Przedecz: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Mathiasrex (dyskusja | edycje) kat. |
→Zamek: drobne merytoryczne |
||
| Linia 50: | Linia 50: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
[[Plik:AGAD Wladyslaw Jagiello, krol polski, nadaje miastu Przedecz jarmarki oraz przenosi miasto z prawa polskiego na niemieckie.jpg|thumb|left|250px|Nadanie prawa niemieckiego i przywilejów miastu Przedecz w 1420 r. przez króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełłę]] (miejsce przechowywania: [[AGAD]]).]] |
[[Plik:AGAD Wladyslaw Jagiello, krol polski, nadaje miastu Przedecz jarmarki oraz przenosi miasto z prawa polskiego na niemieckie.jpg|thumb|left|250px|Nadanie prawa niemieckiego i przywilejów miastu Przedecz w 1420 r. przez króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełłę]] (miejsce przechowywania: [[AGAD]]).]] |
||
Pierwszym zapiskiem historycznym wzmiankującym nazwę Przedecz jest [[bulla]] [[papież]]a [[Innocenty II|Innocentego II]] z [[1136]] r. identyfikująca miejscowość jako własność [[archidiecezja gnieźnieńska|arcybiskupstwa gnieźnieńskiego]]. Istniejący |
Początki Przedcza wiążą się z istniejącym od XI wieku opactwem benedyktyńskim Marii Panny przy grodzie w [[Łęczyca|Łęczycy]], którego własnością było m.in. tereny wokół Jeziora Przedeckiego. Opactwo upadło przed rokiem 1136, a jego uposażenie zasiliło majątek arcybiskupstwa gnieźnieńskiego<ref name=":0">Łbik Lech, ''Zamek w Przedczu na Kujawach'' [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144</ref>. Pierwszym zapiskiem historycznym wzmiankującym nazwę Przedecz jest [[bulla]] [[papież]]a [[Innocenty II|Innocentego II]] z [[1136]] r. identyfikująca miejscowość jako własność [[archidiecezja gnieźnieńska|arcybiskupstwa gnieźnieńskiego]]. Istniejący w Przedczu gród drewniano-ziemny został zdobyty wiosną [[1329]] r. przez komtura krzyżackiego [[Otto von Lauterberg|Otto von Lauterberga]], przy użyciu machin oblężniczych<ref name=":0" />. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat. Król [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy [[Pokój kaliski 1343|traktatu pokojowego w Kaliszu]]. W roku 1347 tereny wokół Przedcza przejął Kazimierz Wielki, nabywając je poprzez zamianę dóbr z arcybiskupem [[Jarosław Bogoria|Jarosławem Bogorią ze Skotnik]]<ref name=":0" />. Około 1350 roku król polecił zbudować w Przedczu murowany zamek. Nie zachował się królewski dokument lokacyjny, na mocy którego powołano do życia miasto, ale wzmiankowano je po raz pierwszy w styczniu 1363 roku, kiedy było już wytyczone, zaludnione i zagospodarowane<ref name=":0" />, przypuszczalnie więc lokowano je latach pięćdziesiątych XIV wieku. Oprócz miasta ustanowiono w Przedczu [[Komora celna|komorę celną]], w jakiej pobierano opłaty za przejazd szlakiem z Torunia do Łęczycy i dalej do Krakowa<ref name=":0" />. Odtąd Przedecz stanowił siedzibę starostwa dóbr królewskich. W [[1383]] roku Przedecz w czasie wojny domowej po śmierci króla [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]] opanował bez walki książę mazowiecki [[Siemowit IV]] i nadał go swojemu stronnikowi [[Bartosz Wezenborg|Bartoszowi z Wezenburga]]<ref name=":0" />. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]]<ref name=":0" />. Potwierdzenie lokacji (na [[prawo magdeburskie|prawie magdeburskim]]) dokonane zostało przez [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełłę]] w [[1420]] r. Z tego samego okresu pochodzi przywilej organizowania cotygodniowych targów oraz dwóch jarmarków rocznie. W Przedeczu od XV w. do rozbiorów odbywały się sesje sądów szlacheckich: ziemskich i grodzkich<ref>M. Pawlikowski, ''Sądownictwo |
||
grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012, tenże, ''Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej |
grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012, tenże, ''Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej |
||
Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012</ref>. |
Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012</ref>. |
||
| Linia 59: | Linia 59: | ||
=== Zamek === |
=== Zamek === |
||
[[Plik:Przedecz - zamek.jpg|thumb|250px|[[Zamek w Przedczu|Wieża zamkowa]] i dawny kościół ewangelicki]] |
[[Plik:Przedecz - zamek.jpg|thumb|250px|[[Zamek w Przedczu|Wieża zamkowa]] i dawny kościół ewangelicki]] |
||
Średniowieczny zamek wzniesiony został za czasów [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]], prawdopodobnie przed rokiem [[1360]]. |
Średniowieczny zamek wzniesiony został za czasów panowania [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]], prawdopodobnie przed rokiem [[1360]]. Zamek otaczały ceglane mury obronne na planie prostokąta z okrągłą wieżą w narożu. Była to wieża obronna ([[stołp]]), w której w razie zdobycia zamku załoga mogła schronić się i kontynuować obronę. Wejście na zamek było możliwe przez prostokątną wieżę bramną i most zwodzony. Warownia otoczona była fosą, która połączona była z jeziorem. W połowie XVI wieku zamek przebudowano ozdabiając wieżę attyką. Od XVIII wieku zamek nie był remontowany i popadł w ruinę. W XIX wieku pozostałości zamku przebudowano na kościół ewangelicki w [[Architektura neogotycka|stylu neogotyckim]], a wieżę przerobiono na dzwonnicę. W 1977 roku na zamku rozpoczął działalność Miejski Dom Kultury i Muzeum Okręgowe. |
||
{{Osobny artykuł|Zamek w Przedczu}} |
|||
Po okresie [[Potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] zamek nie był remontowany i niszczał. W [[1766]] r. fosa była zasypana, a mur i budynki pozostawały w stanie ruiny. Przetrwała tylko okrągła wieża. |
|||
W [[Lata 70. XX wieku|latach 70.]] [[XX wiek]]u na terenie zamku ulokowano Miejski Dom Kultury i Muzeum Okręgowe. Wówczas także zakonserwowano kamienny fragment muru obronnego od strony jeziora oraz odsłonięto loch więzienny. |
|||
=== Kościół ewangelicki === |
=== Kościół ewangelicki === |
||
Wersja z 14:35, 17 lip 2018
Przedecz (niem. Moosburg) – miasto w województwie wielkopolskim, powiecie kolskim, na Pojezierzu Kujawskim, nad Jeziorem Przedeckim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Przedecz. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.
Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[1].
Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 1780 mieszkańców[2].
Położenie
Miejscowość geograficznie położona jest 26 km na północny wschód od Koła na skrzyżowaniu drogi lokalnej z Kłodawy do Rybna i dalej do Włocławka i Izbicy Kujawskiej z lokalnymi do Brdowa i Bierzwienny Długiej. W okolicy miasta znajduje się źródło Noteci.
Historia
Początki Przedcza wiążą się z istniejącym od XI wieku opactwem benedyktyńskim Marii Panny przy grodzie w Łęczycy, którego własnością było m.in. tereny wokół Jeziora Przedeckiego. Opactwo upadło przed rokiem 1136, a jego uposażenie zasiliło majątek arcybiskupstwa gnieźnieńskiego[3]. Pierwszym zapiskiem historycznym wzmiankującym nazwę Przedecz jest bulla papieża Innocentego II z 1136 r. identyfikująca miejscowość jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Istniejący w Przedczu gród drewniano-ziemny został zdobyty wiosną 1329 r. przez komtura krzyżackiego Otto von Lauterberga, przy użyciu machin oblężniczych[3]. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat. Król Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy traktatu pokojowego w Kaliszu. W roku 1347 tereny wokół Przedcza przejął Kazimierz Wielki, nabywając je poprzez zamianę dóbr z arcybiskupem Jarosławem Bogorią ze Skotnik[3]. Około 1350 roku król polecił zbudować w Przedczu murowany zamek. Nie zachował się królewski dokument lokacyjny, na mocy którego powołano do życia miasto, ale wzmiankowano je po raz pierwszy w styczniu 1363 roku, kiedy było już wytyczone, zaludnione i zagospodarowane[3], przypuszczalnie więc lokowano je latach pięćdziesiątych XIV wieku. Oprócz miasta ustanowiono w Przedczu komorę celną, w jakiej pobierano opłaty za przejazd szlakiem z Torunia do Łęczycy i dalej do Krakowa[3]. Odtąd Przedecz stanowił siedzibę starostwa dóbr królewskich. W 1383 roku Przedecz w czasie wojny domowej po śmierci króla Ludwika Węgierskiego opanował bez walki książę mazowiecki Siemowit IV i nadał go swojemu stronnikowi Bartoszowi z Wezenburga[3]. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król Władysław Jagiełło[3]. Potwierdzenie lokacji (na prawie magdeburskim) dokonane zostało przez Władysława Jagiełłę w 1420 r. Z tego samego okresu pochodzi przywilej organizowania cotygodniowych targów oraz dwóch jarmarków rocznie. W Przedeczu od XV w. do rozbiorów odbywały się sesje sądów szlacheckich: ziemskich i grodzkich[4].
Od 1454 r. starostwo przedeckie stanowiło element uposażenia żon królewskich (Elżbiety Rakuszanki, Barbary Zapolya i Bony Sforzy). Miasto zostało zniszczone i spalone w okresie potopu szwedzkiego. Od 1794 r., po drugim rozbiorze Przedecz przeszedł pod władanie Prus jako część Prus Południowych. W latach 1807-1815 miasto leżało w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. Królestwa Polskiego. Do wybuchu powstania listopadowego silny ośrodek sukiennictwa i włókiennictwa, później położenie z dala od szlaków komunikacyjnych przyczyniło się do stagnacji i upadku znaczenia Przedcza. Prawa miejskie odebrano mu w 1867 r., przywrócono w 1919 r. Według spisu z 1939 r. Przedecz liczył 3600 mieszkańców. Od kliku lat w mieście organizowany jest tradycyjny kujawski konkurs sypania wzorów z piasku.
Zabytki
Zamek
Średniowieczny zamek wzniesiony został za czasów panowania Kazimierza Wielkiego, prawdopodobnie przed rokiem 1360. Zamek otaczały ceglane mury obronne na planie prostokąta z okrągłą wieżą w narożu. Była to wieża obronna (stołp), w której w razie zdobycia zamku załoga mogła schronić się i kontynuować obronę. Wejście na zamek było możliwe przez prostokątną wieżę bramną i most zwodzony. Warownia otoczona była fosą, która połączona była z jeziorem. W połowie XVI wieku zamek przebudowano ozdabiając wieżę attyką. Od XVIII wieku zamek nie był remontowany i popadł w ruinę. W XIX wieku pozostałości zamku przebudowano na kościół ewangelicki w stylu neogotyckim, a wieżę przerobiono na dzwonnicę. W 1977 roku na zamku rozpoczął działalność Miejski Dom Kultury i Muzeum Okręgowe.
Kościół ewangelicki
W pobliżu rynku, na niewielkim wzniesieniu, znajduje się neogotycki budynek dawnej świątyni ewangelickiej. Były kościół wybudowany został przez niemieckich kolonistów w latach 1824-1828 na ruinach średniowiecznego zamku. W latach 1827-1945 istniała w Przedczu parafia Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Po II wojnie światowej opuszczony kościół służył jako magazyn zbożowy, a od 1960 r. przeznaczony został na cele kulturalno-oświatowe. Obecnie mieści się tu, a także w przyległej wieży zamkowej, Miejski Dom Kultury.
Kościół Świętej Rodziny
Neogotycki kościół Świętej Rodziny zbudowany został w latach 1905-1909 na miejscu spalonego przez uderzenie pioruna kościoła św. Mikołaja z 1572 r. Projekt kościoła wykonał architekt Józef Pius Dziekoński, wzorując się na kościele św. Anny w Wilnie. Ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona wykonane z drewna, bogato rzeźbione.
Obok świątyni stoi zabytkowa murowana dzwonnica z 1834 r.
Ratusz
Do roku 1820 władze miasta Przedecz urzędowały w drewnianym gmachu. Ze względu na duże zniszczenie i wyeksploatowanie, podjęto decyzję o budowie nowego, murowanego budynku. Klasycystyczny ratusz wybudowano w 1826 r. Obiekt do dnia dzisiejszego jest siedzibą władz miasta i gminy. W pobliżu znajduje się, wzniesiona w latach 1904-1909, remiza. Będąca odpowiednikiem ratusza, również prezentuje styl klasycystyczny.
Jatki miejskie
Pobudowane zostały w tym samy czasie jak ratusz. Jest to budowla o jednym południowym murze i dziewięciu kolumnach w stylu doryckim, podtrzymujące dach. W dawniejszych czasach służyły handlarzom do wystawiania towarów.
Pomniki
Plac Wolności
Na środku placu umiejscowiony jest pomnik ku czci poległych w walkach o wolną Ojczyznę. Umieszczony został tutaj w roku 1985 r. W dniach świąt państwowych, przy pomniku odbywają się główne miejskie uroczystości.
Cmentarz parafialny
Znajduje się tutaj symboliczny grób Leona Kuleszy – nauczyciela, który zginął w Katyniu w 1940 r. W 2000 r. – 60. rocznicę zbrodni – odbył się przy pomniku uroczysty apel z udziałem bpa Romana Andrzejewskiego i wojewody wielkopolskiego Stanisława Tamma. Owa mogiła znajduje się w pobliżu głównego krzyża.
Na końcu nekropolii znajduje się tablica nagrobna poświęcona ofiarom hitleryzmu i stalinizmu. Na cmentarzu pochowany jest także nieznany ksiądz katolicki, rozstrzelany w 1944 r.
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Przedcza w 2014 roku [5].
Sport
W miejscowości działa klub piłkarski „Baszta” Przedecz. Zespół seniorów tej drużyny od sezonu 2007/08 występuje na boiskach konińskiej B-klasy. Klub posiada przy ulicy Zamkowej 5 własny stadion z trybunami na 200 miejsc siedzących.
Wyniki klubu w ostatnich latach:
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ludzie związani z Przedczem
- Jakub Dembiński (1427–1490), kanclerz wielki koronny, starosta przedecki
- Józef Pius Dziekoński (1844-1927), architekt przedeckiej świątyni
- Andrzej Korski (1954-), były wojewoda lubuski
- Antoni Kossowski (1701-1771), sekretarz wielki koronny, starosta przedecki
- Ireneusz Niewiarowski (1953-), polski poseł i senator
- Władysław Umiński (1865–1954), pisarz science-fiction
- Stefan Wyszyński (1901-1981), wikariusz miejscowej parafii, późniejszy prymas
- Krzysztof Michalski (1954), dziennikarz
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 103. ISSN 1734-6118. [dostęp 16 lipca 2010].
- ↑ a b c d e f g Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwiepopulacja2016BŁĄD PRZYPISÓW
Bibliografia
- Andrzej Czesław Nowak: Koło, Kłodawa, Uniejów, Dąbie, Przedecz oraz okolice – przewodnik turystyczny. Poznań: Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, 1987. ISBN 83-85034-05-6.
- Piotr Maluśkiewicz: Ziemia konińska: przewodnik turystyczny. Konin: Żychlin: „Apeks”, 1997. ISBN 83-86139-28-5.
- Kazimierz Kasperkiewicz: Miejsca i obiekty walki i pamięci z lat wojny i okupacji 1939-1945 w Kole i powiecie kolskim. Koło: Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła, 2004. ISBN 83-909030-9-1.
Linki zewnętrzne
- Serwis informacyjny Miasta Przedecz
- Strona Urzędu Miasta i Gminy Przedecz
- Przedecz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 135.
| Wsie | |
|---|---|
| Kolonie | |
| Integralne części wsi |
|
