Turobin: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m MalarzBOT: zmiana szablonu {{Wieś infobox}} na {{Polska miejscowość infobox}} |
→Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 62: | Linia 62: | ||
13 stycznia 1870 r. pozbawiono Turobin [[prawa miejskie|praw miejskich]]<ref>Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)</ref>. |
13 stycznia 1870 r. pozbawiono Turobin [[prawa miejskie|praw miejskich]]<ref>Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)</ref>. |
||
W 1914 i w 1915 r., podczas działań wojennych, cała osada Turobin „za sprawą wojsk austriackich” została spalona - wg jednego z wykazów 220 na 241 budynków zostało zniszczonych<ref>{{Cytuj |tytuł = STRATY I ZNISZCZENIA PONIESIONE W ZABYTKACH NIERUCHOMYCH W OKRESIE I WOJNY ŚWIATOWEJ NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO (W JEGO AKTUALNYCH GRANICACH) - PDF Darmowe pobieranie |data dostępu = 2019-12-17 |opublikowany = docplayer.pl |url = https://docplayer.pl/53136145-Straty-i-zniszczenia-poniesione-w-zabytkach-nieruchomych-w-okresie-i-wojny-swiatowej-na-obszarze-wojewodztwa-lubelskiego-w-jego-aktualnych-granicach.html}}</ref>. |
|||
=== Demografia === |
=== Demografia === |
Wersja z 13:58, 17 gru 2019
Artykuł |
50°49′30″N 22°44′40″E |
---|---|
- błąd |
39 m |
WD |
50°49'0.1"N, 22°43'59.9"E, 50°46'N, 22°45'E |
- błąd |
14 m |
Odległość |
1280 m |
wieś | |
Kościół pw. św. Dominika | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2013) |
983[1] |
Strefa numeracyjna |
84 |
Kod pocztowy |
23-465[2] |
Tablice rejestracyjne |
LBL |
SIMC |
0903200 |
Położenie na mapie gminy Turobin | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego | |
Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego | |
50°49′30″N 22°44′40″E/50,825000 22,744444 |
Turobin – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Turobin[3][4]. Wieś leży w zachodniej części Padołu Zamojskiego, nad Porem.
Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1420 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[5]. W latach 1957–1975 Turobin administracyjnie należał do powiatu krasnostawskiego (woj. lubelskie), a w 1975–1998 do województwa zamojskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Turobin i ośrodkiem usługowym dla okolicznych terenów wiejskich.
Z miejscowości pochodził:
- Jan z Turobina (1511–1575) – prawnik, rektor Akademii Krakowskiej.
- Tadeusz Stocki – major intendent Wojska Polskiego, cichociemny.
Etymologia
Zapisy nazwy najpierw miasta potem wsi, poczynając od XIV wieku przekazują ją w brzmieniu dzisiejszym (Turobin w roku 1399).
Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Turoba, ta zaś od wyrazu tur.[6]
Historia
Po raz pierwszy wspomniano miejscowość w 1389 r. w akcie nadania przez króla Władysława Jagiełłę kilkuwioskowej włości turobińskiej podskarbiemu Dymitrowi z Goraja. Już po r. 1405 włość ta przeszła we władanie możnego wielkopolskiego rodu Szamotulskich.
- Osobny artykuł:
W 1420, za staraniem dziedzica Dobrogosta Świdwy z Szamotuł, kasztelana poznańskiego i starosty generalnego wielkopolskiego za przywilejem Władysława Jagiełły Turobin otrzymał prawa miejskie[7].
- Osobny artykuł:
Około 1510 r. (według innych źródeł[jakich?] dopiero w 1563) właścicielami miasta i włości stali się hrabiowie z Wielkopolski - Górkowie. Właścicielem miasta był Andrzej Górka (zm. 1551)[8]. Od ich spadkobierców: Czarnkowskich i Pawła Trojanowskiego, w 1596 r. włość turobińską (1 miasto i 12 wsi) oraz gorajską za 130 000 zł kupił kanclerz Jan Zamoyski. Turobin był miastem Ordynacji Zamoyskiej[9].
- Osobny artykuł:
W kilka lat później nowy właściciel włączył swe nabytki do niedawno utworzonej Ordynacji Zamojskiej, w składzie której pozostawały do XIX w.
W 1565 r. Górkowie zorganizowali tu Nowe Miasto między Starym Miastem a zamkiem, zabudowując puste dotychczas Podzamcze.
W latach 1581–1596 działał tu zbór braci polskich oraz szkoła. W 1630 roku bracia polscy zostali ostatecznie wypędzeni.
W 1648 miasto zostało zniszczone przez Kozaków, w 1656 przez Szwedów. Ponadto w wieku XVII, oprócz wyżej wymienionych dat, pożary, wojny i epidemie miały miejsce w następujących latach:
- Pożary miasta miały miejsce w 1668, 1689, 1698 i 1699 r.
- Działania wojenne spowodowały zniszczenia w 1612, 1648, 1653, 1657, 1672, 1690 r.
- Epidemie (zarazy morowe) wybuchły w 1626, 1653, 1656 i 1658 r.
W 1859 uległo wielkiemu pożarowi, który strawił większość drewnianych zabudowań. Kolejne zniszczenia przyniosły działania I wojny światowej.
13 stycznia 1870 r. pozbawiono Turobin praw miejskich[10].
W 1914 i w 1915 r., podczas działań wojennych, cała osada Turobin „za sprawą wojsk austriackich” została spalona - wg jednego z wykazów 220 na 241 budynków zostało zniszczonych[11].
Demografia
W 1612 “na novem Rynku albo Mieście" znajdowało się 37 działek budowlanych, należących do turobińskich mieszczan[7].
- W 1564 r. miasto liczyło 245 domów z 1225 mieszkańcami.
Kolejne spisy ludności wykazywały tu:
- 286 domów - w 1787 roku,
- 26 domów murowanych i 318 drewnianych z 2026 mieszkańcami - w 1827 r.[12] .
- 20 murowanych i 405 drewnianych domów oraz 2359 mieszkańców, z tego 951 Żydów - w 1856/57 r.,
- 25 murowanych i 341 drewnianych domów oraz 3942 mieszkańców, w tym 2342 Żydów w 1886/87 r.
- 1600 mieszkańców, w tym 965 Żydów, według spisu z r. 1921[13].
Relacja Verdmona z 1902 r. (Leonard de Verdmon Jacques) opisana w wydanej monografii tak mówiła o miejscowości: “... obecnie jest to nędzna, niebrukowana mieścina, głośna z największych w Królestwie (kongresowym) jarmarków na konie; te jarmarki oraz rolnictwo i wyrób kożuchów podtrzymują dobrobyt ludności". W osadzie istnieje cerkiew prawosławna od r. 1882, synagoga murowana, szkoła początkowa, dom schronienia dla starców i urząd gminny.
W latach 1788-90 tutejszym proboszczem (bardziej tytularnym niż faktycznym) był Stanisław Staszic[7].
Zabytki
- Kościół pw. św. Dominika
- Rynek turobiński o wymiarach 100 × 110 m
- Kaplica pw. św. Marka
- Gródki - zbiorowa mogiła mieszkańców wsi zabitych przez hitlerowców 1 lipca 1942
- Synagoga i dom modlitwy dla kobiet
- Kaplica cmentarna św. Elżbiety
-
Kaplica św. Marka
-
Kaplica cmentarna św. Elżbiety
-
Stara plebania
-
Dzwonnica przy kościele św. Dominika
Turystyka
Szlaki turystyczne
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-07-16].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-07-16].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 23.04.2015].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 23.04.2015].
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, s. 251.
- ↑ a b c Wiesław Bondyra , Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego, Lublin - Zamość 1993, oai:biblioteka.teatrnn.pl:8806 [dostęp 2019-03-07] .
- ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Andrzej Górka, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, 1959-1960, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 404.
- ↑ Marian Kozaczka, Ordynacje rodowe na ziemiach polskich do 1918 r., w: Rocznik Tarnowski 1991/1992, s. 64.
- ↑ Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)
- ↑ STRATY I ZNISZCZENIA PONIESIONE W ZABYTKACH NIERUCHOMYCH W OKRESIE I WOJNY ŚWIATOWEJ NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO (W JEGO AKTUALNYCH GRANICACH) - PDF Darmowe pobieranie [online], docplayer.pl [dostęp 2019-12-17] .
- ↑ Tabela. Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożone w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. I-II, W. 1827.. „Centralna Biblioteka Statystyczna”. A-Ł (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego), s. 288, 1827. Warszawa.
- ↑ Spis 1921. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom IV,Województwo lubelskie, Warszawa 1924.. . [dostęp 2015-07-17].
Bibliografia
- Roman Tokarczyk, "Turobin Dzieje Miejscowości" (monografia), Morpol, Lublin 2002
Linki zewnętrzne
- Józef Niedźwiedź Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego Oficyna wydawnicza KRESY Sp. z o.o., Zamość 2003
- Turobin (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 646 .