Raków (powiat kielecki)

Raków
	wieś
	; Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	kielecki
Gmina	Raków
Liczba ludności (2020)	1030
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	26-035
Tablice rejestracyjne	TKI
SIMC	0265879
	Położenie na mapie gminy Raków Raków
	Położenie na mapie Polski Raków
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Raków
	Położenie na mapie powiatu kieleckiego Raków
	50°40′34″N 21°02′33″E/50,676111 21,042500
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Raków – wieś w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w gminie Raków^[5]. Siedziba gminy Raków. Do końca 2015 roku była osadą^[4]^[5]. Dawniej miasto. W latach 70. XVI wieku Raków był miastem prywatnym położonym w powiecie wiślickim województwa sandomierskiego, własność kasztelana Jana Sienieńskiego^[6]. W latach 1975–1998 w województwie kieleckim.

Raków jest położony nad rzeką Czarną przy zalewie Chańcza w kierunku południowo-wschodnim od Kielc, w odległości 15 km na północny zachód od Staszowa.

Przez wieś przechodzi szlak turystyczny z Szydłowa do Widełek.

W XVII wieku ważny ośrodek ruchu braci polskich.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Miasto Raków założył w 1569 roku kasztelan żarnowski Jan Sienieński, członek wspólnoty braci polskich, ogłaszając w nim tolerancję religijną, oraz wszystkim wyrażającym chęć zamieszkania w mieście zwolnienie z podatków^[7]

Nazwa miejscowości pochodzi od rodowego herbu Warnia, (inaczej: Rak), którym pieczętowała się Jadwiga Gnoińska, żona Jan Sienieńskiego.

Raków w krótkim czasie stał się centrum życia braci polskich mieszkających w Polsce, jako że założyciele miasta byli wyznawcami ruchu reformatorskiego. Pod koniec XVI wieku założono drukarnię braci polskich. Na początku XVII wieku wybrano Raków na ośrodek organizacyjny zboru braci polskich. Miasto szybko się rozwijało. Powstał w tym czasie przemysł tkacki, papierniczy, garncarski i browarniczy. Wybudowano także okazały ratusz i most na Czarnej^[8].

W latach 1602–1638 funkcjonowała w Rakowie Akademia Rakowska o międzynarodowej sławie, gdzie nauczanie prowadzono w oparciu o własne podręczniki, autorstwa wykładających w szkole profesorów.

W wyniku nasilającej się kontrreformacji, pod pretekstem zniszczenia przydrożnego krzyża przez młodzież braci polskich, 19 kwietnia 1638 roku sąd królewski zakazał dalszej działalności rakowskiego zboru, w tym także drukarni i szkoły oraz skazał na banicję nauczycieli^[9]. Po wygnaniu braci polskich miasto podupadło i opustoszało. Jego rangi nie przywróciło ufundowanie przez biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika kościoła. W 1641 roku biskup osadził w Rakowie reformatów. Ich zadaniem było szerzenie katolicyzmu wśród pozostałych w mieście braci polskich i ich zwolenników. Zakonnicy opuścili miasto około 1649 roku. Pod koniec XVII wieku miasto liczyło 700 mieszkańców.

Po III rozbiorze Polski Raków znalazł się początkowo pod zaborem austriackim, potem rosyjskim. W 1820 roku Raków miał 926 mieszkańców, w 1864 roku liczba ich wzrosła do 2007, przy czym znaczną część stanowiła ludność żydowska^[9]. Od początku XVII wieku działała w Rakowie drewniana synagoga^[10], zniszczona podczas II wojny światowej i już nieodbudowana. W 1869 roku Raków, jak wiele innych polskich miast, w wyniku reformy carskiej utracił prawa miejskie.

Podczas okupacji hitlerowskiej, wiosną 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1700 Żydów. W grudniu 1942 zostali wywiezieni getta w Chmielniku, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[11].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Układ urbanistyczny i zespół zabudowy małomiasteczkowej, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.453 z 28.04.1984)^[12].
Zespół kościoła parafialnego (nr rej.: A.454/1-3 z 2.10.1956, z 12.04.1957 i z 21.06.1967)^[12]:
- Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy z lat 1640–1650, przebudowany w 1947 roku,
- Dzwonnica z pierwszej połowy XVIII wieku,
- Dom ministra ariańskiego z przełomu XVI / XVII wieku.
Poreformacki kościół pw. św. Anny z 1641 roku, przebudowany w XVIII wieku (nr rej.: A.455 z 5.10.1956 i z 21.06.1967)^[12]
Dom ariański (braci polskich) zwany także Domem wójta z przełomu XVI / XVII wieku (nr rej.: 508 z 18.09.1957 oraz 456 z 15.04.1967)^[12]
Domy z przełomu XVI i XVII wieku; w niektórych zachowane izby sklepione kolebkowo z lunetami – Pl. Wolności 17 (bar „Arianka”) oraz Pl. Wolności 18 (sklep art. przemysłowe)^[13].
Luterska Górka – cmentarz braci polskich z XVI – XVII wieku.

Kościół św. Trójcy
Dom ariański
Kościół św. Anny

Sport[edytuj | edytuj kod]

W Rakowie działa klub piłki nożnej, GTS Raków, występujący w sezonie 2022/23 w B klasie, w Grupie Sandomierz^[14].

Osoby związane z Rakowem[edytuj | edytuj kod]

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Rakowem.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 114614
↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 6 [dostęp 2022-03-21]
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1072 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ ^a ^b Dz.U. z 2015 r. poz. 2277
↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 108.
↑ Artur Gołaszewski: Bracia Polscy zwani Arianami. Gdańsk: Wydawnictwo Wimana, 2018, s. 200. ISBN 978-83-943149-4-1.
↑ Raków (6), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 507 .
↑ ^a ^b StanisławS. Cynarski StanisławS. (red.), Raków ognisko ariznizmu, Kraków: PWN, 1968 .
↑ S.S. Malanowicz S.S., Zabudowa miasta Rakowa, [w:] StanisławS. Cynarski (red.), Raków ognisko arianizmu, Kraków 1968, s. 16 .
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 298 .
↑ ^a ^b ^c ^d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 30 [dostęp 2015-11-13] .
↑ Ryszard Kuc: Serwis internetowy Gminy Szydłów. [dostęp 2009-09-06]. (pol.).
↑ Portal 90minut.pl

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Raków (6), łac. Rakovia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 507 ., s. 507—508.
Archiwalne zdjęcia związane z miejscowością w bibliotece Polona

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 114614

[rap-2] Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 6 [dostęp 2022-03-21]

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1072 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[rozp-5] Dz.U. z 2015 r. poz. 2277

[wojewodztwo-6] Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 108.

[aria-7] Artur Gołaszewski: Bracia Polscy zwani Arianami. Gdańsk: Wydawnictwo Wimana, 2018, s. 200. ISBN 978-83-943149-4-1.

[SgKP-8] Raków (6), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 507 .

[arian-9] StanisławS. Cynarski StanisławS. (red.), Raków ognisko ariznizmu, Kraków: PWN, 1968 .

[malanowicz-10] S.S. Malanowicz S.S., Zabudowa miasta Rakowa, [w:] StanisławS. Cynarski (red.), Raków ognisko arianizmu, Kraków 1968, s. 16 .

[11] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 298 .

[zabytek-12] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 30 [dostęp 2015-11-13] .

[szydlow-13] Ryszard Kuc: Serwis internetowy Gminy Szydłów. [dostęp 2009-09-06]. (pol.).

[skarb-14] Portal 90minut.pl

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Wsie	Bardo Celiny Chańcza Drogowle Dębno Głuchów Głuchów-Lasy Jamno Korzenno Koziel Lipiny Mędrów Nowa Huta Ociesęki Papiernia Pągowiec Pułaczów Radostów Raków Rakówka Rembów Smyków Szumsko Szumsko-Kolonia Wola Wąkopna Wólka Pokłonna Zalesie Życiny
Osada leśna	Kajetanów
Integralne części wsi	Antoniów Arkuszów Bardo Dolne Bardo Górne Błonie Choiny Radostowskie Czarna Dąbrówka Dwór Fąfara Folwark Górki Górki Radostowskie Grabiec Granice Grodno Grunwaldów Igrzycznia Jedlonka Józefów Rakowski Kierdony Kinia Kresy Krośle Krzemionka Laski Leonów Lipica Łapigrosz Łysa Góra Madeje Marianów Mocha Modrzewie Modrzewina Mokradle (Ociesęki) Mokradle (Wólka Pokłonna) Nowa Wieś (Lipiny) Nowa Wieś (Ociesęki) Nowe Zalesie Nowiny Nowy Rembów Olszownica Pastwiska Piaski Pod Klamką Pod Łąkami Podgórze Podgrodzie Podkorzenno Podlesie Podsadkowie Podwale Podwąsosie Podzalesie Poręba Przedmieście-Radostów Przymiarek Przymiarki Psikora Rakówki Rogatka Ruda Skrzynki Stara Huta Stara Wieś Stare Zalesie Stary Rembów Stawki Stawy Sterczyzna Ugory Wąkopy Wilcza Góra Wiszowiec Wólka Zagórze (Bardo) Zagórze (Nowa Huta) Zapole

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–75)
Miasta	Ćmielów (do 1870 i od 1962) Denków (do 1870) Gliniany (do 1870) Iwaniska (do 1870) Kunów (do 1870) Lasocin (do 1870) Łagów (do 1870) Opatów Ostrowiec (Świętokrzyski) (do 1951 →) Ożarów (do 1870) Raków (do 1870) Słupia Nowa (do 1870) Waśniów (do 1870)
Osiedla (1954–72)	Ćmielów (do 1962)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Baćkowice Baszowice (do 1870) Bodzechów Boksyce (do 1954) Częstocice (do 1954) Czyżów (Szlachecki) (do 1954) Ćmielów (od 1870) Dębno (do 1870) Gęsice (do 1954) Grzegorzowice (do 1954) Iwaniska Jakubowice (do 1870) Julianów (do 1954) Krzczonowice (do 1870) Kunów (od 1870) Lasocin (1870–1954) Łagów Malkowice (do 1954) Modliborzyce (do 1954) Nietulisko (do 1870) Nos(k)ów (do 1870) Opatów Ożarów (od 1870) Piórków (do 1954) Rembów (do 1954) Ruda Kościelna (do 1954) Sadowie Słupia Nowa (1870–87 →) Szewna (od 1973) Waśniów (od 1870) Wojciechowice
Gromady (1954–72)	Baćkowice (1954–72) Bardo (1954–68) Bidziny (1954–72) Biskupice (1954–72) Bodzechów (1954–72) Bogusławice (1961–72) Boleszyn (1954–61) Boria (1954–72) Brzezie (1954–58) Brzozowa (1954–59) Brzóstowa (1954–61) Bukowie (1954–61) Chmielów (1954–72) Chocimów (1961–68) Cząstków (1954–61 (→)) Czyżów Szlachecki (1954–61 →) Ćmielów (1954) Ćmielów (1961–72) Dębno (1954–59) Dębowa Wola (1961–72) Garbowiec (1954–61) Gęsice (1954–59) Gierczyce (1954–72) Gliniany (1954–61) Grocholice (1954–61) Iwaniska (1954–72) Jakubowice (1954–61 →) Janik (1954–58) Janików (1954–72) Janowice (1954–61) Jędrzejowice (1954–72) Julianów (1954–59) Jurkowice (1954–68) Karwów (1954–56) Kobylany (1954–72) Kornacice (1954–61) Kunów (1954–72) Lasocin (1954–72) Linów (1954–61 →) Łagów (1954–72) Marianów (1954–68) Miłkowska Karczma (1954–61) Miłków (1954–59) Miłoszowice (1954 →) Modliborzyce (1954–72) Momina (1954–72) Niedźwiedź (1954–55 →) Nieskurzów (1954–58) Nietulisko (1954–68) Oficjałów (1956–61) Opatów (1961–72) Ożarów (1954–72) Piórków (1954–72) Płucki (1954–58) Podszkodzie (1954–59) Przepaść (1954–59) Przepiórów (1961–72) Przeuszyn (1954–72) Raków (1954–72 (→)) Rembów (1954–59) Ruda Kościelna (1954–61) Sadowie (1954–72) Sarnia Zwola (1954–72) Sarnówek (1954–61) Słupia Nadbrzeżna (1954–72) Słupia Stara (1954–68) Sobótka (1954–61 (→)) Staw Kunowski (1954–59 (→)) Stobiec (1954–59) Stodoły (1954–59) Sudół (1954–59) Szewna (1954–72) Szumsko (1954–72) Ujazd (1954–59) Waśniów (1954–72) Wojciechowice (1954–72) Wola Malkowska (1954 →) Wólka Lipowa (1954–72) Wszachów (1954–58) Zbelutka / Nowa Zbelutka (1954–72) Złota Woda (1954–59) Zwola (1954–58)