Toruń: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Bibliografia |
Anulowanie wersji nr 37110717 utworzonej przez Caroline Radacynski (dyskusja) Zrodlo nieuzywane |
||
Linia 975: | Linia 975: | ||
{{Uwagi}} |
{{Uwagi}} |
||
{{Przypisy|2}} |
{{Przypisy|2}} |
||
== Bibliografia == |
|||
* [[Matthias Blazek]]: ''„Wie bist du wunderschön!“ Westpreußen ([[Prusy Zachodnie]]) – Das Land an der unteren Weichsel.'' Ibidem, Stuttgart 2012, ISBN 978-3-8382-0357-7, str. 13–15, 93–97, 127. |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
Wersja z 17:46, 21 lip 2013
ⓘToruń (niem. Thorn, łac. Thorunia, Torunium) – miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim. Prawobrzeżna część miasta leży na Pomorzu[1], lewobrzeżna część położona jest na Kujawach. Miasto leży nad Wisłą i Drwęcą. Duży ośrodek gospodarczy, kulturalny i naukowy.
Od 1999 siedziba marszałka województwa kujawsko-pomorskiego[2], siedziba organów samorządu województwa, czyli Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Kujawsko-Pomorskiego Sejmiku Wojewódzkiego oraz jednostek im podporządkowanych. Siedziba starosty powiatu toruńskiego. W latach 1920–1939 stolica województwa pomorskiego, w latach 1945–1975 w województwie bydgoskim (w latach 1945-1950 nosiło ono nazwę woj. pomorskie), w latach 1975–1998 stolica województwa toruńskiego.
Jest jednym z najstarszych miast polskich. Od 1992 Toruń jest siedzibą kurii diecezji toruńskiej. W 1997 toruński zespół staromiejski został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a od 2004 jest ogólnopolską siedzibą Ligi Polskich Miast UNESCO. Toruńska starówka w 2007 r. w plebiscycie „Rzeczpospolitej” została uznana za jeden z siedmiu cudów Polski[3]. Toruński Rynek i Ratusz Staromiejski zajęły 3. miejsce w plebiscycie czytelników polskiej edycji National Geographic Polska na 30 najpiękniejszych miejsc na świecie[4].
Położenie
Toruń położony jest nad Wisłą i Drwęcą (częściowo w granicach miasta jej ujście do Wisły), w Kotlinie Toruńskiej, stanowiącej część Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Część prawobrzeżna leży na historycznej ziemi chełmińskiej, lewobrzeżna na Kujawach; od południowego wschodu graniczy przez Drwęcę z ziemią dobrzyńską.
Podział administracyjny
Części urzędowe miasta Torunia[5][6][7]
Środowisko przyrodnicze
Ukształtowanie powierzchni
Toruń położony jest w zalesionej Kotlinie Toruńskiej, po obu stronach rzeki Wisły, otoczony prawie ze wszystkich stron lasami. Dalej od niecki rzeki teren wznosi się (50–60 m n.p.m.), często stromo (np. osiedle Na Skarpie), staje się pagórkowaty, tworząc malownicze tarasy, o ziemi piaszczystej (V, VI klasa)[8]. Teren wokół Torunia określany jest jako pagórkowaty[9].
Klimat
Klimatogram dla Toruń | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
28
1
-4
|
25
1
-4
|
23
6
-1
|
30
12
3
|
48
18
8
|
68
21
11
|
81
22
13
|
58
22
12
|
40
18
9
|
28
12
5
|
36
6
1
|
36
2
-2
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatury w °C Opad całkowity w mm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wody
- Osobne artykuły:
Największą rzeką jest dzieląca miasto na dwie części Wisła, dzięki której starówka zyskuje malownicze położenie. Drugą co do wielkości jest Drwęca, a trzecią Struga Toruńska. Struga Toruńska w części swego biegu przepływa pod zespołem staromiejskim, gdzie jej fragmenty są wyeksponowane w budynkach i chodnikach.
Największym zbiornikiem wodnym w Toruniu jest staw Nagus na Rudaku, później Kaszownik obok starówki i kilka mniejszych.
W okresie powojennym najwyższy stan Wisły w Toruniu wynosił 867 cm w czerwcu 1962 roku[10].
Przyroda
Toruń prawie ze wszystkich stron otoczony jest przez obszary leśne, stanowiące tereny rekreacyjne – Barbarka, Las Bielawski, Bielański, Łysomicki, Papowski, Lasy Ciechocińskie, Puszcza Bydgoska, oraz trzy rezerwaty: rezerwat leśny Las Piwnicki z 1924; najdłuższy rezerwat ichtiologiczny w Polsce – Rezerwat na rzece Drwęcy z 1961 (z ginącym minogiem rzecznym) oraz unikatowo położony w centrum miasta rezerwat leśny Kępa Bazarowa z 1987, na wiślanej wyspie, naprzeciwko toruńskiej starówki.
Zieleń miejska
- Osobne artykuły:
W Toruniu znajduje się duża liczba terenów zielonych, a miasto zalicza się do jednego z najbardziej zielonych w Polsce (około 30% powierzchni). Łączna powierzchnia lasów to 2755 ha. Główne parki skupione są w centrum na tzw. Plantach wokół starówki, gdzie po likwidacji średniowiecznych umocnień w XIX wieku wygospodarowano strefę zieleni wokół Starego Miasta, znacznie poszerzoną po rozebraniu nowożytnych i XIX-wiecznych fortyfikacji bastionowych w latach 20. XX w.
Poza tym w Toruniu znajduje się kilkanaście parków. Największymi terenami rekreacyjnymi są: Barbarka, ze szkołą leśną, urządzeniami rekreacyjnymi, placami zabaw; niedawno zagospodarowane Błonia Wisły oraz trzy rezerwaty. Najstarszymi terenami zielonymi są: Park Miejski na Bydgoskim Przedmieściu, Park na Bielawach założony w XVIII wieku oraz najstarszy w Polsce Ogród Zoobotaniczny z 1797.
Demografia
- Osobny artykuł:
1. Kazimierz Esden-Tempski: Księga Pamiątkowa Dziesięciolecia Pomorza. Toruń: Pomorski Związek Podoficerów Rezerwy, 1930, s. 482.
Struktura demograficzna mieszkańców miasta Toruń według danych z 31 grudnia 2010[11]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 205 312 | 100 | 110 357 | 53,75 | 94 955 | 46,25 |
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 33 987 | 16,55 | 16 724 | 8,15 | 17 263 | 8,41 |
Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 136 311 | 66,39 | 68 551 | 33,39 | 67 760 | 33 |
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 35 014 | 17,05 | 25 082 | 12,22 | 9932 | 4,84 |
Historia
- Osobne artykuły:
Obszar dzisiejszego miasta w epokach prehistorycznych znajdował się na styku trzech krain geograficznych, miał dostęp do rzeki oraz dogodną przeprawę (bród) przez Wisłę, co sprawiło, iż osadnictwo na obszarze dzisiejszego miasta i w jego okolicy rozwijało się od paleolitu, ok. 9 tys. lat p.n.e. Przez Toruń prowadził także bursztynowy szlak. Około roku 1100 p.n.e. na obszarze obecnego zamku krzyżackiego funkcjonowała osada łużycka.
W okresie od IX do XIII w. w tym miejscu wznosił się pierwotny słowiański gród toruński, otoczony drewniano-ziemnymi wałami, strzegący przeprawy przez Wisłę.
Początek współczesnemu miastu dali Krzyżacy w 1230, dla których był on punktem wyjścia do podboju plemion pruskich i tworzenia państwa krzyżackiego. Pierwszą wzmiankę historyczną o Toruniu zawiera dokument lokacyjny z 28 grudnia 1233 roku wystawiony przez Hermana von Salza, mistrza krzyżackiego. W roku 1236, z powodu częstych powodzi nawiedzających te nisko położone tereny przeniesiono miasto w górę rzeki, w miejsce jego obecnego położenia. Nowe terytorium miasta określał odnowiony przywilej chełmiński z 1251 roku, wystawiony w miejsce starego, zniszczonego w pożarze. 13 sierpnia 1264 nadano prawa miejskie drugiej osadzie – Nowemu Miastu, od wschodu stykającemu się ze Starym Miastem. W 1454 r. oba miasta połączono, zachowując jednak dzielące je mury obronne.
W 1280 r. Toruń stał się członkiem Hanzy. XIV-XV wiek to pierwszy okres szybkiego rozwoju miasta. Toruń stał się dużym ośrodkiem handlowym w Prusach, liczącym aż 20 tysięcy mieszkańców. 1 lutego 1411 w Toruniu zawarto I pokój toruński, kończący tzw. wielką wojnę polsko-krzyżacką 1409-1411.
W 1440 r. Toruń był jednym z głównych organizatorów Związku Pruskiego i został siedzibą jego Tajnej Rady. W 1454 wybuchło powstanie antykrzyżackie, zburzono zamek krzyżacki. Był to początek polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej. Dla wzmocnienia poparcia szlachty król polski w 1454 nadał słynne przywileje szlacheckie. Stało się to na Zamku Dybowskim, w podmiejskiej osadzie Nieszawa (obecnie dzielnica Torunia). 6 marca 1454 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk na wniosek poselstwa Związku Pruskiego wydał akt inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego i wcielił Toruń do Polski. W czasie wojny Toruń wsparł finansowo króla polskiego ogromnymi sumami pieniędzy (szacowanymi przez historyków na prawie 200 tysięcy grzywien, tj. kwotę równą dochodom ówczesnego Krakowa w ciągu 80 lat, a Poznania w ciągu 270 lat). 19 października 1466 II pokój toruński zakończył wojnę trzynastoletnią. W wyniku jego postanowień Toruń wraz z Prusami Królewskimi wszedł w skład państwa polskiego, uzyskując w nim wraz z Gdańskiem i Elblągiem pozycję uprzywilejowaną.
Już w trakcie wojny trzynastoletniej Toruń otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka tzw. privilegia Casimiriana (zwłaszcza tzw. wielki przywilej z 1457 r.), które określiły zasady politycznej odrębności Torunia oraz podstawy prawno-ustrojowej niezależności i silnej jego gospodarki aż do rozbiorów Rzeczypospolitej i włączenia go do Królestwa Prus w 1793 r. W ten sposób Toruń (podobnie jak Gdańsk i Elbląg) wyróżniał się na tle innych miast Rzeczypospolitej.
Okres XVI i 1. poł. XVII w. to czas szybkiego rozwoju Torunia. Miasto bogaciło się na handlu wiślanym, składzie soli i towarów solonych, wielkich dorocznych jarmarkach międzynarodowych. 15 czerwca 1528 została otwarta w mieście mennica królewska, przy ulicy Mostowej, zastępująca dotychczasowe mennice: krzyżacką i miejską. W pierwszej połowie XVI w. rozpowszechniła się w Toruniu reformacja, do której przystąpiła znaczna część mieszczan. W 1557 r. Toruń stał się oficjalnie miastem luterańskim i jednym z ważniejszych ośrodków protestantyzmu w Rzeczypospolitej. W 1568 nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego, a w 1594 uroczyste podniesienie go do rangi uczelni półwyższej (jednej z pierwszych w kraju). W 1595 r. z inicjatywy burmistrza Heinricha Strobanda rozpoczęto starania o założenie w Toruniu uniwersytetu.
W pierwszej połowie XVII w. Toruń, jako jedno z kilku największych i najbogatszych miast Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zamieszkiwało, w zależności od szacunków, od ok. 12 tys.[12] do 20 tys. mieszkańców[13]. Dzięki przywilejom i pozycji gospodarczej Toruń wraz ze swoim patrymonium – pomimo że leżał na obszarze województwa chełmińskiego i był jego największym miastem – wyłączony był z administracji województwa, stanowiąc samorządną jednostkę autonomiczną.
Druga połowa XVII wieku to czas osłabienia miasta ze względu na toczące się w jego rejonie wojny. W 1629 miasto odparło pierwsze oblężenia Szwedów. Rozpoczęto budowę fortyfikacji bastionowych, dzięki czemu Toruń stał się jedną z najpotężniejszych twierdz w Rzeczypospolitej. W 1645 w mieście odbyło się Colloquium charitativum, jedyne na świecie spotkanie ekumeniczne w celu pogodzenia katolików i protestantów. W 1658 wojska króla Jana Kazimierza po oblężeniu okupujących miasto Szwedów odzyskały Toruń.
Od 24 września do 9 października 1703 doszło do katastrofalnego, najdotkliwszego w całej historii bombardowania miasta przez wojska szwedzkie, dowodzone przez Karola XII. Spłonęła znaczna część Rynku, ratusz i kościoły. W 1708 r. ludność miasta została zdziesiątkowana przez wielką epidemię dżumy.
Na tle zaostrzających się w Rzeczypospolitej konfliktów religijnych 16 lipca 1724 doszło do tzw. tumultu toruńskiego, zakończonego surowym wyrokiem sądu królewskiego i ścięciem protestanckiego burmistrza miasta Jana Godfryda Roesnera, co odbiło się głośnym echem poza granicami kraju, jako tzw. Toruński krwawy sąd. W 1767 r. została w Toruniu przez ewangelicką szlachtę zawiązana konfederacja toruńska.
I rozbiór Rzeczypospolitej w 1772 r. pozostawił Toruń przy Polsce; wtedy po raz pierwszy z inicjatywy Rosji podejmowano starania w celu utworzenia wolnego miasta Torunia. Wywierana przez Prusy presja ekonomiczna na Toruń i Gdańsk, pozostające wciąż w granicach Rzeczypospolitej, przyniosła miastu straty gospodarcze. II rozbiór włączył Toruń w skład Królestwa Prus – Prus Zachodnich ze stolicą w Gdańsku. 24 stycznia 1793 wojska pruskie wkroczyły do miasta. Ludność zmniejszyła się z 10 tysięcy mieszkańców około roku 1772 do 6 tysięcy mieszkańców w 1793 r.
Czasy napoleońskie dla Torunia oznaczały ogromne osłabienie gospodarcze, kontrybucje i zniszczenia. Na mocy traktatu w Tylży 7 lipca 1807 Toruń znalazł się w Księstwie Warszawskim. 21 kwietnia 1809 na trzy tygodnie Toruń stał się stolicą Księstwa Warszawskiego, będąc miejscem rezydowania ewakuowanego z Warszawy rządu. Po przegranej Napoleona 22 września 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń wrócił do Prus.
Okres pruski w XIX wieku to powolny rozwój gospodarczy i nowe inwestycje, ograniczone jednak przez uczynienie z miasta twierdzy. Linie kolejowe połączyły Toruń z Warszawą, Bydgoszczą, Poznaniem, Olsztynem, Chełmżą i Grudziądzem.
Po I wojnie światowej w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Toruń został przyznany odrodzonej Polsce. 18 stycznia 1920 wojska niemieckie opuściły Toruń. Miasto, będące siedzibą oddziałujących na całe Pomorze i Warmię polskich organizacji społecznych i naukowych, liczące w 1921 r. 37 356 mieszkańców, zostało stolicą województwa pomorskiego i zaczęło odzyskiwać dawną, przedrozbiorową pozycję. W 1933 nastąpiło otwarcie drugiego mostu przez Wisłę. W 1938 zapadła decyzja o utworzeniu w 1940 uniwersytetu w Toruniu, jako filii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1939 populacja Torunia wynosiła około 80 tysięcy mieszkańców; była trzecią największą spośród populacji miast w województwie pomorskim, po Bydgoszczy (przyłączonej do województwa w 1938 roku, ok. 142 tys. mieszkańców) oraz Gdyni (ok. 127 tys. mieszkańców).
7 września 1939 do miasta wkroczył Wehrmacht, a Toruń znalazł się w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie. 1 lutego 1945 bez większych zniszczeń Armia Czerwona zajęła Toruń.
Po zakończeniu II wojny światowej, władze nowego województwa pomorskiego utworzono w Bydgoszczy, argumentując to przede wszystkim dwukrotnie większym skupiskiem ludności robotniczej w przeciwieństwie do Torunia[14]. W zamian, w 1945 powołano Uniwersytet Mikołaja Kopernika, kontynuujący tradycje Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Jednak nowe inwestycje przemysłowe i mieszkaniowe powstawać zaczęły dopiero w latach 60. i 70. XX wieku.
1 czerwca 1975 Toruń stał się stolicą województwa toruńskiego. W 1999 zaplanowano nową reformę administracyjną, w której województwo toruńskie przestało istnieć. Wobec tego mieszkańcy Torunia starali się o dołączenie do województwa pomorskiego z siedzibą w Gdańsku. 1 stycznia 1999 zapadła decyzja o umieszczeniu w Toruniu władz samorządowych nowego województwa kujawsko-pomorskiego.
Po 1989 miasto stało się centrum inwestycyjnym, naukowym i turystycznym regionu. Rozbudował się Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Powstały nowe uczelnie, hotele, muzea. W 1997 wpisano zespół Starego i Nowego Miasta oraz ruiny zamku krzyżackiego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a w 2004 wybrano Toruń na ogólnopolską siedzibę Ligi Polskich Miast i Miejsc UNESCO.
W 2007 rozpoczęły się starania Torunia o uzyskanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016, jednak Toruń odpadł w rankingu.
Gminy podmiejskie
Od początku lat 90. XX wieku znacząco rośnie liczba mieszkańców zurbanizowanych osiedli podmiejskich wokół Torunia: Przysiek-Rozgarty, Złotoria, Lubicz, Grębocin, Mała i Wielka Nieszawka, Łysomice. Do gmin podmiejskich, bezpośrednio związanych z Toruniem, należą Gmina Lubicz, Gmina Zławieś Wielka, Gmina Łysomice, Gmina Wielka Nieszawka.
Architektura
- Osobne artykuły:
Zabytki
Zespół staromiejski
Zespół staromiejski Torunia jest jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce. W 1997 został on wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Obejmuje Stare i Nowe Miasto z zachowanym prawie bez zmian XIII-wiecznym układem urbanistycznym oraz teren zamku krzyżackiego. Zabytki Torunia znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.
Główne zabytki:
- kościoły gotyckie:
- Rynek Staromiejski w Toruniu i Ratusz Staromiejski w Toruniu
- Rynek Nowomiejski w Toruniu
- pozostałości średniowiecznych obwarowań miejskich: fragmenty murów, budowanych od połowy XIII, rozbudowywanych i modernizowanych do XV w., zachowały się m.in. odcinki wzdłuż Wisły i ulicy Podmurnej oraz bramy Mostowa, Klasztorna i Żeglarska, kilka baszt (wśród nich m.in. Krzywa Wieża, Monstrancja, Gołębnik, Żuraw, Koci Łeb)
- ruiny zamku krzyżackiego
- gotycki most, jeden z nielicznych w Polsce, pod ulicą Most Pauliński
- zespół gotyckich kamienic mieszczańskich z XIV-XVI w., w tym m.in. Dom Kopernika (XV w.), Dom Eskenów (XIV w., przebudowany w XVI i XIX w.) oraz kamienice przy ul. Łaziennej, Małe Garbary, Mostowej, Szczytnej, Szerokiej, Szewskiej, Wielkie Garbary, Żeglarskiej
- barokowe pałace miejskie: pałac Dąmbskich, o bogato zdobionej fasadzie z roku 1693, Fengera (1742, przebudowany w XIX w.), Meissnera (1739, przebudowany ok. 1800)
- Kamienica Pod Gwiazdą, dom z XV w. przez krótki czas będący własnością znanego humanisty Filipa Kallimacha, przebudowywany w XVII w., fasada o dekoracji stiukowej z 1697 r.
- kościół poewangelicki św. Ducha
- kościół poewangelicki Trójcy św.
- spichrze z XIV-XVIII w. (w tym najlepiej zachowany w Polsce spichrz gotycki)
- Pomnik Mikołaja Kopernika
- Dwór Artusa w Toruniu, monumentalny neorenesansowy gmach (1889-1891, R. Schmidt) położony w południowej części Rynku Staromiejskiego – obecnie Centrum Kultury
- Teatr im. W. Horzycy – powstały w 1904, neobarokowo-secesyjny, dzieło wiedeńskich architektów specjalizujących się w projektowaniu budynków teatralnych, F. Fellnera i H. Helmera
- siedziba Towarzystwa Naukowego w Toruniu z 1881.
- neogotyckie kościoły: garnizonowy św. Katarzyny z 1897, ewangelicko-augsburski św. Szczepana z 1903.
Inne dzielnice, okolice Torunia
Poza zespołem Starego Miasta znajdują się również liczne zabytki:
- Bydgoskie Przedmieście
- ruiny zamku Dybowskiego
- ruiny zamku w Złotorii
- zespół obiektów pruskiej Twierdzy Toruń z XIX-XX wieku (ponad 200 obiektów, w tym 15 fortów)
- Kościół św. Józefa w Toruniu
- najstarszy w Polsce Ogród Zoobotaniczny z 1797
- budownictwo szachulcowe (Chełmińskie Przedmieście)
- kaplica polskokatolicka Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
- zabytkowe kościoły: Podgórz, Kaszczorek, Bielany, Barbarka, Mokre
- Zobacz też: Piernikowa Aleja Gwiazd na Rynku Staromiejskim
Najwyższe budynki mieszkalne
Najwyższym budynkiem mieszkalnym jest 14-piętrowy blok z wielkiej płyty w narożniku ulic Szosa Lubicka i Ślaskiego. Budynek wraz z całym zespołem tego kwartału powstał na początku lat 90. XX wieku. Były to ostatnie wysokie budynki stawiane na Rubinkowie. Najwyższym budynkiem mieszkalnym w lewobrzeżnej części miasta jest modernistyczna 9-piętrowa wieża ciśnień z 4 kondygnacjami mieszkalnymi. Konstrukcja powstała w latach 1941-1943[15] Drugim co do wysokości budynkiem po lewej stronie Wisły jest konstrukcja z lat 90. XX wieku. W 2010 r. zakończono jej adaptację na cele mieszkaniowe (jest to dawny biurowiec po Drosedzie). Liczy on 9 kondygnacji i wysokością dorównuje podgórskiej wieży ciśnień[16].
Kultura i sztuka
Kultura i sztuka to charakterystyczne cechy Torunia, główne przyczyny czyniące Toruń miastem znanym w Polsce i w Europie. Kilkanaście kin i teatrów (w Toruniu działa 7 kin, w tym dwa multipleks, kilkadziesiąt różnorodnych festiwali, kilkanaście muzeów, kilkadziesiąt galerii, Planetarium, Orbitarium.
Zabiegi o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016
Decyzją Rady Miasta w lipcu 2006 roku Toruń zgłosił chęć przystąpienia do konkursu o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury w 2016 roku[17], organizowanego przez Unię Europejską[18] i koordynowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[19]. 13 września 2007 roku Rada Miasta podjęła decyzję o współpracy z hiszpańską Pampeluną w zakresie wspólnych starań o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Stosowne porozumienie w tej sprawie 18 czerwca 2008 roku podpisali w Brukseli, w siedzibie Komitetu Regionów, przedstawiciele obu miast – Yolanda Barcina i Michał Zaleski[20]. Od 15 maja 2008 roku związane z konkursem starania Torunia kreuje, koordynuje i monitoruje miejska instytucja kultury TORUŃ 2016[21].
Teatry i kina
Teatry
- Osobny artykuł:
Toruń posiada teatr dramatyczny – Teatr im. Wilama Horzycy – jedną z najstarszych i najbardziej znanych i utytułowanych placówek w Polsce, goszczącą kilka dużych przedsięwzięć teatralnych (Festiwal Kontakt czy Festiwal Pobocza Teatru).
Toruń posiada również trzy sceny dziecięce – Teatr Baj Pomorski, objazdowy Teatr Vaśka i Teatr Lalek Zaczarowany Świat. Najsłynniejszy z nich, Baj Pomorski, poza dziesiątkami przedstawień dla dzieci i organizacją Międzynarodowych Toruńskich Spotkań Teatrów Lalek, jest także kolejną toruńską sceną dla dorosłych.
Teatry alternatywne
- Teatr Muzyczny Mała Rewia
- Scena Młodych Studio P
- Teatr Magma
- Teatr Wróbli
- Akademia Teatru Młodego Widza
- Perpetuum Mobile – alternatywny teatr studencki
- Teatr Tempestas
- Teatr Wiczy
- Plastyczny Teatr Symbolu
- Stowarzyszenie Teatr Piosenki
Kina
- Kino Centrum – kino znajdujące się w Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu
- Cinema City – multipleks (12 sal)
- Cinema City Toruń Plaza – multipleks (8 sal)
- Niebieski Kocyk – kino mieszczące się w Klubie Studenckim Od Nowa
- Kino Tumult – mieszczące się w dawnym kościele Świętej Trójcy; kino oraz galeria prowadzone przez Fundację Tumult
- Kinoteatr Grunwald
- Kino Diecezjalne
Imprezy i festiwale
- Osobny artykuł:
Pośród festiwali teatralnych najbardziej znany w kraju jest Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Kontakt", odbywający się od 1991. Teatr studencki reprezentują Akademickie Spotkania Teatralne Klamra, alternatywny – Ogólnopolski Festiwal Teatralny Pobocza Teatru, uliczny – Letnie Spotkania Teatrów Ulicznych, Międzynarodowe Spotkania Kapel Ludowych i Festiwal Folkloru Miejskiego. Teatr dziecięcy to Międzynarodowe Toruńskie Spotkania Teatrów Lalek.
Kino i film reprezentują Międzynarodowy Festiwal Lato Filmów (2006 r. i 2007 r.) i Tofifest.
Z imprez i festiwali muzyki poważnej działa Festiwal Muzyczny Toruń-Muzyka i Architektura oraz Międzynarodowy Festiwal Haendlowski. Festiwal Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich Probaltica odbywa się poza Toruniem, także w Warszawie i Grudziądzu, podobnie Europejskie Spotkania Artystyczne – oprócz Torunia w Przysieku i Zamku Bierzgłowskim. Świętojański Festiwal Muzyki Organowej trwa przez całe dwa letnie miesiące. Z festiwali muzyki współczesnej w Toruniu zorganizowano Jazz Od Nowa Festival, Toruń Blues Meeting, CoCArt Music Festival – organizowany przez Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu, Afryka Reggae Festival i Toruń-Bydgoszcz Harmonica Bridge. Największy rozgłos zyskał Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chrześcijańskiej Song Of Songs.
Z imprez naukowych jest tu najstarszy w regionie Toruński Festiwal Nauki i Sztuki oraz impreza uniwersytecka Promocja Edukacyjna, ukazująca ofertę szkół wyższych z całej Polski, a w listopadzie – Toruński Festiwal Książki. Sztuki plastyczne reprezentowane są przez jedną z największych światowych imprez graficznych, odbywającą się w kilku miastach – Międzynarodowe Triennale Grafiki Kolor w grafice, Ogólnopolski Konkurs Wydawnictw Reklamowych IDEA, najstarszy regionalny Konkurs ZPAP Dzieło Roku, a także unikatowy w skali europejskiej Międzynarodowy Konkurs Twórczości Plastycznej Dzieci i Młodzieży.
Imprezy masowe i popularne to Otwarte Mikrolotowe Mistrzostwa Polski – Festiwal Wiatru, coroczna odsłona Piernikowej Alei Gwiazd, Święto Muzyki, Dni Torunia i Święto Piernika. Od dwóch lat odbywa się także Festiwal Anielskie Spotkania, festiwal wolontariuszy pod hasłem „Toruń miastem aniołów”.
Muzea
Pierwsze muzeum („musaeum”) istnieje w Toruniu już od 1594[potrzebny przypis], a spadkobiercą jego historii jest Muzeum Okręgowe.
- Muzeum Okręgowe, złożone z kilku oddziałów – m.in.:
- Ratusza Staromiejskiego
- Pałacu Eskenów
- Kamienicy pod Gwiazdą – Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu
- Domu Kopernika wraz z wystawami Świat Toruńskiego Piernika, Mikołaj Kopernik – Życie i Dzieło, pracownią uczonego, wnętrzami mieszczańskimi, wystawą polską w Rappersville
- Muzeum Archeologii
- Muzeum Podróżników im. Tony Halika przechowujące pamiątki po tym podróżniku
- Muzeum Etnograficzne
- skansen etnograficzny przy Starym Mieście (jedyny w kraju skansen w centrum miasta)
- oddział muzeum w Kaszczorku – Zagroda Rybacko-Rolnicza
- Muzeum Inżynierii Komunalnej Torunia (w zabytkowej wieży ciśnień)
- Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu (Narodowe Centrum Kultury, budowane w ramach Narodowego Programu Kultury „Znaki Czasu”)
- Muzeum Piernika w Toruniu
- Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu
- Muzeum Artylerii w Toruniu
- Muzeum Przyrodnicze w Toruniu (Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika)
- Muzeum Motoryzacji w Toruniu (przy Technikum Samochodowym)
- Muzeum Fortyfikacji Pancernej Twierdzy Toruń – Bateria A.B. IV, zwiedzanie z przewodnikiem, ekspozycja historii Twierdzy Toruń i fortyfikacji
- Fort IV – XIX-wieczny fort artyleryjski, dostępny do zwiedzania z przewodnikiem, ekspozycja historii Twierdzy Toruń
- Dom Legend Toruńskich
Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne
- Planetarium im. Władysława Dziewulskiego
- Planetarium – seanse filmowe
- Orbitarium – pokazy naukowe, sterowanie statkami kosmicznymi
- Centrum Wiedzy o Wszechświecie (budowa)
- Obserwatorium Astronomiczne w Piwnicach pod Toruniem
- największe w Europie Środkowej radioteleskopy (32 m i 16 m średnicy)
- zabytkowe obserwatoria kopułowe optyczne (rozsuwane dachy)
- zabytkowy pałac i park pałacowy
Muzyka
- Toruńska Orkiestra Symfoniczna
- Centrum Kultury „Dwór Artusa”
- Zespół Szkół Muzycznych im. Karola Szymanowskiego
- Klub Studencki Od Nowa w Toruniu przy UMK
- Z Torunia wywodzą się zespoły: Republika, Rejestracja, Bikini, Kobranocka, Manchester, Nocna Zmiana Bluesa, SOFA i Butelka
- Corocznie podczas koncertu pamięci Grzegorza Ciechowskiego w klubie Od Nowa na Toruńskich Bielanach, przyznawana jest specjalna nagroda jego imienia dla młodych, utalentowanych muzyków
Kościoły i związki wyznaniowe
- Osobny artykuł:
Od połowy XVI w. Toruń był miastem protestanckim, dziś kontynuatorką tej tradycji jest niewielka parafia ewangelicko-augsburska. Obecnie większość toruńskich świątyń należy do Kościoła rzymskokatolickiego. Na terenie Torunia znajdują się 24 kościoły rzymskokatolickie oraz parafie i zbory innych wyznań, w tym 7 protestanckich, 1 prawosławna (parafia św. Mikołaja), 1 polskokatolicka (parafia Narodzenia NMP) i 8 – Świadków Jehowy[22]. Większość toruńskich kościołów protestanckich reprezentuje nurt chrześcijaństwa ewangelicznego i należy do Toruńskiego Przymierza Protestanckiego oraz Aliansu Ewangelicznego w RP.
Edukacja i nauka
Pierwsza uczelnia w Toruniu – protestanckie Gimnazjum Akademickie – powstała już w 1568 i była jedną z najstarszych uczelni w kraju. Od 1594 jako szkoła wyższa, przekształcona dzięki zabiegom toruńskiego burmistrza i humanisty Henryka Strobanda do rangi akademickiej. Była to jedna z pierwszych uczelni wyższych w Polsce. Drugą w regionie szkołą wyższą było Konserwatorium Muzyczne przy Pomorskim Towarzystwie Muzycznym; status ten uzyskało w roku 1925. W roku 1939 wraz z wybuchem wojny Konserwatorium zostało zamknięte i już nigdy nie wznowiło działalności, po wojnie szkoły te były likwidowane, a w ich miejsce powoływano Akademie Muzyczne, w Toruniu jednak jej nie powołano.
Szkoły wyższe
Lista uczelni w Toruniu:
- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (założony w 1945). Największa uczelnia w województwie. Posiada 16 wydziałów, z czego 3 jako Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (dawna Akademia Medyczna w Bydgoszczy), filia w Grudziądzu. Uniwersytet posiada Obserwatorium Astronomiczne w Piwnicach, gdzie znajduje się największy w Europie Środkowo-Wschodniej radioteleskop, oraz Stację Polarną na Spitsbergenie. Na UMK działa jedyne w Polsce Archiwum Emigracji – ośrodek archiwalno-naukowy gromadzący zbiory i badania dokumentacji związanej z emigracją polską po 1945. UMK kieruje również Gimnazjum i Liceum Akademickim w Toruniu.
- Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie – Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Toruniu
- Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Toruńskiej
- Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
- Kolegium Pracowników Służb Społecznych w Toruniu
- Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toruniu
- Uniwersytet Gdański – Kolegium Językowe w Toruniu
- Kolegium Mody ASP w Toruniu (oddział ASP Łódź)
- Centrum Studiów Europejskich
- Wyższa Szkoła Bankowa (założona w 1998). Najlepsza biznesowa uczelnia prywatna w województwie kujawsko-pomorskim według rankingów („Rzeczpospolita” i „Perspektywy”, „Polityka”, „Home & Market”, Medal Europejski Business Centre Club).
- Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu (założona w 2001). Prowadzi studia dziennikarstwa, komunikacji społecznej, politologii, informatyki oraz podyplomowe w zakresie: relacji międzynarodowych, dyplomacji, funduszy unijnych, grafiki komputerowej i technik multimedialnych.
- Toruńska Szkoła Wyższa (założona w 2003 roku). Prowadzi studia na kierunkach: administracja, bezpieczeństwo narodowe, ekonomia, elektronika i telekomunikacja ,gospodarka, przestrzenna, informatyka, inżynieria środowiska, pedagogika, psychologia, stosunki międzynarodowe, zarządzanie, zdrowie publiczne
- Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy – Wydział Techniczny w Toruniu
- Toruńska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości
- Wyższa Szkoła Filologii Hebrajskiej
Gimnazja i inne szkoły średnie
- Gimnazja – 34
- Licea ogólnokształcące – 36 wraz z liceami dla dorosłych
- Technika – 31
- Zasadnicze szkoły zawodowe – 13
- Szkoły specjalne – 3 przysposabiające do pracy i do zawodu
- Licea profilowane – 8
- Szkoły artystyczne – 6
Szkoły podstawowe
- 38 szkół podstawowych (SP nr 10, SP nr 18 i SP nr 16 z oddziałami integracyjnymi)[23]
Przedszkola
W mieście jest około 45 placówek zapewniających edukację na poziomie przedszkolnym, niektóre z placówek posiadają także grupy żłobkowe dla najmłodszych.
Jednostki naukowo-badawcze
Placówki Polskiej Akademii Nauk
- Pracownia Słownika Polszczyzny XVI w. w Toruniu Instytutu Badań Literackich PAN
- Instytut Matematyczny PAN oddział w Toruniu
- Zakład Astrofizyki w Toruniu Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN
- Zakład Geomorfologii i Hydrologii Niżu w Toruniu Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
- Zakład Historii Pomorza i Krajów Bałtyckich w Toruniu Instytutu Historii PAN
Placówki podległe Ministerstwom
- Instytut Inżynierii Materiałów Polimerowych i Barwników – Ministerstwo Gospodarki
- Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Sterowania Napędów w Toruniu – Ministerstwo Gospodarki
- Centralne Laboratorium Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
- Instytut Ochrony Roślin. Terenowa Stacja Doświadczalna – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
- Regionalna Stacja Hydrologiczno-Meteorologiczna – Ministerstwo Środowiska
- Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Inne placówki
- Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej
- Towarzystwo Naukowe w Toruniu
- Krajowe Laboratorium Fizyki Atomowej Molekularnej i Optycznej
- Instytut Turystyki Sp. z o.o. Zakład Infrastruktury i Gospodarki Przestrzennej
- Instytut Kultury Zdrowia i Urody
- Instytut Terapeutyczny
- Instytut Procesów Informacyjnych
Media
Tę sekcję należy dopracować |
- Osobny artykuł:
Opieka zdrowotna
W Toruniu znajduje się kilkadziesiąt placówek ochrony zdrowia, w tym 6 szpitali, ponadto miasto jest siedzibą wojewódzkiego, kujawsko-pomorskiego, oddziału PFRON; znajduje się tu delegatura NFZ dla byłego województwa toruńskiego oraz Departament Zdrowia i Nadzoru Właścicielskiego Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Marszałkowskiego, który sprawuje nadzór i kontrolę nad samodzielnymi zakładami opieki zdrowotnej, powołanymi przez Samorząd Województwa.
Lista szpitali:
- Wojewódzki Szpital Zespolony, w skład szpitala wchodzą 3 zespoły poradni oraz 4 wojewódzkie przychodnie
- Wojewódzka Przychodnia Kardiologiczna
- Wojewódzka Przychodnia Laryngologiczna
- Wojewódzka Przychodnia Onkologiczna
- Wojewódzka Przychodnia Rehabilitacyjna
- Zespół Poradni Chirurgicznych
- Zespół Poradni Położniczo-Ginekologicznych
- Zespół Poradni Specjalistycznych
- Specjalistyczny Szpital Miejski im. Mikołaja Kopernika wraz z Zespołem Poradni Przyszpitalnych
- Wojewódzki Szpital Dziecięcy z Zespołem Poradni Specjalistycznych
- Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny
- Wojewódzka Przychodnia Chorób Zakaźnych i Pasożytniczych
- Wojewódzki Ośrodek Lecznictwa Psychiatrycznego
- Wojewódzka Przychodnia Zdrowia Psychicznego
- Szpital Specjalistyczny MATOPAT – Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej
Oprócz szpitali miasto ma dobrze rozwiniętą sieć innych placówek służby zdrowia, m.in.:
- Wojskowa Specjalistyczna Przychodnia Lekarska Samodzielny Publiczny ZOZ
- Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy wraz z Akademicką Przychodnią Lekarską
- Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnienia
- Przychodnia Specjalistyczna „OLK-MED” (dawny Obwód Lecznictwa Kolejowego)
- Miejska Przychodnia Specjalistyczna
- Miejski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży
- Lecznice Citomed (największy Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w regionie) i inne
Gospodarka i infrastruktura
Instytucje biznesu w Toruniu:
- Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA
- Loża Toruńska Business Centre Club
- Regionalne Biuro Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna
Na północ od Torunia (ok. 2 km od granicy) znajduje się jeden z terenów Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Tak zwany „Crystal Park” powstał w 2006 roku i obejmuje 177,61 ha[24]. Jest on położony przy drodze krajowej nr 1 i autostradzie A1.
- Początek: 12 kwietnia 2006 szef Sharp Corporation Katsuhiko Machida, premier Polski Kazimierz Marcinkiewicz oraz podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki Andrzej Kaczmarek spotkali się w Kancelarii Premiera, by podpisać umowę na budowę fabryki modułów do monitorów ciekłokrystalicznych w podtoruńskim Ostaszewie (gmina Łysomice).
- Stan obecny (listopad 2009): czynne firmy: Sharp, Orion, Matsushita Chemicals, Sumika Electronic Materials Poland, Poland Tokai Okaya Manufacturing, NYK Logistics, SOHBI CRAFT Poland, KIMOTO Poland, TENSHO Poland, U-TEC Poland, Nissin Logistics Poland[25].
Kolejne firmy w budowie (PKP Cargo – Terminal Cargo). Główne firmy Sharp i Orion posiadają linie do produkcji telewizorów ciekłokrystalicznych oraz plazmowych.
- W roku 2010 do Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej został włączony teren dawnych Zakładów Włókien Sztucznych Elana, gdzie do roku 2017 ma powstać nowoczesne Centrum Technologiczne: Biznes Park Elana oraz Centrum Usług Logistycznych.
Targi Toruńskie
Od 2005 firma Targi Toruńskie Sp. z o.o. przystąpiła do organizowania imprez targowych. Do cyklu imprez targowych weszły między innymi: Targi Konserwatorskie, Kujawsko-Pomorskie Targi Inwestycyjne „INWEST-TOR”, Targi Budownictwa i Targi Mieszkaniowe „Od działki po dom”, Targi Metal Tools, oraz jarmarki na toruńskiej starówce. W 2006 do użytku po generalnym remoncie została oddana hala targowa Centrum Targowe PARK. Zbudowana w 1928 jako najnowocześniejsza w Polsce hala wystawowa według projektu K. Ulatowskiego, służyła od 1958 celom przemysłowym.
Lista targów cyklicznych odbywających się w Toruniu:
- Targi Budownictwa i Targi Mieszkaniowe „Od działki po dom” (marzec)
- Kujawsko-Pomorskie Targi Inwestycyjne „INWEST-TOR” (marzec)
- Targi Metal Tools (kwiecień)
- Jarmark wielkanocny (wiosną, tydzień przed świętami)
- Jarmark Katarzyński (czerwiec)
- Targi Konserwatorskie (październik)
- Jarmark Bożonarodzeniowy (trwa ok. dwóch tygodni przed świętami)
Transport
- Osobny artykuł:
Transport drogowy
Tu przecinają się krajowe drogi oraz jedyna w regionie autostrada A1 i droga ekspresowa S10.
Stan obecny
- A1E75 autostrada A1 – oddana do użytku 14 października 2011 r., w kierunku Gdańska
- S10 południowa obwodnica Torunia (tzw. trasa poligonowa) – fragment drogi szybkiego ruchu S10, otwarty 15 listopada 2005 jako jednojezdniowy fragment. W jego ciągu znajdują się dwa czynne węzły drogowe:
- Toruń-Nieszawka (bezkolizyjny) S10/10/15
- Toruń-Czerniewice (kolizyjny) S10/10
- 1E75 droga międzynarodowa E75 (droga krajowa nr 1) w kierunku Łodzi
- 10 w kierunku Bydgoszczy, Szczecina i Warszawy
- 15 w kierunku Inowrocławia, Poznania, Krotoszyna, Wrocławia do Olsztyna
- 80 w kierunku Bydgoszczy
- 91 w kierunku Gdańska
- 200 (Wielka Nieszawka – Cierpice)
- 257 (Toruń Przybyszewskiego – Toruń – rzeka Wisła – Mała Nieszawka)
- 258 (Toruń – Złotoria – Silno – rzeka Wisła – Wygoda – Toruń Czerniewice)
- 273 (Mała Nieszawka – Wielka Nieszawka – Cierpice)
- 552 Różankowo – Lubicz
- 553 w kierunku Różankowa
- 572 (Lubicz – stacja PKP)
- 585 (Podgórska – Dybowska)
- 654 (Toruń – Złotoria – Silno)
- 657 (Złotoria – Lubicz)
Inwestycje aktualne i projektowane[potrzebny przypis]:
- autostrada A1 Gdańsk – Toruń – Łódź – Katowice (trwa budowa w kierunku Strykowa)
- Trasa Wschodnia – z mostem na rzece Wiśle (w budowie)
- Trasa Średnicowa Północna (projektowana)
- Trakt Leśny (projektowany)
- Północna obwodnica Torunia (węzeł Turzno – Łysomice – Przysiek) (projektowana)
Inwestycje niedokończone lub zaniechane:
Transport kolejowy
Zasugerowano, aby ta sekcja została przeniesiona do artykułu Transport kolejowy w Toruniu. (dyskusja) |
Toruń jest węzłem kolejowym. Krzyżują się tutaj linie kolejowe:
Linia | Nr D29 | Sąsiednie węzły | Operator przewozów pasażerskich |
---|---|---|---|
Kutno – Piła Główna | 18 | Aleksandrów Kuj. – Bydgoszcz Wschód | PKP Intercity, Przewozy Regionalne(BiT-City) |
Poznań Wschód – Skandawa (GP) – Žielieznodorožnyj | 353 | Inowrocław – Jabłonowo Pom. | Przewozy Regionalne i PKP InterCity |
Toruń Wschodni – Malbork | 207 | Grudziądz | Arriva RP |
Nasielsk – Toruń Wschodni | 27 | Sierpc | Arriva RP |
Toruń Wschodni – Olek (daw. Chełmno) | 246 | (dawniej) Unisław Pom. |
- Stacje oraz przystanki kolejowe i ich lokalizacja według osiedli i ulic:
- Toruń Główny (os. Stawki, ul. Kujawska) (pociągi pospieszne i osobowe; stacja węzłowa)
- Toruń Miasto (Stare Miasto, plac 18 Stycznia) (pociągi pospieszne i osobowe)
- Toruń Wschodni (os. Mokre, plac Fryderyka Skarbka) (pociągi pospieszne i osobowe; stacja węzłowa)
- Toruń Kluczyki (os. Podgórz, ul. Kluczyki) (pociągi osobowe)
- Toruń Północny (stacja towarowa) (os. Chełmińskie-Koniuchy, Szosa Chełmińska)
- Toruń Czerniewice (os. Czerniewice, ul. Przy Torze) (pociągi osobowe)
- Toruń Grębocin (os. Grębocin, ul. Ceramiczna) (pociągi osobowe).
- Stacje oraz przystanki osobowe zamknięte lub zlikwidowane:
- Toruń Elana (Mokre – Katarzynka, ul. Płaska, zamknięty)
- Toruń Zachodni (os. Bielany) zlikwidowany ok. 1970 roku
- Toruń Barbarka (os. Wrzosy-Barbarka, ul. Pawia, zamknięty)
- Stacje na przedmieściach Torunia:
- Szybka kolej miejska BiT-City – proponowane szybkie kolejowe połączenie Bydgoszczy i Torunia. Według założeń ma być elementem spajającym i integrującym dwa największe miasta województwa, spowodować szybszy rozwój obu stolic regionu, przyspieszyć powstanie aglomeracji bydgosko-toruńskiej. Pomysłodawcą projektu jest Wydział Inwestycji Strategicznych Urzędu Miasta Torunia w 2006, a wdrażającym projekt – Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu oraz Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu przy współpracy z urzędami miast Bydgoszczy i Torunia. Obecnie trwają szczegółowe prace projektowe oraz uzyskiwanie środków unijnych na realizację projektu. Wiadomo, że potrzebna jest modernizacja toru pozwalająca na rozwinięcie prędkości do 160 km/h.
- Pierwotnie jest rozważane połączenie na trasie Bydgoszcz Główna – Toruń Wschodni.
- Rozważane jest także przedłużenie pierwotnej linii z jednej strony do stacji Port Lotniczy w Bydgoszczy, a z drugiej do stacji Toruń Północ.
Prowizorycznie, jeszcze przed modernizacją toru i nabyciem nowoczesnego taboru, połączenie Bydgoszcz Główna – Toruń Wschodni pod szyldem BiT-City ruszyło 9 grudnia 2007. Do obsługi połączenia Zarząd Województwa wybrał przewoźnika o ówczesnej nazwie PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o.
Na terenie województwa wprowadzony jest także bilet regionalny na trasie Toruń – Włocławek, działający na podobnej zasadzie jak bilet aglomeracyjny BiT-City (tj. możliwość korzystania z dowolnej linii komunikacji miejskiej przez godzinę od wyjścia z pociągu). Obydwa bilety (aglomeracyjny i regionalny) są wprowadzone na tej samej linii kolejowej nr 18, ale dotychczas nie stworzono biletu regionalnego na odcinku Bydgoszcz – Toruń – Włocławek. Linia Toruń – Włocławek nie została objęta projektem BiT-City pomimo wyższej liczby pasażerów w 2007 r. niż w przypadku linii Bydgoszcz – Toruń. Linię Toruń – Włocławek nadal częściowo obsługują niezmodernizowane składy, a ponadto bilet regionalny nie był promowany na taką skalę, jak bilet aglomeracyjny (np. reklamy na autobusach MZK Toruń), a to z kolei może wpłynąć na zmniejszenie atrakcyjności tej linii i przejęcie pasażerów przez liczne połączenia komunikacji autobusowej. Bilety regionalne można nabyć w kasach PKP. Część pociągów na trasie Toruń – Włocławek kończy swoją trasę na dworcu Toruń Wschodni, ma to przyśpieszyć dostęp do centrum i wschodniej części miasta. W przypadku Włocławka pociągi regionalne zatrzymują się na wszystkich dworcach i stacjach pasażerskich.
- Zobacz też:
Lotnisko
W samym Toruniu znajduje się lotnisko, którego użytkownikiem jest Aeroklubu Pomorskiego, istniejący od 1922. Lotnisko zostało rozbudowane przez Niemców w czasie II wojny światowej. Posiada dwie poniemieckie betonowe drogi startowe:
- na kierunku 11R/29L o wymiarach 1269 × 57 m
- na kierunku 02/20 o wymiarach 1190 × 57 m
EPTO posiada także dwie użytkowane trawiaste drogi startowe (oprócz ww. dwóch betonowych):
- na kierunku 11L/29R o wymiarach 1092 × 100 m
- na kierunku 14/32 o wymiarach 730 × 100 m
Lotnisko na Bielanach jest położone bezpośrednio przy projektowanej trasie średnicowej. Posiada hotel oraz restaurację. Obecnie w aeroklubie działają sekcje sportowe (lotnicza, szybowcowa, lotniarska i spadochroniarska). Prowadzone są także spacerowe loty turystyczne. Według Strategii Rozwoju Torunia z 2007 r. lotnisko to ma zostać zmodernizowane i rozbudowane do przyjmowania i odprawiania lotów nieregularnych oraz budowy terminalu cargo.
Transport wodny
- Porty rzeczne:
- Port Drzewny – ul. Starotoruńska
- Port Zimowy – ul. Popiełuszki (Rybaki)
- Regionalna Dyrekcja Gospodarki Wodnej – ul. Popiełuszki
- Przystanie żeglarskie:
- AKS
- AZS
- KS Budowlani
- Szkwał, Port Drzewny
- Towimor, Port Drzewny
- Walter, Port Drzewny
- Yacht Klub Toruń, Port Drzewny
- Liga Morska i Rzeczna, Port Drzewny
Komunikacja miejska
- Osobne artykuły:
Miejski Zakład Komunikacji
Zasugerowano, aby ta sekcja została przeniesiona do artykułu Miejski Zakład Komunikacji w Toruniu. (dyskusja) |
Główna firmą komunikacyjną w Toruniu jest Miejski Zakład Komunikacji, istniejący od 1891. Firma obsługuje 37 linii dziennych, 3 nocne i 1 nocną specjalną. Wśród linii dziennych dwie są liniami weekendowymi, są też dwie linie kursujące wyłącznie w dni nauki szkolnej. Łączna długość linii to 328 km. Poza tym w Toruniu kursuje 6 linii tramwajowych, z tego 5 dziennych i jedna nocna. Razem daje to około 41,4 km[potrzebny przypis]. Kilka lat temu kursowała także linia sezonowa, obsługiwana przez wagon historyczny (wycieczkowy).
Tabor autobusowy w kategorii wieku należy do najmłodszych w kraju, gorzej wypada tabor tramwajowy, lecz wagony są poddawane modernizacjom. Bolączką parku MZK Toruń jest mała liczba taboru przystosowanego do przewozu osób niepełnosprawnych, jednak w ostatnich latach odsetek autobusów niskopodłogowych wzrasta (w grudniu 2008: 47 autobusów, czyli 36% taboru[potrzebny przypis]). Częstotliwość kursowania autobusów na niektórych liniach jest rzadka. Spora część linii dziennych kursuje z częstotliwością powyżej 30 minut w szczycie. Najczęściej kursuje linia nr 15[26].
Od 1 lutego 2009 w wyniku wygaśnięcia umowy z gminą Lubicz zlikwidowanych zostało pięć linii podmiejskich, a tabor dotychczas je obsługujący skierowany został na ulice miasta. Gmina Lubicz podpisała z firmą Mobilis Sp. z o.o. Oddział w Bydgoszczy umowę na obsługę 4 linii podmiejskich (do Lubicza, Złotorii, Gronowa i Kolonii Papowskiej)[27].
W 1990 roku z komunikacji miejskiej korzystało 99,5 mln pasażerów. W 2000 liczba spadła do 76 mln, a do 2008 liczba osób wynosiła tylko 46,5 mln[28].
Po mieście kursują też inni przewoźnicy.
Transport turystyczny
W sezonie turystycznym oferowane są dodatkowo inne formy komunikacji:
- Łódka Katarzynka – łącząca Bulwar Filadelfijski z Kępą Bazarową i Zamkiem Dybowskim
- Statek pasażerski Wanda (kursy po Wiśle)
- Statek pasażerski Wiking (kursy po Wiśle)
- Riksze, postój na Rynku Staromiejskim (kursy po starówce)
- Dorożki (okazjonalnie, na Rynku Staromiejskim)
- Turystyczny wagon tramwajowy MZK (kursował do 2007 r. po istniejących torowiskach) – dla wycieczek.
Sport i rekreacja
Zawodowe kluby sportowe
- KS Toruń Unibax S.A. – żużel (ekstraliga)
- KS Toruń HSA – hokej na lodzie (wycofany z rozgrywek)
- Energa Toruń – żeńska drużyna koszykówki (ekstraklasa)
- Marwit Toruń – futsal (ekstraklasa)
- KS Pomorzanin Toruń
- sekcja hokeja na trawie (I liga),
- sekcja piłkarska (IV liga),
- sekcja bokserska
- Budowlani Toruń
- sekcja siatkówki żeńskiej (I liga)
- sekcja szermierki
- sekcja wioślarska
- Polski Cukier SIDEn Toruń – męska drużyna koszykówki (I liga)
- TKP Elana Toruń – piłka nożna (III liga)
- AZS Toruń
- sekcja piłki ręcznej mężczyzn (II liga)
- sekcja koszykówki (III liga)
- sekcja wioślarska
- Angels Toruń – futbol amerykański (II liga)
- KS Start-Wisła Toruń – tenis i jazda figurowa na lodzie
- MKS Axel Toruń – jazda figurowa na lodzie, curling
Pozostałe kluby sportowe
- Szerszenie Toruń – rugby union
- UKS Budowlanka Toruń – młodzieżowa drużyna siatkarska
- Sokoły Toruń – młodzieżowa drużyna hokeja na lodzie
- Klub sportów walki Spartakus – sekcje Kyokushin Karate, Muaythai, MMA
- Toruńskie Stowarzyszenie Sportów Walki „Bushi” – Ju-Jitsu
- Toruński Klub Sportowy Judo
- Toruńska Akademia Taekwon-do
- UKS Kodokan Toruń – Judo
Rugby w Toruniu
Pierwszy kontakt Torunia z rugby miał miejsce w PRL-u, kiedy to przy okazji toruńskiego finiszu kolarskiego Wyścigu Pokoju odbył się międzypaństwowy mecz Polska – Czechosłowacja. Mecz rozegrano 17.05.1976[29]. Zakończył się porażką reprezentacji Polski 15:16. Pierwszy klub powstał jednak dopiero w 2000 roku. Pierwotnie nazywał się Klub Rugby Toruń, a po ściągnięciu sponsorów Wektor Car Nesta Toruń. Pod taką nazwą przez kilka sezonów występował w rozgrywkach ogólnopolskich drugiej ligi.
Po kilkuletniej niebytności rugby seniorskiego w mieście (przez ten czas istniały sekcje dziecięce i młodzieżowe, a zawodnicy z nich pochodzący grali w meczach rugby 7-osobowego) zawodnicy ze starej drużyny zorganizowali z końcem 2008 roku nowy klub i nadali mu nazwę Szerszenie Toruń. W 2009 roku grali głównie w olimpijskiej odmianie 7-osobowego rugby, chociaż także w rugby tradycyjnym – wygrywając m.in. międzynarodowy turniej rugby w Brunszwiku. Od wiosny 2010 roku toruńskie rugby powróciło na ligowe boiska 15-osobowej wersji rugby, a Szerszenie zaczęły grać w II lidze (region pomorski)[30].
Sport amatorski, rekreacja
Do obiektów służących rekreacji w Toruniu należą:
- lodowiska sztuczne – 5: dwa stałe całoroczne miejskie TOR-TOR I oraz TOR-TOR II, MENTOR (niepełnowymiarowe – prywatne), a także 2-sezonowe: na Rynku Nowomiejskim oraz na Rubinkowie (zimą)
- tory saneczkowe: Rudelka (os. Bema), Park Miejski (Bydgoskie), Winna (Rubinkowo)
- baseny kryte – 11: Mini Aqua-Park, ZSME, OSIR, SP8, SP28, SP16, SP32, SP29, SP30, SP24, SP5
- stadiony – 6: Motoarena Toruń, Miejski, Elana, Tramp, Kopernik, MOS
- hale sportowe – 4: Hala ZSPS, Olimpijczyk, SP 28, SP 10; nowa hala w budowie
- przystanie wioślarskie i żeglarskie – 6: AKS, AZS, Budowlani, Szkwał, Towimor, Walter
- strzelnice – 6: Falco (strzelnica i paintball, Fort VIII), Euro Trade (paintball), Auto Trezor (strzelnica), Sportowa (Fort I), Myśliwska (Glinki), Kurkowe Bractwo Strzeleckie (Fort VII)
- pola golfowe – 2: Tatfort (Fort IV), Country Club (Toruń-Górsk)
- boiska do siatkówki plażowej: Centrum Siatkówki Plażowej UKS Budowlanka Toruń (Legionów 19/25)
- Lotnisko Sportowe: Aeroklub Pomorski (Bielany)
- Tor Rallycrossowy: Toruński Klub Motorowy
- Skate Park: Bema
- Park Linowy: Barbarka[31]
- ściany wspinaczkowe – 5: Bella wellness Centrum, Walter, Tor-Tor, Piernikowe Miasteczko (dla dzieci), SP 10, GATO
- korty tenisowe – 6: Start Wisła, OSIR, Świętopełka, TTT Real, Jurmet (3 kryte hale) Lubicz, TKM
- stadniny koni – 9: Gospodarstwo Agroturystyczne Łucji i Józefa Ciurusiów (Kaszczorek), Agrofood (Grabowiec), Jaskółcza 11 (Wrzosy), Rancho (Mała Nieszawka), Fundacja Ducha, Ogród Zoobotaniczny, Brzoza Toruńska, Rubbens (Papowo Toruńskie), Dolina Koni (Otłoczyn)
- tor rowerowy – 1: pod zarządem Toruńskiego Stowarzyszenia Sportów Alternatywnych (Na Skarpie, w przebudowie)
Burmistrzowie i prezydenci Torunia
- Osobny artykuł:
Honorowi Obywatele Torunia
- Osobny artykuł:
Piernikowa Aleja Gwiazd w Toruniu
- Osobny artykuł:
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
- Osobny artykuł:
Znani torunianie
|
|
Dyplomacja, polityka, współpraca
- Osobny artykuł:
W Radzie Miasta Toruń zasiada 25 osób, których kadencja trwa 4 lata. Obecnie (2010-2014) trwa VI kadencja.
Dyplomacja w Toruniu
Toruń był siedzibą trzech obrad sejmu w okresie I Rzeczypospolitej (1519, 1576, 1626). W podtoruńskiej Nieszawie na Zamku Dybowskim (obecnie dzielnica Torunia) nadano słynne przywileje szlacheckie, rozpoczynające okres „złotej wolności szlacheckiej”. W Toruniu zawarto I pokój toruński i II pokój toruński, a także ostatni rozejm polsko-krzyżacki w 1521 r.
W czasie rozbiorów, w 1807 był siedzibą rządu powstańczego – przy Rynku Nowomiejskim w Toruniu. W tym okresie posiadał dwa konsulaty: Rosja i USA. W okresie międzywojennym w Toruniu ulokowano pięć konsulatów, w tym Konsulat Generalny Niemiec i III Rzeszy, Francji, Belgii. Obecnie w Toruniu znajdują się trzy (z dziewięciu w całym regionie, sześć w Bydgoszczy) konsulaty honorowe: Peru, Słowenii i Litwy.
Miasta partnerskie
Miasto partnerskie | Kraj | Od kiedy |
---|---|---|
Filadelfia | Stany Zjednoczone | 1976 |
Getynga | Niemcy | 1978 |
Lejda | Holandia | 1988 |
Hämeenlinna | Finlandia | 1989 |
Kaliningrad | Rosja | 1995 |
Czadca | Słowacja | 1996 |
Swindon | Anglia | 2003 |
Łuck | Ukraina | 2008 |
Novo Mesto | Słowenia | 2009 |
Guilin | Chiny | 2010 |
W latach 70. XX wieku pojawiła się nowa forma współpracy – miasta partnerskie. Obecnie Toruń ma podpisane umowy z dziesięcioma takimi miastami[32].
- Filadelfia – umowa z Toruniem od 1976. Widocznym śladem jest nazwa nadwiślańskiego bulwaru – Bulwar Filadelfijski
- Getynga – umowa z Toruniem od 1978. Widocznym śladem jest tablica drogowa na Placu Teatralnym (kierująca do Getyngi), kamień graniczny Getyngi, nazwa zjazdu drogowego z mostu drogowego Józefa Piłsudskiego – Ślimak Getyński
- Lejda – umowa z Toruniem od 1988
- Hämeenlinna – umowa z Toruniem od 1989
- Kaliningrad – umowa z Toruniem od 1995
- Čadca – umowa z Toruniem od 1996. Widocznym efektem współpracy są coroczne Dni Czadcy w Toruniu i Dni Torunia w Czadcy oraz Rondo Czadcy przy ul. Legionów w Toruniu
- Swindon – umowa z Toruniem od 2003
- Łuck – umowa z Toruniem od 2008
- Novo Mesto – umowa z Toruniem od 2009
- Guilin – umowa z Toruniem od 2010
Jednostki pływające nazwane imieniem Torunia
- ORP Toruń – monitor rzeczny Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej
- ORP Toruń Transportowo-Minowy (morski)
- MS Uniwersytet Toruński
- SY Województwo Toruńskie
Planetoida 12999 Toruń
Na cześć miasta nazwano odkrytą w 1981 r. przez Edwarda Bowella planetoidę z grupy pasa głównego asteroid, (12999) Toruń. Proponując nadanie tej właśnie nazwy, Edward Bowell wskazał Toruń jako miejsce narodzin Mikołaja Kopernika, gotyckie Stare Miasto wpisane w 1997 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika zawiadujący największym w Polsce obserwatorium astronomicznym. W 2009 roku odsłonięto pomnik tej planetoidy[33].
Zobacz też
- ↑ Ziemia Chełmińska. Toruński Serwis Turystyczny. [dostęp 2011-10-28]. (pol.).
- ↑ Art. 3. Ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa – Dz.U. 1998.96.603, z dnia 28 lipca 1998 r. mówi: „Siedzibą wojewody i sejmiku województwa są: 2) w województwie kujawsko-pomorskim – wojewody – Bydgoszcz, sejmiku województwa – Toruń,”. Ww. ustawa nie określa terminu stolica województwa kujawsko-pomorskiego jako obowiązującego, choć w potocznym rozumieniu oba miasta nazywane są „stolicami” bądź „współstolicami”, co odnotować można również w czwartym akapicie „Podział administracyjny Polski 2006” na witrynie KSNG.
- ↑ Wyniki naszego plebiscytu: oto siedem cudów Polski. Rzeczpospolita / Presspublica, 2007-09-20. [dostęp 2011-08-31].
- ↑ National Geographic.
- ↑ Dzielnice i osiedla Torunia. Urząd Miast Torunia. [dostęp 2012-02-23]. (pol.).
- ↑ Przeglądanie TERYT. GUS. [dostęp 2011-11-18]. (pol.).
- ↑ Geoportal miasta Torunia. Urząd Miasta Torunia. [dostęp 2011-11-18]. (pol.).
- ↑ Ukształtowanie powierzchni terenu oraz budowa geologiczna. [dostęp 2010-04-03]. (pol.).
- ↑ Krajobraz województwa kujawsko-pomorskiego. [dostęp 2010-03-10].
- ↑ Worki czekają w gotowości. „Nowości”, s. 7, 2010-05-20.
- ↑ Bank Danych Lokalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2011-07-21]. (pol.).
- ↑ Bogucka Maria, Samsonowicz Henryk, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorwoej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 372, ISBN 83-04-01701-6.
- ↑ K. Mikułowski, Toruń w drugiej połowie XVI i na początku XVII wieku, [w:] Henryk Stroband (1548-1609) burmistrz toruński, Towarzystwo Miłośników Torunia, Toruń 2010.
- ↑ Ponieważ Bydgoszcz jest miastem robotniczym (...) przeto słusznym było nasze założenie, że te najwyższe władze administracyjne powinny być pod stałą kontrolą mas pracujących i partii demokratycznych, a w Toruniu prawdopodobnie województwo byłoby pod naciskiem mieszczaństwa, kryjącego w sobie pozostałości reakcyjne” – słowa I sekretarza Komitetu Miejskiego PPR, Antoniego Alstera, protokół z plenum Komitetu Miejskiego Polskiej Partii Robotniczej w Bydgoszczy z 1.09.1945, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy.
- ↑ Kolejowa wieża ciśnień.
- ↑ [SkyscraperCity.
- ↑ Uchwała Rady Miasta Toruń nr 1049/2006 z dnia 13 lipca 2006 r.
- ↑ European Commission – Culture.
- ↑ Europejska Stolica Kultury 2016 – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
- ↑ Informacja prasowa, Treść dokumentu.
- ↑ Statut instytucji TORUŃ 2016 określa załącznik do uchwały Rady Miasta Torunia nr 304/08 z dnia 15 maja 2008 r.
- ↑ gazeta olsztyńska.pl.
- ↑ e-torun.com – oferta sprzedaży domeny.
- ↑ Tereny Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w województwie kujawsko-pomorskim.
- ↑ Źródło strona PSSE w Gdańsku.
- ↑ Przystanek – 068-01-Okrężna (pętla).
- ↑ Urząd Gminy Lubicz.
- ↑ Wojciech Lietz. Jedynka z dwójką pod rękę. „Nowości”, s. 9, 2010-03-09.
- ↑ Encyklopedia Polskiego Rugby, Lublin 2010.
- ↑ rugbytorun.ubf.pl, [martwy link].
- ↑ Park Linowy Barbarka.
- ↑ Miasta bliźniacze Torunia. torun.pl. [dostęp 2013-04-07]. (pol.).
- ↑ Pomnik planetoidy „(12999) Toruń” odsłonięty – Wiadomości24.