Sobków

Sobków
	osada
	; Panorama Sobkowa
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	jędrzejowski
Gmina	Sobków
Liczba ludności (2020)	1038
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	28-305
Tablice rejestracyjne	TJE
SIMC	0270604
	Położenie na mapie gminy Sobków Sobków
	Położenie na mapie Polski Sobków
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Sobków
	Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego Sobków
	50°41′57″N 20°27′18″E/50,699167 20,455000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sobków – osada w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Sobków^[4]^[5]. Siedziba gminy Sobków. W latach 1563–1869 posiadał prawa miejskie. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś położona jest na lewym brzegu Nidy. Znajduje się częściowo w obszarze Doliny Nidy, częściowo zaś na Wzgórzach Sobkowsko-Korytnickich. Występują tu złoża wapieni jurajskich, wydobywanych w kamieniołomie położonym w północnej części miejscowości.

Sobków znajduje się około 12 km na północny wschód od Jędrzejowa. 3 km na północny zachód od miejscowości, w Sokołowie Dolnym, znajduje się stacja kolejowa Sobków na linii kolejowej nr 8 Warszawa Zachodnia – Kraków Główny.

W odległości kilku kilometrów od osady, w tym także w granicach gminy, biegnie Droga ekspresowa S7 oddana do użytku pod koniec 2018 roku^[6]. Najbliższym węzłem drogowym jest Węzeł Brzegi.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Założycielem miasta był Stanisław Sobek, starosta małogoski i podskarbi wielki koronny. Od jego nazwiska pochodzi nazwa miasta. Sobków powstał na gruntach wsi Nida w jednej części należących do rodziny Sobków, w drugiej do biskupów krakowskich. Przywilej lokacyjny wydał w 1563 król Zygmunt August. Przywilej zwalniał miasto od ceł wewnętrznych, ustanawiał targ i dwa jarmarki w roku. Zapewniał także mieszkańcom 15 lat wolnizny. Fundator Sobkowa wzniósł także, na gruntach Nidy Rytorskiej, zamek^[7]. Sobków wraz z zamkiem przeszedł na własność rodziny Drohojowskich, a później był kolejno własnością rodów: Wielopolskich, Sarbiewskich, Myszkowskich, a od 1725 Szaniawskich. Ci ostatni przebudowali zamek na pałac.

Rozwój miasta hamowało sąsiedztwo konkurencyjnych Chęcin i Jędrzejowa. W 1667 były tu zaledwie 32 domy oraz 270 mieszkańców (włącznie z dworem). W 1827 115 domów i 1003 mieszkańców. W 1869 Sobków utracił prawa miejskie. W czasie I wojny światowej w 1915 osada została doszczętnie spalona.

Podczas okupacji hitlerowskiej, wiosną 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 800 Żydów. We wrześniu 1942 zostali wywiezieni getta w Jędrzejowie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[8].

W 1960 Sobków zamieszkiwało około 600 osób.

Pod Sobkowem znaleziono pozostałości osady kultury łużyckiej sprzed 3,5 tysiąca lat, oraz kultury przeworskiej. Wśród znalezisk są m.in. cztery szydła, wisiorek, siekiera oraz liczący 2000 lat naparstek, prawdopodobnie najstarszy w Polsce i jeden z najstarszych w Europie.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Fortalicja sobkowska, wzniesiona na lewym brzegu rzeki w latach 1560–1570 przez Stanisława Sobka. Mury obwodowe mają kształt nieregularnego prostokąta z basztami na narożach. W obrębie murów znajduje się obszerny majdan, pośrodku którego ulokowany był pierwotny zamek Sobkowskich. Do murów przylegają zabudowania gospodarcze (obecnie mieści się w nich restauracja, pokoje gościnne, sale bankietowe i ekspozycje powozów i przedmiotów historycznych). Najlepiej zachowało się południowo-wschodnie skrzydło, gdzie znajduje się brama wjazdowa. Pierwotny zamek zastąpiony został przez wczesnoklasycystyczny pałac Szaniawskich. Powstał on w 1767 według projektu Francesco Placidiego. Obecnie znajduje się w stanie ruiny. Zachowała się zwrócona w stronę rzeki fasada główna, z czterema jońskimi kolumnami. Południowo-wschodnia elewacja boczna pochodzi z ok. 1800. Posiada ona ryzalit zwieńczony półkolistym tympanonem. Wypełniony on jest kartuszem stiukowym z rogami obfitości i girlandami. Znajdują się w nim również litery krajczego koronnego Stanisława Szaniawskiego oraz jego żony Anny z Kluszewskich.

Cały zespół fortalicji został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.159/1-4 z 29.06.1956, z 18.10.1956 i z 8.05.1971)^[9].

Obecnie zamek ma prywatnego właściciela i w zabudowaniach prowadzona jest działalność komercyjna (rozrywkowo-gastronomiczna), pod nazwą Zamek Rycerski w Sobkowie^[10].

Kościół parafialny pw. św. Stanisława, wzniesiony na początku lat 60. XVI wieku przez Stanisława Sobka z Sułowa jako zbór kalwiński^[11]^[12]. W latach 1561–1566 funkcję kaznodziei pełnił tu Jan Pokrzywnica. Ok. 1570 syn fundatora, Stanisław Sobek, przekazał świątynię kościołowi katolickiemu. Budowla wzniesiona została na planie krzyża. Do nawy przylegają dwie symetryczne kaplice boczne. Prezbiterium prostokątne, o takiej samej szerokości co nawa kościoła. Południowa kaplica nakryta jest sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Na parapecie chóru znajduje się późnobarokowy kartusz z herbami Topór i Junosza. Barokowy ołtarz główny z XVII w., ołtarze boczne z XVIII w. Ołtarz w północnej kaplicy pochodzi z 1582. W kościele znajduje się kilka barokowych obrazów oraz epitafia z XVIII i XIX w. Wśród nich epitafium Józefata Szaniawskiego z 1740 wykonane z czarnego marmuru. Ma ono formę barokowego kartusza z herbem Junosza. Kościół został uszkodzony w czasie II wojny światowej. Wyremontowano go w latach 1945–1946.

Kościół oraz dzwonnica z 1843 zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.158/1-2 z 18.10.1956, z 14.01.1957 i z 11.02.1967)^[9].

Pozostałości kirkutu, położone na południe od cmentarza parafialnego. Kirkut założono w drugiej połowie XVIII w. Ostatnie pochówki miały tu miejsce w latach 40. XX w.

Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.160 z 5.11.1990)^[9].

Młynosko, staw istniejący nieprzerwanie od kilkuset lat, wokół którego odkryto pozostałości prastarego osadnictwa. W jego zachodniej części znajdował się niegdyś młyn.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Parafia św. Stanisława w Sobkowie

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 125999
↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 6-7 [dostęp 2022-03-02]
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1167 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Decyzje dla wybranego odcinka drogi [online], autostrady.info.pl [dostęp 2019-06-11] .
↑ Borkiewicz i Linowski 1937 ↓, s. 47.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 315 .
↑ ^a ^b ^c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 11–12 [dostęp 2015-10-20] .
↑ Zamek Rycerski w Sobkowie. zameksobkow.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-02)]. – strona oficjalna [dostęp 2016-02-20]
↑ Merczyng H., Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1904, s. 74-75
↑ Kalina D., Dziedzictwo kulturowe gminy Sobków, [w:] Z dziejów Sobkowa. W 450. rocznicę nadania praw miejskich, Kielce 2013, s. 57-59

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Z dziejów Sobkowa. W 450. rocznicę nadania praw miejskich, Kielce 2013
Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław - Warszawa - Kraków, 1965-1967
MichałM. Jurecki MichałM., GrzegorzG. Matyja GrzegorzG., Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków: „Bezdroża”, 2004, ISBN 83-89676-16-8, OCLC 830623047 .
SewerynS. Borkiewicz SewerynS., ZygmuntZ. Linowski ZygmuntZ., Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce: Związek Ziemian w Jędrzejowie, 1937, s. 75 [dostęp 2019-06-19] .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Sobków (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 947 .
Sobków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 602 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 125999

[rap-2] Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 6-7 [dostęp 2022-03-02]

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1167 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-5] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[6] Decyzje dla wybranego odcinka drogi [online], autostrady.info.pl [dostęp 2019-06-11] .

[CITEREFBorkiewiczLinowski193747-7] Borkiewicz i Linowski 1937 ↓, s. 47.

[8] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 315 .

[zabytek-9] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 11–12 [dostęp 2015-10-20] .

[10] Zamek Rycerski w Sobkowie. zameksobkow.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-02)]. – strona oficjalna [dostęp 2016-02-20]

[11] Merczyng H., Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1904, s. 74-75

[12] Kalina D., Dziedzictwo kulturowe gminy Sobków, [w:] Z dziejów Sobkowa. W 450. rocznicę nadania praw miejskich, Kielce 2013, s. 57-59

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Wsie	Bizoręda Bizorędki Brzegi Brzegi Małe Brzeźno Choiny Chomentów Feliksówka Gajówka Jawór Karsy Korytnica Lipa Miąsowa Mokrsko Dolne Mokrsko Górne Mzurowa Niziny Nowe Kotlice Osowa Sobków Sokołów Dolny Sokołów Górny Staniowice Stare Kotlice Szczepanów Wierzbica Wólka Kawęcka Żerniki
Kolonie	Sobków-Nida
Integralne części wsi	Błonie Bugaj Chabasów Janów Kajtanów Kolonie Kresy Kurzaków Leflerówka Lipówka Łajzce Łazek Michalinówka Pećkelów Piaski Piekło Pod Kościołem Poduchowne Podworzec Półanki Popodlesie Przypuśnica Pusta Smugi Smyków Sobków-Przystanek Stok Ścięgna Wierzbica Górna Wymysłów Wyspa Zagórze Zakupniki Zielonki

Przynależność wojewódzka	gubernia kielecka (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–75)
Miasta	Jędrzejów (do 1870 i od 1916) Małogoszcz (do 1870) Sobków (do 1870) Wodzisław (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Brzegi (do 1954) Imielno (od 1973) Jędrzejów (Andrejew) (1870–1916) Jędrzejów (od 1973) Kozłów (do 1870) Lipa (do 1874) Małogoszcz (od 1870) Mierzwin (do 1954) Mstyczów (do 1954) Nagłowice Nawarzyce (do 1954) Oksa (od 1973) Prząsław (do 1954) Raków (do 1954) Sędziszów Słupia (← od 1947) Sobków Węgleszyn (do 1954) Wodzisław Złotniki (do 1954)
Gromady (1954–72)	Brzegi (1954–68) Brzeście (1954–72) Chomentów (1954–72) Cierno Żabieniec (1954–59) Deszno (1954–59) Dębska Wola (1954 →) Gniewięcin (1954–59) Imielno (1954–72) Jasionna (1954–61) Jędrzejów (1969–72) Klimontów (1954–61) Korytnica (1954–59) Kozłów (1954–72) Krzcięcice (1954–72) Lipno (1954–59) Lubcza (1954–55 →) Łukowa (1954–68 (→)) Łysaków (1954–68) Małogoszcz (1954–72) Miąsowa (1954–72) Mierzawa (1954–72) Mierzwin (1954–61) Mokrzko (Mokrsko Dolne) Motkowice (1954–68) Mstyczów (1954–72) Nagłowice (1954–72) Nawarzyce (1954–72) Obiechów (1954–59) Oksa (1954–72) Opatkowice (1954–72) Pawłowice (1954–59) Piotrkowice (1954–59) Podchojny (1954–68) Potok Wielki (1954–61) Prząsław (1954–72) Rakoszyn (1954–59) Raków (1954–72) Raszków (1954–59) Rożnica (1954–61) Sędowice (1954–55 →) Sędziszów (1954–72) Skroniów (1954–68) Słupia (1954–72) Sobków (1954–72) Strzeszkowice (1954–59) Tarnawa (1954–68) Trzciniec (1954–72) Tur (1954–55 →) Warzyn (1954–72) Węgleszyn (1954–72) Węgrzynów (1954–72) Wodzisław (1954–72) Wola Teserowa (1954–61) Zielonki (1954–59) Złotniki (1954–72) Żarczyce (1954–61)