Janów Podlaski

Janów Podlaski
	wieś
	; Panorama
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Janów Podlaski
Liczba ludności (2021)	2659
Strefa numeracyjna	83
Kod pocztowy	21-505
Tablice rejestracyjne	LBI
SIMC	0012960
	Położenie na mapie Polski Janów Podlaski
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Janów Podlaski
	Położenie na mapie powiatu bialskiego Janów Podlaski
	Położenie na mapie gminy Janów Podlaski Janów Podlaski
	52°11′44″N 23°12′38″E/52,195556 23,210556
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Rzeźba „Galopujące konie” na miejscowym rynku

Janów Podlaski – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Janów Podlaski^[5]^[6].

Wieś jest sołectwem^[7], siedzibą gminy Janów Podlaski, rzymskokatolickiego dekanatu Janów Podlaski i parafii Trójcy Świętej..

Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 2720 mieszkańców^[8].

Integralne części wsi Janów Podlaski^[5]^[6]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
1021748	Zaborek	część wsi

Janów Podlaski uzyskał lokację miejską w 1465 roku, zdegradowany w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku, degradacja w 1945 roku^[9]. Prywatne miasto duchowne w końcu XVIII wieku leżało w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego^[10]. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim.

Współczesny Janów słynie z hodowli koni czystej krwi arabskiej prowadzonej przez Stadninę Koni Janów Podlaski, najstarszą, założoną w 1817, państwową stadninę koni^[11]^[12].

Położenie

Wieś leży na obszarze Niziny Południowopodlaskiej^[13], kilka kilometrów na południe od Bugu, na którym przebiega granica z Białorusią. Przez Janów Podlaski przebiega droga wojewódzka nr 698.

Historia

Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów^[14] łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjął nazwę Janów Biskupi. Otrzymał herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie Kraków – Wilno, sprzyjało rozwojowi miasta. W roku 1570 miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, zamek obronny i okoliczne grunty. W roku 1656, w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach 1770–1780 z inicjatywy biskupa Feliksa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim.

Oprócz pałacu biskupiego zachował się barokowy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach 1714–1735, w 1741 roku podniesiony do godności kolegiaty (katedra w latach 1818–1867 i 1918–1924). Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685–1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z 1793 roku.

Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, poety i dziejopisarza, który spędził w nim ostatnie lata życia. Mieszkał w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od 1788 roku do śmierci w roku 1796. Z jego imieniem wiąże się grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą z kamienia. Tradycja podlaska mówi, że w Janowie pisał tezy Konstytucji 3 Maja. Został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni jest pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego.

W roku 1818 utworzono diecezję janowską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w którym mieszkańcy wzięli licznie udział, władze zaborcze skasowały diecezję (1867). Przyczyną była także obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla unitów. W 1874 prześladowania unitów poprzedzające likwidację unickiej diecezji chełmskiej dotknęły również unitów janowskich – około stu zostało uwięzionych. Brak połączeń kolejowych oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach 1918–1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale nie wpłynęło to na ożywienie gospodarcze.

W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie Żydów. W roku 1944 Janów liczył 2 tys. mieszkańców (połowa stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej (1940^[15]) stracił prawa miejskie^[15]. W sierpniu 1944 uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta^[16], przez co Janów tymczasowo odzyskał status miasta (posiadał taki jeszcze 28 czerwca 1946)^[17]. Późniejsze publikacje (od 1947) Janowa jako miasta nie wymieniają^[15]^[18] (wieś w gminie Janów Podlaski).

Prawa miejskie

Janów miał prawa miejskie w latach 1465^[19]–1870^[20], 1919^[21]–1940^[22] i 1944^[16]–1946^[15]^[17]^[18]:

prawa miejskie uzyskał po raz pierwszy w roku 1465 – miasto lokowano na terenie wsi Porchów; w wieku XIX nazywane równolegle Janowem Biskupim lub Janowem Podlaskim^[23]
utrata praw miejskich w roku 1869^[24]
odzyskanie praw miejskich w roku 1919
w roku 1940, za okupacji niemieckiej prawa miejskie zniesiono, zmieniając podział administracyjny
w latach 1944–1946 Janów ponownie miał status miasta (po 14 lutego 1946 ponownie wieś)^[15]

Stadnina Koni w Janowie Podlaskim

Osobny artykuł: Stadnina Koni Janów Podlaski.

Zabytki

pałac barokowy biskupów łuckich z 1770 na miejscu zamku z XV wieku rozbudowanego w 1520 i dworu z XVII wieku:
- ślady obwarowań bastionowych
- grota biskupa Adama Naruszewicza z 1796
- park krajobrazowy
kościół pw. św. Trójcy z lat 1714–1735, barokowy:
- dzwonnica murowana z 1745, barokowa
- gmach Seminarium z połowy XVIII w. – obecnie Zespół Szkół
- ogrodzenie
kościół pw. św. Jana Chrzciciela w stylu klasycystycznym z lat 1790–1801:
- dzwonnica w stylu bizantyjskim z 1874
- plebania z końca XIX w.
kaplica cmentarna św. Rocha z II połowy XIX w. na cmentarzu katolickim, dawniej unickim i wielowyznaniowym
stacja benzynowa z 1928, jedna z najstarszych w Polsce – zachowały się m.in. ręczne dystrybutory paliw Temper Extakt z roku 1928
założenie parkowe Wygoda – I połowa XIX w. – i zespół stajni projektu Henryka Marconiego:
- stajnia Czołowa z 1885
- stajnia Zegarowa z 1841
- stajnia Woroncowska z 1885
- stajnia Wyścigowa z 1848
- brama wjazdowa z ok. 1840

Sport

W Janowie działa powstały w 1989 roku klub piłkarski GKS Janowia Janów Podlaski.

Turystyka

Nadbużański szlak rowerowy.
16 lipca 2016 oficjalnie otwarto hotel „Zamek” mieszczący się w dawnym pałacu biskupim. Inwestorem jest Grupa Arche. 4-gwiazdkowy hotel oferuje 199 pokoi oraz gabinety odnowy biologicznej i inne atrakcje^[25].
15 lipca 2021 udostępniono przebudowany skwer w centrum miejscowości – powstała fontanna z rzeźbą przedstawiającą galopujące konie, autorstwa miejscowego rzeźbiarza Arkadiusza Markiewicza^[26]; uporządkowano okoliczną zieleń, wybudowano wielofunkcyjny, mający służyć głównie turystom, budynek z toaletami oraz dokonano korekty ustawienia okolicznych pomników^[27].

Ludzie związani z Janowem Podlaskim

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Janowem Podlaskim.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Janowie Podlaskim.

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 44294
↑ Wieś Janów Podlaski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-04] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-28] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 368 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
↑ ^a ^b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
↑ Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-11-28]
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ RobertR. Krzysztofik RobertR., Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36–37 .
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.
↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
↑ Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego.
↑ Porchów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 815 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e StanisławS. Srokowski StanisławS. (red.), Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1948 (Biblioteka Samorządowca 77) .
↑ ^a ^b Dz. U. z 1944 r. Nr 2, poz. 8.
↑ ^a ^b GUS (1947). Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: GUS.
↑ ^a ^b Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Kolumna, 1948 .
↑ M.M. Najgrakowski M.M., Miasta Polski do początku XXI wieku. Podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji, Warszawa: PAN IGiPZ, 2009 .
↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
↑ M.P. z 1919 r. Nr 234, poz. 0; Niektóre źródła (np. StanisławS. Pazyra StanisławS. (red.), Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1965–1967 .) podają 1915 jako rok odzyskania praw miejskich, co przypadałoby na wydarzenia okresu wojennego. Oficjalne uznanie za miasto przez administrację polską nastąpiło w 1919 roku.
↑ StanisławS. Srokowski StanisławS. (red.), Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1948 (Biblioteka Samorządowca 77), s. 81 .
↑ Janów Podlaski w publikacji Nazwy misat Polskich, K. Rymut.
↑ Podstawa: Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
↑ Uroczyste otwarcie hotelu Zamek Biskupi Janów Podlaski. e-Hotelarz.pl, 2016-07-19. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
↑ Paulina Chodyka-Łukaszuk: Janów Podlaski: Otwarcie skweru w cieniu krytyki. Słowo Podlasia, 2021-07-20. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
↑ Aleksandra Bielecka: Pędzą konie po… wodzie. Biała24, 2021-07-15. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Janów (46) nad Krzywką, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 420 .
Historia Żydów w Janowie Podlaskim na portalu Wirtualny Sztetl
Janów Biskupi, czyli Podlaski: z dawnych i współczesnych źródeł (1897) w bibliotece Polona

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 44294

[pwl-2] Wieś Janów Podlaski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-04] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-3] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-28] .

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 368 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] GUS. Wyszukiwarka TERYT.

[roz-6] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).

[bip-7] Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-11-28]

[GUS-8] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[9] RobertR. Krzysztofik RobertR., Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36–37 .

[10] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.

[11] Internetowy System Aktów Prawnych.

[12] Internetowy System Aktów Prawnych.

[13] Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego.

[14] Porchów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 815 .

[podział1948-15] StanisławS. Srokowski StanisławS. (red.), Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1948 (Biblioteka Samorządowca 77) .

[DzU1944.2.8-16] Dz. U. z 1944 r. Nr 2, poz. 8.

[GUS_1947-17] GUS (1947). Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: GUS.

[Informator1948-18] Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Kolumna, 1948 .

[19] M.M. Najgrakowski M.M., Miasta Polski do początku XXI wieku. Podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji, Warszawa: PAN IGiPZ, 2009 .

[20] Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).

[21] M.P. z 1919 r. Nr 234, poz. 0; Niektóre źródła (np. StanisławS. Pazyra StanisławS. (red.), Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1965–1967 .) podają 1915 jako rok odzyskania praw miejskich, co przypadałoby na wydarzenia okresu wojennego. Oficjalne uznanie za miasto przez administrację polską nastąpiło w 1919 roku.

[22] StanisławS. Srokowski StanisławS. (red.), Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1948 (Biblioteka Samorządowca 77), s. 81 .

[23] Janów Podlaski w publikacji Nazwy misat Polskich, K. Rymut.

[24] Podstawa: Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).

[25] Uroczyste otwarcie hotelu Zamek Biskupi Janów Podlaski. e-Hotelarz.pl, 2016-07-19. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).

[sp-26] Paulina Chodyka-Łukaszuk: Janów Podlaski: Otwarcie skweru w cieniu krytyki. Słowo Podlasia, 2021-07-20. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).

[27] Aleksandra Bielecka: Pędzą konie po… wodzie. Biała24, 2021-07-15. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

wsie	Błonie Bubel-Granna Bubel-Łukowiska Jakówki Janów Podlaski Kajetanka Klonownica Mała Klonownica-Plac Nowy Pawłów Ostrów Peredyło Polinów Romanów Stare Buczyce Stary Bubel Stary Pawłów Werchliś Woroblin
Kolonie	Błonie (kolonia) Kajetanka (kolonia)
Osady	Nowinki Piaski Pieczyska Wygoda

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia chełmska* (1912–15) woj. lubelskie (II RP)
Miasta (1867–1932)	Janów (Podlaski) (do 1870 i 1919–32 →) Konstantynów (do 1870) Łosice (do 1870 i 1919–32 →) Sarnaki (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1932)	Bohukały (→) Chlebczyn (1867–1915) Czuchleby (1867–1915) Górki (1915–32 →) Hołowczyce (1867–1932 →) Huszlew (1867–1932 →) Janów (1870–1919) Kornica (1867–1932 →) Łosice (1870–1919) Łysów (1867–1932 →) Olszanka (1867–1932 →) Pawłów (1867–1932 →) Przesmyki (1867–1923 →) Rokitno (1867–1932 →) Sarnaki (1915–32 →) Swory (1867–1923 →) Świniarów (1915–32 →) Witulin (1867–1932 →) Zakanale (1867–1932 →)
Legenda	* oprócz gmin Chlebczyn, Łysów i Przesmyki (włączone do gub. lubelskiej)

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia chełmska (1912–15) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Biała (Podlaska) Janów Podlaski (←1932–40) Kodeń (do 1870) Łomazy (do 1870) Piszczac (do 1870) Rossosz (do 1870) Sławatycze (do 1870) Terespol (do 1940 i od 1944)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Biała Podlaska (od 1973) Bohukały (←1932–54) Dobryń (1867–1954) Dubów (1926–1954) Hołowczyce (←1932–54) Huszcza (1867–1874, 1926–43 i 1944–54) Janów Podlaski (1940–54 i od 1973) Kobylany (1867–1954) Kodeń (1870–1954 i od 1973) Konstantynów (od 1973) Kostomłoty (1867–1943) Kościeniewicze (1867–1954) Leśna Podlaska (od 1973) Lubienka (1867–? i 192?–26) Lubienka I (?–192?) Lubienka II (?–192?) Łomazy (1870–1954 i od 1973) Międzyleś (1867–1927) Opole (←1940–44→) Pawłów (←1932–39) Piszczac (1870–18??) Piszczac (19??–1954 i od 1973) Połoski (1867–19??) Rokitno (←1932–54 i od 1973) Rossosz (1870–43 i 1944–54) Sidorki (1867–1954) Sitnik (1867–1954) Sławatycze (1867–1922→ i ←1940–44→) Swory (←1923–54) Terespol (1940–44 i od 1973) Tuczna (1927–54 i od 1973) Wisznice (←1940–44→) Witulin (←1932–54) Zabłocie (1867–1954) Zakanale (←1932–54) Zalesie (od 1973)
Gromady (1954–72)	Berezówka (1954–68) Biała Podlaska (1960–72) Błonie (1954–61) Błotków Duży (1954–72) Bohukały (1969–72) Bubel Stary (1954–59) Burwin (1954–68) Cicibór Duży (1954–72) Dąbrowica Duża (1954–59) Dobratycze (1954–68) Dobrynka (1954–61) Dubów (1954–72) Hołowczyce (1954–55 →) Horoszki Duże (1954–55 →) Huszcza (1954–72) Jabłeczna (1954–59) Janów Podlaski (1954–72) Kijowiec (1954–59) Klonownica (1954–59) Kodeń (1954–72) Komarno (1954–59) Konstantynów nad Bugiem (1954–72) Kopytów (1954–59) Kościeniewicze (1954–68) Kownaty (1954–55 →) Kozły (← 1957) Krzywowólka (1954–72) Leśna Podlaska (1954–72) Litewniki Nowe (1954–55 →) Łobaczew Duży (1954–59) Łomazy (1954–72) Małaszewicze (1962–72) Mazanówka (1954–59) Olszyn (1954–59) Ortel Książęcy (1954–61) Pawłów Nowy (1954–59) Pawłów Stary (1960–68) Piszczac (1954–72) Połoski (1954–61) Pratulin (1954–68) Rokitno (1954–72) Rossosz (1954–72) Sidorki (1954–59) Sitnik (1954–61) Sławacinek Nowy (1962–72) Studzianka (1954–59) Styrzyniec (1954–61) Swory (1954–72) Tuczna (1954–72) Wilczyn (1954–59) Witulin (1954–59) Woskrzenice Duże (1954–61) Wólka Dobryńska (1954–61) Wólka Nosowska (1954–55 →) Zabłocie (1954–72) Zalesie (1954–72)