Raków (powiat kielecki): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m herb gminy
drobne techniczne i red., wikizacja
Linia 27: Linia 27:
}}
}}
{{inne znaczenia|wsi w powiecie kieleckim|[[Raków|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{inne znaczenia|wsi w powiecie kieleckim|[[Raków|inne znaczenia tego słowa]]}}
'''Raków''' – dawne [[miasto]], obecnie [[wieś]] w [[Polska|Polsce]] położona w [[województwo świętokrzyskie|województwie świętokrzyskim]], w [[powiat kielecki|powiecie kieleckim]], w [[Raków (gmina)|gminie Raków]]{{r|rozp}}. Miejscowość jest siedzibą [[Raków (gmina)|gminy Raków]]. Do końca 2015 roku była osadą{{r|rozp}}. W XVII w. stanowiła ważny ośrodek ruchu [[Bracia polscy|braci polskich]].
'''Raków''' – dawne [[miasto]], obecnie [[wieś]] w [[województwo świętokrzyskie|województwie świętokrzyskim]], w [[powiat kielecki|powiecie kieleckim]], w [[Raków (gmina)|gminie Raków]]{{r|rozp}}. Siedziba gminy Raków. Do końca 2015 roku była osadą{{r|rozp}}. W XVII w. ważny ośrodek ruchu [[Bracia polscy|braci polskich]].


Raków jest położony nad rzeką [[Czarna (dopływ Wisły)|Czarną]] przy [[Chańcza (zbiornik wodny)|zalewie Chańcza]] w kierunku południowo-wschodnim od [[Kielce|Kielc]] i w odległości 15 km na północny zachód od [[Staszów|Staszowa]].
Raków jest położony nad rzeką [[Czarna (dopływ Wisły)|Czarną]] przy [[Chańcza (zbiornik wodny)|zalewie Chańcza]] w kierunku południowo-wschodnim od [[Kielce|Kielc]], w odległości 15 km na północny zachód od [[Staszów|Staszowa]].


W latach 70. XVI wieku Raków był miastem prywatnym położonym w powiecie wiślickim [[województwo sandomierskie (I Rzeczpospolita)|województwa sandomierskiego]] i był własnością kasztelana żarnowskiego [[Jan Sienieński (wojewoda podolski)|Jana Sienieńskiego]]{{r|wojewodztwo}}. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miejscowość należała administracyjnie do [[Województwo kieleckie (1975–1998)|województwa kieleckiego]].
W latach 70. XVI wieku Raków był miastem prywatnym położonym w powiecie wiślickim [[województwo sandomierskie (I Rzeczpospolita)|województwa sandomierskiego]], własność kasztelana żarnowskiego [[Jan Sienieński (wojewoda podolski)|Jana Sienieńskiego]]{{r|wojewodztwo}}. W [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|latach 1975–1998]] w [[Województwo kieleckie (1975–1998)|województwie kieleckim]].


Przez wieś przechodzi {{szlak|żółty}} [[Żółty szlak turystyczny Szydłów - Widełki|żółty szlak turystyczny]] z [[Szydłów (województwo świętokrzyskie)|Szydłowa]] do [[Widełki (województwo świętokrzyskie)|Widełek]].
Przez wieś przechodzi {{szlak|żółty}} [[Żółty szlak turystyczny Szydłów - Widełki|szlak turystyczny]] z [[Szydłów (województwo świętokrzyskie)|Szydłowa]] do [[Widełki (województwo świętokrzyskie)|Widełek]].


== Historia ==
== Historia ==
Miasto Raków założył w 1569 roku kasztelan [[Żarnów (powiat opoczyński)|żarnowski]] [[Jan Sienieński (wojewoda podolski)|Jan Sienieński]], członek wspólnoty [[bracia polscy|braci polskich]], ogłaszając w nim tolerancję religijną. Nazwa miasta pochodzi od [[Warnia|herbu Warnia]] (inaczej: ''Rak''), który był rodowym godłem Jadwigi Gnoińskiej, żony Sienieńskiego.
Miasto Raków założył w 1569 roku kasztelan [[Żarnów (powiat opoczyński)|żarnowski]] [[Jan Sienieński (wojewoda podolski)|Jan Sienieński]], członek wspólnoty [[bracia polscy|braci polskich]], ogłaszając w nim tolerancję religijną. Nazwa pochodzi od [[Warnia|Warnii]] (inaczej: ''Rak'') – rodowego herbu Jadwigi Gnoińskiej, żony Sienieńskiego.


Raków w krótkim czasie stał się centrum życia [[Bracia polscy|braci polskich]], mieszkających w Polsce, jako że założyciele miasta byli wyznawcami ruchu [[reformacja|reformatorskiego]]. Pod koniec XVI wieku założono drukarnię braci polskich. Na początku XVII wieku wybrano Raków na ośrodek organizacyjny zboru braci polskich. Miasto szybko się rozwijało. Powstał w tym czasie przemysł tkacki, papierniczy, garncarski i browarniczy. Wybudowano także okazały ratusz i most na Czarnej.
Raków w krótkim czasie stał się centrum życia [[Bracia polscy|braci polskich]] mieszkających w Polsce, jako że założyciele miasta byli wyznawcami ruchu [[reformacja|reformatorskiego]]. Pod koniec XVI wieku założono drukarnię braci polskich. Na początku XVII wieku wybrano Raków na ośrodek organizacyjny zboru braci polskich. Miasto szybko się rozwijało. Powstał w tym czasie przemysł tkacki, papierniczy, garncarski i browarniczy. Wybudowano także okazały ratusz i most na Czarnej.


W latach 1602–1638 funkcjonowała w Rakowie [[Akademia Rakowska]] o międzynarodowej sławie, gdzie nauczanie prowadzono w oparciu o własne podręczniki, autorstwa wykładających w szkole profesorów.
W latach 1602–1638 funkcjonowała w Rakowie [[Akademia Rakowska]] o międzynarodowej sławie, gdzie nauczanie prowadzono w oparciu o własne podręczniki, autorstwa wykładających w szkole profesorów.
Linia 44: Linia 44:
W wyniku nasilającej się [[kontrreformacja|kontrreformacji]], pod pretekstem zniszczenia przydrożnego krzyża przez młodzież braci polskich, 19 kwietnia 1638 roku sąd królewski zakazał dalszej działalności rakowskiego zboru, w tym także drukarni i szkoły oraz skazał na [[banicja|banicję]] nauczycieli{{r|arian}}. Po wygnaniu braci polskich miasto podupadło i opustoszało. Jego rangi nie przywróciło ufundowanie przez biskupa krakowskiego [[Jakub Zadzik|Jakuba Zadzika]] wspaniałego kościoła. W 1641 roku biskup osadził w Rakowie [[Zakony i zgromadzenia franciszkańskie|reformatów]]. Ich zadaniem było nawracanie pozostałych w mieście braci polskich i ich zwolenników. Zakonnicy opuścili miasto ok. 1649 roku. Pod koniec XVII wieku miasto liczyło 700 mieszkańców.
W wyniku nasilającej się [[kontrreformacja|kontrreformacji]], pod pretekstem zniszczenia przydrożnego krzyża przez młodzież braci polskich, 19 kwietnia 1638 roku sąd królewski zakazał dalszej działalności rakowskiego zboru, w tym także drukarni i szkoły oraz skazał na [[banicja|banicję]] nauczycieli{{r|arian}}. Po wygnaniu braci polskich miasto podupadło i opustoszało. Jego rangi nie przywróciło ufundowanie przez biskupa krakowskiego [[Jakub Zadzik|Jakuba Zadzika]] wspaniałego kościoła. W 1641 roku biskup osadził w Rakowie [[Zakony i zgromadzenia franciszkańskie|reformatów]]. Ich zadaniem było nawracanie pozostałych w mieście braci polskich i ich zwolenników. Zakonnicy opuścili miasto ok. 1649 roku. Pod koniec XVII wieku miasto liczyło 700 mieszkańców.


Po [[III rozbiór Polski|III rozbiorze Polski]] Raków znalazł się początkowo pod zaborem austriackim, potem rosyjskim. W 1820 r. Raków miał 926 mieszkańców, w 1864 r. liczba ich wzrosła do 2007, przy czym znaczną część stanowiła ludność żydowska{{r|arian}}. Od początku XVII w. działała w Rakowie drewniana [[Synagoga w Rakowie|synagoga]]{{r|malanowicz}}, zniszczona podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] i już nieodbudowana. W 1869 roku Raków, jak wiele innych polskich miast, w wyniku reformy carskiej utracił prawa miejskie.
Po [[III rozbiór Polski|III rozbiorze Polski]] Raków znalazł się początkowo pod zaborem austriackim, potem rosyjskim. W 1820 r. Raków miał 926 mieszkańców, w 1864 r. liczba ich wzrosła do 2007, przy czym znaczną część stanowiła ludność żydowska{{r|arian}}. Od początku XVII w. działała w Rakowie drewniana [[Synagoga w Rakowie|synagoga]]{{r|malanowicz}}, zniszczona podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] i już nieodbudowana. W 1869 roku Raków, jak wiele innych polskich miast, w wyniku reformy carskiej utracił prawa miejskie.


== Zabytki ==
== Zabytki ==
* układ urbanistyczny i zespół zabudowy małomiasteczkowej, wpisany do [[rejestr zabytków|rejestru zabytków nieruchomych]] (nr rej.: A.453 z 28.04.1984){{r|zabytek}}.
* Układ urbanistyczny i zespół zabudowy małomiasteczkowej, wpisany do [[rejestr zabytków|rejestru zabytków nieruchomych]] (nr rej.: A.453 z 28.04.1984){{r|zabytek}}.
* zespół kościoła parafialnego (nr rej.: A.454/1-3 z 2.10.1956, z 12.04.1957 i z 21.06.1967){{r|zabytek}}:
* Zespół kościoła parafialnego (nr rej.: A.454/1-3 z 2.10.1956, z 12.04.1957 i z 21.06.1967){{r|zabytek}}:
** [[kościół św. Trójcy w Rakowie|kościół parafialny pw. Świętej Trójcy]] z lat 1640–1650, przebudowany w 1947 r.,
** [[kościół św. Trójcy w Rakowie|Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy]] z lat 1640–1650, przebudowany w 1947 r.,
** dzwonnica z pierwszej połowy XVIII w.,
** Dzwonnica z pierwszej połowy XVIII w.,
** [[Dom ministra ariańskiego w Rakowie|dom ministra ariańskiego]] z przełomu XVI/XVII w.
** [[Dom ministra ariańskiego w Rakowie|Dom ministra ariańskiego]] z przełomu XVI / XVII w.
* poreformacki [[kościół św. Anny w Rakowie (powiat kielecki)|kościół pw. św. Anny]] z 1641 r., przebudowany w XVIII w. (nr rej.: A.455 z 5.10.1956 i z 21.06.1967){{r|zabytek}}
* Poreformacki [[kościół św. Anny w Rakowie (powiat kielecki)|kościół pw. św. Anny]] z 1641 r., przebudowany w XVIII w. (nr rej.: A.455 z 5.10.1956 i z 21.06.1967){{r|zabytek}}
* [[Dom ariański w Rakowie|dom ariański]] zwany także ''Domem wójta'' z przełomu XVI/XVII w. (nr rej.: 508 z 18.09.1957 oraz 456 z 15.04.1967){{r|zabytek}}
* [[Dom ariański w Rakowie|Dom ariański]] zwany także ''Domem wójta'' z przełomu XVI / XVII w. (nr rej.: 508 z 18.09.1957 oraz 456 z 15.04.1967){{r|zabytek}}
* Domy z przełomu XVI i XVII wieku; w niektórych zachowane izby sklepione kolebkowo z lunetami – Pl. Wolności 17 (bar „Arianka”) oraz Pl. Wolności 18 (sklep Art. przemysłowe){{r|szydlow}}.
* Domy z przełomu XVI i XVII wieku; w niektórych zachowane izby sklepione kolebkowo z lunetami – Pl. Wolności 17 (bar „Arianka”) oraz Pl. Wolności 18 (sklep art. przemysłowe){{r|szydlow}}.
* [[Luterska Górka w Rakowie|Luterska Górka]] – dawny cmentarz braci polskich z XVI–XVII wieku.
* [[Luterska Górka w Rakowie|Luterska Górka]] – cmentarz braci polskich z XVI – XVII wieku.


<gallery mode=packed heights=140>
<div align="center">
⚫
Rakow P1000543.jpg|Kościół św. Trójcy
<gallery caption="Galeria">
Dom ministra ariańskiego w Rakowie.JPG|Dom ministra ariańskiego
⚫
Plik:Rakow P1000543.jpg|Kościół św. Trójcy
Plik:Dom ministra ariańskiego w Rakowie.JPG|Dom ministra ariańskiego
Dom ariański w Rakowie.TIF|Dom wójta
⚫
Raków Kościół św Anny ul Klasztorna 01.jpg|Poreformacki kościół św. Anny
Plik:Dom ariański w Rakowie.TIF|Dom wójta
⚫
Plik:Raków Kościół św Anny ul Klasztorna 01.jpg|Poreformacki kościół św. Anny
</gallery>
</gallery>
</div>


== Sport ==
== Sport ==
W Rakowie działa klub [[Piłka nożna|piłki nożnej]], ''GTS Raków'', występujący obecnie (sezon 2019/20) w [[Klasa B w piłce nożnej|B klasie]], będącej ósmą, pod względem ważności klasą, męskich [[rozgrywki ligowe|ligowych rozgrywek]] piłkarskich w Polsce.
W Rakowie działa klub [[Piłka nożna|piłki nożnej]], GTS Raków, występujący obecnie (sezon 2019/20) w [[Klasa B w piłce nożnej|B klasie]], będącej ósmą, pod względem ważności klasą, męskich [[rozgrywki ligowe|ligowych rozgrywek]] piłkarskich w Polsce.{{fakt}}


== Osoby związane z Rakowem ==
== Osoby związane z Rakowem ==
Linia 82: Linia 80:
== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy|
{{Przypisy|
<ref name=arian>Stanisław Cynarski (red.), ''Raków ognisko ariznizmu'', PWN, Kraków 1968.</ref>
<ref name=arian>{{cytuj|redaktor=Stanisław Cynarski|tytuł=Raków ognisko ariznizmu|wydawca=PWN|miejsce=Kraków|data=1968}}</ref>
<ref name=malanowicz>S. Malanowicz, ''Zabudowa miasta Rakowa'', [w:] ''Raków ognisko arianizmu'', pod red. S. Cynarskiego, Kraków 1968, s.16.</ref>
<ref name=malanowicz>{{cytuj|autor r=S. Malanowicz|rozdział=Zabudowa miasta Rakowa|tytuł=Raków ognisko arianizmu|redaktor=Stanisław Cynarski|miejsce=Kraków|data=1968|s=16}}</ref>
<ref name="rozp">{{Dziennik Ustaw|2015|0|2277}}</ref>
<ref name="rozp">{{Dziennik Ustaw|2015|0|2277}}</ref>
<ref name=szydlow>{{cytuj stronę| url = http://www.szydlow.pl/index.php?id=kurier/04-3/04-3-14| tytuł = Serwis internetowy Gminy Szydłów| data dostępu = 6 września 2009| autor = Ryszard Kuc| język = pl}}</ref>
<ref name=szydlow>{{cytuj stronę| url = http://www.szydlow.pl/index.php?id=kurier/04-3/04-3-14| tytuł = Serwis internetowy Gminy Szydłów| data dostępu = 6 września 2009| autor = Ryszard Kuc| język = pl}}</ref>

Wersja z 01:24, 3 gru 2019

Raków
{{{rodzaj miejscowości}}}
{{{alt zdjęcia}}}
Widok ogólny
Państwo świętokrzyskie
Powiat

kielecki

Gmina

Raków

Liczba ludności (2008)

1174

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

26-035

Tablice rejestracyjne

TKI

SIMC

0265879

Położenie na mapie brak
Mapa konturowa brak
Brak mapy: świętokrzyskie
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport}
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Raków – dawne miasto, obecnie wieś w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w gminie Raków[1]. Siedziba gminy Raków. Do końca 2015 roku była osadą[1]. W XVII w. ważny ośrodek ruchu braci polskich.

Raków jest położony nad rzeką Czarną przy zalewie Chańcza w kierunku południowo-wschodnim od Kielc, w odległości 15 km na północny zachód od Staszowa.

W latach 70. XVI wieku Raków był miastem prywatnym położonym w powiecie wiślickim województwa sandomierskiego, własność kasztelana żarnowskiego Jana Sienieńskiego[2]. W latach 1975–1998 w województwie kieleckim.

Przez wieś przechodzi szlak turystyczny żółty szlak turystyczny z Szydłowa do Widełek.

Historia

Miasto Raków założył w 1569 roku kasztelan żarnowski Jan Sienieński, członek wspólnoty braci polskich, ogłaszając w nim tolerancję religijną. Nazwa pochodzi od Warnii (inaczej: Rak) – rodowego herbu Jadwigi Gnoińskiej, żony Sienieńskiego.

Raków w krótkim czasie stał się centrum życia braci polskich mieszkających w Polsce, jako że założyciele miasta byli wyznawcami ruchu reformatorskiego. Pod koniec XVI wieku założono drukarnię braci polskich. Na początku XVII wieku wybrano Raków na ośrodek organizacyjny zboru braci polskich. Miasto szybko się rozwijało. Powstał w tym czasie przemysł tkacki, papierniczy, garncarski i browarniczy. Wybudowano także okazały ratusz i most na Czarnej.

W latach 1602–1638 funkcjonowała w Rakowie Akademia Rakowska o międzynarodowej sławie, gdzie nauczanie prowadzono w oparciu o własne podręczniki, autorstwa wykładających w szkole profesorów.

W wyniku nasilającej się kontrreformacji, pod pretekstem zniszczenia przydrożnego krzyża przez młodzież braci polskich, 19 kwietnia 1638 roku sąd królewski zakazał dalszej działalności rakowskiego zboru, w tym także drukarni i szkoły oraz skazał na banicję nauczycieli[3]. Po wygnaniu braci polskich miasto podupadło i opustoszało. Jego rangi nie przywróciło ufundowanie przez biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika wspaniałego kościoła. W 1641 roku biskup osadził w Rakowie reformatów. Ich zadaniem było nawracanie pozostałych w mieście braci polskich i ich zwolenników. Zakonnicy opuścili miasto ok. 1649 roku. Pod koniec XVII wieku miasto liczyło 700 mieszkańców.

Po III rozbiorze Polski Raków znalazł się początkowo pod zaborem austriackim, potem rosyjskim. W 1820 r. Raków miał 926 mieszkańców, w 1864 r. liczba ich wzrosła do 2007, przy czym znaczną część stanowiła ludność żydowska[3]. Od początku XVII w. działała w Rakowie drewniana synagoga[4], zniszczona podczas II wojny światowej i już nieodbudowana. W 1869 roku Raków, jak wiele innych polskich miast, w wyniku reformy carskiej utracił prawa miejskie.

Zabytki

  • Układ urbanistyczny i zespół zabudowy małomiasteczkowej, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.453 z 28.04.1984)[5].
  • Zespół kościoła parafialnego (nr rej.: A.454/1-3 z 2.10.1956, z 12.04.1957 i z 21.06.1967)[5]:
  • Poreformacki kościół pw. św. Anny z 1641 r., przebudowany w XVIII w. (nr rej.: A.455 z 5.10.1956 i z 21.06.1967)[5]
  • Dom ariański zwany także Domem wójta z przełomu XVI / XVII w. (nr rej.: 508 z 18.09.1957 oraz 456 z 15.04.1967)[5]
  • Domy z przełomu XVI i XVII wieku; w niektórych zachowane izby sklepione kolebkowo z lunetami – Pl. Wolności 17 (bar „Arianka”) oraz Pl. Wolności 18 (sklep art. przemysłowe)[6].
  • Luterska Górka – cmentarz braci polskich z XVI – XVII wieku.
  • Kościół św. Trójcy
    Kościół św. Trójcy
  • Dom ministra ariańskiego
    Dom ministra ariańskiego
  • Dom wójta
    Dom wójta
  • Poreformacki kościół św. Anny
    Poreformacki kościół św. Anny

Sport

W Rakowie działa klub piłki nożnej, GTS Raków, występujący obecnie (sezon 2019/20) w B klasie, będącej ósmą, pod względem ważności klasą, męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce.[potrzebny przypis]

Osoby związane z Rakowem

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Rakowem.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Dz.U. z 2015 r. poz. 0
  2. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 108.
  3. ↑ a b Stanisław Cynarski (red.), Raków ognisko ariznizmu, Kraków: PWN, 1968.
  4. ↑ S. Malanowicz, Zabudowa miasta Rakowa, [w:] Stanisław Cynarski (red.), Raków ognisko arianizmu, Kraków 1968, s. 16.
  5. ↑ a b c d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 30 [dostęp 2015-11-13].
  6. ↑ Ryszard Kuc: Serwis internetowy Gminy Szydłów. [dostęp 6 września 2009]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Gmina Raków

Siedziba gminy: Raków

Wsie
Osada leśna
Integralne
części wsi

Herb gminy Raków

 Zobacz więcej w artykule Raków (gmina), w sekcji Miejscowości.
Powiat opatowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Raków_(powiat_kielecki)&oldid=58163467”