Ukraina

{{{nazwa}}}

Herb Ukrainy flaga Ukrainy
Hymn: Szcze ne wmerla Ukrajina [[Plik:{{{hymn audio}}}|200px]]
Konstytucja	Konstytucja Ukrainy
Stolica	Kijów
Powierzchnia	603 700
Populacja • liczba ludności	41 167 335 (1 stycznia 2022)
Domena internetowa	.ua
Kod samolotowy	UR
PKB ({{{pkb rok}}})  • całkowite   • na osobę	Szablon:Wzrost136,561 mld USD {{{pkb na osobę}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Państwo infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | lata istnienia = | wikinews = | kod samochodowy = | kod mapy = | rok = | dopełniacz nazwy = | terytoria autonomiczne = | terytoria zależne = | ustrój polityczny = | flaga = | władca = | waluta = | dewiza = | pkb psn = | alt mapy = | opis mapy = | pkb psn rok = | liczba ludności = | data likwidacji = | współrzędne = | gęstość zaludnienia = | ISO 3166 = | wysokość = | wikicytaty = | pkb psn na osobę = | nazwa oryginalna = | pkb na osobę = | religia dominująca = | hymn audio = | data powstania = | commons = | wikisłownik = | nazwa = | premier = | numer kierunkowy = | pkb rok = | strefa czasowa = | mapa = | język urzędowy = | prezydent = Nieznane pola: "numer_kierunkowy", "głowa_państwa_opis", "n2_flaga", "p2_flaga", "utworzenie_data", "utworzenie_sposób", "gęstość_miejsce", "religia_dominująca", "n1", "lata_istnienia", "w_imieniu_urząd2", "w_imieniu2", "kod_ISO", "p1", "lokalizacja_obraz", "p3_flaga", "n3_flaga", "nazwa_polska", "uwagi", "głowa_państwa", "waluta_symbol", "język_używany", "od_kogo", "p4", "n4", "pkb_ppp", "status_terytorium", "p4_flaga", "n4_flaga", "pkb_osoba", "powierzchnia_wód", "powierzchnia_miejsce", "gęstość", "mapa_obraz", "terytoria_autonomiczne", "herb_obraz", "terytoria_zależne", "typ_państwa", "n1_flaga", "ludność_rok", "głowa_terytorium", "hymn_nazwa_polska", "p3", "UTC", "waluta_nazwa", "w_imieniu_tekst", "w_imieniu_tekst2", "flaga_obraz", "język_urzędowy", "ustrój_polityczny", "p5_flaga", "głowa_terytorium_opis", "likwidacja_data", "p1_flaga", "przez_kogo", "likwidacja_sposób", "pkb_ppp_osoba", "pkb_ppp_rok", "nazwa_dopełniacz", "w_imieniu", "nazwa_oryginalna", "w_imieniu_urząd", "pkb_rok", "państwo", "ludność_miejsce", "zależne_od", "p5", "n3", "n5", "n5_flaga", "n2", "kod_samochodowy", "p2", "szef_rządu_opis", "szef_rządu" oraz "ludność".

Szablon:Portal Ukraina (ukr. Україна, Ukrajina) — państwo położone w Europie Wschodniej. Graniczy od północy z Białorusią, od zachodu z Polską, Słowacją i Węgrami, od południa z Rumunią i Mołdawią oraz Morzem Czarnym i Morzem Azowskim, od północnego wschodu i wschodu z Federacją Rosyjską. Ukraina jest członkiem-założycielem ONZ, członkiem Światowej Organizacji Handlu, Rady Europy, Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej oraz organizacji regionalnych i subregionalnych, tj. Wspólnoty Niepodległych Państw, OBWE, GUAM i Organizacji Państw Morza Czarnego.

Ukraińska SRR była członkiem-założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych i członkiem większości organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Obok Białoruskiej SRR i Rosyjskiej FSRR była jedną z trzech republik radzieckich będących podmiotem prawa międzynarodowego.

Od 1991 roku Ukraina jest suwerennym państwem.

Etymologia

Ze słowotwórczego i etymologicznego punktu widzenia nazwa „Ukraina” zawiera w sobie rdzeń kraj oznaczający „coś ukrojonego”, a następnie: „kawał ziemi lub koniec”. Niektórzy łączą tę podstawę słowotwórczą z wyrażeniem ukraj, z brzegu, na skraju. Wyraz „Ukraina” ukształtowany został przy pomocy sufiksu -ina, który w językach słowiańskich tworzy nazwy przestrzenne (w języku ukraińskim można się doliczyć ok. 1100 rzeczowników z tym sufiksem, nie licząc wielu nazw miejscowych i terenowych). Sam termin „Ukraina” w języku staroruskim i polskim oznaczał po prostu peryferyjną ziemię leżącą na pograniczu. Takie „ukrainy”, jako system obronny granic, rozwinęły się szczególnie na Litwie i Rusi za Jagiellonów i w tym znaczeniu dużo było „ukrain” od strony Moskwy i Tatarów, po wschodniej i południowej granicy Rzeczypospolitej.

Nazwa „Ukraina” pojawiła się w dwunastowiecznych kronikach dla oznaczenia ziem kresowych, pogranicznych. W zachowanych zabytkach rękopiśmiennych nazwa „Ukraina” pojawia się po raz pierwszy w tzw. Latopisie kijowskim, którego najstarszy zachowany egzemplarz pochodzi z XV w., opisującym wydarzenia z lat 1111–1200. Pod rokiem 1187 kronikarz, mówiąc o śmierci bohatera walk z Połowcami, księcia perejasławskiego Włodzimierza, zanotował „I płakali po nim wszyscy Perejasławianie [...] za nim Ukraina wielce rozpaczała” — mowa tutaj o pograniczu, które ucierpiało w wyniku pozbawienia nad nim opieki i ochrony po śmierci księcia. Z kolei tereny między Ilmem a Dnieprem, zamieszkiwane przez plemiona wschodniosłowiańskie, nazywane były wówczas przez kronikarzy „Rusią”. Od XIII w. księstwo Wołyńsko-Halickie kronikarze zaczęli nazywać „Małą Rusią”.

Urzędowo nazwa „Ukraina” została użyta po raz pierwszy za czasów Rzeczypospolitej w roku 1590 w tytule konstytucji sejmowej według projektu Jana Zamoyskiego: Porządek ze strony Niżowców i Ukrainy.

Dopiero w końcu XVI i na początku XVII w. nazwę „Ukraina” (już częściej jako nazwę własną) zaczęto utożsamiać z krainą leżącą nad środkowym i dolnym Dnieprem, tzw. Podnieprze, dawne ziemie Polan wschodnich. Początkowo obejmowała ona tylko województwo kijowskie, część województwa bracławskiego na wschód od rzek Murachwa i Słucz, a po 1635 także województwo czernihowskie, nie dotyczyła natomiast Wołynia, Podola oraz Rusi Czerwonej, zamieszkałych w większości również przez ludność ruską. W XVII w. pojawiła się po raz pierwszy na mapach nazwa „Ukraina” w rozumieniu wielu prowincji Królestwa Polskiego i określająca ziemie między Bohem a Dnieprem, użyta przez francuskiego kartografa le Vasseura de Beauplan. W roku 1668 musiała Polska ustąpić Rosji Ukrainę za Dnieprem (Ukraina Lewobrzeżna); ta część straciła wtedy nazwę Ukrainy, przybierając urzędowy rosyjski tytuł „Małorusi”. Po zlikwidowaniu Siczy Zaporoskiej całej południowej Ukrainie narzucono wówczas nazwę „Noworossijskij Kraj”. W XIX wieku dla określenia obecnych ziem ukraińskich używano najczęściej urzędowej nazwy „Ruś” lub „ziemie ruskie”.

Symbole państwowe

Flagą Ukrainy jest prostokąt podzielony na dwa poziome pasy: niebieski i żółty.

Oficjalnym godłem Ukrainy jest Tryzub (Trójząb), który pojawił się po raz pierwszy na monetach bitych przez Włodzimierza I Wielkiego. Godło występuje w odmianie małej jako herb państwowy. Znane są także projekty tzw. odmiany wielkiej herbu. Projekty te jednak jeszcze nie zostały oficjalnie zatwierdzone.

Historia

Wielki książę kijowski Włodzimierz I. W 981 r. władca ten przyłączył do Rusi ziemie należące do zachodniosłowiańskiego plemienia Lędzian (Lachów) (patrz: Grody Czerwieńskie). Miniatura z Carskiej Księgi Tytułów z 1672 r. wykonanej przez zespół artystów kremla moskiewskiego.

Chrzest Wielkiego księcia Włodzimierza doprowadził do przyjęcia chrześcijaństwa w Rusi Kijowskiej.

Początki Rusi

Napływ Słowian w dorzecze Dniepru i Dźwiny rozpoczął się w V lub VI w. n.e. Przez Nestorowe terytoria Polan, Drewlan, i Uliczów przebiegały szlaki handlowe łączące kraje Morza Bałtyckiego z Bizancjum i Bliskim Wschodem. Wyprawy handlowe Dźwiną, Dnieprem, Wołgą i Donem zetknęły podróżujących tędy kupców i wojowników normańskich oraz chazarskich z plemionami słowiańskimi.

W VII w. ziemie w środkowym i górnym dorzeczu Dniepru dostają się na ponad dwa wieki pod panowanie koczowniczych Chazarów. W okresie największego rozkwitu Państwa Chazarskiego w VIII wieku kaganowi chazarskiemu trybut płaciło 25 plemion i księstw, w tym władca Kijowa, (Kuar). W drugiej połowie IX w. roku Kaganat został zdobyty przez Waregów, którzy przenieśli do Kijowa (Kaenugard) swoją siedzibę. Pod koniec IX wieku Kijów został na prawie 400 lat stolicą Rusi Kijowskiej — normańskiej Gardariki (Państwa Grodów).

Pierwszymi historycznymi władcami ruskimi byli prawdopodobnie Normanowie (książę Ruryk I), którzy zgodnie z istniejącymi przekazami przybyli na późniejsze ziemie ruskie przed rokiem 860. Założenie Nowogrodu Wielkiego przez Ruryka w 862 roku uważa się za początek historii Rusi. Ruryk zdołał skupić pod swymi rządami część Normanów, plemion wschodniosłowiańskich oraz plemion ugrofińskich i utworzył pierwsze znane państwo ruskie — Ruś Nowogrodzką. Ruryk był także założycielem dynastii Rurykowiczów, która sprawowała rządy na Rusi do 1598 roku.

Wyprawa następcy Ruryka, księcia nowogrodzkiego Olega Mądrego na Kijów (882 r.) doprowadziła do zjednoczenia północnych i południowych księstw oraz powstania Rusi Kijowskiej. Była ona początkowo luźnym związkiem księstw, które do ok. 2 poł. XI w. zachowały szeroką autonomię. Książęta kijowscy Oleg (panujący do roku 912 lub 922) i Igor Rurykowicz (panujący w latach 912/922–945) podpisali z Bizancjum układy handlowe, które gwarantowały krajowi zyskowny handel.

Rządząca w latach 945–957 księżna Olga scentralizowała państwo, stworzyła podstawy trwałego porządku administracyjnego. Kolejny władca, syn Olgi Światosław I podejmował odległe wyprawy wojenne, docierając na Krym i Kaukaz oraz na Bałkany. Ożeniony z siostrą cesarza bizantyjskiego Anną książę Włodzimierz I Wielki w 988 roku przyjął chrzest i uczynił z chrześcijaństwa oficjalną religię państwową. Włodzimierz także przyłączył po raz pierwszy do Rusi w 981 roku tzw. Grody Czerwieńskie.

Panujący w latach 1019–1054 Jarosław I Mądry umocnił pozycję Cerkwi prawosławnej na Rusi Kijowskiej. Ustanowione przez niego zasady dziedziczenia tronu książęcego w oparciu o regułę senioratu nie zapobiegły rozpadowi politycznej jedności kraju.

W roku 1240 Ruś kijowska zostaje na kolejnych 100 lat zhołdowana przez Złotą Ordę.

Rozbicie dzielnicowe Rusi

W XII w. Ruś Kijowska podzieliła się na konkurujące ze sobą dzielnice. Na północy powstała Republika Nowogrodzka, na północnym zachodzie Księstwo Połockie, na południowym zachodzie Księstwo Halicko-Włodzimierskie. W centralnej części powstały księstwa: Kijowskie, Turowskie i Smoleńskie, na północnym wschodzie księstwa Rostowsko-Suzdalskie i Riazańskie, na południowym wschodzie Czernihowskie i Perejasławskie. Z czasem uległy one dalszemu rozdrobnieniu, przy czym książęta, którym udało się zawładnąć Kijowem, w hierarchii feudalnej stali wyżej od pozostałych książąt i posługiwali się tytułem wielkiego księcia.

W roku 1169 książę włodzimiersko-suzdalski Andrzej I Bogolubski opanował Kijów, uzyskując tym samym tytuł wielkiego księcia. Odmiennie od większości swoich poprzedników nie przeniósł do tego miasta swej stolicy, lecz osadzał tam podległych sobie książąt. Centrum jego państwa pozostawał Włodzimierz, który odtąd pełnił funkcję stolicy wielkiego księstwa i przejął dominującą rolę Kijowa.

Najazd mongolski

Po klęsce sił rusko-połowieckich w bitwie nad Kałką (1223 r.) Batu-chan podbił wszystkie ziemie będące pod jurysdykcją władców ruskich z wyjątkiem księstw Połockiego, Pińskiego i Republiki Nowogrodzkiej. Mongołowie nie przejęli bezpośrednich rządów w podbitych księstwach, ograniczając się do zatwierdzania kandydatów do tronów książęcych w formie tzw. jarłyku otrzymywanego przez wielkich książąt, którzy z kolei pełnili funkcje zwierzchnie nad resztą książąt (z tytułem wielkiego księcia) i mieli prawo zwracania się o pomoc do chana. Tytuł wielkiego księcia był związany z obowiązkami podatkowymi (trybutem) wobec chanatu. Wielki książę był inkasentem daniny na rzecz chana, płacił ją osobiście i bezpośrednio oraz windykował z podległych książąt ruskich. Z tego powodu znaczna część Rusi zachodniej i centralnej poddała się w wieku XIV władzy Wielkiego Księstwa Litewskiego, uznając wielkiego księcia Litwy za mniej uciążliwego windykatora. W 1320 roku po klęsce poniesionej przez Księstwo Kijowskie w bitwie nad rzeką Irpień, Litwa uzależniła od siebie całą Kijowszczyznę. Z inicjatywy książąt litewskich Rurykowicze kijowscy zostali wkrótce pozbawieni władzy, po czym emigrowali do Briańska, a następnie do Riazania. W XIII i XIV w. większość zachodnich księstw ruskich przeszła w strefę wpływów nabierającej znaczenia Litwy (zwłaszcza po rozbiorze Księstwa Halicko-Włodzimierskiego, stanowiącego dla Litwy przeciwwagę). Stąd rywalizacja pomiędzy książętami Rusi północnej (tzw. Rusi Zaleskiej — Włodzimierz nad Klaźmą, Twer, a później Moskwa) oraz Wielkim Księstwem Litewskim, a po Unii Lubelskiej — Wielkiego Księstwa Moskiewskiego z Rzecząpospolitą Obojga Narodów.

Ukraina za panowania Władysława II Jagiełły. Mapa z niemieckiego atlasu historycznego "Allgemeiner historischer Handatlas" autorstwa Gustava Droysena, wydanego w 1886 r.

Kozacy piszą list do sułtana — obraz pędzla Ilji Riepina namalowany w latach 1878–1891, Muzeum Rosyjskie w Sankt Petersburgu

W XIII wieku Księstwo Halicko-Włodzimierskie stało się, wobec zniszczenia Kijowa i Rusi centralnej, drugim (obok państw tzw. Rusi Zaleskiej — Twer, Włodzimierz nad Klaźmą, Moskwa, Republika Nowogrodu) ważnym ruskim ośrodkiem państwowym, prowadzącym samodzielną politykę dynastyczną i zagraniczną oraz podejmującym próby zjednoczenia Rusi. Książę halicko-włodzimierski Daniel I został w 1254 roku koronowany najprawdopodobniej w Drohiczynie przez nuncjusza papieskiego na króla Rusi. Był on założycielem miasta Lwowa i związał się dynastycznie z Piastami mazowieckimi. Po roku 1340 Ruś Czerwona (której część stanowiły Grody Czerwieńskie) została po raz kolejny wcielona do Polski na podstawie zapisu ostatniego księcia halicko-włodzimierskiego Bolesława Jerzego II Trojdenowicza na rzecz swego wuja Kazimierza III Wielkiego. O ziemie te do końca XIV wieku trwały zatargi i wojny najpierw pomiędzy Koroną i sprzymierzonym z nią Królestwem Węgier a Wielkim Księstwem Litewskim (które po serii najazdów zajęło Wołyń i Podole kamienieckie, a ze względów dynastycznych pretendowało do całości terytorium księstwa), a następnie pomiędzy Koroną a Królestwem Węgier. Konflikty o przynależność terytorialną zakończyły się ostatecznie po objęciu tronu polskiego przez Jagiełłę i zawarciu przez niego małżeństwa z Jadwigą Andegaweńską. W wyniku ostatecznych podziałów dawne terytoria księstwa zostały podzielone przez Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie (które zatrzymało Wołyń i Podole kamienieckie), zaś król Polski przyjął także tytuł księcia Rusi Czerwonej.

Po upadku Księstwa Halicko-Włodzimierskiego (przeciwwagi dla wpływów litewskich) większość ziem należących do Rusi Zachodniej i Centralnej, w tym Kijów, została w konsekwencji podporządkowana Wielkiemu Księstwu Litewskiemu (XIV wiek) — ich bezpośrednie wcielenie do struktury państwa nastąpiło dopiero po zawarciu unii polsko-litewskiej (1385 r.).

Unia lubelska

W przededniu Unii lubelskiej (5 marca 1569 r.) przy aprobacie litewskich posłów z Podlasia sejm koronny przegłosował włączenie (inkorporację) województwa podlaskiego do Korony Królestwa Polskiego. 26 maja 1569 roku do Korony włączono edyktem króla Zygmunta Augusta województwo wołyńskie, a 6 czerwca województwo kijowskie i województwo bracławskie. W tym samym czasie władcy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, przyjmując tytuł „Cara Wszechrusi” (nie uznawany przez Wielkie Księstwo Litewskie i Koronę), rozpoczęli rywalizację z Wielkim Księstwem Litewskim o władzę nad tymi ziemiami. W 1596 r. większość biskupów Cerkwi prawosławnej w granicach Rzeczypospolitej przyjęła zwierzchnictwo papieża w wyniku unii brzeskiej. Wobec oporu wiernych za panowania Władysława IV została przywrócona autokefaliczna struktura Cerkwi prawosławnej w Rzeczypospolitej. Prawosławnym metropolitą Kijowa został Piotr Mohyła, a po jego śmierci Sylwester Kossów.

XVII wiek

W XVII w. doszło do serii powstań kozackich przeciwko Koronie. W 1637 roku wybuchło w Naddnieprzu Powstanie Pawluka. Najpoważniejszym powstaniem było powstanie w latach 1648-1655 pod przewodnictwem Bohdana Chmielnickiego. Po Ugodzie zborowskiej od 1649 roku Kozacy posiadali system autonomicznych rządów określanych jako Hetmańszczyzna lub Wojsko Zaporoskie. W 1658 roku została podpisana Unia hadziacka, której postanowienia nie weszły w życie. W latach 1655-1667 na Podolu, Ukrainie i Wołyniu były prowadzone działania wojenne podczas Wojny polsko-rosyjskiej, które w rezultacie doprowadziły do ugody perejasławskiej i poddania lewobrzeżnej Ukrainy wraz z Kijowem Rosji. Rozejm andruszowski z 1667 roku rozstrzygnął, że Korona Polska rezygnuje z województwa czernihowskiego i z ok. połowy (ok. 250 tys. km) województwa kijowskiego, czyli Zadnieprza.
W latach 1672-1676 toczyła się na terenie Ukrainy wojna polsko-turecka "kamieniecka". Po pokoju w Buczaczu w 1672 roku, do 1699 część Podola wraz z Kamieńcem opanowana została przez Turcję. Część wróciła do Polski w 1673 po Bitwie pod Chocimiem co potwierdził pokój w Żurawnie. Po pokoju w Karłowicach wszystkie utracone ziemie wróciły w skład Polski.

XVIII

W 1768 roku terenami ziemi kijowskiej i bracławskiej wstrząsnęły brutalne bunty chłopskie, określane jako a Koliszczyzna, w trakcie których najbardziej znanym wydarzeniem była Rzeź humańska.

W 1775 roku po zwycięskiej wojnie Rosji z Turcją została zlikwidowana przez carycę Rosji Katarzynę II Wielką Sicz Zaporoska. Tytuł hetmana wojsk kozackich przysługiwał od tamtej pory panującej rodzinie carskiej. Starszyzna kozacka została zrównana w prawach ze szlachtą rosyjską (tzw. dworianstwem), a wolni Kozacy — z wolnymi chłopami rosyjskimi (tzw. kriepostniki).

W wyniku rozbiorów I Rzeczypospolitej Rosjanie zajęli obszary położone na zachód od Kijowa (Podole i Wołyń) i prowadzili tam bezwzględną rusyfikację. Austriacy zajęli tzw. Galicję.

XIX wiek

W końcu XIX wieku Ukraina miała charakter zdecydowanie rolniczy. W należącej do Rosji części kraju 60% ziemi znajdowało się w rękach chłopów. W miastach żyło tylko 13% ludności, a największymi ośrodkami kraju były Odessa, Kijów i Charków. Mimo że przemysł istniał tylko w kilku ośrodkach, z Ukrainy pochodziło 52% produkcji surówki żelaza i 70% wydobytego węgla kamiennego w Imperium Rosyjskim. W 1897 roku mieszkało tu 24 mln mieszkańców, z czego 12% stanowili Rosjanie, 8% Żydzi, a 1,7% Polacy.

Na pozostałych terytoriach należących dziś do Ukrainy, a wówczas do Monarchii Austro-Węgierskiej, liczebność Ukraińców wynosiła:

• w austriackiej Galicji Wschodniej — 2,7 mln Ukraińców (stanowili oni 64% ludności tego obszaru);
• na austriackiej Bukowinie — 240 tys. Ukraińców (stanowiących 59% ludności prowincji)

.

Miasta Galicji Wschodniej miały wówczas zdecydowanie żydowski charakter — Żydzi stanowili 40–45% ludności miejskiej tego obszaru (Polacy i Ukraińcy stanowili po 25–30%). Jedynie na Bukowinie i Rusi Podkarpackiej ludność żydowska w miastach została zmajoryzowana odpowiednio przez Rumunów i Węgrów.

XX–XXI wiek

I wojna światowa, rewolucja lutowa i październikowa w Rosji, powstanie URL, Hetmanatu, ZURL i ich upadek

W konsekwencji klęsk ponoszonych przez Imperium Rosyjskie w I wojnie światowej 8 marca 1917 roku w Piotrogrodzie wybuchła rewolucja, która doprowadziła do obalenia caratu i wprowadzenia rządów demokratycznych w Rosji. Proklamowane swobody liberalne i demokratyczne, w szczególności wolność słowa, druku, stowarzyszeń i zgromadzeń, pochodów i manifestacji, a także amnestia dla więźniów politycznych z czasów caratu, przyczyniły się do rozwoju ukraińskiego ruchu narodowego, co znalazło oficjalny wyraz w powołaniu Ukraińskiej Centralnej Rady, a w późniejszym czasie w wyodrębnianiu wojskowych jednostek złożonych z żołnierzy ukraińskich w ramach armii rosyjskiej. Postulatem ukraińskiego ruchu narodowego była wówczas autonomia terytorialna Ukrainy w ramach demokratycznej republiki rosyjskiej.

7 listopada 1917 roku władzę w Rosji w drodze zbrojnego zamachu stanu w Piotrogrodzie objęła partia bolszewików, obalając demokratyczny Rząd Tymczasowy oraz wprowadzając dyktaturę partyjną i policyjny terror. W Rosji wybuchła kilkuletnia wojna domowa o władzę i ustrój kraju.

Piłsudski i Petlura, Kijów 1920 r.

20 listopada 1917 roku na obszarze dawnych guberni Imperium Rosyjskiego: kijowskiej, podolskiej, wołyńskiej, czernihowskiej, połtawskiej, charkowskiej, katerynosławskiej, chersońskiej i taurydzkiej (bez Krymu) powstała w ramach federacji z Rosją Ukraińska Republika Ludowa, która ogłosiła pełną niepodległość 25 stycznia 1918 roku.

Bolszewicy próbowali przejąć władzę w Kijowie równolegle do przewrotu w Piotrogrodzie. Zostało to jednak uniemożliwione przez oddziały lojalne wobec Ukraińskiej Centralnej Rady, która 20 listopada 1917 roku proklamowała niepodległość Ukraińskiej Republiki Ludowej w związku federacyjnym z Rosją. Na Ukrainie odbyły się w końcu listopada 1917 r. wybory do rosyjskiego Zgromadzenia Ustawodawczego (Konstytuanty), podczas których na listy partii ukraińskich socjalistów-rewolucjonistów oddano 3433 tys. głosów. 24–25 grudnia 1917 roku w Charkowie bolszewicy stworzyli marionetkową Ukraińską Ludową Republikę Rad (nazwa świadomie zbliżona do Ukraińskiej Republiki Ludowej). Po rozpędzeniu w Piotrogrodzie 19 stycznia 1918 roku Zgromadzenia Ustawodawczego przez bolszewików przy użyciu oddziałów strzelców łotewskich 25 stycznia 1918 roku Ukraińska Centralna Rada ogłosiła pełną niepodległość Ukraińskiej Republiki Ludowej. Oddziały bolszewików rozpoczęły wówczas ofensywę na terytorium URL i 8 lutego 1918 roku zajęły Kijów. Po zawarciu traktatu brzeskiego jej terytorium znalazło się pod okupacją wojsk niemieckich i austro-węgierskich, zaś RFSRR była zmuszona uznać niepodległość Ukraińskiej Republiki Ludowej i 14 czerwca 1918 roku zawrzeć z Hetmanatem (nazwa państwa ukraińskiego powstałego pod protektoratem niemieckim) zawieszenie broni, preliminaryjne do traktatu pokojowego. W latach 1918–1920 Kijów znajdował się kolejno we władaniu Ukraińskiej Republiki Ludowej, Hetmanatu, ponownie URL, bolszewików, Armii Ochotniczej gen. Antona Denikina, ponownie URL, bolszewików, Polaków, by od czerwca 1920 roku ostatecznie znaleźć się w rękach sowieckich. W dniach 5–12 lipca 1918 roku utworzony został ukraiński oddział RKP(b) — KPU(b).

Po kapitulacji Niemiec na froncie zachodnim (11 listopada 1918 r.) rząd bolszewicki uznał traktat brzeski za niebyły i równolegle do wycofywania się wojsk niemieckich z tzw. Ober-Ostu rozpoczął zajmowanie opuszczanych przez Niemców terytoriów siłami Armii Czerwonej oraz proklamowanie w tym celu marionetkowych republik sowieckich. 30 listopada 1918 roku w Kursku utworzony został (w celu legitymizacji agresji Rosji Sowieckiej przeciw Ukraińskiej Republice Ludowej) Tymczasowy Robotniczo-Chłopski Rząd Ukrainy na czele z Jurijem Piatakowem.

3 stycznia 1919 r. Armia Czerwona zajęła Charków, który stał się pierwszą siedzibą rządu i stolicą USRR. 25 stycznia 1919 r. Rząd Tymczasowy uchwalił połączenie Ukrainy z Rosją na zasadach radzieckiej federacji, a 29 stycznia został przemianowany na Radę Komisarzy Ludowych USRR. 10 marca 1919 roku uchwalono konstytucję USRR. Jej stolicą został Charków. USRR brała udział w negocjacjach pokojowych z Polską prowadzonych w Mińsku i Rydze w 1920 roku. Została uznana przez rząd Polski za jedynego reprezentanta ludności ukraińskiej, Polska odmówiła tym samym dotrzymania sojuszniczych zobowiązań wobec Ukraińców oraz uznania Ukraińskiej Republiki Ludowej. Żołnierze armii URL zostali internowani, nadal natomiast istniał i funkcjonował rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej na emigracji.

W latach 1918–1922 na ziemiach dzisiejszej Ukrainy wybuchło powstanie anarchistów pod wodzą Nestora Machno, stłumione przez Armię Czerwoną.

Po klęsce militarnej Monarchii Austro-Węgierskiej w I wojnie światowej nastąpił jesienią 1918 roku rozpad państwa austro-węgierskiego na tworzące się niepodległe państwa sukcesyjne poszczególnych narodowości monarchii. 1 listopada 1918 roku na obszarze Galicji Wschodniej została proklamowana Zachodnioukraińska Republika Ludowa. Ludność polska Lwowa i Przemyśla wystąpiła zbrojnie na rzecz przynależności tych miast do odradzającej się Polski. Po kilkumiesięcznej wojnie z udziałem regularnych sił wojskowych Polski (Wojska Polskiego) i ZURL (Ukraińskiej Armii Halickiej), armia ZURL została wyparta przez Wojsko Polskie w lipcu 1919 roku za Zbrucz, a Zachodnioukraińska Republika Ludowa przestała istnieć.

Po pierwszej wojnie światowej, wojnie polsko-ukraińskiej i wojnie polsko-bolszewickiej Galicja Wschodnia i zachodni Wołyń znalazły się w II Rzeczypospolitej, Ruś Podkarpacka weszła w skład Czechosłowacji, Besarabia i Bukowina — Rumunii. Większość terytorium dzisiejszej Ukrainy znalazła się pod władzą sowiecką jako Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka, od grudnia 1922 w składzie ZSRR. Stolicą Ukrainy sowieckiej był do 1934 roku Charków, a następnie Kijów.

Okres 1920–1939

Po przegranej przez Zachodnioukraińską Republikę Ludową wojnie część Ukraińców w Polsce zdecydowała się działać środkami pokojowymi na rzecz społeczności ukraińskiej (po 1931 roku UNDO), jednak druga część wybrała działalność terrorystyczną i dywersyjną przeciw państwu polskiemu (UWO, później OUN). Działania te w pewien sposób podsycały represje (jak np. pacyfikacja Małopolski Wschodniej w 1930 roku) czy też nacisk polonizacyjny (np. akcja polonizacyjno-rewindykacyjna w 1938 roku).

Na Ukrainie sowieckiej w latach 20. prowadzono tzw. politykę ukrainizacji, czyli formę narodowego komunizmu ukraińskiego, zarzuconą w 1929 roku wraz z rozpoczęciem przez WKP(b) pod kierownictwem Stalina polityki przymusowej kolektywizacji. Konsekwencją tej polityki, a szczególnie związanych z nią represji NKWD i Armii Czerwonej, była sprowokowana klęska głodu. Podczas gdy z głodu umierały miliony ludzi, rząd ZSRR eksportował na Zachód odebrane im siłą zboże, sprzedając je wobec wielkiego kryzysu po cenach dumpingowych. Klęska głodu doprowadziła do śmierci od czterech do siedmiu milionów ukraińskich chłopów, zaś terror NKWD z lat 30. XX w. zniszczył fizycznie ukraińską inteligencję na terenie USRR.

Terror NKWD objął również Polaków w USRR. W latach 20. utworzono na terenie USRR polski rejon narodowy (tzw. Marchlewszczyznę) z centrum w miasteczku Dowbysz. Został on zlikwidowany w latach 30., a mniejszość polska w ZSRR, w szczególności w USRR (m.in. Podole kamienieckie, Żytomierz), została poddana w latach 30. faktycznej eksterminacji — skierowanej oficjalnie przeciwko Polakom jako całej grupie etnicznej. Podczas samej tylko tzw. operacji polskiej NKWD w latach 1937–1938 zamordowano co najmniej 111 000 Polaków, 28 744 skazano na pobyt w obozach koncentracyjnych struktury GUŁAGu, a kilkaset tysięcy deportowano do Kazachstanu.

W 1934 r. stolicę USRR przeniesiono z Charkowa do Kijowa.

II wojna światowa

W wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku pod okupacją Armii Czerwonej znalazły się tereny województw: stanisławowskiego, tarnopolskiego, wołyńskiego i wschodniej części lwowskiego. Sowieckie władze okupacyjne po przeprowadzeniu pseudowyborów dokonały w październiku 1939 roku formalnej aneksji okupowanych terenów II Rzeczypospolitej. Konsekwencją aneksji było narzucenie mieszkańcom terenów okupowanych obywatelstwa ZSRR oraz rozpoczęcie procesu sowietyzacji terenów okupowanych i systematycznych represji policyjnych NKWD. Ostatnią falą represji było wymordowanie przez NKWD po ataku Niemiec na ZSRR kilkudziesięciu tysięcy więźniów przetrzymywanych w więzieniach na terenach okupowanych, w tym na obszarze Polski anektowanym przez ZSRR. Na terenie USRR największe masakry miały miejsce we Lwowie, Drohobyczu, Czortkowie, Łucku, Równem i wielu innych miejscach.

Po ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 roku na Ukrainie zginęło i zostało zamordowanych ok. siedmiu milionów ludzi różnej narodowości. OUN-B ogłosiła we Lwowie 30 czerwca 1941 roku (Akt odnowienia Państwa Ukraińskiego). Obie frakcje nacjonalistyczne (OUN-B i OUN-M) były gotowe w 1941 roku do współpracy z Niemcami przeciwko ZSRR w celu uzyskania m.in. autonomii bądź niepodległości Ukrainy.

Po niepowodzeniu próby ogłoszenia niepodległości OUN-B przeszła do podziemia i utworzyła jesienią 1942 partyzantkę — Ukraińską Powstańczą Armię, która toczyła walkę z partyzantką polską i radziecką oraz niemiecką administracją okupacyjną i niemieckimi siłami policyjnymi, a po okupacji terenów Wołynia i Galicji Wschodniej — z oddziałami Armii Czerwonej i NKWD. UPA dokonała w roku 1943 roku czystki etnicznej — masowych zbrodni o znamionach ludobójstwa na polskiej ludności cywilnej na terenie obecnej zachodniej Ukrainy (Wołyń, Galicja Wschodnia). OUN-M była politycznym promotorem powstania w 1943 roku Dywizji SS-Hałyczyna (Galizien).

W 1944 roku Stalin uznał, iż w czasie okupacji niemieckiej Tatarzy Krymscy kolaborowali jako naród z III Rzeszą i zadecydował o deportacji całego narodu Tatarów krymskich na Syberię i do Kazachstanu. Główną akcję wysiedleńczą przeprowadzono 18 maja 1944 roku. W miejsce Tatarów przybyli osadnicy rosyjscy. Wtedy też przeprowadzono wielką akcję zmiany nazw miejscowości na rosyjskie. Była to jedna z wielkich deportacji narodów w ZSRR w latach II wojny światowej (oprócz Tatarów Krymskich objęła m.in. Czeczenów, Inguszy, Kałmuków, a w 1941 roku Niemców Nadwołżańskich. Według Nikity Chruszczowa Stalin rozważał deportację wszystkich Ukraińców na Syberię i odstąpił od tego tylko ze względu na skalę przedsięwzięcia.

Po wojnie na mocy ustaleń jałtańskich do Ukraińskiej SRR zostały włączone wschodnie ziemie II Rzeczypospolitej ze Lwowem.

W latach 1944–49 przymusowo wysiedlono z USRR do Polski około 790 tysięcy polskiej ludności, a w latach 1955–1959 — wysiedlono kolejnych 76 tysięcy, natomiast z Polski do USRR wysiedlono około 480 tysięcy Ukraińców.

Okres powojenny

Po 1945 r. do Ukraińskiej SRR została włączona też Ruś Zakarpacka. Jednym z przywódców ZSRR został w 1953 roku Nikita Chruszczow, który doprowadził w trzechsetną rocznicę ugody perejasławskiej do przeniesienia Krymu z jurysdykcji RFSRR do USRR.

Ukraina, obok Rosji i Białorusi, była jedną z trzech radzieckich republik związkowych posiadających prawo głosu w ONZ. Pod koniec lat 50., wskutek odwilży, odrodził się ruch niepodległościowy.

W 1954 roku, w trzechsetną rocznicę ugody perejasławskiej, Krym został włączony w granice Ukraińskiej SRR.

26 kwietnia 1986 r. w ukraińskiej elektrowni atomowej w Czarnobylu doszło do jednej z największych na świecie katastrof atomowych.

12 lutego 1991 r., tuż przed rozwiązaniem ZSRR, na obszarze Ukrainy utworzono Krymską ASRR. 8 grudnia 1991 roku zawarto układ białowieski. Traktat ten głosił, że ZSRR jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny przestał istnieć, a powstałe w jego miejsce suwerenne kraje powołują Wspólnotę Niepodległych Państw. Układ podpisali: ze strony Ukrainy — Leonid Krawczuk, ze strony Rosji — Borys Jelcyn, a ze strony Białorusi — Stanisław Szuszkiewicz.

Niepodległa Ukraina

• 1991 — Ukraina uzyskuje niepodległość, prezydentem zostaje Leonid Krawczuk.
• 1994 — wybory prezydenckie wygrywa Leonid Kuczma.
• 1999 — Kuczma zostaje ponownie wybrany na prezydenta.
• 2002 — wybory parlamentarne wygrywa Blok „Nasza Ukraina”, ugrupowanie Wiktora Juszczenki.
• 2004/2005 — wybory prezydenckie, pomarańczowa rewolucja: Wiktor Juszczenko zostaje wybrany prezydentem.
• 2006–2007 — wybory, zwycięstwo Partii Regionów: premierem zostaje Wiktor Janukowicz; konflikt między prezydentem a premierem i kryzys polityczny zakończony przedterminowymi wyborami: na czele rządu staje Julia Tymoszenko.
• 2008 — kolejny kryzys polityczny.
• 2010 — wybory prezydenckie, w których zwycięża Wiktor Janukowicz. Dymisja rządu Tymoszenko. Nowym premierem zostaje Mykoła Azarow.

Ustrój polityczny

Od proklamowania niepodległości 24 sierpnia 1991 roku Ukraina jest republiką parlamentarną. 8 grudnia 1991 roku wraz z Federacją Rosyjską i Białorusią podpisała porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw. Zgodnie z konstytucją uchwaloną w czerwcu 1996 roku przez Radę Najwyższą głową państwa jest prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym na 5-letnią kadencję. Najwyższym organem władzy państwowej jest jednoizbowy parlament — Rada Najwyższa Ukrainy, w której skład wchodzi 450 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych na 5 lat (od 2006 roku, wcześniej kadencja trwała 4 lata). Organem władzy wykonawczej jest rząd (Gabinet Ministrów), na ktõrego czele stoi premier powoływany przez Radę Najwyższą na wniosek prezydenta. Na mocy konstytucji rząd jest podporządkowany bezpośrednio prezydentowi. 1 stycznia 2006 roku nabrała mocy prawnej nowa redakcja Konstytucji Ukrainy, która część uprawnień prezydenta przeniosła na rząd, zbliżając system władzy do polskiego, jednak nadal z mocniejszą pozycją głowy państwa. Niejednoznaczne, nieprzemyślane, a miejscami wzajemnie sprzeczne mechanizmy ustrojowe doprowadziły w następnych latach do sporów kompetencyjnych, a w rezultacie niemal do paraliżu ukraińskich instytucji państwowych. 1 października 2010 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zmiany w konstytucji z 2004 roku odbyły się z naruszeniem obwiązującego porządku prawnego i tym samym przywrócił Konstytucję z 1996 roku.

Scena polityczna

Proces kształtowania się sceny partyjnej na Ukrainie można podzielić na kilka etapów:

• Etap przedpartyjny — obejmuje lata funkcjonowania ZSRR. Jest to okres, w którym pojawiły się pierwsze inicjatywy społeczne o charakterze demokratycznym. Rok 1987 przyniósł protesty w gronie ukraińskiej inteligencji. Domagano się m.in. obowiązkowego nauczania języka ukraińskiego w szkołach i protestowano przeciwko zrusyfikowanym nazwom miejscowości. Etap ten charakteryzuje się powstaniem wielu formalnych proreformatorskich organizacji i stowarzyszeń, a także utworzeniem Ruchu na rzecz Przebudowy, który był najpopularniejszą i najsilniejszą organizacją opozycyjną, gromadzącą bardzo szerokie spektrum ideowe.
• Etap wielopartyjności — dla tego etapu najważniejsze są dwa wydarzenia. Pierwszym z nich jest przyjęcie w październiku 1989 r. przez Radę Najwyższą decyzji o bezpośrednich wyborach do rad wszystkich szczebli. Drugim jest ogłoszenie niepodległości przez Ukrainę 24 sierpnia 1991 r. Zdemokratyzowana ordynacja wyborcza otwierała drzwi dla opozycji do legalnego przejęcia władzy.
• Etap postkomunistyczny — to okres od ogłoszenia niepodległości do pierwszych wolnych wyborów w roku 1994. Cechuje go przede wszystkim kryzys tworzącego się systemu partyjnego spowodowany delegalizacją Komunistycznej Partii Ukrainy. Jej likwidacja spowodowała chaos, gdyż zniknął głęboki podział na komunistów i opozycję. Etap ten wyróżnił się także powstaniem znacznej ilości nowych partii. Chociaż partii politycznych było kilkadziesiąt, to żadna z nich nie miała ani poziomu liczebności umożliwiającego utworzenie skutecznych organizacji partyjnych w terenie, ani poziomu popularności umożliwiającego chociaż połowie potencjalnych wyborców znać partie i rozróżniać je między sobą, ani też poziomu wpływu pozwalającego frakcjom w parlamencie lub w lokalnych organach przedstawicielskich wpływać na tworzenie rządu lub struktur wykonawczych w terenie.
• Etap strukturyzacji — rozpoczął się wyborami, które odbyły się 27 marca 1994 r. Przeprowadzone zostały według ordynacji większościowej, która nie sprzyjała tworzeniu stabilnej sceny politycznej.

Organizacja państwa

Głową państwa jest Prezydent Ukrainy. Władzę wykonawczą na Ukrainie sprawuje Rząd Ukrainy z premierem na czele, natomiast władzę ustawodawczą — parlament Ukrainy z przewodniczącym Rady na czele.

W Autonomicznej Republice Krymu działają dodatkowo Rada Najwyższa Autonomicznej Republiki Krymu i rząd Autonomicznej Republiki Krymu.

W niższych jednostkach administracyjnych (obwody, miasta wydzielone) władze dzielą się na państwowe (obwodowa administracja państwowa, ukr. oбласна державна адміністрація, ОДА) i samorządowe (rada obwodowa, ukr. oбласнa радa). Taki sam podział występuje w rejonach.

Samorząd

Samorządy ukraińskie są jednostkami fasadowymi i niesamodzielnymi. Zadania przydzielone ukraińskim samorządom są obszerne, ale ich kompetencje i budżety bardzo ograniczone. Panuje pełna centralizacja i nawet bieżące potrzeby mieszkańców są załatwiane dzięki subwencjom i dotacjom z budżetu centralnego. Kompetencje samorządów często są wykorzystywane do załatwiania prywatnych interesów, takich jak np. prywatyzacja ziemi czy wynajem lokali komunalnych. Decyzje władz samorządowych są tajne i podejmowane za zamkniętymi drzwiami. Sesje samorządu mogą być tajne, jeżeli tak zadecydują radni. W regulaminach rad często spotyka się przepisy o konieczności zgłaszania udziału mieszkańca w sesji rady dzień przed sesją. Reforma samorządu ukraińskiego jest planowana od 10 lat, ale do marca 2010 roku nie przyjęto żadnych ustaw dotyczących reformy.

Geografia

Mapa topograficzna Ukrainy

Dorzecze Dniepru

Krajobraz Ukrainy składa się głównie ze stepów i wyżyn; na zachodzie kraju rozciągają się Karpaty, a na Krymie — Góry Krymskie.

• Stolicą Ukrainy jest od 1934 r. Kijów. Inne duże miasta: Charków, Dniepropietrowsk, Donieck, Odessa, Zaporoże, Lwów, Krzywy Róg, Mariupol, Łuhańsk.
• Łączna długość granic: 7340 km.
• Najwyższy punkt: Howerla 2061 m n.p.m.
• Najniższy punkt: Morze Czarne 0 m.

Klimat

Znaczna część Ukrainy jest położona w strefie klimatu umiarkowanego kontynentalnego, natomiast południe (na przykład Krym) — w strefie klimatu morskiego. Obszar kraju znajduje się najczęściej pod wpływem polarnomorskich i polarnokontynentalnych mas powietrza. Bilans promieniowania jest tu dodatni i wynosi na północy 35 kcal/cm², a na południu 50 kcal/cm². Najbardziej charakterystyczną cechą klimatu Ukrainy jest jego wzrastający z zachodu na wschód kontynentalizm termiczny. W związku z tym roczne amplitudy temperatury powietrza wahają się od 25 °C we Lwowie do 30 °C w Starobielsku. Na terenie kraju przeważa również kontynentalny rozkład opadów z maksimum w ciepłym okresie roku. Roczna suma opadów maleje z północnego zachodu (600 mm) na południowy wschód (400 mm).

Gleby

W północnej części kraju największy obszar zajmują gleby bielicoziemne. W lasach spotyka się szare gleby leśne. Na bagnach wykształciły się gleby bagienne i torfowo-bagienne. Dominującym typem gleb są gleby czarnoziemne zajmujące ok. 60% kraju, co stanowi blisko 40% światowych zasobów tego typu gleb. Występują one w strefie stepu i lasostepu. W północnej części lasostepu największą powierzchnię zajmują czarnoziemy ubogie w próchnicę (4–5%). Natomiast w południowej jego części rozwinęły się czarnoziemy o zawartości próchnicy 6–6,5%. Niską zawartością próchnicy charakteryzują się także czarnoziemy leżące w północnej części stepu (3–4%). Południowa część Niziny Czarnomorskiej i Krymu zajęte są przez gleby ciemnokasztanowe. Na Nizinie Zakarpackiej dominującym typem są kwaśne gleby brunatne. W Górach Krymskich zaznacza się różnica w pokrywie glebowej związana z ekspozycją stoków: stoki północne pokryte są szarymi glebami leśnymi, a południowe — czerwonoziemami. Obszary zasolone zajmują na Ukrainie 330 tys. ha. Najwięcej tego typu gleb występuje w Autonomicznej Republice Krymu oraz w obwodach chersońskim, dniepropietrowskim i ługańskim.

Podział administracyjny

wołyński

lwowski

zakarpacki

rówieński

tarnopolski

iwanofrankiwski

czerniowiecki

żytomierski

chmielnicki

winnicki

czernihowski

kijowski

czerkaski

kirowohradzki

odeski

sumski

połtawski

dniepropietrowski

mikołajowski

charkowski

ługański

doniecki

zaporoski

chersoński

Krym

Morze
Azowskie

Morze Czarne

Rosja

Białoruś

Polska

Sło.

Węgry

Rumunia

Mołdawia

•

•

Kijów

Sewastopol

Terytorium Ukrainy w I rzędzie dzieli się na 24 obwody (odpowiedniki województw, ukr. oблacть (IPA: oblast')) oraz 2 miasta wydzielone (Kijów i Sewastopol) i 1 republikę autonomiczną (Autonomiczną Republikę Krymu) mającą własną konstytucję i rząd. W II rzędzie Ukraina dzieli się na 492 rejony (odpowiednik powiatów, ukr. pайон (IPA: rajon)).

Dni świąteczne

• 1 stycznia — Nowy Rok
• 7 stycznia — Boże Narodzenie (prawosławne oraz greckokatolickie)
• 13 stycznia — Stary-Nowy Rok, Malanka
• 22 stycznia — Dzień Jedności Ukrainy
• 23 lutego — Dzień Mężczyzn
• 8 marca — Międzynarodowy Dzień Kobiet
• 1 maja (2) — Dni Międzynarodowego Święta Pracy
• 9 maja — Dzień Zwycięstwa
• 28 czerwca — Dzień Konstytucji Ukrainy
• 23 sierpnia — Dzień Flagi Narodowej
• 24 sierpnia — Dzień Niepodległości Ukrainy
• 6 grudnia — Dzień Sił Zbrojnych Ukrainy
• 19 grudnia — Dzień św. Mikołaja

Demografia

(2010)
Liczba ludności	45 415 596
Ludność wg wieku
0–14 lat	13,8% (chłopcy: 3 238 280, dziewczęta: 3 066 594)
15–64 lat	70,3% (mężczyźni: 15 399 488, kobiety: 16 742 612)
Ponad 65 lat	15,9% (mężczyźni: 2 422 311, kobiety: 4 831 110)
Wiek (mediana)
W całej populacji	39,7 lat
Mężczyzn	36,5 lat
Kobiet	42,9 lat
Przyrost naturalny	–0,619%
Współczynnik urodzeń	9,62/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	15,7/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	–0,1 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci (mężczyzn/kobietę)
Przy narodzeniu	1,065
Poniżej 15 lat	1,06
15–64 lat	0,92
Powyżej 65 lat	0,49
W całej populacji	0,85
Umieralność noworodków (śmiertelnych/1000 żywych)
W całej populacji	8,73
Płci męskiej	10,95
Płci żeńskiej	6,38
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	68,46 lat
Mężczyzn	62,56 lat
Kobiet	74,74 lat
Rozrodczość	1,27 urodzin/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	1,6% (2007)
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	440 000 (2007)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	19 000 (2007)

Ludność miejska: 68%

Narodowości

• Ukraińcy — 77,8%
• Rosjanie — 17,3%
• Białorusini — 0,6%
• Mołdawianie — 0,5%
• Tatarzy Krymscy — 0,5%
• Bułgarzy — 0,4%
• Polacy — 0,3%
• Żydzi — 0,2%
• pozostali — 2,4%

Howerla, Czarnohora

Jałta

Kijów, Ministerstwo Spraw Zagranicznych

78% mieszkańców deklaruje narodowość ukraińską. Jedynie 67% deklaruje, że posługuje się językiem ukraińskim, choć odsetek ten zwiększa się od momentu ogłoszenia niepodległości.

Język ukraiński zdecydowanie dominuje w życiu codziennym zachodniej części kraju, a na Ukrainie środkowej oraz w stołecznym Kijowie jest on używany równolegle wraz z rosyjskim. Z kolei wśród ludności Ukrainy wschodniej, południowej oraz Krymu wyraźnie przeważa rosyjski.

Ludność południowo-wschodniej Ukrainy pozostaje głęboko zrusyfikowana, dominuje wśród niej przeświadczenie, iż Ukraińcy i Rosjanie są częścią jednej wspólnoty cywilizacyjnej, a w interesie obu narodów leży ścisła współpraca. Potwierdza to przeprowadzony w marcu 2011 przez Research & Branding Group sondaż według którego aż 47% Ukraińców chciałaby pozostania w strukturach Związku Radzieckiego, 43% uważa, że upadek ZSRR był największą geopolityczną katastrofą XX wieku, a 54% wskazuje, że zmianom na lepsze byłby powrót ZSRR (tylko co trzecia osoba wskazała odwrotnie). Mieszkańcy Ukrainy środkowej a zwłaszcza zachodniej podkreślają w zdecydowanie większym stopniu swoją odrębność kulturowo-cywilizacyjną od Rosjan. Silne są wśród nich tendencje proeuropejskie, ale także nacjonalistyczne.

Struktura wyznaniowa

50% mieszkańców Ukrainy deklaruje się jako wierzący. Przedstawiciele poszczególnych kościołów i wyznań stanowią odpowiednio:

• Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego — 50,4%, głównie w środkowych regionach kraju;
• Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego — 26,1%, głównie na wschodzie kraju;
• Ukraińska Cerkiew Greckokatolicka — 8%, niemal w całości na zachodzie kraju;
• Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny — 7,2%;
• Kościół Rzymskokatolicki — 2,2%;
• judaizm — 0,6%;
• inne — 3,2%:
  • Unia Chrześcijan Wiary Ewangelicznej (zielonoświątkowcy) — 1,23%;
  • Kościół Ewangeliczno-Baptystyczny — 0,75%.

Miasta

Wykaz największych ukraińskich miast

Lp.	Nazwa	nazwa ukraińska	liczba mieszkańców (2005)
1.	Kijów	Київ	2 660 401
2.	Charków	Харків	1 464 740
3.	Dniepropetrowsk	Дніпропетровськ	1 032 816
4.	Odessa	Одеса	1 007 131
5.	Donieck	Донецьк	999 975
6.	Zaporoże	Запоріжжя	799 348
7.	Lwów	Львів	733 728
8.	Krzywy Róg	Кривий Ріг	696 667
9.	Mikołajów	Миколаїв	509 011
10.	Mariupol	Маріуполь	482 440
11.	Ługańsk	Луганськ	452 789
12.	Makiejewka	Макіївка	375 992
13.	Winnica	Вінниця	360 241
14.	Symferopol	Сімферополь	341 599
15.	Sewastopol	Севастополь	340 353
16.	Chersoń	Херсон	319 278
17.	Połtawa	Полтава	309 960
18.	Czernihów	Чернігів	300 497
19.	Czerkasy	Черкаси	293 271
20.	Sumy	Суми	282 198
21.	Gorłówka	Горлівка	279 061
22.	Żytomierz	Житомир	277 875
23.	Chmielnicki	Хмельницький	255 902
24.	Dnieprodzierżyńsk	Дніпродзержинськ	249 530
25.	Kirowohrad	Кіровоград	248 367

Gospodarka

Ukraina była najważniejszą po Rosji republiką Związku Radzieckiego. Wartość produkcji Ukrainy czterokrotnie przewyższała produkcję następnej w kolejności republiki. Żyzne ukraińskie czarnoziemy dawały ponad 25% rolniczej produkcji Związku Radzieckiego. Stąd pochodziły też znaczące ilości mięsa, mleka, zboża i warzyw przeznaczone dla innych republik. Analogicznie przemysł ciężki Ukrainy dostarczał wyposażenie i surowce do ośrodków przemysłowych i wydobywczych pozostałych republik. Aktualnie Ukraina zależna jest od importu energii, zwłaszcza gazu ziemnego.

Krótko po rozpadzie Związku Radzieckiego rząd Ukrainy uwolnił większość cen i ustanowił prawne zasady prywatyzacji, ale opór w kołach rządowych spowodował zaniechanie reform i doprowadził do pewnego uwstecznienia. W latach 1992–1999 produkcja spadła o 40% poniżej poziomu produkcji z 1991 r. Swobodna polityka monetarna doprowadziła pod koniec 1993 r. do hiperinflacji. Od momentu objęcia prezydentury w 1994 roku Leonid Kuczma wprowadził reformy gospodarcze, zaprowadził dyscyplinę finansową i starał się o zniesienie kontroli cen i handlu zagranicznego.

Kryzys finansowy w Rosji w 1998 roku spowodował gwałtowny spadek eksportu oraz popytu krajowego, niwecząc tym samym nadzieje Ukrainy na przewidywany po raz pierwszy od uzyskania niepodległości wzrost gospodarczy. W 1999 roku produkcja nadal zmniejszała się nieznacznie. Rząd nie był też w stanie zmniejszyć olbrzymich zaległości w wypłatach pensji oraz rent i emerytur.

Ukraina jest największym po Rosji krajem europejskim (604 tys. km²). Blisko 46 milionów mieszkańców powoduje, iż jest to rynek o dużym potencjale. Od 2000 r. Ukraina jest w fazie dynamicznego wzrostu (5–6% wzrostu PKB średniorocznie). W 2002 r. PKB wzrosło o 4,6%, w 2003 r. — o 8,5%.

5 lutego 2008 roku zakończyły się negocjacje o członkostwo tego państwa w WTO. 16 maja 2008 roku Ukraina oficjalnie została członkiem WTO.

Słabe strony gospodarki ukraińskiej:

• wolne tempo prywatyzacji i wielu reform rynkowych;
• brak stabilności i przejrzystości ustawodawstwa;
• wysokie oprocentowanie kredytów konsumpcyjnych;
• niesprzyjający klimat inwestycyjny, o czym świadczy niski nadal poziom inwestycji zagranicznych (6,7 mld USD na 1 I 2004 r.);
• brak stabilności produkcji rolnej (wzrost o ok. 10% w 2001 r., o 1,9% w 2002 r. i gwałtowny spadek o ponad 10% w 2003 r. spowodowany niskimi zbiorami zbóż).

Gospodarka ukraińska opiera się głównie na przemyśle metalurgicznym (ok. 23% produkcji przemysłowej), spożywczym (18%), maszynowym (ok. 12%) i wydobywczym (ok. 11%). Wpływy z eksportu surowców i nisko przetworzonych wyrobów metalowych dostarczają ok. 70% wpływów do budżetu.

Polska zajmuje 7. miejsce (ok. 3,5%) w eksporcie ukraińskim i 3. miejsce (ok. 3,2%) w imporcie.

Główni inwestorzy zagraniczni na Ukrainie to: Stany Zjednoczone, Cypr, Wielka Brytania, Holandia i Rosja.

Ogólna wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych — ok. 6,7 mld USD (dane na 1 I 2004 r.). Polska zainwestowała na Ukrainie ponad 153 mln USD. Wartość ukraińskich inwestycji w Polsce z kolei przekroczyła 300 mln USD (Huta Częstochowa, FSO, Stocznia Gdańsk).

Ukraina jest uznawana przez Unię Europejską i Stany Zjednoczone za państwo o gospodarce rynkowej.

Dane makroekonomiczne

Dane statystyczne na rok 2007
Struktura zatrudnienia	rolnictwo: 25%, przemysł: 20%, usługi: 55%
– PKB  – wzrost PKB  – PKB per capita	320,1 mld USD 7,3% 6 900 USD (dane z 2010 roku) (przy zachowaniu parytetu siły nabywczej)
Udział w strukturze PKB	rolnictwo: 9,1%, przemysł: 32,3%, usługi: 58,7%
Budżet	dochody: ok. 43,54 mld USD wydatki: ok. 45,06 mld USD
Inflacja	12,8%
Dług publiczny	11,7% PKB
Dług zewnętrzny	69,19 mld USD
Rezerwy złota i dewizy	32,48 mld USD
Siła robocza	21,58 miliona ludzi
Ludność żyjąca poniżej granicy ubóstwa	37,7% (2003)
Bezrobocie	2,3% Duża liczba niezarejestrowanych bezrobotnych. MOP szacuje poziom bezrobocia na 7% (2008).
Inwestycje	26,3% PKB
Tempo wzrostu produkcji przemysłowej	6%
Źródła energii	paliwa kopalne: 52% energia wodna: 5,9% energia atomowa: 42,1%
Elektryczność (2006)	produkcja: 192,1 miliardów kWh konsumpcja: 181,9 miliardów kWh
Ropa naftowa (2006)	produkcja: 90 400 bar/dzień konsumpcja: 286 600 bar/dzień
Gaz ziemny (2006)	produkcja: 20,85 miliardów m³ konsumpcja: 73,94 miliardów m³
Eksport (najważniejsi partnerzy) (2006)	Rosja: 21,4% Turcja: 7,1% Włochy: 6,3% Stany Zjednoczone: 4,1%
Import (najważniejsi partnerzy) (2006)	Rosja: 28,3% Niemcy: 11,7% Polska: 7,6% Chiny: 7% Turkmenistan: 5,7%
Struktura użytkowania ziemi	grunty orne: 58% użytki zielone: 12% lasy: 17% pozostałe: 13%

• Średnia płaca w marcu 2008 wynosiła równowartość ok. 344 USD (1702 UAH). Największe płace są w obwodach kijowskim, dniepropietrowskim i donieckim.
• Wskaźnik produkcji przemysłowej spadł w 2008 roku o 3,1% i o 28,4% w pierwszych 9 miesiącach 2009 roku.
• W 2008 roku realna zmiana PKB wyniosła +2,1%, ale wg danych za trzeci kwartał 2009 roku odnotowano spadek o 15,9%.
• Niestabilny kurs hrywny: 5 listopada 2008 roku kurs USD/UAH wynosił 5,825, zaś 5 listopada 2009 roku 8,23 (wzrost o około 41%). Obserwowana jest również deprecjacja kursu hrywny wobec polskiego złotego. Między 6 listopada 2008 roku a 6 listopada 2009 roku złoty umocnił się względem hrywny o 29,03%.
• Inflacja w 2008 roku (r/r) wyniosła 25,20% i była jedną z najwyższych na świecie (214 miejsce na 222 notowane państwa).
• W 2009 roku zanotowano załamanie w imporcie oraz eksporcie towarów i usług.

Inflacja

Inflacja w 2007 r. wyniosła 17%. Prognoza na 2008 r.:

• 9,6% — według ustawy budżetowej na 2008 r.;
• 13,8% — według Banku Światowego;
• 14,8% — według Narodowego Banku Ukrainy.

W lipcu 2008 roku Bank Światowy skorygował prognozy wysokości wskaźnika inflacji do następujących wartości:

• 2008 — 21,5%;
• 2009 — 15,3%;
• 2010 — 9,8%.

Inwestycje zagraniczne

Struktura branżowa inwestycji zagranicznych na Ukrainie:

• 49,8% — przemysł spożywczy, metalurgiczny, chemiczny i petrochemiczny;
• 15% — handel;
• 7,9% — finanse;
• 7,9% — transport.

Siły Zbrojne Ukrainy

Siły Zbrojne Ukrainy (ukr. Збройні сили України (ЗСУ), Zbrojni Syły Ukrajiny, (ZSU)) powstały wraz z ogłoszeniem niepodległości Ukrainy w 1991 roku. Składają się z:

• wojsk lądowych,
• sił powietrznych,
• marynarki wojennej.

Rankingi i współpraca międzynarodowa

Stosunki polsko-ukraińskie

Polska była pierwszym krajem, który uznał niepodległość Ukrainy w dniu 2 grudnia 1991 roku.

Dzisiejszy Lwów i Kijów to miasta bliźniacze Krakowa. Przed II wojną światową Lwów, Kraków i Wilno były głównymi ośrodkami nauki i kultury w Polsce.

W 2006 roku rząd Rosji zakazał importu polskiego mięsa, a niedługo potem podobne kroki podjęła także Ukraina, co odebrane zostało w Polsce jako akt nieprzyjazny i wykonany na polecenie Moskwy.

Ważnym historycznym wydarzeniem będzie organizacja na Ukrainie (wraz z Polską) Mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2012 roku. Będzie to pierwsza tych rozmiarów impreza sportowa zorganizowana we wschodniej części Europy.

Od stycznia 2009 roku między portem lotniczym w Pyrzowicach (Katowice) a portem lotniczym Kijów-Boryspol funkcjonuje tanie połączenie lotnicze linii Wizz Air. Znacznie ułatwia i przyspiesza ono możliwość podróżowania pomiędzy Polską i Ukrainą (podróż pociągiem z Warszawy do Kijowa trwa niemal 16 godzin). Najtańszy lot można wykonać już za około 70 złotych. Regularne rejsy lotnicze z Warszawy do Kijowa realizowane są także przez ukraińską linię lotniczą Aerosvit.

Sport

Sportowcy z Ukrainy osiągają wyniki w wielu (zwłaszcza letnich) dyscyplinach sportu. Najważniejsze karty lekkoatletyczne zapisał dla tego państwa na pewno Serhij Bubka. Bracia Wołodymyr i Witalij Kłyczko są najbardziej znanymi przedstawicielami kraju w boksie zawodowym, a ukraińskie kluby piłkarskie, takie jak Szachtar Donieck czy Dynamo Kijów, regularnie grają w rozgrywkach Ligi Mistrzów UEFA i innych rozgrywkach europejskich. Ukraina razem z Polską została wybrana przez UEFA na współorganizatora turnieju Euro 2012.

Zobacz też

• elektrownie Ukrainy

Linki zewnętrzne

Urzędy centralne:

• Prezydent Ukrainy
• Gabinet Ministrów
• Rada Najwyższa Ukrainy