Linia kolejowa nr 274
Linia kolejowa nr 274 – linia kolejowa łącząca stację Wrocław Świebodzki ze stacją Zgorzelec / Görlitz i dalej prowadząca do Drezna, stanowi oś północ – południe Śląskiej Kolei Górskiej (niem. Schlesische Gebirgsbahn) – sieci linii kolejowych wybudowanych w trudnym terenie górskim Dolnego Śląska przez koleje pruskie KPEV. Linia Wrocław – Zgorzelec była jedną z pierwszych w Europie zelektryfikowanych linii kolejowych (w latach 1916-1928). Sieć trakcyjna została zdemontowana pod koniec II wojny światowej, ponowna elektryfikacja odcinka z Wrocławia została przeprowadzona w 1965 roku.
Historia
Budowa
Z inicjatywy G.H. Ruffera w marcu 1837 powstał komitet budowy linii kolejowej z Wrocławia do Wałbrzycha. Planowana budowa linii miała ułatwić zbyt wytwarzanych w Wałbrzychu i okolicach towarów – zarówno na lokalnym rynku wrocławskim jak i ekspediowanych z wrocławskich portów rzecznych. Powstałe Towarzystwo Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzkiej (niem. BFE – Breslau-Schweidnitz-Freiburger Eisenbahngeseltschaft) doprowadziło do uruchomienia linii Wrocław Świebodzki – Świebodzice 29 października 1843.
W roku 1844 liczącą 58 kilometrów linię pokonywały 3 (w lecie) lub 2 (zimą) pary pociągów, wyruszające równocześnie z obu krańców jednotorowej linii i mijające się w Imbramowicach. W związku z rozwojem towarowego transportu kolejowego, celem uniknięcia kosztownych i uciążliwych przeładunków towarów na stacjach krańcowych w roku 1847 wybudowano połączenie, umożliwiające przejazd pociągów z linii świebodzkiej na wrocławski Dworzec Główny i dalej trasą Kolei Górnośląskiej do Opola.
W 1851 roku linia została przedłużona do Wałbrzycha. W 1862 roku podjęto decyzję o budowie połączenia Zgorzelec – Wałbrzych – Międzylesie. Planowana linia kolejowa miała stanowić fragment linii kolejowej Berlin – Wiedeń, a także przyczynić się do rozwoju podupadającego przemysłu włókienniczego i wydobywczego w regionie Wałbrzycha, Jeleniej Góry i Kamiennej Góry. Projekt został ukończony w 1867 roku.
Elektryfikacja
Od roku 1899 prowadzono w Niemczech studia nad elektryfikacją linii kolejowych. W roku 1908 Ministerstwo Robót Publicznych opracowało plan elektryfikacji linii w „trójkącie saksońskim” (Halle – Magdeburg – Leipzig) oraz odcinka Lubań Śląski – Jaworzyna Śląska wraz z odgałęzieniami. Wybór tej linii kolejowej do pionierskich prac elektryfikacyjnych był uzasadniany niską efektywnością stosowanej trakcji parowej wynikającą z trudnego profilu linii, ciężkich warunków zimowych oraz niewielkich odległości pomiędzy stacjami (średnio 5 km). Do prowadzenia, mających eksperymentalny charakter, prac elektryfikacyjnych zachęcała też mała liczba przewozów oraz niewielkie znaczenie strategiczne linii. Do elektryfikacji wybrano prąd przemienny jednofazowy o napięciu 15 kV i częstotliwości 16⅔ Hz. 30 czerwca 1911 Sejm pruski zaakceptował projekt elektryfikacji linii i przyznał gwarancje kredytowe pod warunkiem utrzymania rezerwy parowozów na wypadek kłopotów z eksploatacją trakcji elektrycznej. W latach 1912-1914 zbudowano na użytek kolei elektrownię cieplną w Ścinawce, a w 1913 przeprowadzono pierwsze próby z wykorzystaniem trakcji elektrycznej na 3 kilometrowym odcinku koło Jakuszyc (obecnie fragment linii 311 Jelenia Góra – Szklarska Poręba – Harrachov). W czerwcu 1914 roku zelektryfikowano blisko 35 kilometrowy odcinek linii z Wałbrzycha do Meziměstí (obecnie częściowo rozebrana linia 291).
Z uwagi na wybuch I wojny światowej i kryzys powojenny projekt elektryfikacji był realizowany znacznie dłużej niż początkowo planowano i trwał do 1928 roku:
| Odcinek (niem.) | Odcinek (pol.) | Obecne oznaczenie linii | Data ukończenia elektryfikacji | Długość | Wykonawca |
|---|---|---|---|---|---|
| Niedersalzbrunn-Halbstadt | Wałbrzych Szczawienko-Meziměstí (CZ) | 291 | 1 czerwca 1914 | 34,5 km | AEG |
| Freiburg-Niedersalzbrunn-Gottesberg | Świebodzice-Wałbrzych Szczawienko-Boguszów Gorce | 274 | 1 stycznia 1916 | 28 km | AEG |
| Königszelt-Freiburg | Jaworzyna Śląska-Świebodzice | 274 | 1 kwietnia 1917 | 10 km | AEG |
| Gottesberg-Ruhbank | Boguszów Gorce-Sędzisław | 274 | 22 października 1919 | 13,3 km | AEG |
| Ruhbank-Merzdorf | Sędzisław-Marciszów | 274 | 8 grudnia 1919 | 6,3 km | SSW |
| Merzdorf-Schildau | Marciszów-Wojanów | 274 | 16 stycznia 1920 | 15,6 km | SSW |
| Schildau-Hirschberg | Wojanów-Jelenia Góra | 274 | 21 czerwca 1920 | 5,1 km | SSW |
| Ruhbank-Landeshut-Liebau | Sędzisław-Kamienna Góra-Lubawka | 289 | 21 października 1921 | 16,1 km | SSW |
| Hirschberg-Lauban | Jelenia Góra-Lubań | 274 | 15 kwietnia 1922 | 52,0 km | BEW
|
| Hirschberg-Grüntal (Polaun) | Jelenia Góra-Kořenov (CZ) | 311 | 15 lutego 1923 | 52,0 km | SSW |
| Lauban-Görlitz | Lubań-Zgorzelec | 274 | 1 września 1923 | 25,6 km | BEW |
| Görlitz-Schlauroth | Zgorzelec-Schlauroth(D) | - | 20 marca 1924 | 3,2 km | ? |
| Königszelt-Breslau | Jaworzyna Śląska-Wrocław | 274 | 2 stycznia 1928 | 56,0 km | ? |
| Lauban-Kohlfurt | Lubań-Węgliniec | 279 | 3 kwietnia 1928 | 22,0 km | ? |
| Lauban-Marklissa | Lubań-Leśna | 337 | 3 kwietnia 1928 | 10,0 km | ? |
| Hirschberg-Landeshut | Jelenia Góra-Kamienna Góra | 289 | 3 grudnia 1932 | 38,8 km | ? |
Wbrew początkowym obawom eksploatacja zelektryfikowanej linii odbywała się bez większych problemów i dowiodła celowości stosowania trakcji elektrycznej.
Ponieważ tereny Dolnego Śląska do połowy 1944 roku były poza zasięgiem walk i lotnictwa alianckiego kolej funkcjonowała poprawnie do końca wojny i wyszła z niej bez większych zniszczeń (poza rejonem węzła wrocławskiego zniszczonym podczas walk o Wrocław – Festung Breslau oraz okolicami Jeleniej Góry. 8 lipca 1945 w porozumieniu zawartym pomiędzy rządami polskim i radzieckim ustalono, że cała sieć kolei elektrycznych na Dolnym Śląsku – zarówno tabor jak i wyposażenie zostanie zdemontowana i przewieziona do ZSRR. Określony w porozumieniu krótki czas prac (3 tygodnie) znacznie wpłynął na sposób ich wykonania, a zwłaszcza na zdewastowanie wielu elementów podczas ich demontażu. Ponieważ żołnierze radzieccy nie zdążyli w zakładanym czasie zdemontować trakcji z odcinka Jelenia Góra – Jakuszyce został on pozostawiony stronie polskiej i po demontażu posłużył do odbudowy zniszczonej przez Niemców podczas wojny trakcji w rejonie Warszawskiego Węzła Kolejowego. Równolegle z demontażem urządzeń elektrycznych na większości trasy zdemontowano 2 tor i odbudowano zerwane mosty (zwłaszcza most na rzece Bóbr pod Jelenią Górą). Inż. Tyszka, odpowiedzialny za sprawy poniemieckiej elektryfikacji linii kolejowych na Dolnym Śląsku, przedstawił 14 sierpnia 1945 następujące sprawozdanie:
Zgodnie z porozumieniem między Rządami Polskim i Sowieckim kolej elektryczna Wroclaw – Zgorzelice (Zgorzelec) ze wszelkimi urządzeniami technicznymi została zdemontowana i wywieziona do ZSRR:[potrzebny przypis] (pisownia oryginalna) 1. Elektrownię w Mittelsteine (Ścinawka Średnia) (5 maszyn o mocy 28000 kW, 5 kotłów o powierzchni ogrzewanej 2250 m²)
2. Około 47 km dwutorowej linii wysokiego napięcia 80 kV
3. 3 podstacje o ogólnej mocy transformatorów 34 kVA
4. Sieć roboczą trakcyjną o długości około 500 km
5. Cały tabor elektryczny:
a. 31 elektrowozów
b. 11 elektrowagonów
c. 12 jednostek elektrycznych
d. Montażowych wagonów sieciowych z napędem diezlowym: 1 duży i 5 mniejszych.
6. Całkowite wyposażenie mechaniczne i elektryczne Głównych Warsztatów Elektrotrakcyjnych w Lubaniu, w których dokonywano główne naprawy całego taboru elektrycznego i częściowo parowego
7. Tory kolejowe na tych odcinkach, gdzie jest 2 tory, zostawiając jeden z nich.
Pozostało z objektow, ściśle należących do trakcji kolejowej elektrycznej:
1. Wszystkie słupy linji wys. nap.
2. Około 80 km linii wys. nap.
3. Prawie wszystkie słupy sieci trakcyjnej
4. Około 70 km. linji trakcyjnej (cała linia Jelenia Góra – Strickerhauser) (do Szklarskiej Poręby)
5. Budynki 3 podstacji
6. Budynek warsztatowy z kilkoma obrabiarkami i 2 suwnicami
7. Szereg drobnych narzędzi i urządzeń mniej ważnych oraz niewielką ilość materjałów sieciowych.
Inż. Bronisław Tyszka
Po II Wojnie Światowej
Zmiana granic po II Wojnie Światowej zmieniła przeznaczenie linii – z fragmentu międzynarodowego połączenia Berlin – Zgorzelec – Wiedeń znowu zmieniła się, zresztą zgodnie z koncepcją budowniczych z połowy XIX wieku, w linię obsługującą przede wszystkim ruch Wrocław – Wałbrzych – Jelenia Góra.
Rolę najważniejszego połączenia Wrocławia z Niemcami – i Berlinem, podobnie jak przed II wojną, odgrywa prowadząca przez Legnicę tzw. Kolej Dolnośląsko-Marchijska, czyli wchodząca w skład paneuropejskiego korytarza E30 linia kolejowa numer 275.
Do 1960 roku zakończono odbudowę wszystkich połączeń kolejowych na Dolnym Śląsku i rozpoczęto proces ponownej elektryfikacji. Ponowna elektryfikacja linii była, zgodnie ze standardem PKP, prowadzona prądem stałym 3 kV. Równolegle z procesem elektryfikacji modernizowano systemy sterowania ruchem, czego najbardziej widocznym znakiem była wymiana starej sygnalizacji systemu niemieckiego standard polski. Na odcinku Wrocław – Jelenia Góra odbudowano też drugi tor.
Ponowna elektryfikacja linii przebiegała następująco:
| Odcinek | Oznaczenie linii | Data ukończenia elektryfikacji | Długość |
|---|---|---|---|
| Wrocław-Wałbrzych | 274 | 18 grudnia 1965 | 79 km |
| Wałbrzych-Jelenia Góra | 274 | 17 grudnia 1966 | 47 km |
| Jelenia Góra-Lubań Śląski | 274 | 13 grudnia 1986 | 52 km |
| Jelenia Góra-Szklarska Poręba | 311 | 30 września 1987 | 31 km |
W roku 1974 linia nieco zmieniła swój przebieg, w związku z budową zbiornika retencyjnego (Jezioro Mietkowskie) na Bystrzycy w Mietkowie. 1 stycznia 1992 nastąpiło zamknięcie dla ruchu pasażerskiego Dworca Świebodzkiego, w związku z czym ruch pociągów pasażerskich skierowano na Dworzec Główny we Wrocławiu.
Eksploatacja
W rozkładzie jazdy 2009/10 nie ma żadnego pociągu pasażerskiego, który pokonywałby całą trasę 274. Czas przejazdu pociągiem osobowym w latach 1953 i 2009 wynosił:[2].
| Odcinek | Przejazd odcinka (1953) | Przejazd od Wrocławia Głównego (1953) | Przejazd odcinka (2009) | Przejazd od Wrocławia Głównego (2009) |
|---|---|---|---|---|
| Wrocław Gł.-Jaworzyna Śl. | 1:16 | 1:16 | 0:56 | 0:56 |
| Jaworzyna Śl.-Wałbrzych Gł. | 1:22 | 2:38 | 0:48 | 1:44 |
| Wałbrzych Gł.-Jelenia Góra | 1:31 | 4:09 | 1:30 | 3:14 |
| Jelenia Góra-Lubań Śl. | - | - | 1:06 | 4:20 |
| Lubań Śl.-Zgorzelec | - | - | 0:35 | 4:55 |
Obecnie stan torów jest przez pracowników PKP oceniany jako zły. W 2008 roku wydano z Funduszu Kolejowego 33 mln zł na remont odcinka z Jaworzyny Śląskiej do Wałbrzycha.
Z Wrocławia do Jeleniej Góry kursują też od dwóch do czterech par pociągów pośpiesznych na dobę – czas przejazdu nie różni się od pociągów osobowych. PKP Intercity wycofała z linii Wrocław – Jelenia Góra ruch pociągów kwalifikowanych: od 5 września 2009 pociągu „Pogórze” i od 12 września 2009 – „Karkonosze”.
Na rok 2009 planowane są finansowane z Funduszu Kolejowego wydatki na remont linii w kwocie 26,5 mln zł oraz czynione są starania o pozyskanie funduszy z Unii Europejskiej na dalsze prace.
W marcu 2009 członkowie sejmowej komisji infrastruktury podczas spotkania w Książu dyskutowali nad rozwiązaniami transportowymi dla przewozu kruszywa z Dolnego Śląska. Wg planów 90% kruszywa wykorzystywanego przy budowie dróg ma pochodzić właśnie z tego rejonu. Andrzej Wach, prezesa PKP SA zadeklarował podczas tego spotkania, wykonanie w latach 2010-2011 kompleksowej modernizacji linii z Wrocławia do Wałbrzycha za kwotę około 200 mln zł. Szef komisji infrastruktury – Zbigniew Rynasiewicz przewiduje możliwość finansowania tego projektu w ramach rządowego projektu określanego obecnie roboczą nazwą „Kruszywa”. Modernizacja przyczyni się też do znacznego skrócenia czasu przejazdu pociągów osobowych – wg planów pociąg trasę z Wrocławia do Wałbrzycha będzie pokonywał w około godziny, czyli krócej, niż w latach 30. XX wieku[3].
Bibliografia
- F.J.G. Haut, 1975, Historia lokomotywy elektrycznej, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności
- Andrzej Szynkiewicz, 2003, Elektryczna Śląska Kolej Górska, Turysta Dolnośląski 5/2003 i 6/2003
- Klaus Eckert, Torsten Berndt, 1000 lokomotyw, firma księgarska, ISBN 978-83-7512-297-8
oraz strony internetowe:
- Elektrifizierte Strecken der Preußischen Staatsbahn und der Reichsbahn in Schlesien
- Strona o historii elektryfikacji i budowie modelu kolei elektryczne
- Kolejowy Portal Informacyjny
- PKP Intercity
Linki zewnętrzne
- Zelektryfikowana linia 291 Wałbrzych-Mezimesti
- Kolekcja zdjęć zelektryfikowanej linii cz.I
- Kolekcja zdjęć zelektryfikowanej linii cz. II
- [1]
- ↑ Janusz Kościk: Tunele kolejowe na Śląsku. [dostęp 2011-07-28].
- ↑ KOLEJ.O-TO.PL historyczne rozkłady jazdy. [dostęp 12.09.2009]. (pol.).
- ↑ InvestMap Forum. [dostęp 2009-09-12]. (pol.).