50°53′41″N 23°08′10″E/50,894722 23,136111Tarnogóra (województwo lubelskie)
| Artykuł |
50°53′41″N 23°8′10″E |
|---|---|
| - błąd |
39 m |
| WD |
50°52'59.9"N, 23°7'59.9"E, 50°53'40.81"N, 23°8'11.87"E |
| - błąd |
14 m |
| Odległość |
1354 m |
| wieś | |
 Pałac Tarnowskich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
198 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
84 |
| Kod pocztowy |
22-375[3] |
| Tablice rejestracyjne |
LKS |
| SIMC |
0889858[4] |
Położenie na mapie gminy Izbica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego  | |
| 50°53′41″N 23°08′10″E/50,894722 23,136111
| |
Tarnogóra – wieś w gminie Izbica, w powiecie krasnostawskim, województwie lubelskim, nad rzeką Wieprz[4][5].
Dawniej miasto królewskie, lokowane w 1540 roku, w XVI wieku położone było w województwie ruskim[6], zdegradowane w 1869 roku[7]. w 1570 roku należało do starostwa krasnostawskiego[8]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zamojskiego.
Wieś stanowi sołectwo gminy Izbica[9]. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 901 mieszkańców[10].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początkowo Tarnogóra stanowiła część starostwa krasnostawskiego. Została lokowana na gruntach wsi Ostrzyca w roku 1548 na prawie magdeburskim przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego. Prawdopodobnie wkrótce został wzniesiony zamek obronny[11]. Hetman erygował także parafię oraz ufundował budynek kościoła. W 1552 roku Tarnogórę nabył kasztelan biecki i kanclerz wielki koronny Jan Osiecki, a w 1690 Nikodem Żaboklicki[11]. W 1771 roku majątek należała do Antoniego Granowskiego i jego żony Antoniny de domo Wolstein[11]. Po ostatnim rozbiorze Tarnogóra stała się własnością rządową. W 1807 r. Adam Czartoryski otrzymał od rządu austriackiego Tarnogórę w zamian za Siedlce. W 1808 roku sprzedał dobra Ignacemu Horodyskiemu[11]. W 1823 roku majątek nabył od niego Józef Czyżewski. Po nim dobra odziedziczył syn Franciszek, a dalej wnuk Władysław ożeniony z Marią Wisłocką primo voto Walicką. Ich syn Stanisław zmarł bezpotomnie zapisując dobra siostrzeńcom – dwie trzecie Władysławowi Smorczewskiemu i jedną trzecią Stanisławowi Skarbkowi. Smorczewski odkupił część dóbr od Skarbka. Od 1919 r. do 1944 r. majątek był własnością Smorczewskich[11].
W 1750 r. Żydzi zostali usunięci z miasta przez mieszczan na podstawie specjalnego przywileju. Przenieśli się oni na drugą stronę rzeki Wieprz, do znajdującej się tam osady – Izbicy, która stała się miastem na podstawie przywileju wyjednanego u króla przez starostę tarnogórskiego – Antoniego Granowskiego (herbu Leliwa)[12].
W latach 1830–1831 gen. Józef Czyżewski rozbudował pałac z parkiem z XIX-wiecznego dworu Tarnowskich. Pałac od 1945 r. służy jako budynek tutejszego liceum ogólnokształcącego.
Prawa miejskie Tarnogóra utraciła decyzją władz carskich z roku 1869 w ramach represji po powstaniu styczniowym[13]. Od 13 stycznia 1870 Izbica i Tarnogóra straciły status miast[13], i zostały osadami, które włączono do gminy Tarnogóra (uprzednio te miasta nie należały do gminy Tarnogóra). W 1870 r. siedzibę gminy przeniesiono do Izbicy[14].
W latach 1929–1954 samodzielna gmina, w której granicach znajdowała się także miejscowość gminna Izbica.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Ratusz z 2 poł. XVIII wieku
- Neogotycko-klasycystyczny pałac z parkiem z XIX wieku
- Kościół rzymskokatolicki pw. św. Zofii – murowany z cegły i kamienia, jednonawowy, wybudowany w 1544 r. z fundacji Jana Tarnowskiego. Wewnątrz zabytkowe rzeźby, obrazy oraz epitafia, związane z rodziną Czyżewskich, jednych z ostatnich właścicieli majątku Tarnogóra. Dzwonnica bramowa z 3 dzwonami.
- Cmentarz rzymskokatolicki z nagrobkami z XIX wieku
- Młyn wodny wzniesiony w latach 1881–1883
- W XIX wieku funkcjonował w Tarnogórze duży browar.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wieś Tarnogóra w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-02-20] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-20].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1294 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.
- ↑ Жерела до історії України-Руси. Том 07. Описи королівщин в землях руських XVI віку. Том 4. Люстрація 1570 р., Lwów 1903, s. 4.
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ a b c d e Rafał Smorczewski, Wojenny pomost Wspomnienia, 2009.
- ↑ Herbarz polski. T. VII. Cz. 1, s. 44.
- ↑ a b Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13) stycznia 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 465)
- ↑ APL. KGL, 1870: 31, k. 50
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Tarnogóra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 652.
- Tarnogóra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 185.
