Nowa Brzeźnica
| |||
| |||
| |||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo |  łódzkie
| ||
| Powiat | pajęczański | ||
| Gmina | Nowa Brzeźnica | ||
| Liczba ludności (2011) | 732 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 34 | ||
| Kod pocztowy | 98-331 | ||
| Tablice rejestracyjne | EPJ | ||
| SIMC | 0139643 | ||
Położenie na mapie gminy Nowa Brzeźnica   Nowa Brzeźnica | |||
Położenie na mapie Polski  Nowa Brzeźnica | |||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  Nowa Brzeźnica | |||
Położenie na mapie powiatu pajęczańskiego  Nowa Brzeźnica | |||
| 51°04′37″N 19°10′38″E/51,076944 19,177222 | |||
| Strona internetowa miejscowości | |||
Nowa Brzeźnica – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie pajęczańskim, w gminie Nowa Brzeźnica, nad Pisią.
Nowa Brzeźnica uzyskała lokację miejską w 1287 roku, zdegradowana w 1870 roku[1]. Brzeźnica była miastem królewskim w tenucie brzeźnickiej w powiecie radomszczańskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku[2]. Brzeźnica, miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie radomskim[3], obwodzie piotrkowskim województwa kaliskiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Nowa Brzeźnica.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1265 Leszek Czarny zezwolił zasadźcom Marcinowi i Przybysławowi na wykarczowanie 42 łanów brzeziny pod nową osadę obok starszej na trakcie handlowym z Rusi na Śląsk. W 1287 osada uzyskała prawa miejskie jako miasto królewskie przeniesione ze Starej Brzeźnicy. Wg kronikarza Janka z Czarnkowa król Kazimierz Wielki polecił zbudować w Brzeźnicy murowany zamek, który znajdował się pomiędzy przykościelnym cmentarzem a rzeką[5].
Na przełomie XIV i XV w. Nowa Brzeźnica przeżywała krótkotrwały rozkwit gospodarczy. W 1417 r. król Władysław Jagiełło ufundował tu murowany kościół parafialny, którego relikt (w postaci gotyckiej dzwonnicy) można odnaleźć do dziś w bryle obecnej świątyni. W 1459 r. miasteczko wystawiło 15 zbrojnych na wojnę pruską. Zachowana spora lista zwolnień z opłat celnych świadczy, że mieszkańcy w dużym stopniu zajmowali się handlem. W 1564 r. było tu 4 rzeźników, 9 szewców, 9 piekarek, 2 karczmy i 2 młyny. Miasto miało przywilej na 4 jarmarki. W 1563 r. podatek zapłaciło 32 rzemieślników. W pierwszej połowie XVII wieku miasto ucierpiało od epidemii i klęski głodowej, która w ciągu jednego roku spowodowała śmierć 90 mieszkańców. We wrześniu 1665 r., tuż przed klęską swych wojsk podczas starcia z rokoszaninem Jerzym Lubomirskim, w Nowej Brzeźnicy przebywał król Jan Kazimierz. W 1717 r. Sejm Rzeczypospolitej przekazał tutejsze starostwo niegrodowe klasztorowi ojców Paulinów z Częstochowy. Dochody z dóbr przeznaczano na pokrycie kosztów utrzymania twierdzy na Jasnej Górze.
Rozwój miasteczka zahamowały w XVII i w pocz. XVIII w. liczne pożary, epidemie oraz przemarsze wrogich wojsk. Pożar w 1727 r. pochłonął 70 domów, następny w 1790 r. strawił większą część zabudowań miejskich. Ostatecznie w 1868 r., pod pretekstem udziału mieszkańców w powstaniach 1830-31 i 1863-4 Nowa Brzeźnica, podobnie jak wiele innych miasteczek ziemi łódzkiej utraciła prawa miejskie i do dzisiaj pozostaje wsią.
W 1904 r. przy rynku zbudowano kościół neogotycki, a w jego mury wkomponowano wieżę z dawnego kościoła. W 500. rocznicę śmierci Jana Długosza wmurowano na kościele pamiątkową tablicę. Do drugiej wojny światowej znaczny odsetek mieszkańców stanowili Żydzi (w 1921 r. 406 osób – 21%).
We wrześniu 1939 r. dowódca Wołyńskiej Brygady Kawalerii płk dypl. Julian Filipowicz po bitwie pod Mokrą wyznaczył Brzeźnicę na miejsce koncentracji swoich oddziałów.
W 1939 r. Niemcy wcielili miejscowość w granice Rzeszy, a jej nazwę zmieniono potem na Berntal. W 1942 r. brzeźniccy Żydzi wywiezieni zostali do getta w Pajęcznie, a następnie wymordowani. Wojska radzieckie zajęły Nową Brzeźnicę wieczorem 18 stycznia 1945 r.
Na cmentarzu (przy drodze do Łasku) znajdują się groby 12 ułanów wymienionych z nazwiska i 14 nieznanych oraz dwa duże groby żołnierskie z I wojny światowej.
W dniu 18 V 1987 roku podczas uroczyści 700 lecia istnienia przed budynkiem Urzędu Gminy odsłonięto pomnik z popiersiem Jana Długosza.
Transport[edytuj | edytuj kod]
Przez miejscowość przebiega:
- droga krajowa nr 42 relacji Kluczbork – Działoszyn - Pajęczno - Nowa Brzeźnica – Radomsko - Starachowice
- droga wojewódzka nr 483 relacji Łask – Nowa Brzeźnica – Częstochowa
- linia kolejowa nr 146 Częstochowa Wyczerpy – Chorzew Siemkowice na której znajduje się stacja kolejowa Brzeźnica nad Wartą .
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
W Nowej Brzeźnicy działa: Zespół Szkolno-Przedszkolny oraz Gimnazjum.
Związani z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- Leszek Czarny - książę sieradzki, założyciel Nowej Brzeźnicy
Urodzeni w Nowej Brzeźnicy[edytuj | edytuj kod]
- Jan Długosz - wielki polski kronikarz, historyk oraz dyplomata.
- Juliusz Łuciuk – polski kompozytor.
Starostowie brzeźniccy[edytuj | edytuj kod]
- Jan Długosz z Niedzielska
- Adam Kurozwęcki
- Andrzej Męciński
- Wojciech Kazimierz Męciński
- Aleksander Płaza
- Jan Spytek Tarnowski
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- neogotycki kościół pw. św. Jana Chrzciciela (w miejscu gotyckiego ufundowanego w 1417 r. przez króla Władysława Jagiełłę, z zachowaną w bryle gotycką dzwonnicą)
- Plebania z 1884,
- Cmentarz grzebalny z początku XIX wieku
- miejsce po zamku (przed 1535) i późniejszych dworach starostów,
- pomnik Jana Długosza przed Urzędem Gminy (1987).
Przemysł[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Nowej Brzeźnicy znajduje się jeden z sześciu w Polsce Terminali Gazu Płynnego należący do Orlen Gaz. Ponadto działa tu również Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Tartak, trzy zakłady kamieniarskie, dwie hurtownie budowlane, dwie apteki, piekarnia, 4 markety spożywcze (min. Dino, Lewiatan).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Brzeźnica nad Wartą
- Parafia św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
- Synagoga w Nowej Brzeźnicy
- Dekanat Brzeźnica nad Wartą
- Kościół św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
- Gromada Brzeźnica Nowa
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54-55.
- ↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.
- ↑ tak dawniej nazywano powiat radomszczański
- ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 46.
- ↑ Wyborcza.pl, czestochowa.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-25].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Nowa Brzeźnica
- Brzeźnica (1) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.
| ||||||||||||||
|
