeusz Wiewiórkowski

plut. Aleksander Wojtarowicz

pchor. Alojzy Wójtowicz

por. Michał Wroński

kpt. Kazimierz Wyderko

ppor. Antoni Wyporek

plut. Władysław Zając

kpt. Rudolf Zanowiak

kpr. Jan Zastawniak

mjr Filip Zawada

mjr Wacław Zbrowski

kpr. lek. Maria Zdziarska

st. sierż. Roman Zieliński

st. szer. Wacław Zieliński

sierż. Edward Ziółkowski

kpr. Józef Zydroń

plut. Tomasz Żaba

kpr. Stanisław Żołnierz

Pułk w okresie pokoju

W okresie międzywojennym 4 pułk piechoty Legionów stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr X w garnizonie Kielce. Wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów.

22 kwietnia nakazane zostało przeniesienie batalionu zapasowego 4 pp Leg. do stałego miejsca postoju - garnizonu Kielce. 31 maja batalion zapasowy kpt. Kulikowskiego wyjechał do Kielc. Po przybyciu batalion podporządkowany został dowódcy Okręgu Generalnego „Kielce”.
Za zasługi dla miasta, w 1928 pułk otrzymał honorowe obywatelstwo Kielc.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 4 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.

W połowie marca 1939 dwóch podoficerów i 68 szeregowych pod dowództwem por. Leona Pająka skierowanych zostało do Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Byli to wyszkoleni celowniczowie cekaemów oraz obsługa moździerzy i armatek przeciwpancernych.

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku:

Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne

• dowódca pułku – ppłk dypl. Bronisław Józef Laliczyński
• I zastępca dowódcy pułku – ppłk Aleksander Józef Idzik
• adiutant – kpt. Tadeusz Boguszewski
• starszy lekarz – mjr dr Jan Kapistran Bularski
• młodszy lekarz – por. lek. Bolesław Sylwestrowicz
• II zastępca dowódcy pułku – mjr Franciszek Jan Zabiegaj
• oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (piech.) Stanisław Emanuel Turek–Niewiadomski
• zastępca oficera mobilizacyjnego – kpt. adm. (piech.) Witold Butwiłło
• oficer administracyjno–materiałowy – kpt. Franciszek Olechowski
• oficer gospodarczy – kpt. int. Michał Ungeheuer
• oficer żywnościowy – chor. Zdzisław Wydra
• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – por. tab. Jan Niepokojczycki
• kapelmistrz – ppor. rez. pdsc Marian Józef Łęgowski
• dowódca plutonu łączności – por. Julian Lesław Szołowski
• dowódca plutonu pionierów – kpt. Michał Kędziora
• dowódca plutonu artylerii piechoty – por. art. Franciszek Piasek
• dowódca plutonu przeciwpancernego – por. Zbigniew Michał Józef Buczek
• dowódca oddziału zwiadu – ppor. Jan Kazimierz Batko

I batalion

• dowódca batalionu – vacat
• dowódca 1 kompanii – kpt. Edward Sikorski
• dowódca plutonu – chor. Bronisław Appel
• dowódca 2 kompanii – kpt. Ignacy Witkowski
• dowódca 3 kompanii – p.o. por. Antoni Józef Opuchlik
• dowódca plutonu – ppor. Józef Franciszek Januszewski
• dowódca 1 kompanii karabinów maszynowych – kpt. Julian Edward Dziedziniewicz
• dowódca plutonu – ppor. Marian Józef Mieczysław Zagórski
• dowódca plutonu – chor. Jan Grosicki

II batalion

• dowódca batalionu – mjr Jerzy Cyryl Radomski
• dowódca 4 kompanii – kpt. Eugeniusz Franuś
• dowódca plutonu – por. Franciszek Janicki
• dowódca 5 kompanii – kpt. Jerzy Dąbrowski
• dowódca plutonu – ppor. Piotr Jakubiak
• dowódca plutonu – ppor. Michał Stanisław Lejko
• dowódca 6 kompanii – kpt. Piotr Dolemba
• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Antoni Bobiński
• dowódca plutonu – ppor. Adolf Jan Burzyński
• dowódca 2 kompanii karabinów maszynowych – kpt. Przemysław Tadeusz Orczykowski
• dowódca plutonu – por. Leon Henryk Cel

III batalion

• dowódca batalionu – mjr Franciszek Ruszar
• dowódca 7 kompanii – kpt. Sylwester Mielczarski
• dowódca plutonu – por. Jan Grela
• dowódca 8 kompanii – kpt. Józef Różański
• dowódca plutonu – ppor. Kazimierz Tadeusz Abrahamik
• dowódca plutonu – chor. Stefan Abiuch
• dowódca 9 kompanii – por. Władysław Dański
• dowódca plutonu – ppor. Stefan Wrona
• dowódca plutonu – ppor. Franciszek Józef Czyczul
• dowódca 3 kompanii karabinów maszynowych – kpt. Antoni Grusiecki
• dowódca plutonu – por. Stanisław Marian Fiałek
• dowódca plutonu – chor. Józef Zbigniew Jawor
• na kursie – por. Henryk Jaworski
• na kursie – por. kontr. Borys Kardasiewicz
• w szpitalu – por. Bolesław Wawrzkiewicz

Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 2 DP

• dowódca – mjr Boguchwał Stanisław Ogłaza
• dowódca plutonu – por. Tadeusz Horodyski
• dowódca plutonu – por. Mieczysław Osuch
• dowódca plutonu – por. Franciszek Jan Salamoński
• dowódca plutonu – ppor. Jan Ksawery Młodożeniec

4 obwód przysposobienia wojskowego „Kielce”

• kmdt obwodowy PW – kpt. piech. Tadeusz Konasiewicz
• kmdt miejski PW Kielce – por. kontr. piech. Henryk Kazimierz Ryżewski
• kmdt powiatowy PW Kielce – kpt. kontr. piech. Tadeusz Jan Krzyszkowski
• kmdt powiatowy PW Jędrzejów – kpt. adm. (piech.) Adolf Julian Pawlikowski
• kmdt powiatowy PW Pińczów – ppor. kontr. piech. Bronisław Ciba
• kmdt powiatowy PW Stopnica [m.p. Busk] – kpt. piech. Leonard Cholewa

4 pp Leg. w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

Mobilizację alarmową w 4 pułku piechoty Legionów rozpoczęto, tak jak w całym Okręgu Korpusu nr X, 27 sierpnia 1939 o godz. 18.00. Mobilizację alarmową prowadzono w Kielcach w grupie żółtej i brązowej20 mobilizując pododdziały:

- w grupie brązowej20 w czasie G20+30, 4 pp Leg. zmobilizował:

• kompanię km plot. typ B nr 103,
• kompanię km plot. typ B nr 104.

- w grupie żółtej w czasie A+24:

• kompanię asystencyjną nr 109,
• kompanię asystencyjną nr 110,
• kompanię asystencyjną nr 111.

- w grupie żółtej w czasie od A+24 do A+36:

• 4 pułk piechoty Legionów na etatach wojennych w pełnym ukompletowaniu.

- w grupie żółtej w czasie A+40:

• kompanię asystencyjną nr 196.

W II rzucie mobilizacji powszechnej w czasie od X+3 do X+5 zmobilizowano:

• 154 pułk piechoty bez III batalionu,
• batalion marszowy 4 pp Leg..

Po przeprowadzeniu mobilizacji i zaprzysiężeniu pułku rozpoczęto przygotowania do wyjazdu w rejon koncentracji macierzystej 2 DP Leg. Jako pierwszy wyjechał transportem kolejowym z Kielc I batalion, w ślad za nim dowództwo i kwatermistrzostwo pułku. W następnych dniach sukcesywnie w miarę podstawiania transportów kolejowych wyjeżdżały bataliony III i II oraz samodzielne pododdziały pułkowe (kompanie i plutony). 4 pp Leg. koncentrował się pod Czestkowem i Ostrowiem na wschód i południowy wschód od Łasku. Pułk wraz z 2 DP Leg. wszedł w skład Armii „Łódź”. 4 pp Leg. wraz z 2 DP Leg. stanowił odwód armii.

Działania bojowe

1 września na oddziały Armii „Łódź” wykonały główne uderzenie oddziały niemieckiej 10 Armii, zmuszając polskie oddziały do odwrotu na główną linię obrony armii przebiegającą wzdłuż linii rzek Warty i Widawki. Stosowny rozkaz do odwrotu na główną linię obrony wydał Naczelny Wódz marszałek Edward Rydz-Śmigły 2 września ok. godz. 17.00. 1 i 2 września 4 pp Leg. przebywał w rejonie koncentracji dywizji, gdzie podjął szkolenie i uzupełniał niedociągnięcia wynikłe w trakcie mobilizacji. Na rozkaz dowódcy Armii „Łódź” gen. dyw. Juliusza Rómmla dowódca 2 DP Leg. 3 września skierował 4 pp Leg. na prawe skrzydło 10 Dywizji Piechoty, na odcinek Męka-Piaski nad Wartą. 4 pułk piechoty Legionów podjął marsz wraz z II dywizjonem 2 pułku artylerii lekkiej Legionów. Kolumna główna pułku podjęła marsz poprzez Czesaków, Łask, Zduńską Wolę i Piaski. Kolumna boczna pułku maszerowała poprzez Czestków, Pruszków, Marzenin, Młodawin i Piaski. Po przybyciu na miejsce ok. godz. 22.00, dowódca pułku usłyszał, że nastąpiła zmiana rozkazów i ma odejść do lasów na południe od Luciejowa i tam podporządkowano legionistów pod rozkazy dowódcy 28 Dywizji Piechoty. Po krótkim odpoczynku 4 pp Leg. ok. godz. 1.00 4 września podjął dalszy marsz w rejon Luciejowa, gdzie dotarł ok. godz. 16.00. Skąd skierowany został kolejnym rozkazem w rejon stanowisk obronnych 72 pułku piechoty, gdzie mieli przygotować się do kontrataku na korzyść tego pułku. Żołnierze pułku wykonali w ciągu 72 godzin ponad 70-cio kilometrowy marsz po piaszczystych bezdrożach. Podczas zajmowania stanowisk przez 4 pułk i współpracujący II/2 pal Leg. otrzymał następny rozkaz marszu ponownie do 10 Dywizji Piechoty. W nocy 5 września „czwartacy” wyruszyli w rejon Sieradza celem wsparcia 30 pułku piechoty z 10 DP.

W boju nad Wartą

Po dotarciu na miejsce ok. godz. 10.00 pułk zajął stanowiska wyjściowe do natarcia wspólnie z oddziałami 28 DP pod rozkazami dowódcy Piechoty Dywizyjnej 28 DP płk. dypl. Stefana Broniowskiego, na korzyść 10 DP. Pułk miał wykonać natarcie I batalionem na Strońsko, a II batalionem na Zapolice, III batalion w rejonie Ptaszkowic pozostał jako odwód dowódcy natarcia. Natarcie pułk miał wykonać tylko przy wsparciu własnego plutonu artylerii piechoty, z uwagi na opóźnienia w marszu II/2 pal Leg. z powodu wyczerpania koni ciągnących działa. Po oczekiwaniu na artylerię z uwagi na widoczne wzmocnienie niemieckich oddziałów w rejonie Zapolic o godz. 11.30 4 pp Leg. przystąpił do natarcia. Wspierający natarcie na Zapolice II batalionu, pluton artylerii piechoty został rozbity przez niemiecką artylerię strzelającą z zachodniego brzegu Warty. Nacierający na Strońsko I batalion dostał się w niemiecką nawałę ogniową ponosząc bardzo duże straty, poległ między innymi jego dowódca mjr Karol Olma. Pomimo tego batalion I/4 pp Leg. prowadził natarcie dalej posuwając się poprzez wzniesienia między Strońskiem, a Zapolicami. Strona niemiecka wprowadziła dodatkowy batalion zza Warty. Walczące strony zaległy na linii schronów bojowych naprzeciwko siebie. Bataliony nie otrzymały wsparcia artylerii polegli następni żołnierzy między innymi por. Marian Zagórski, ranni zostali por. Mieczysław Osuch i ppor. Uszycki i ppor. Abrahamik i wielu innych. Po kilku godzinach walki dotarły na miejsce oddziały artylerii 28 DP i II/2 pal Leg. udzieliły jedynie słabego wsparcia w walce 4 pp Leg. Ppłk. Bronisław Laliczyński wprowadził do walki odwodowy III batalion pułku za aprobatą dowódcy Piechoty Dywizyjnej 2 DP Leg. Natarcie III batalionu rozbiło w natarciu na bagnety kolumnę marszową niemieckiej piechoty, w lesie Marcelów batalion dostał się pod niemiecką nawałę artyleryjską. W silnym ogniu artylerii batalion III/4 pp Leg. załamał się psychicznie i w panice wycofał się na stanowiska wyjściowe, panika udzieliła się również taborom pułkowym. W rezultacie walczące dotychczas bataliony II i III wycofały się w rejon wyjściowy do natarcia w okolice Ptaszkowic. Stany w kompaniach spadły do 60-55% stanu wyjściowego, oprócz rannych i poległych ubyła większość żołnierzy z mniejszości narodowych. Żołnierze 4 pp Leg. ewakuowali swoich rannych z przedpola. Wyczerpani marszami i walką legioniści 4 pułku, sapali w odległości 1 km od stanowisk niemieckich, strona niemiecka nie prowadziła akcji patrolowej na przedpolu pozycji.

Odwrót

6 września o świcie pułk został skoncentrowany we wsi Marzenin, gdzie ppłk. Bronisław Laliczyński dokonał przeglądu pułku, żołnierzy nakarmiono. 6 i 7 września 4 pp Leg. dokonał przemarszu w kierunku rzeki Mrogi, osiągając lasy w Wronowie i Kolumnie. 4 pp Leg. maszerował przez Łódź jako ostatni oddział WP, pokonał do 8 września ponad 80 km wraz z 4 pułkiem maszerował 2 dywizjon artylerii ciężkiej. 2 DP Leg. weszła w skład Grupy gen. bryg. Władysława Bończy-Uzdowskiego, lecz już 9 września weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. bryg. Wiktora Thommèe, dowództwo dywizji od 5 września praktycznie sprawował płk dypl. Antoni Staich po dezercji dowódcy dywizji płk. dypl. Edwarda Dojana-Surówki. W nocy 9/10 września 4 pp Leg. przeszedł przez Skierniewice i skierował się nad rzekę Rawkę, gdzie wraz z 3 pułkiem piechoty Leg. zajął obronne na linii rzeki. 10 września przed północą 4 pp Leg. wraz z 2 DP Leg. podjął marsz w kierunku Warszawy. Prowadzono marsz poprzez Bolimów, Miedniewice, Wiskitki, 4 pułk maszerował w straży przedniej dywizji. Rano 11 września dotarł do Wiskitek, skąd pomaszerował do wsi Gole. Maszerujący pułk utracił blisko 2/3 stanu osobowego, żołnierze byli wyczerpani fizycznie, brakowało wody i żywności oraz map.

W boju o Błonie i Ołtarzew

11 września 4 pp Leg. dotarł w okolice Błonia, gdzie ok. godz. 20.00 zajął stanowiska wyjściowe wraz z 2 pułkiem piechoty Leg. do natarcia na Błonie w kierunku Warszawy. Ok. godz. 22.00 legioniści 4 pułku podjęli natarcie na pozycje niemieckiego pułku zmotoryzowanego SS-Leibstandarte Adolf Hitler. Odrzucono niemieckie oddziały, a część 4 pułku nie napotykając oporu przedarła się do Warszawy. Pozostała część podjęła pościg za cofającymi się nieprzyjacielem zdobywając w ciężkiej walce 12 września Święcice. Po ciężkich walkach 4 pp Leg. został wycofany do odwodu w Błoniu na wypoczynek. II batalion nie biorący udziału w walce zajmował stanowiska w Płochocinie. Batalion II/4 pp Leg. 13 września podjął natarcie w I rzucie natarcia dywizji wraz z 3 pp leg. Natarcie 3 pp Leg. na Umiastów zostało załamane. II batalion 4 pp Leg. uderzył na Ołtarzew, doszło do ciężkich walk, w tym wręcz, wśród rannych znalazł się kpt. Edward Sikorski i towarzyszący batalionowi ppłk. Bronisław Laliczyński. Natarcie batalionu utknęło, po kilku godzinach zostały wprowadzone do walki pozostałe siły 4 pp Leg. Natarcie pułku utknęło, w silnym ostrzale niemieckiej artylerii. Pozostawiony w styczności z nieprzyjacielem II batalion w Ołtarzewie prowadził walkę obronną, pozostałe siły pułku wycofane zostały przez ppłk. Laliczyńskiego do Zaborowa. Na rozkaz gen. Thommèego odwrót rozpoczęły 2 i 3 pp Leg. wraz z II/4 pp Leg. Na cofające się oddziały 2 DP Leg. natarcie wykonały oddziały niemieckiej 4 Dywizji Pancernej. Cofająca się 2 DP Leg. poniosła bardzo ciężkie straty osobowe, w sprzęcie i broni ciężkiej. Resztki rozbitych oddziałów wycofały się do Borzęcina Dużego, Zaborowa i dalej do Puszczy Kampinoskiej.

W obronie Modlina

14 września pozostałość pułku dotarła do Kazunia, a 16 września do Modlina. 2 DP Leg. zajęła odcinek „Zakroczym” od brzegów Wisły do Kosewa. Do Modlina docierały grupy żołnierzy wcześniej z rozbitych pododdziałów pułku oraz grupa żołnierzy, która wcześniej przedarła się do Warszawy z rejonu Błonia. 4 pp Leg. zajął obronę w II rzucie odcinka 2 DP Leg. W wyniku niemieckiego ostrzału artylerii i bombardowań lotniczych pułk ponosił dalsze straty, 20 września zmarł ranny wcześniej kwatermistrz pułku kpt. Jerzy Dąbrowski, 21 września ciężko ranny został I adiutant pułku kpt. Tadeusz Boguszewski. Pułk skapitulował w dniu 29 września wraz z garnizonem Modlina.

Mapy walk pułku

• 
• 
• 

Obsada personalna we wrześniu 1939

Dowództwo

• dowódca pułku - ppłk Bronisław Laliczyński
• I adiutant – kpt. Tadeusz Boguszewski
• II adiutant – ppor. Jan Bus
• oficer informacyjny – ppor. Jan Batko
• oficer łączności – NN
• kwatermistrz – kpt. Jerzy Dąbrowski
• oficer płatnik - kpt. Michał Ungeheuer
• oficer żywnościowy – por. Stanisław Bartosiński
• naczelny lekarz – kpt. lek. dr Stanisław Sawicki
• kapelan – ks. Stanisław Cieśliński
• dowódca kompanii gospodarczej – por. Jan Niepokojczycki

I batalion

• dowódca I batalionu – mjr Kazimierz Oima
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej – por. Marian Zagórski
• dowódca 2 kompanii strzeleckiej - por. Henryk Jaworski
• dowódca 3 kompanii strzeleckiej – NN
• dowódca 1 kompanii ckm - kpt. Julian Dziedziniewicz

II batalion

• dowódca II batalionu - kpt. Edward Sikorski
• dowódca 4 kompanii strzeleckiej – NN
• dowódca 5 kompanii strzeleckiej - por. Mieczysław Osuch
• dowódca 6 kompanii strzeleckiej – ppor. Jakub Bobiński
• dowódca 2 kompanii ckm – kpt. Przemysław Orczykowski

III batalion

• dowódca III batalionu – mjr Franciszek Ruszar
• dowódca 7 kompanii strzeleckiej - kpt. Sylwester Mielczarski
• dowódca 8 kompanii strzeleckiej - por. Jan Grela
• dowódca 9 kompanii strzeleckiej – NN
• dowódca 3 kompanii ckm – kpt. Michał Kędziora

Pododdziały specjalne

• dowódca kompanii zwiadowczej - por. Stefan Żychoń
• dowódca kompanii przeciwpancernej - kpt. Antoni Grusiecki
• dowódca plutonu artylerii piechoty – por. Franciszek Piasek
• dowódca plutonu pionierów - por. Tadeusz Horodyski
• dowódca plutonu przeciwgazowego – por. Władysław Dański

Symbole pułku

Orzełek 4 ppleg

Sztandar

8 lipca 1923 roku generał broni Lucjan Żeligowski w imieniu Prezydenta RP wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Kielc oraz powiatów: kieleckiego, jędrzejowskiego, włoszczowskiego i opatowskiego. Losy sztandaru po 1939 roku są nieznane.

Odznaka pułkowa

4 pułk piechoty posiadał cztery odznaki:
Pierwszy wzór odznaki stanowi okrągła tarcza, w którą wpisany jest krzyż z orłem typu jagiellońskiego. Na ramionach krzyża numer pułku 4. Jednoczęściowa - wykonana w tombaku srebrzonym, bita z głęboką kontrą. Wymiary: 40x40 mm. Wykonanie: Stanisław Lipczyński - Warszawa.

• Wprowadzona Rozkazem Dziennym Dowódcy 4 PP nr. 238 z 14 września 1916 r.

Odznakę stanowi prawoskrętna swastyka z kwadratową tarczą z orłem bez korony pośrodku. Na bokach tarczy napis "ROK WOJNY ZASŁUGA 1915 - 1916 4 PP". W Na górnym ramieniu swastyki numer 4 wpisano w płomienie, na prawym ramieniu 4 PP LP 1917. Jednoczęściowa wykonana z aluminium. Wymiary: 40 x 40 mm.

• Zatwierdzona Dziennikiem Rozkazów Ministra Spraw wojskowych nr. 49 z 13 grudnia 1921 r.

Odznakę stanowi prawoskrętna swastyka z kwadratową tarczą ze zmienionym wizerunkiem orła od poprzedniej wersji. Na bokach tarczy napis "ZA WALECZNOŚĆ 4 PP LP RP 1915 - 1916 4 PP". Jednoczęściowa wykonana z aluminium. Wymiary: 40 x 40 mm.

• Zatwierdzona Dziennikiem Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych nr 31 z 8 listopada 1928 r.

Odznaka ma kształt okrągłej ażurowej tarczy obwiedzionej wieńcem laurowym na którym wpisano numer i inicjały pułku 4 PP L. Środek odznaki wypełnia wizerunek swastyki z orłem wzór 1927 na romboidalnej tarczy. Jednoczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze, bez emalii. Wymiary: 40 mm Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa.

Legioniści

Dowódcy pułku

• ppłk Bolesław Roja (18 III 1915 - 18 VI 1917 → dowódca III Brygady LP)
• ppłk Andrzej Galica (1917)
• mjr Edward Szerauc (2 XI 1918 - 17 I 1919 )
• ppłk Juliusz Zulauf (18 I - 24 VII 1919)
• kpt. Florian Smykal (25 VII - 16 X 1919)
• mjr Mieczysław Smorawiński (17 X 1919 - 5 VIII 1920)
• mjr Florian Smykal (od 6 VIII 1920 - 30 VIII 1921)
• ppłk piech. Stefan Jażdżyński (1 IX 1921 - 31 III 1930 → komendant placu Wilno)
• ppłk dypl. Zygmunt Kuczyński (31 III 1930 - 20 IX 1931 → komendant placu Lwów)
• płk Bolesław Ostrowski (15 IX 1931 - 1 II 1937 → dowódca Pułku KOP „Zdołbunów”)
• ppłk dypl. Zygmunt Berling (27 II 1937 - 20 III 1939 → dyspozycja dowódcy Okręgu Korpusu Nr X)
• ppłk piech. Bronisław Laliczyński (20 III - IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

• mjr / ppłk piech. Paweł Juracki (10 VII 1922 - IV 1928)
• ppłk piech. Bronisław Grzebień (IV 1928 – 23 X 1931 → praktyka poborowa w PKU Kielce)
• ppłk dypl. piech. Tadeusz Trapszo (23 X 1931 - 28 VI 1933 → dowódca 79 pp)
• ppłk dypl. piech. Aleksander Bieniecki (VI 1933 – IV 1934 → stan spoczynku z dniem 31 V 1934)
• ppłk piech. Witold Ciechanowicz (od IV 1934 – ? → zastępca dowódcy 52 pp)
• ppłk piech. Aleksander Józef Idzik (do IX 1939 → dowódca 154 pp)

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr piech. Franciszek Jan Zabiegaj (1939)

Żołnierze 4 pułku piechoty Legionów – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Aleksandrowicz Wacław	ppor. rez.	urzędnik	Konsulat RP w Tuluzie	Katyń
Banach Czesław	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Zagości	Katyń
Bicz Aleksander Józef	por. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Śladkowie Dużym	Katyń
Butwiłło Witold	kapitan	żołnierz zawodowy	zastępca oficera mobilizacyjnego 4 pp	Katyń
Czajka Stefan	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Olkuszu	Katyń
Czarnik Jan	ppor. rez.	nauczyciel	kier. Szkoły Powszechnej nr 16 w Częstochowie	Katyń
Dachowski Władysław	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Stepaniu	Katyń
Dolemba Piotr Józef	porucznik	żołnierz zawodowy	dowódca 6/4 pp Leg.	Katyń
Jaroński Bogdan	ppor. rez.	prawnik, mgr	praktyka w Kielcach	Katyń
Krzemień Władysław	por. rez.	nauczyciel	kier. Szkoły Powszechnej w Zaryszynie	Katyń
Lipiec Julian	ppor. rez.			Katyń
Machniak Wacław	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Kumelsku	Katyń
Młudzik Franciszek	por. rez.	nauczyciel	kier. Szkoły Powszechnej w Piórkowie	Katyń
Ogłaza Boguchwał	major	żołnierz zawodowy	dowódca Kursu Podchorążych Rezerwy 2 DP	Katyń
Olkuśnik Marian	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Pacanowie	Katyń
Pasławski Wladysław	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Domaszowicach	Katyń
Piekielniak Jan	ppor. rez.	absolwent UJ		Katyń
Przeorski Adolf	ppor. rez.	urzędnik	Urząd skarbowy	Katyń
Romańczuk Zygmunt	ppor. rez.			Katyń
Ryżewski Henryk	por. rez.	żołnierz kontraktowy		Katyń
Skrzyński Jan	ppor. rez.			Katyń
Sławiński Stefan	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Czepiec-Poraju	Katyń
Szczeciński Kazimierz	ppor. rez.	urzędnik	Magistrat m. Jędrzejowa	Katyń
Tomczyk Wiktor	ppor. rez.	nauczyciel, mgr		Katyń
Toporski Bolesław	ppor. rez.		Magistrat m. Kielce	Katyń
Turek Jan	ppor. rez.	absolwent AH		Katyń
Wawrzkiewicz Bolesław	porucznik	żołnierz zawodowy	4 pp Leg. (OZ 2 DP Leg.)	Katyń
Urban Stanisław	ppor. rez.		Urząd Gminny w Wodzisławiu	Katyń
Wąwoźniak Teodor	ppor. rez.	urzędnik	sąd w Kielcach	Katyń
Żuromiński Marian	ppor. rez.	prawnik		Katyń
Władyka Marian	por. rez.	podkomistarz SW	nacz. więzienia we Lwowie	Charków
Borowski Władysław	ppor. rez.	buchalter		Charków
Jakubielski Ludwik	por. rez.	nauczyciel	szkoła średnia w Olkuszu	Charków
Januszewski Józef	ppor. rez.			Charków
Kasprowicz Zdzisław	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Orczykowski Przemysław	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca 2 kkm/4 pp Leg.	Charków
Rosół Teofil	por. rez.	nauczyciel		Charków
Schuberth Karol	por. rez.	ekonomista		Charków
Siekański Roman	por. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Bydlinie	Charków
Struzikiewicz Teofil	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Skalbmierzu	Charków
Wielgus Stanisław	por. rez.	rejent	sąd w Kamieniu Koszyrskim	Charków
Wołożyński Zygmunt	por.w st. sp.	rolnik		Charków
Żelawski Zygmunt	ppor. rez.	absolwent SGH		Charków
Majcher Jan	ppor. rez.	prawnik		ULK

Bibliografia

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Adam Lewicki: Zarys historji wojennej 4-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Jerzy Osiecki, Stanisław Wyrzycki: 4 Pułk Piechoty Legionów. Kielce: Agencja "JP" s.c., 2007. ISBN 83-60166-61-7.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Adam Rzadkowski: 2 Dywizja Piechoty Legionów. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Józef Smoliński, Monika Sikora. Legioniści w Kielcach w latach 1922–1939. Działalność kulturalna, sportowa i społeczna. „Bellona”. 2, 2017. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej. ISSN 1897-7065. 
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.