Białaczów

Białaczów
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek i ratusz w Białaczowie
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	opoczyński
Gmina	Białaczów
Prawa miejskie	1456–1674, 1787–1870, od 2024
Burmistrz	Barbara Goworek
Powierzchnia	21,9214 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 1068; 48,7 os./km²
Strefa numeracyjna	44
Kod pocztowy	26-307
Tablice rejestracyjne	EOP
	Położenie na mapie gminy Białaczów Białaczów
	Położenie na mapie Polski Białaczów
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Białaczów
	Położenie na mapie powiatu opoczyńskiego Białaczów
	51°17′52″N 20°17′48″E/51,297778 20,296667
TERC (TERYT)	1007014
SIMC	0536350
	Urząd miejskiul. Piotrkowska 12; 26-307 Białaczów
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Białaczów – miasto w Polsce, położone w województwie łódzkim, w powiecie opoczyńskim, w gminie Białaczów, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Białaczów^[5]^[4] oraz rzymskokatolickiej parafii św. Jana Chrzciciela^[6]. W pobliżu miejscowości znajduje się rezerwat leśny Białaczów.

Uzyskał lokację miejską w 1456 roku, zdegradowany około 1674 roku, ponownie otrzymał prawa miejskie w 1787 roku^[7]^[8]. Był miastem prywatnym Królestwa Kongresowego, położony w 1827 roku w powiecie koneckim, w obwodzie opoczyńskim województwa sandomierskiego^[9]. Został ponownie pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Białaczów w powiecie opoczyńskim^[10]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Białaczów, 1954–1972 gromady Białaczów^[11], a od 1973 reaktywowanej gminy Białaczów^[12]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa piotrkowskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

Integralne części miasta Białaczów^[5]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0536367	Kowalów	część miasta
0536373	Stanisławów	część miasta
0536380	Wygnanów	część miasta

Historia

W XIII wieku miejscowość była własnością Odrowążów i Białaczowskich, w XVIII wieku (od około 1727) i XIX wieku – Małachowskich.

W roku 1827^[13] spisano w Białaczowie 81 domów i 651 mieszkańców. W 1858 roku Białaczów posiadał 77 domów i 900 mieszkańców. W roku 1880 było tu już 94 domów, 1180 mieszkańców. Natomiast Białaczów folwark miał 2590 mórg obszaru, w tym do osady i włościan należało 924 mórg. Parafia Białaczów w dekanacie opoczyńskim liczyła 3981 dusz.

Stanisław Małachowski nadał wolność osobistą ludności wiejskiej, zbudował zakłady przemysłowe w Petrykozach, Rudzie i Parczowie, pałac oraz ratusz dla miejskiej władzy. Zmiana właściciela dóbr białaczowskich miała miejsce w 1888 roku, kiedy w spadku przejął je Ludwik Broel-Plater, jego syn Zygmunt wybudował cegielnię i tartak w Petrykozach. Po I wojnie światowej uregulowane zostały serwituty i przeprowadzona została parcelacja majątków w Parczowie, Petrykozach i Żelazowicach. W roku 1945 majątek białaczowskich został przejęty na rzecz Skarbu Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. Rodzina Platerów została zmuszona do opuszczenia swej siedziby.

Prawa miejskie otrzymał Białaczów w 1456, potwierdzono je w 1787. Od 1795 miejscowość znalazła się w zaborze austriackim, następnie od 1809 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Polskim. W 1787 ówczesny właściciel miasta, Stanisław Małachowski, nadał mu herb przedstawiający w błękitnej tarczy herbowej splecione inicjały majuskułowe „S” i „M” barwy złotej^[14].

W roku 1870^[15] miejscowość utraciła prawa miejskie.

14 lipca 2011 Białaczów ucierpiał w wyniku burzy, której towarzyszył szkwał. Około 260 zabudowań w gminie uległo zniszczeniu lub uszkodzeniu^[16]^[17]^[18].

Zabytki

Kościół parafialny, pierwszy raz wybudowany w XIII w., odbudowany po pożarze roku w 1511, rozbudowany w latach 1694–1696, a następnie przebudowany w latach 1870 i 1932.
Klasycystyczny ratusz z 1797.
Klasycystyczny zespół pałacowy wybudowany w latach 1797–1800 przez Stanisława Małachowskiego. Złożony z budynku głównego, połączonych z nim ćwierćkolistych galerii, oficyny, dwóch pawilonów i parku. W parku pseudośredniowieczne ruiny i oranżeria projektu Franciszka Marii Lanciego. W parku rośnie wiele ciekawych okazów drzew, m.in. tulipanowce. Obecnie obiekt jest siedzibą miejscowego domu pomocy społecznej. W latach 80. budynki pałacowe przeszły gruntowny remont (co jest zasługą ówczesnej dyrektor – mgr Walerii Barbary Budzyńskiej) i odzyskały dawną świetność.
Budynki folwarczne i gorzelnia z przełomu XVIII i XIX wieku.
Zajazd z początku XIX wieku.
Domy w rynku z przełomu XVIII i XIX wieku.

Ludzie związani z Białaczowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Białaczowie.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Białaczowem.

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. 2023 poz. 1472.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 24 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c ^d TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ Opis parafii na stronie diecezji
↑ Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s.18-19.
↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 17.
↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
↑ Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)
↑ chwała Nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie kieleckim (Dz. Urz. WRN w Kielcach z 1972 r. Nr 26, poz. 173)
↑ Białaczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 180 .
↑ Rada Gminy Białaczów: Uchwała Nr XVII / 111/2008 Rady Gminy w Białaczowie z dnia 27 sierpnia 2008 roku w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowości Białaczów”. [dostęp 2011-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-01)].
↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
↑ Potężna wichura i burza pod Opocznem: 320 uszkodzonych budynków. mmlodz.pl > Artykuły > Spoza miasta [on-line], 2011-07-14. [dostęp 2013-11-02].
↑ Agnieszka Wyderka: Pół tysiąca strażaków usuwa skutki burz w Łódzkiem i Mazowieckiem. rmf24.pl > Fakty > Polska [on-line], 2011-07-15. [dostęp 2013-11-02].
↑ po. PAP: Straż pożarna: Gwałtowne burze uszkodziły 1121 budynków. newsweek.pl > Polska [on-line], 2011-07-16. [dostęp 2013-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-04)].

Bibliografia

Ryszard Garus, Wojciech Pasek: Ziemia konecka: przewodnik turystyczny. Kielce: Agencja „JP”, 2000, s. 120. ISBN 83-86953-66-7.
Praca zbiorowa: Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 1046. ISBN 83-01-12677-9.

Linki zewnętrzne

Pałac w Białaczowie na stronie Zamki i pałace województwa łódzkiego
Zamek w Białaczowie na stronie Zamki i pałace województwa łódzkiego
Strona Elektronicznej Kroniki Gminy Białaczów
Polska. Dawne miasta królewskie. Białaczów – artykuł Wojciecha Jaskuły
Białaczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 180 .

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. 2023 poz. 1472.

[2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 24 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[Dz.U._29/2013-5] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[par-6] Opis parafii na stronie diecezji

[7] Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.

[8] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s.18-19.

[9] Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 17.

[10] Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)

[11] Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)

[12] wała Nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie kieleckim (Dz. Urz. WRN w Kielcach z 1972 r. Nr 26, poz. 173)

[13] Białaczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 180 .

[14] Rada Gminy Białaczów: Uchwała Nr XVII / 111/2008 Rady Gminy w Białaczowie z dnia 27 sierpnia 2008 roku w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowości Białaczów”. [dostęp 2011-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-01)].

[15] Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).

[16] Potężna wichura i burza pod Opocznem: 320 uszkodzonych budynków. mmlodz.pl > Artykuły > Spoza miasta [on-line], 2011-07-14. [dostęp 2013-11-02].

[17] Agnieszka Wyderka: Pół tysiąca strażaków usuwa skutki burz w Łódzkiem i Mazowieckiem. rmf24.pl > Fakty > Polska [on-line], 2011-07-15. [dostęp 2013-11-02].

[18] . PAP: Straż pożarna: Gwałtowne burze uszkodziły 1121 budynków. newsweek.pl > Polska [on-line], 2011-07-16. [dostęp 2013-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-04)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Miasto	Białaczów
Wsie	Kuraszków Miedzna Drewniana Ossa Parczów Parczówek Petrykozy Radwan Sędów Skronina Sobień Wąglany Zakrzów Żelazowice
Części miasta	Kowalów Stanisławów Wygnanów
Części wsi	Barańcówka Brzeziny Dzielna Górki Ilińsko Kliny Kowalszczyzna Ludwików Łuby Małachów Miedzna Drewniana-Kolonia Na Górach Na Podłężu Oska Parczów-Kopalnia Petrykozy-Cegielnia Petrykozy-Tartak Piaski Płaczków Pod Górkami Podlas Stara Wieś Stare Pole Trzebany Wąglany-Kolonia Żelazowice-Kolonia

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Miasta	Białaczów Drzewica Opoczno Żarnów
Gminy miejsko-wiejskie	Białaczów Drzewica Opoczno Żarnów
Gminy wiejskie	Mniszków Paradyż Poświętne Sławno

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (II RP) (1939) woj. łódzkie (1945–50) woj. kieleckie (1950–75)
Miasta	Białaczów (do 1870) Drzewica (do 1870) Gielniów (do 1870) Klwów (do 1870) Odrzywół (do 1870) Opoczno Przysucha (do 1870) Skrzynno (do 1870) Żarnów (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Aleksandrów (od 1973) Białaczów Białobrzegi (od 1973) Drzewica (od 1870) Goździków (1870–1954) Janków (do 1954) Klwów (1870–1954) Krzczonów (do 1954) Kuniczki (do 1954) Machory (do 1954) Mniszków (od 1973) Niewierszyn (do 1954) Odrzywół (od 1973) Opoczno Ossa (do 1954) Owczary (do 1954) Paradyż (od 1973) Poświętne (od 1973) Przysucha (do 1954) Radonia (do 1954) Radzice (do 1870) Rusinów (do 1954) Skrzyńsko (do 1954) Sławno (od 1973) Smogorzów (do 1870) Studzianna (do 1954) Stużno (do 1954) Sulgostów (do 1870) Sworzyce (do 1927 →) Topolice (1870–1954) Trojanowice (do 1870) Unewel (do 1954) Wielka Wola (do 1954) Zajączków (do 1954) Żarnów (od 1973)
Gromady (1954–72)	Aleksandrów (1954–72) Białaczów (1954–72) Białobrzegi (1954–72) Bieliny (1954–55 →) Błogie Szlacheckie (1954–72) Bronów (1954–58) Brudzewice (1954–59) Brzustów (1954–72) Bukowiec I (Bukowiec Opoczyński) (1954–72) Bukowiec II (Bukowiec nad Pilicą) (1954–72) Dąbrowa I (1954–59) Dąbrowa II (Dąbrowa nad Czarną) (1954–72) Dęba (1954–59) Dłużniewice (1954–59) Domaszno (1954–55 → i ← 1956–59) Drzewica (1954–72) Gawrony (1954–68) Gielniów (1954–55 →) Gliniec (1954–55 →) Goździków (1954–55 →) Jelnia (1954–61) Kamienna Wola (1954–72) Kamień (1954–59) Karwice (1954–59) Klwów (1954–61 →) Kozenin (1954–59) Kozłowiec (1954–55 →) Kraszków (1954–72) Kraśnica (1954–72) Libiszów (1954–68) Machory (1954–61) Marcinków (1954–72) Miedzna Drewniana (1954–59) Mniszków (1954–72) Myślakowice (1959–72) Nieznamierowice (1954–55 →) Odrzywół (1954–72) Ogonowice (1954–61) Opoczno (1961–72) Ossa (1954–59) Paradyż (1954–72) Petrykozy (1954–72) Podklasztorze (1954–72) Poświętne (1961–72) Prymusowa Wola (1954–68) Przystałowice (1954–55 →) Przysucha (1954–55 →) Psary (1954–59) Radzice (1954–72) Rozwady (1954–59) Rożenek (1954–59) Rusinów (1954–55 →) Ruszenice (1954–59) Sady (1954–55 →) Siucice (1954–59) Skórkowice (1954–72) Skronina (1954–59) Skrzynno (1954–55 →) Skrzyńsko (1954–55 →) Sławno (1954–72) Smardzewice (1954–72) Smogorzów (1954–55 →) Stawowice (1954–59) Straszowa Wola (1954–72) Studzianna (1954–61) Sulgostów (1954–55 →) Szadkowice (1954–72) Topolice (1954–59) Twarda (1954–61) Wola Załężna (1954–59) Wójcin (1954–72) Wygnanów (1954–59) Żarnów (1954–72)