Lutomiersk: Różnice pomiędzy wersjami
![Ziemia](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/20px-Geographylogo.svg.png)
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m poprawa martwych linków |
|||
Linia 14: | Linia 14: | ||
|stanowisko zarządzającego = burmistrz |
|stanowisko zarządzającego = burmistrz |
||
|zarządzający = Jarosław Dębski<br />(od 2024) |
|zarządzający = Jarosław Dębski<br />(od 2024) |
||
|powierzchnia = 5,18<ref name="gus2022">{{Cytuj |url=https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2022-roku,7,19.html |tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku |data=2022-12-07 |data dostępu=2022-12-08 |opublikowany=Główny Urząd Statystyczny}}</ref> |
|powierzchnia = 5,18<ref name="gus2022">{{Cytuj |url = https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2022-roku,7,19.html |tytuł = Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku |data = 2022-12-07 |data dostępu = 2022-12-08 |opublikowany = Główny Urząd Statystyczny}}</ref> |
||
|wysokość = |
|wysokość = |
||
|liczba ludności = 1559<ref name="gus2022a">{{Cytuj |url=https://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/teryt/kategoria/4620 |tytuł=Ludność 2022 Stan ludności |data=2022-06-30 |data dostępu=2023-05-06 |opublikowany=Główny Urząd Statystyczny}}</ref> |
|liczba ludności = 1559<ref name="gus2022a">{{Cytuj |url = https://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/teryt/kategoria/4620 |tytuł = Ludność 2022 Stan ludności |data = 2022-06-30 |data dostępu = 2023-05-06 |opublikowany = Główny Urząd Statystyczny}}</ref> |
||
|rok = 30.06.2022 |
|rok = 30.06.2022 |
||
|gęstość zaludnienia = 301 |
|gęstość zaludnienia = 301 |
||
Linia 22: | Linia 22: | ||
|kod pocztowy = 95-083 |
|kod pocztowy = 95-083 |
||
|tablice rejestracyjne = EPA |
|tablice rejestracyjne = EPA |
||
|TERYT = 1008064<ref>{{cytuj | |
|TERYT = 1008064<ref>{{cytuj |tytuł = Rejestr TERYT |data dostępu = 2022-12-08 |opublikowany = Główny Urząd Statystyczny |url = https://eteryt.stat.gov.pl/eTeryt/rejestr_teryt/udostepnianie_danych/baza_teryt/uzytkownicy_indywidualni/wyszukiwanie/wyszukiwanie.aspx}}</ref> |
||
|SIMC = 0705893 |
|SIMC = 0705893 |
||
|hasło promocyjne = |
|hasło promocyjne = |
||
Linia 35: | Linia 35: | ||
|bip = http://www.bip.lutomiersk.info |
|bip = http://www.bip.lutomiersk.info |
||
}} |
}} |
||
'''Lutomiersk''' – [[miasto]] w [[Polska|Polsce]] położone w [[województwo łódzkie|województwie łódzkim]], w [[powiat pabianicki|powiecie pabianickim]], w [[Lutomiersk (gmina)|gminie Lutomiersk]], nad [[Ner]]em. Siedziba [[Lutomiersk (gmina)|gminy Lutomiersk]]. Uzyskał [[lokacja (historia)|lokację miejską]] w |
'''Lutomiersk''' – [[miasto]] w [[Polska|Polsce]] położone w [[województwo łódzkie|województwie łódzkim]], w [[powiat pabianicki|powiecie pabianickim]], w [[Lutomiersk (gmina)|gminie Lutomiersk]], nad [[Ner]]em. Siedziba [[Lutomiersk (gmina)|gminy Lutomiersk]]. Uzyskał [[lokacja (historia)|lokację miejską]] w 1274 roku, zdegradowany w 1870 roku<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 46–47.</ref>, od 1 stycznia 2022 ponownie na prawach miejskich<ref name="dziennikdwadwa">{{Dziennik Ustaw|2021|2434}}.</ref>. |
||
Miejscowość położona jest na [[Wysoczyzna Łaska|Wysoczyźnie Łaskiej]] przy [[droga wojewódzka nr 710|drodze wojewódzkiej nr 710]]. Lutomiersk leży w historycznej [[ziemia sieradzka|ziemi sieradzkiej]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://sieradz.naszemiasto.pl/bitwa-pod-grunwaldem-sieradz-pamieta-o-bohaterskich/ar/c1-8369820 |tytuł = ''Bitwa pod Grunwaldem. Sieradz pamięta o bohaterskich rycerzach'' |autor = Dariusz Piekarczyk |data = 15 lipca 2021 |
Miejscowość położona jest na [[Wysoczyzna Łaska|Wysoczyźnie Łaskiej]] przy [[droga wojewódzka nr 710|drodze wojewódzkiej nr 710]]. Lutomiersk leży w historycznej [[ziemia sieradzka|ziemi sieradzkiej]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://sieradz.naszemiasto.pl/bitwa-pod-grunwaldem-sieradz-pamieta-o-bohaterskich/ar/c1-8369820 |tytuł = ''Bitwa pod Grunwaldem. Sieradz pamięta o bohaterskich rycerzach'' |autor = Dariusz Piekarczyk |data = 15 lipca 2021 |opublikowany = sieradz.naszemiasto.pl |język = pl |archiwum = https://archive.is/Yf0vk |zarchiwizowano = 2022-01-01 |data dostępu = 2022-01-01}}</ref>. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
Linia 46: | Linia 46: | ||
Druga część miasta pozostała jednak w rękach Zarembów, ponieważ przed 1418 najprawdopodobniej Wacław z tego rodu wzniósł tu obronną siedzibę o charakterze [[Zamek w Lutomiersku|zamku]] rycerskiego. Zamek ten z rąk Zarembów ok. 1460 trafia do Poddębickich, a ok. 1518, przez małżeństwo, dostaje się Grzymalitom Grudzińskim. |
Druga część miasta pozostała jednak w rękach Zarembów, ponieważ przed 1418 najprawdopodobniej Wacław z tego rodu wzniósł tu obronną siedzibę o charakterze [[Zamek w Lutomiersku|zamku]] rycerskiego. Zamek ten z rąk Zarembów ok. 1460 trafia do Poddębickich, a ok. 1518, przez małżeństwo, dostaje się Grzymalitom Grudzińskim. |
||
W latach 1573–1589 odbywały się tu synody [[bracia polscy|ariańskie]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://web.archive.org/web/20160417074121/http://www.omen.aplus.pl/strony/bracia_polscy/images/stories/pdf/Synody%20Arjan%20Polskich%201.pdf|tytuł=Synody Arjan Polskich|opublikowany=omen.aplus.pl|język=pl|data dostępu=2014-03-03}}</ref>. W 1650 kolejny właściciel, Jędrzej Grudziński, wojewoda rawski i dziedzic klucza lutomierskiego, sprowadził reformatów, i oddał im na pomieszczenia klasztorne istniejący wtedy jeszcze zamek. Przebudowa zamku na [[klasztor]] oraz budowa przylegającego do niego kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP trwała z przerwami do 1659, bowiem jego fundator uczestniczy na czele chorągwi w wojnie z Chmielnickim, a gdy ginie w bitwie pod Beresteczkiem, ciężar opieki nad klasztorem przechodzi na jego syna Marcina, rotmistrza chorągwi rawskiej i uczestnika wojen: moskiewskiej, a potem szwedzkiej. Obecnie ślady po dawnym zamku rozpoznać można jedynie na pd. ścianie (zarys gotyckiej bramy i podpory, na której opierał się most zwodzony). |
W latach 1573–1589 odbywały się tu synody [[bracia polscy|ariańskie]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20160417074121/http://www.omen.aplus.pl/strony/bracia_polscy/images/stories/pdf/Synody%20Arjan%20Polskich%201.pdf |tytuł = Synody Arjan Polskich |opublikowany = omen.aplus.pl |język = pl |data dostępu = 2014-03-03}}</ref>. W 1650 kolejny właściciel, Jędrzej Grudziński, wojewoda rawski i dziedzic klucza lutomierskiego, sprowadził reformatów, i oddał im na pomieszczenia klasztorne istniejący wtedy jeszcze zamek. Przebudowa zamku na [[klasztor]] oraz budowa przylegającego do niego kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP trwała z przerwami do 1659, bowiem jego fundator uczestniczy na czele chorągwi w wojnie z Chmielnickim, a gdy ginie w bitwie pod Beresteczkiem, ciężar opieki nad klasztorem przechodzi na jego syna Marcina, rotmistrza chorągwi rawskiej i uczestnika wojen: moskiewskiej, a potem szwedzkiej. Obecnie ślady po dawnym zamku rozpoznać można jedynie na pd. ścianie (zarys gotyckiej bramy i podpory, na której opierał się most zwodzony). |
||
[[Plik:LutomierskSynagogue.jpg|thumb|left |
[[Plik:LutomierskSynagogue.jpg|thumb|left|[Synagoga w Lutomiersku]]]]<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (NIESPAROWANE NAWIASY KWADRATOWE) --> |
||
W życiu miasta dużą rolę odgrywali [[Żydzi]]. II poł. XVIII w. wzniesiono [[synagoga w Lutomiersku|tu drewnianą synagogę]] projektu Beniamina Hilela, która stała się jeden z wybitniejszych przykładów drewnianej architektury sakralnej ówczesnej Rzeczypospolitej. Do znaczniejszych budynków należały także szkoła żydowska i szpital żydowski. Miasto zabudowane było jednak głównie niewielkimi, drewnianymi domami; w 1787 było ich 151<ref name=autonazwa1>{{cytuj stronę|url=http://www.gimlutomiersk.szkoly.lodz.pl/dziejel_dane.html|tytuł=Z dziejów Lutomierska|opublikowany=Gimnazjum im. Leszka Czarnego w Lutomiersku|język=pl|data dostępu=2010-09-18}}</ref>. |
W życiu miasta dużą rolę odgrywali [[Żydzi]]. II poł. XVIII w. wzniesiono [[synagoga w Lutomiersku|tu drewnianą synagogę]] projektu Beniamina Hilela, która stała się jeden z wybitniejszych przykładów drewnianej architektury sakralnej ówczesnej Rzeczypospolitej. Do znaczniejszych budynków należały także szkoła żydowska i szpital żydowski. Miasto zabudowane było jednak głównie niewielkimi, drewnianymi domami; w 1787 było ich 151<ref name="autonazwa1">{{cytuj stronę |url = http://www.gimlutomiersk.szkoly.lodz.pl/dziejel_dane.html |tytuł = Z dziejów Lutomierska |opublikowany = Gimnazjum im. Leszka Czarnego w Lutomiersku |język = pl |data dostępu = 2010-09-18}}</ref>. |
||
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 miasto zostało włączone do [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]] i znalazło się w departamencie kaliskim prowincji [[Prusy Południowe]]. Jednocześnie Lutomiersk uzyskał rangę miasta powiatowego, jednak już w 1796 ze względu na brak lokali dla instytucji publicznych powiat lutomierski rozwiązano<ref name=autonazwa1 />. W 1793 klasztor strawił pożar, lecz po trzech latach gmach został odbudowany przez lutomierskich Wężyków. |
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 miasto zostało włączone do [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]] i znalazło się w departamencie kaliskim prowincji [[Prusy Południowe]]. Jednocześnie Lutomiersk uzyskał rangę miasta powiatowego, jednak już w 1796 ze względu na brak lokali dla instytucji publicznych powiat lutomierski rozwiązano<ref name="autonazwa1" />. W 1793 klasztor strawił pożar, lecz po trzech latach gmach został odbudowany przez lutomierskich Wężyków. |
||
W 1797 kolejny pożar strawił połowę głównie drewnianej zabudowy Lutomierska. W 1807 miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 weszło w skład podległego Rosji Królestwa Polskiego. Miasto ominął dynamiczny rozwój przemysłu tekstylnego w regionie łódzkim, zaś na jego przyszłym rozwoju szczególnie negatywnie zaciążyło powstanie konkurencyjnego ośrodka miejskiego w odległym o 8,5 km [[Konstantynów Łódzki|Konstantynowie Łódzkim]]. |
W 1797 kolejny pożar strawił połowę głównie drewnianej zabudowy Lutomierska. W 1807 miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 weszło w skład podległego Rosji Królestwa Polskiego. Miasto ominął dynamiczny rozwój przemysłu tekstylnego w regionie łódzkim, zaś na jego przyszłym rozwoju szczególnie negatywnie zaciążyło powstanie konkurencyjnego ośrodka miejskiego w odległym o 8,5 km [[Konstantynów Łódzki|Konstantynowie Łódzkim]]. |
||
Linia 58: | Linia 58: | ||
W czasie działań wojennych w 1914 spalił się dach i zawaliły sklepienia kościoła. Spłonęła również drewniana synagoga Hilela i dwór Aleksandra Sokołowskiego. Klasztor ograbiono, a Niemcy wywieźli cenne archiwum. Widoczną pamiątką po tej wojnie są armatnie kule wmurowane w fasadę kościoła. |
W czasie działań wojennych w 1914 spalił się dach i zawaliły sklepienia kościoła. Spłonęła również drewniana synagoga Hilela i dwór Aleksandra Sokołowskiego. Klasztor ograbiono, a Niemcy wywieźli cenne archiwum. Widoczną pamiątką po tej wojnie są armatnie kule wmurowane w fasadę kościoła. |
||
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości kościół i klasztor odbudowano i w 1926 oddano pod zarząd księży salezjanów, którzy pracują tu do dziś. W 1921 miejscowość liczyła sobie 2193 mieszkańców, w tym 775 Żydów<ref>{{cytuj stronę|url=http://osp-lutomiersk.w.interia.pl/Historia_full.htm|tytuł=Z przeszłości Lutomierska|opublikowany=OSP Lutomiersk|język=pl |
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości kościół i klasztor odbudowano i w 1926 oddano pod zarząd księży salezjanów, którzy pracują tu do dziś. W 1921 miejscowość liczyła sobie 2193 mieszkańców, w tym 775 Żydów<ref>{{cytuj stronę |url = http://osp-lutomiersk.w.interia.pl/Historia_full.htm |tytuł = Z przeszłości Lutomierska |opublikowany = OSP Lutomiersk |język = pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20090705210632/http://osp-lutomiersk.w.interia.pl/Historia_full.htm |zarchiwizowano = 2009-07-05 |data dostępu = 2010-09-18}}</ref>. W 1929 Lutomiersk otrzymał połączenie tramwajowe z Konstantynowem Łódzkim i Łodzią. Na początku 1939 otwarty został budynek 7-letniej szkoły powszechnej. |
||
[[Plik:Tram line 43 in Lutomersk (2008).jpg|thumb |
[[Plik:Tram line 43 in Lutomersk (2008).jpg|thumb|Tramwaj linii „43” (Łódź–Lutomiersk) przejechał przez most tramwajowy w Lutomiersku]] |
||
W dniu 1 lipca 1929 uruchomiony został odcinek podmiejskiej linii tramwajowej z [[Konstantynów Łódzki|Konstantynowa Łódzkiego]] do skrzyżowania dróg do Lutomierska, Kazimierza i Aleksandrowa Łódzkiego. Podciągnięcie jej do rynku w Lutomiersku wymagało budowy mostu przez rzekę Ner. Tę inwestycję wykonano w latach następnych. Oddano go do użytku i uruchomiono brakujący odcinek (1300 m.; cała linia ok. 8 km) jesienią 1932<ref>Czachowski Robert, op. cit.; w tekście pomyłkowo podany jest rok 1931!</ref>. Linia była własnością [[Tramwaje w Łodzi|Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych]] (łódzkie tramwaje podmiejskie). |
W dniu 1 lipca 1929 uruchomiony został odcinek podmiejskiej linii tramwajowej z [[Konstantynów Łódzki|Konstantynowa Łódzkiego]] do skrzyżowania dróg do Lutomierska, Kazimierza i Aleksandrowa Łódzkiego. Podciągnięcie jej do rynku w Lutomiersku wymagało budowy mostu przez rzekę Ner. Tę inwestycję wykonano w latach następnych. Oddano go do użytku i uruchomiono brakujący odcinek (1300 m.; cała linia ok. 8 km) jesienią 1932<ref>Czachowski Robert, op. cit.; w tekście pomyłkowo podany jest rok 1931!</ref>. Linia była własnością [[Tramwaje w Łodzi|Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych]] (łódzkie tramwaje podmiejskie). |
||
Od 2012 [[Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź|MPK-Łódź]] wraz z [[Klub Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi|Klubem Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi]] uruchamia od początku lipca do końca września jako atrakcję turystyczną [[Tramwaje w Łodzi#Szczególne linie tramwajowe|Tramwajową Linię Turystyczną]] „43” na tej trasie, obsługiwaną (tylko jedna brygada; jeden skład) zabytkowym taborem (zestaw 5 N i 5 ND), z obsługą (członkowie Klubu) w historycznych mundurach, w obiegowych cenach biletów obowiązujących na tej linii<ref>W 2013 r. otrzymała ona honorowy patronat prezydent Łodzi – Hanny Zdanowskiej.</ref><ref name="llt">{{Cytuj |tytuł = Historia Łódzkich Linii Turystycznych |data dostępu = 2024-06-29 |opublikowany = kmst.pl |url = https://kmst.pl/linieturystyczne/historia-llt |język = pl}}</ref>. |
Od 2012 [[Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź|MPK-Łódź]] wraz z [[Klub Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi|Klubem Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi]] uruchamia od początku lipca do końca września jako atrakcję turystyczną [[Tramwaje w Łodzi#Szczególne linie tramwajowe|Tramwajową Linię Turystyczną]] „43” na tej trasie, obsługiwaną (tylko jedna brygada; jeden skład) zabytkowym taborem (zestaw 5 N i 5 ND), z obsługą (członkowie Klubu) w historycznych mundurach, w obiegowych cenach biletów obowiązujących na tej linii<ref>W 2013 r. otrzymała ona honorowy patronat prezydent Łodzi – Hanny Zdanowskiej.</ref><ref name="llt">{{Cytuj |tytuł = Historia Łódzkich Linii Turystycznych |data dostępu = 2024-06-29 |opublikowany = kmst.pl |url = https://kmst.pl/linieturystyczne/historia-llt |język = pl}}</ref>. |
||
We wrześniu 1939 roku Lutomiersk został zajęty przez wojska niemieckie, a następnie włączony do [[III Rzesza|Rzeszy Niemieckiej]]. [[ |
We wrześniu 1939 roku Lutomiersk został zajęty przez wojska niemieckie, a następnie włączony do [[III Rzesza|Rzeszy Niemieckiej]]. [[nazizm|Nazistowska]] administracja niemiecka nadała mu później nazwę ''Nerthal'' („Dolina Neru”). Nowe władze rozpoczęły realizację polityki terroryzowania ludności polskiej i eksterminacji ludności żydowskiej. Przy ul. Kilińskiego zostało utworzone getto. Zgromadzonych w nim Żydów wywieziono w 1942 do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem i wymordowano. Lutomiersk został zajęty przez wojska radzieckie 19 stycznia 1945 roku. Z rąk niemieckich zginęło w okresie wojny ok. 700 lutomierskich Żydów i 38 Polaków. |
||
W 1951 pomieszczenia klasztorne zniszczył gwałtowny pożar. Ze starego wyposażenia ocalał tylko XVII w. kredens w zakrystii i [[konfesjonał]]. W 1952 Lutomiersk został zelektryfikowany. |
W 1951 pomieszczenia klasztorne zniszczył gwałtowny pożar. Ze starego wyposażenia ocalał tylko XVII w. kredens w zakrystii i [[konfesjonał]]. W 1952 Lutomiersk został zelektryfikowany. |
||
Linia 80: | Linia 80: | ||
== Zabytki == |
== Zabytki == |
||
Według rejestru zabytków [[Narodowy Instytut Dziedzictwa|Narodowego Instytutu Dziedzictwa]]<ref>{{cytuj stronę | |
Według rejestru zabytków [[Narodowy Instytut Dziedzictwa|Narodowego Instytutu Dziedzictwa]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/LDZ-rej.pdf |tytuł = Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie |autor = NID |archiwum = https://web.archive.org/web/20130927080939/http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/LDZ-rej.pdf |zarchiwizowano = 2013-09-27 |data dostępu = 2008-09-18}}</ref> na listę zabytków wpisane są obiekty: |
||
* [[Parafia Matki Bożej Szkaplerznej w Lutomiersku|kościół parafialny]] [[Kościół Matki Bożej Szkaplerznej w Lutomiersku|pw. NMP]], XVIII, nr rej.: 38 z 28.08.1967 |
* [[Parafia Matki Bożej Szkaplerznej w Lutomiersku|kościół parafialny]] [[Kościół Matki Bożej Szkaplerznej w Lutomiersku|pw. NMP]], XVIII, nr rej.: 38 z 28.08.1967 |
||
* dzwonnica, nr rej.: 39 z 28.08.1967 |
* dzwonnica, nr rej.: 39 z 28.08.1967 |
||
Linia 95: | Linia 95: | ||
* na cmentarzu katolickim tzw. Bratnia Mogiła, kryjąca prochy poległych w okolicznych bitwach powstańców 1863–64 r., przeniesione tu z krypt klasztornych. Na cmentarzu przykościelnym przetrwał nagrobek Stefana Mączyńskiego, byłego oficera 2 p. Strzelców Konnych, zmarłego w 1854 |
* na cmentarzu katolickim tzw. Bratnia Mogiła, kryjąca prochy poległych w okolicznych bitwach powstańców 1863–64 r., przeniesione tu z krypt klasztornych. Na cmentarzu przykościelnym przetrwał nagrobek Stefana Mączyńskiego, byłego oficera 2 p. Strzelców Konnych, zmarłego w 1854 |
||
* przy rozstaju dróg do Sieradza i Pabianic – trzy krzyże (środkowy dwuramienny – tzw. [[karawaka]]), które strzegły miasto przed morowym powietrzem. |
* przy rozstaju dróg do Sieradza i Pabianic – trzy krzyże (środkowy dwuramienny – tzw. [[karawaka]]), które strzegły miasto przed morowym powietrzem. |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
<div style="text-align: center;">Struktura demograficzna mieszkańców wg płci w 2022 r.<ref name="gus2022a" /></div> |
<div style="text-align: center;">Struktura demograficzna mieszkańców wg płci w 2022 r.<ref name="gus2022a" /></div> |
||
Linia 102: | Linia 102: | ||
| Populacja | 796 | 763 |
| Populacja | 796 | 763 |
||
}}</center> |
}}</center> |
||
== Transport == |
|||
⚫ | Lutomiersk posiada [[Autobusy w Łodzi|autobusowe połączenie z Łodzią]] przez [[Konstantynów Łódzki]]. Jest to linia '''43B''' kursująca średnio co godzinę i obsługiwana przez spółkę MPK-Łódź (trasa i rozkład jazdy: [http://www.mpk.lodz.pl/rozklady/tabliczka.jsp?direction=2&lineId=922&timetableId=1&stopNumber=4862]). Dawniej linię 43 obsługiwały tramwaje, jednak przez opłakany stan torowiska zmieniono je na autobusy. Do Lutomierska można dojechać również busami prywatnych firm [https://www.wichertravel.pl/rozklad.html Wicher Travel]: linii ''Szadek – Wodzierady – Lutomiersk – Konstantynów Ł. – Łódź Kaliska'' i linii ''Aleksandrów Ł. – Konstantynów Ł. – Lutomiersk – Kwiatkowice – Łask'' oraz [http://auto-busy.eu/index.html P.H.U. Ola] linii ''Pabianice – Lutomiersk'' ([http://komunikacjapabianice.pl/trzeszczak/pabianice_lutomiersk.pdf rozkład i trasa]) |
||
⚫ | |||
== Osoby związane z Lutomierskiem == |
== Osoby związane z Lutomierskiem == |
||
Linia 108: | Linia 113: | ||
* [[Perec Opoczyński]] – polski poeta, pisarz i reporter pochodzenia żydowskiego, urodzony w Lutomiersku. |
* [[Perec Opoczyński]] – polski poeta, pisarz i reporter pochodzenia żydowskiego, urodzony w Lutomiersku. |
||
== |
== Zobacz też == |
||
⚫ | |||
⚫ | Lutomiersk posiada [[Autobusy w Łodzi|autobusowe połączenie z Łodzią]] przez [[Konstantynów Łódzki]]. Jest to linia '''43B''' kursująca średnio co godzinę i obsługiwana przez spółkę MPK-Łódź (trasa i rozkład jazdy: [http://www.mpk.lodz.pl/rozklady/tabliczka.jsp?direction=2&lineId=922&timetableId=1&stopNumber=4862]). Dawniej linię 43 obsługiwały tramwaje, jednak przez opłakany stan torowiska zmieniono je na autobusy. Do Lutomierska można dojechać również busami prywatnych firm [https://www.wichertravel.pl/rozklad.html Wicher Travel]: linii ''Szadek – Wodzierady – Lutomiersk – Konstantynów Ł. – Łódź Kaliska'' i linii ''Aleksandrów Ł. – Konstantynów Ł. – Lutomiersk – Kwiatkowice – Łask'' oraz [http://auto-busy.eu/index.html P.H.U. Ola] linii ''Pabianice – Lutomiersk'' ([http://komunikacjapabianice.pl/trzeszczak/pabianice_lutomiersk.pdf rozkład i trasa]) |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Uwagi == |
== Uwagi == |
||
{{Uwagi}} |
{{Uwagi}} |
||
Linia 120: | Linia 125: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* Czachowski Robert, Każdy most ma swoją historię. Dzieje mostu tramwajowego w Lutomiersku, [w:] „Obiekty Inżynierskie”, 2010, nr 3, s. 53–63. |
* Czachowski Robert, Każdy most ma swoją historię. Dzieje mostu tramwajowego w Lutomiersku, [w:] „Obiekty Inżynierskie”, 2010, nr 3, s. 53–63. |
||
== Zobacz też == |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* {{Cytuj stronę | |
* {{Cytuj stronę |url = http://www.panoramio.com/map/#lt=51.749989&ln=19.265213&z=5&k=0&a=1&tab=2 |tytuł = zdjęcia Lutomierska (Panoramio) |opublikowany = panoramio.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20140119111506/http://www.panoramio.com/map/#lt=51.749989&ln=19.265213&z=5&k=0&a=1&tab=2 |zarchiwizowano = 2014-01-19}} |
||
* [http://lutomiersk.pl/ strona internetowa gminy Lutomiersk] |
* [http://lutomiersk.pl/ strona internetowa gminy Lutomiersk] |
||
* {{SgKP|V|490|Lutomiersk}} |
* {{SgKP|V|490|Lutomiersk}} |
||
Linia 136: | Linia 137: | ||
{{Powiat łaski (dawny)}} |
{{Powiat łaski (dawny)}} |
||
{{Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870}} |
{{Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Lutomiersk| ]] |
[[Kategoria:Lutomiersk| ]] |
||
Linia 141: | Linia 144: | ||
[[Kategoria:Stanowiska archeologiczne w województwie łódzkim]] |
[[Kategoria:Stanowiska archeologiczne w województwie łódzkim]] |
||
[[Kategoria:Miasta w województwie łódzkim]] |
[[Kategoria:Miasta w województwie łódzkim]] |
||
[[Kategoria:Ziemia sieradzka]] |
|||
[[Kategoria:Ziemia łęczycko-sieradzka]] |
|||
[[Kategoria:Miasta w Polsce, którym nadano prawa miejskie w XXI wieku]] |
[[Kategoria:Miasta w Polsce, którym nadano prawa miejskie w XXI wieku]] |
Wersja z 15:43, 1 lip 2024
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
![]() Zespół klasztorny w Lutomiersku | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Prawa miejskie |
1274–1870; od 2022 | ||||
Burmistrz |
Jarosław Dębski | ||||
Powierzchnia |
5,18[1] km² | ||||
Populacja (30.06.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
43 | ||||
Kod pocztowy |
95-083 | ||||
Tablice rejestracyjne |
EPA | ||||
Położenie na mapie gminy Lutomiersk ![]() | |||||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego ![]() | |||||
Położenie na mapie powiatu pabianickiego ![]() | |||||
![]() | |||||
TERC (TERYT) |
1008064[3] | ||||
SIMC |
0705893 | ||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Lutomiersk – miasto w Polsce położone w województwie łódzkim, w powiecie pabianickim, w gminie Lutomiersk, nad Nerem. Siedziba gminy Lutomiersk. Uzyskał lokację miejską w 1274 roku, zdegradowany w 1870 roku[4], od 1 stycznia 2022 ponownie na prawach miejskich[5].
Miejscowość położona jest na Wysoczyźnie Łaskiej przy drodze wojewódzkiej nr 710. Lutomiersk leży w historycznej ziemi sieradzkiej[6].
Historia
Lutomiersk należy do najstarszych miejscowości dawnego województwa sieradzkiego, położony jest na lewym brzegu Neru, w pobliżu ujścia do niego rzeczki Wrzącej. Badania archeologiczne wykazały ciągłość osadnictwa od bardzo dawnych czasów. Najstarsza osada pochodziła z IV okresu epoki brązu i była użytkowana przez ludność kultury łużyckiej, następna z II–IV w., czyli z okresu rzymskiego (kultura przeworska). Ostatnia, słowiańska, odkryta w 1956 na prawym brzegu Wrzącej, datowana jest na XII–XIII w. Odkryto tu też (przy rozwidleniu dróg z Lutomierska do Konstantynowa i Prusinowic) cmentarzysko z końca X i I poł. XI w. z grobami drużyny piastowskiej. Istnienie tak długiej tradycji osadniczej badacze wiążą z położeniem Lutomierska na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, biegnących z Ukrainy na Wolin oraz z Pomorza Gdańskiego na Węgry.
Prawa miejskie otrzymał Lutomiersk 24 kwietnia 1274 od Leszka Czarnego, księcia sieradzkiego. Jest to jednocześnie pierwszy dokument potwierdzający istnienie miejscowości, znany z kopii z 1615. Władysław Łokietek w 1292 przyłączył do miasta wieś Wrzącą, a w 1311 nadał Lutomiersk Wacławowi z Lisowic z rodu Zarembów wywodzących się z Kalinowej. Przynajmniej jednak część miasta musiała wkrótce wrócić do włości królewskich, bo w 1406 Władysław Jagiełło nadaje połowę Lutomierska rycerzowi Przedborowi i jego synowi Janowi z Chełmicy za zasługi w bojach z Krzyżakami. Od nich to pochodzi ród Lutomierskich herbu Jastrzębiec.
Druga część miasta pozostała jednak w rękach Zarembów, ponieważ przed 1418 najprawdopodobniej Wacław z tego rodu wzniósł tu obronną siedzibę o charakterze zamku rycerskiego. Zamek ten z rąk Zarembów ok. 1460 trafia do Poddębickich, a ok. 1518, przez małżeństwo, dostaje się Grzymalitom Grudzińskim.
W latach 1573–1589 odbywały się tu synody ariańskie[7]. W 1650 kolejny właściciel, Jędrzej Grudziński, wojewoda rawski i dziedzic klucza lutomierskiego, sprowadził reformatów, i oddał im na pomieszczenia klasztorne istniejący wtedy jeszcze zamek. Przebudowa zamku na klasztor oraz budowa przylegającego do niego kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP trwała z przerwami do 1659, bowiem jego fundator uczestniczy na czele chorągwi w wojnie z Chmielnickim, a gdy ginie w bitwie pod Beresteczkiem, ciężar opieki nad klasztorem przechodzi na jego syna Marcina, rotmistrza chorągwi rawskiej i uczestnika wojen: moskiewskiej, a potem szwedzkiej. Obecnie ślady po dawnym zamku rozpoznać można jedynie na pd. ścianie (zarys gotyckiej bramy i podpory, na której opierał się most zwodzony).
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/LutomierskSynagogue.jpg/220px-LutomierskSynagogue.jpg)
]
W życiu miasta dużą rolę odgrywali Żydzi. II poł. XVIII w. wzniesiono tu drewnianą synagogę projektu Beniamina Hilela, która stała się jeden z wybitniejszych przykładów drewnianej architektury sakralnej ówczesnej Rzeczypospolitej. Do znaczniejszych budynków należały także szkoła żydowska i szpital żydowski. Miasto zabudowane było jednak głównie niewielkimi, drewnianymi domami; w 1787 było ich 151[8].
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 miasto zostało włączone do Królestwa Prus i znalazło się w departamencie kaliskim prowincji Prusy Południowe. Jednocześnie Lutomiersk uzyskał rangę miasta powiatowego, jednak już w 1796 ze względu na brak lokali dla instytucji publicznych powiat lutomierski rozwiązano[8]. W 1793 klasztor strawił pożar, lecz po trzech latach gmach został odbudowany przez lutomierskich Wężyków.
W 1797 kolejny pożar strawił połowę głównie drewnianej zabudowy Lutomierska. W 1807 miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 weszło w skład podległego Rosji Królestwa Polskiego. Miasto ominął dynamiczny rozwój przemysłu tekstylnego w regionie łódzkim, zaś na jego przyszłym rozwoju szczególnie negatywnie zaciążyło powstanie konkurencyjnego ośrodka miejskiego w odległym o 8,5 km Konstantynowie Łódzkim.
Reformaci z Lutomierska odegrali aktywną rolę w okresie powstania styczniowego, czynnie wspierając powstańców. W 1963 upamiętniono to tablicą odsłoniętą w kruchcie kościoła. W 1864 władze rosyjskie skasowały klasztor, zaś zakonników wywieziono do Warty. Kościół przez długie lata był zamknięty. W 1870 Lutomiersk podobnie jak 320 innych małych miast o charakterze rolniczym stracił prawa miejskie.
W czasie działań wojennych w 1914 spalił się dach i zawaliły sklepienia kościoła. Spłonęła również drewniana synagoga Hilela i dwór Aleksandra Sokołowskiego. Klasztor ograbiono, a Niemcy wywieźli cenne archiwum. Widoczną pamiątką po tej wojnie są armatnie kule wmurowane w fasadę kościoła.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości kościół i klasztor odbudowano i w 1926 oddano pod zarząd księży salezjanów, którzy pracują tu do dziś. W 1921 miejscowość liczyła sobie 2193 mieszkańców, w tym 775 Żydów[9]. W 1929 Lutomiersk otrzymał połączenie tramwajowe z Konstantynowem Łódzkim i Łodzią. Na początku 1939 otwarty został budynek 7-letniej szkoły powszechnej.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Tram_line_43_in_Lutomersk_%282008%29.jpg/220px-Tram_line_43_in_Lutomersk_%282008%29.jpg)
W dniu 1 lipca 1929 uruchomiony został odcinek podmiejskiej linii tramwajowej z Konstantynowa Łódzkiego do skrzyżowania dróg do Lutomierska, Kazimierza i Aleksandrowa Łódzkiego. Podciągnięcie jej do rynku w Lutomiersku wymagało budowy mostu przez rzekę Ner. Tę inwestycję wykonano w latach następnych. Oddano go do użytku i uruchomiono brakujący odcinek (1300 m.; cała linia ok. 8 km) jesienią 1932[10]. Linia była własnością Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych (łódzkie tramwaje podmiejskie). Od 2012 MPK-Łódź wraz z Klubem Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi uruchamia od początku lipca do końca września jako atrakcję turystyczną Tramwajową Linię Turystyczną „43” na tej trasie, obsługiwaną (tylko jedna brygada; jeden skład) zabytkowym taborem (zestaw 5 N i 5 ND), z obsługą (członkowie Klubu) w historycznych mundurach, w obiegowych cenach biletów obowiązujących na tej linii[11][12].
We wrześniu 1939 roku Lutomiersk został zajęty przez wojska niemieckie, a następnie włączony do Rzeszy Niemieckiej. Nazistowska administracja niemiecka nadała mu później nazwę Nerthal („Dolina Neru”). Nowe władze rozpoczęły realizację polityki terroryzowania ludności polskiej i eksterminacji ludności żydowskiej. Przy ul. Kilińskiego zostało utworzone getto. Zgromadzonych w nim Żydów wywieziono w 1942 do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem i wymordowano. Lutomiersk został zajęty przez wojska radzieckie 19 stycznia 1945 roku. Z rąk niemieckich zginęło w okresie wojny ok. 700 lutomierskich Żydów i 38 Polaków.
W 1951 pomieszczenia klasztorne zniszczył gwałtowny pożar. Ze starego wyposażenia ocalał tylko XVII w. kredens w zakrystii i konfesjonał. W 1952 Lutomiersk został zelektryfikowany.
W 1973 do gminy Lutomiersk włączone zostały gmina Kazimierz i Szydłów.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie sieradzkim.
Od 1996 w klasztorze mieszczą się Salezjańskie Szkoły Muzyczne, które są kontynuacją Salezjańskiej Szkoły Organistowskiej z Przemyśla.
2 kwietnia 2009 spłonęło nieużywane poddasze klasztoru. Spaleniu uległo ok. 150–180 m² drewnianej konstrukcji pokrytego blachą dachu. Zniszczeniu lub uszkodzeniu uległy także pokoje mieszkalne, pomieszczenia, w których odbywają się zajęcia dydaktyczne oraz znajdujące się tam instrumenty muzyczne.
Archeologia
Znajduje się tu jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych wczesnośredniowiecznej Polski znane jako cmentarzysko oddziałów normańskich-wikingów. Obiekt został odkryty przez łódzką ekspedycję archeologiczną kierowaną przez Konrada Jażdżewskiego pod koniec lat 40. XX wieku. Archeolodzy przebadali ogółem 133 groby, bogato wyposażone w topory, groty włóczni i mieczy. Wszystkie przedmioty cechuje skandynawskie wzornictwo[a].
Zabytki
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[13] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kościół parafialny pw. NMP, XVIII, nr rej.: 38 z 28.08.1967
- dzwonnica, nr rej.: 39 z 28.08.1967
- zespół klasztorny reformatów, ob. salezjanów, XVII, XIX:
- kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, nr rej.: 36 z 28.08.1967
- klasztor, nr rej.: 37 z 28.08.1967
Ponadto:
- w centrum późnobarokowy kościół parafialny MB Szkaplerznej wzniesiony w latach 1775–1781 z fundacji Barbary Sanguszkowej na miejscu poprzedniego drewnianego. Wyposażenie z XVIII w.
- w Lutomiersku do 1914 stała wyjątkowej piękności drewniana synagoga, która spłonęła w czasie działań wojennych.
- pozostałości cmentarza żydowskiego.
- jeden z nielicznych, jeżeli nie jedyny w Polsce, eksploatowany most tramwajowy na linii Łódź – Konstantynów Łódzki – Lutomiersk (linia podmiejska „43”)[14]
- wyjątkowo krajobrazowy odcinek linii tramwajowej Łódź – Lutomiersk, na odcinku z Konstantynowa Łódzkiego do Lutomierska
- na cmentarzu katolickim tzw. Bratnia Mogiła, kryjąca prochy poległych w okolicznych bitwach powstańców 1863–64 r., przeniesione tu z krypt klasztornych. Na cmentarzu przykościelnym przetrwał nagrobek Stefana Mączyńskiego, byłego oficera 2 p. Strzelców Konnych, zmarłego w 1854
- przy rozstaju dróg do Sieradza i Pabianic – trzy krzyże (środkowy dwuramienny – tzw. karawaka), które strzegły miasto przed morowym powietrzem.
Demografia
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 1559 | 100 | 796 | 51,06 | 763 | 48,94 |
Transport
Lutomiersk posiada autobusowe połączenie z Łodzią przez Konstantynów Łódzki. Jest to linia 43B kursująca średnio co godzinę i obsługiwana przez spółkę MPK-Łódź (trasa i rozkład jazdy: [1]). Dawniej linię 43 obsługiwały tramwaje, jednak przez opłakany stan torowiska zmieniono je na autobusy. Do Lutomierska można dojechać również busami prywatnych firm Wicher Travel: linii Szadek – Wodzierady – Lutomiersk – Konstantynów Ł. – Łódź Kaliska i linii Aleksandrów Ł. – Konstantynów Ł. – Lutomiersk – Kwiatkowice – Łask oraz P.H.U. Ola linii Pabianice – Lutomiersk (rozkład i trasa)
przez Lutomiersk biegnie Łódzka magistrala rowerowa (ukł. N-S)
Osoby związane z Lutomierskiem
- Henoch Henich Kohen Lewin – polski rabin, urodzony w Lutomiersku.
- Jarosław Janowski – konstruktor lotniczy, urodzony w Lutomiersku.
- Perec Opoczyński – polski poeta, pisarz i reporter pochodzenia żydowskiego, urodzony w Lutomiersku.
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Od lat znane jest cmentarzysko wikingów w Lutomiersku. Potwierdza ono obecność oddziałów normańskich w Polsce w początkach XI w. Były to zapewne doborowe oddziały drużyny. w: Marek Kazimierz Barański, Dynastia Piastów w Polsce 2005, s. 93; Uzbrojenie wojowników na cmentarzysku w Lutomiersku (ok. 1040 r.), a może i w pobliskim Buczku, pochodziło w całości ze Skandynawii. w: Sprawozdania z posiedzeń komisji naukowych, Tom 45, Wydania 1–2, Polska Akademia Nauk. Oddział w Krakowie, 2003 str. 3.
Przypisy
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
- ↑ a b Ludność 2022 Stan ludności [online], Główny Urząd Statystyczny, 30 czerwca 2022 [dostęp 2023-05-06] .
- ↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-12-08] .
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 46–47.
- ↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 2434.
- ↑ Dariusz Piekarczyk: Bitwa pod Grunwaldem. Sieradz pamięta o bohaterskich rycerzach. sieradz.naszemiasto.pl, 15 lipca 2021. [dostęp 2022-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-01-01)]. (pol.).
- ↑ Synody Arjan Polskich. omen.aplus.pl. [dostęp 2014-03-03]. (pol.).
- ↑ a b Z dziejów Lutomierska. Gimnazjum im. Leszka Czarnego w Lutomiersku. [dostęp 2010-09-18]. (pol.).
- ↑ Z przeszłości Lutomierska. OSP Lutomiersk. [dostęp 2010-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-05)]. (pol.).
- ↑ Czachowski Robert, op. cit.; w tekście pomyłkowo podany jest rok 1931!
- ↑ W 2013 r. otrzymała ona honorowy patronat prezydent Łodzi – Hanny Zdanowskiej.
- ↑ Historia Łódzkich Linii Turystycznych [online], kmst.pl [dostęp 2024-06-29] (pol.).
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
- ↑ Czachowski Robert, Każdy most ma swoją historię. Dzieje mostu tramwajowego w Lutomiersku, [w:] „Obiekty inżynierskie”, 2010, nr 3, s. 53–63.
Bibliografia
- Czachowski Robert, Każdy most ma swoją historię. Dzieje mostu tramwajowego w Lutomiersku, [w:] „Obiekty Inżynierskie”, 2010, nr 3, s. 53–63.
Linki zewnętrzne
- zdjęcia Lutomierska (Panoramio). panoramio.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-19)].
- strona internetowa gminy Lutomiersk
- Lutomiersk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 490 .
- Lutomiersk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 250 .