Nowa Brzeźnica

Nowa Brzeźnica
	wieś
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	pajęczański
Gmina	Nowa Brzeźnica
Liczba ludności (2022)	629
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	98-331
Tablice rejestracyjne	EPJ
SIMC	0139643
	Położenie na mapie gminy Nowa Brzeźnica Nowa Brzeźnica
	Położenie na mapie Polski Nowa Brzeźnica
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Nowa Brzeźnica
	Położenie na mapie powiatu pajęczańskiego Nowa Brzeźnica
	51°04′37″N 19°10′38″E/51,076944 19,177222
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Nowa Brzeźnica – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie pajęczańskim, w gminie Nowa Brzeźnica, nad Pisią. Siedziba gminy Nowa Brzeźnica. Dawniej miasto; uzyskała lokację miejską w 1287 roku, zdegradowana w 1870 roku^[3]. W końcu XVI wieku jako miasto królewskie położone było w tenucie brzeźnickiej w powiecie radomszczańskim województwa sieradzkiego^[4]. W 1827 roku jako miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w powiecie radomskim^[5], obwodzie piotrkowskim województwa kaliskiego^[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W 1265 Leszek Czarny zezwolił zasadźcom Marcinowi i Przybysławowi na wykarczowanie 42 łanów brzeziny pod nową osadę obok starszej na trakcie handlowym z Rusi na Śląsk. W 1287 osada uzyskała prawa miejskie jako miasto królewskie przeniesione ze Starej Brzeźnicy. Wg kronikarza Janka z Czarnkowa król Kazimierz Wielki polecił zbudować w Brzeźnicy murowany zamek, który znajdował się pomiędzy przykościelnym cmentarzem a rzeką^[7].

Na przełomie XIV i XV w. Nowa Brzeźnica przeżywała krótkotrwały rozkwit gospodarczy. W 1417 r. król Władysław Jagiełło ufundował tu murowany kościół parafialny, którego relikt (w postaci gotyckiej dzwonnicy) można odnaleźć do dziś w bryle obecnej świątyni. W 1459 r. miasteczko wystawiło 15 zbrojnych na wojnę pruską. Zachowana spora lista zwolnień z opłat celnych świadczy, że mieszkańcy w dużym stopniu zajmowali się handlem. W 1564 r. było tu 4 rzeźników, 9 szewców, 9 piekarek, 2 karczmy i 2 młyny. Miasto miało przywilej na 4 jarmarki. W 1563 r. podatek zapłaciło 32 rzemieślników. W pierwszej połowie XVII wieku miasto ucierpiało od epidemii i klęski głodowej, która w ciągu jednego roku spowodowała śmierć 90 mieszkańców. We wrześniu 1665 r., tuż przed klęską swych wojsk podczas starcia z rokoszaninem Jerzym Lubomirskim, w Nowej Brzeźnicy przebywał król Jan Kazimierz. W 1717 r. Sejm Rzeczypospolitej przekazał tutejsze starostwo niegrodowe klasztorowi ojców Paulinów z Częstochowy. Dochody z dóbr przeznaczano na pokrycie kosztów utrzymania twierdzy na Jasnej Górze.

Rozwój miasteczka zahamowały w XVII i w pocz. XVIII w. liczne pożary, epidemie oraz przemarsze wrogich wojsk. Pożar w 1727 r. pochłonął 70 domów, następny w 1790 r. strawił większą część zabudowań miejskich. Ostatecznie w 1868 r., pod pretekstem udziału mieszkańców w powstaniach 1830-31 i 1863-64 Nowa Brzeźnica, podobnie jak wiele innych miasteczek ziemi łódzkiej, utraciła prawa miejskie i do dzisiaj pozostaje wsią.

W 1904 r. przy rynku zbudowano kościół neogotycki, a w jego mury wkomponowano wieżę z dawnego kościoła. W 500. rocznicę śmierci Jana Długosza wmurowano na kościele pamiątkową tablicę. Do drugiej wojny światowej znaczny odsetek mieszkańców stanowili Żydzi (w 1921 r. 406 osób – 21%).

We wrześniu 1939 r. dowódca Wołyńskiej Brygady Kawalerii płk dypl. Julian Filipowicz po bitwie pod Mokrą wyznaczył Brzeźnicę na miejsce koncentracji swoich oddziałów.

W 1939 r. Niemcy wcielili miejscowość w granice Rzeszy, a jej nazwę zmieniono potem na Berntal. W 1942 r. brzeźniccy Żydzi wywiezieni zostali do getta w Pajęcznie, a następnie wymordowani. Wojska radzieckie zajęły Nową Brzeźnicę wieczorem 18 stycznia 1945 r.

Na cmentarzu (przy drodze do Łasku) znajdują się groby 12 ułanów wymienionych z nazwiska i 14 nieznanych oraz dwa duże groby żołnierskie z I wojny światowej.

18 maja 1987 roku podczas uroczyści 700 lecia istnienia przed budynkiem Urzędu Gminy odsłonięto pomnik z popiersiem Jana Długosza.

Przemysł[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Nowej Brzeźnicy znajduje się jeden z sześciu w Polsce Terminali Gazu Płynnego należący do Orlen Gaz. Ponadto działa tu również Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Tartak, trzy zakłady kamieniarskie, dwie hurtownie budowlane, dwie apteki, piekarnia, 4 markety spożywcze (min. Dino, Lewiatan).

Transport[edytuj | edytuj kod]

Przez miejscowość przebiega:

droga krajowa nr 42 relacji Kluczbork – Działoszyn – Pajęczno – Nowa Brzeźnica – Radomsko – Starachowice
droga wojewódzka nr 483 relacji Łask – Nowa Brzeźnica – Częstochowa
linia kolejowa nr 146 (Częstochowa) Wyczerpy – Chorzew Siemkowice na której znajduje się stacja kolejowa Brzeźnica nad Wartą.

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

W Nowej Brzeźnicy działa: Zespół Szkolno-Przedszkolny oraz Gimnazjum.

Religia[edytuj | edytuj kod]

Związani z miejscowością[edytuj | edytuj kod]

Leszek Czarny – książę sieradzki, założyciel Nowej Brzeźnicy

Urodzeni w Nowej Brzeźnicy[edytuj | edytuj kod]

Jan Długosz – polski kronikarz, historyk oraz dyplomata.
Juliusz Łuciuk – polski kompozytor.

Starostowie brzeźniccy[edytuj | edytuj kod]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

neogotycki kościół pw. św. Jana Chrzciciela (w miejscu gotyckiego ufundowanego w 1417 r. przez króla Władysława Jagiełłę, z zachowaną w bryle gotycką dzwonnicą)
Plebania z 1884,
Cmentarz grzebalny z początku XIX wieku
miejsce po zamku (przed 1535) i późniejszych dworach starostów,
pomnik Jana Długosza przed Urzędem Gminy (1987).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 826 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54-55.
↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.
↑ tak dawniej nazywano powiat radomszczański
↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 46.
↑ Wyborcza.pl, czestochowa.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-25] .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Nowa Brzeźnica
Brzeźnica 1), osiedle, powiat noworadomski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 411 .
Brzeźnica 1.) osiedle, powiat noworadomski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 247 .

[1] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 826 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[3] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54-55.

[4] Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.

[5] tak dawniej nazywano powiat radomszczański

[6] Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 46.

[7] Wyborcza.pl, czestochowa.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-25] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Siedziba gminy	Nowa Brzeźnica
Wsie	Dubidze Dworszowice Kościelne Gojsc Konstantynów Kruplin Radomszczański Kuźnica Łążek Nowa Brzeźnica Orczuchy Płaczki Prusicko Stara Brzeźnica Stoczki Trzebca Wólka Prusicka
Kolonie	Dubidze-Kolonia Dworszowice Kościelne-Kolonia Jedle Kolonia Gidelska Kruplin Poduchowny Pieńki Dworszowskie Puchy Rzędowie Ważne Młyny Wierzba Zapole
Osady	Grzybowiec Janów Kaflarnia
Osady leśne	Gajówka Prusicko Łążek
Integralne cz. miejscowości	Borowiec Janów (Dubidze) Kruplin Średni Kruplin-Barbarówka Kruplin-Gajówka Kruplin-Parcela Kruplin-Piaski Madera Miroszowy Moczydła Pieńki Dubidzkie Płaszczyzna Rybaki Staw Ważne Młyny (Stara Brzeźnica) Wierzba (Wólka Prusicka) Zimna Woda Zychy

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) woj. łódzkie (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Brzeźnica (do 1870) Koniecpol (do 1870 i 1927–59 →) Pajęczno (do 1870) Pławno (do 1870) Radomsko*
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Borowno (do 1868) Borzykowa (do 1868) Brudzice (do 1954) Brzeźnica (1877–1954) Dąbrowa Zielona Dmenin (1868–1954) Dobryszyce Dworszowice (do 1877) Dziepułć (do 1868) Garnek (do 1954) Gidle Gomunice (od 1973) Gosławice (do 1954) Kłomnice (od 1948) Kobiele (Wielkie) Kodrąb (od 1973) Konary (do 1953) Koniecpol (do 1954) Kruszyna Lgota Wielka (od 1973) Ładzice (od 1953) Maluszyn (do 1954) Masłowice Pajęczno (do 1954) Pławno (1927–54) Prusicko (do 1874) Przerąb (do 1954) Radomsk(o) (1867-1914, 1919-54 i od 1973) Radziechowice (do 1953) Rudniki (1916-19) Rząśnia (do 1954) Rzeki (do 1947) Stobiecko Miejskie (1914-19) Sulmierzyce (do 1954) Smotryszów (do 1868) Wielgomłyny Zamoście (do 1954) Zawada (1953–54) Żytno
Gromady (1954–72)	Bartodzieje Bankowe (1954–61) Bąkowa Góra (1954–72) Biała (1954–55 →) Bogumiłowice (1954–55 →) Borowno (1954–57 →) Borzykowa (1954–72) Brudzice (1954–59) Brzeźnica Nowa (1954–55 →) Chorzenice (1954–55 →) Chrzanowice (1954–68) Cielętniki (1954–68) Ciężkowice (1954–61) Dąbrowa Zielona (1954–72) Dmenin (1954–72) Dobryszyce (1954–72) Dubidze (1954–55 →) Dworszowice Pakoszowe (1954–55 →) Gajęcice (1954–55 →) Garnek (1954–72) Gidle (1954–72) Gomunice (1954–72) Gosławice (1954–72) Huta Drewniana (1954–59) Jedlno Poduchowne (1954–72) Kietlin (1954–61) Kłomnice (1954–72) Kobiele Wielkie (1954–72) Kodrąb (1954–72) Koniecpol (1959 →) Koniecpol Stary (1954–58) Konstantynów (1954–55 →) Kraszewice (1954–68) Kruszyna (1954–72) Krzemieniewice (1954–61) Krzętów (1954–59) Lgota Wielka (1954–72) Ładzice (1954–72) Łęg (1954–57) Łysiny (1954–58) Makowiska (1954–55 →) Maluszyn (1954–72) Masłowice (1954–72) Okołowice (1954–58) Orzechów (1954–58) Pacierzów (1954–57) Pajęczno (1954–55 →) Piaski (1954–57) Pławno (1954–72) Płoszów (1954–61) Prusicko (1954–55 →) Przerąb (1954–72) Radomsko (1961–72) Rząśnia (1954–55 →) Rzejowice (1954–72) Rzerzęczyca / Rzerzęczyce (1954–72) Silnica (1954–58) Silniczka (1954–58) Skrzydlów (1954–61) Soborzyce (1954–68) Sokola Góra (1954–68) Stobiecko Miejskie (1954–61) Stróża (1954–55 →) Strzałków (1954–72) Sulmierzyce (1954–55 →) Teklinów (1954–72) Wielgomłyny (1954–72) Wiewiec (1954–55 →) Wistka (1954–55 →) Witkowice (1954–61) Włynice (1954–57) Wola Blakowa (1954–59) Wólka Prusicka (1954–55 →) Zagórze (1954–68) Zakrzówek (1954–72) Zamoście (1954–55 →) Zawada (1954–72) Żytno (1954–72)
Legenda	do 1922 Nowo–Radomsk