Bychawa: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Zabytki: drobne redakcyjne |
→Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 55: | Linia 55: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Miejscowość powstała w IX–X w., z tego okresu pochodzi [[grodzisko (archeologia)|grodzisko]]. W 1537 z rąk króla [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]] miejscowość otrzymała [[prawo magdeburskie]] jako prywatne miasto szlacheckie<ref>Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 157.</ref>. Miasto położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w [[województwo lubelskie (I Rzeczpospolita)|województwie lubelskim]]<ref>Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966, mapa</ref>. W XVI wieku pojawiły się pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej w mieście. W czasach [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]] było to miasto prywatne, które położone było w 1827 roku w powiecie lubelskim, obwodzie lubelskim [[Województwo lubelskie (Królestwo Polskie)|województwa lubelskiego]]<ref>Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 58.</ref>. W połowie XIX w. Bychawa stała się znaczącym centrum żydowskiego chasydyzmu, posiadającym własny dwór z cadykiem. Wiązało się to z osiedleniem się z mieście Nechemii Jechiela Rabinowicza (syna Jaakowa Icchaka ben Aszera, zwanego Świętym Żydem z Przysuchy). W 1863 władze carskie odebrały ''Bychawie'' prawa miejskie. W 1939 roku w Bychawie około połowy mieszkańców stanowiła ludność żydowska<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Historia społeczności {{!}} Wirtualny Sztetl |data dostępu = 2019-10-09 |opublikowany = sztetl.org.pl |url = https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/610-bychawa/99-historia-spolecznosci/137147-historia-spolecznosci}}</ref>. W grudniu 1940 roku podczas niemieckiej okupacji Niemcy założyli w Bychawie getto. W 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto i wywieźli Żydów do Sobiboru i Majdanka, gdzie ich zamordowali<ref name=":0" /><ref>{{Cytuj |autor = Agnieszka Zagner |tytuł = Byli. Nie ma. Gdzie się podziali Żydzi z Bychawy |data = 20111220T162400+0100 |data dostępu = 2019-10-09 |opublikowany = www.polityka.pl |url = https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1522665,1,byli-nie-ma-gdzie-sie-podziali-zydzi-z-bychawy.read |język = pl}}</ref>. W 1958 Bychawa otrzymała ponownie prawa miejskie<ref>{{Cytuj stronę|url = http://dziennikustaw.gov.pl/DU/1957/s/57/283/1|tytuł = Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1957 r.|autor = |opublikowany = Dziennik Ustaw |data dostępu =}}</ref>. |
|||
Od 1956 do 1975 siedziba [[powiat bychawski|powiatu bychawskiego]]. Ośrodek przemysłu metalowego, spożywczego i odzieżowego. |
Od 1956 do 1975 siedziba [[powiat bychawski|powiatu bychawskiego]]. Ośrodek przemysłu metalowego, spożywczego i odzieżowego. |
||
Linia 67: | Linia 67: | ||
* Ruiny zamku z 1 połowy XVI wieku |
* Ruiny zamku z 1 połowy XVI wieku |
||
* Zespół dworski |
* Zespół dworski |
||
** Dwór z 1 poł. XIX wieku (w ruinie) |
** Dwór szlachecki z 1 poł. XIX wieku (w ruinie) |
||
** Ruiny dwóch spichlerzy z 1 połowy XIX wieku |
** Ruiny dwóch spichlerzy z 1 połowy XIX wieku |
||
** Obora z poł. XIX wieku |
** Obora z poł. XIX wieku |
||
Linia 137: | Linia 137: | ||
* [[Cmentarz wojenny w Bychawie]] |
* [[Cmentarz wojenny w Bychawie]] |
||
== Bibliografia == |
|||
* ''Dzieje Bychawy'', red. R. Szczygieł, Bychawa-Lublin 1994. |
|||
* ''Bychawa'', [w:] ''Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust'', t. I, red. Sh. Spector, G. Wigoder, New York 2001, s. 227. |
|||
* Dębowczyk M., ''Kamienica Rajsa'', „Głos Ziemi Bychawskiej” 2000, nr 6 (94). |
|||
* Dębowczyk M., ''Ofiary wojny i okupacji z Bychawy i regionu (1939''–''1944)'', Bychawa 1997. |
|||
* Dębowczyk M., ''Spór o kirkut'', „Głos Ziemi Bychawskiej” 1999, nr 6. |
|||
* Hirsz Z. J., ''Miejsca walk i męczeństwa w powiecie lubelskim'', Lublin 1974. |
|||
* Koprukowniak A., ''Lokalna społeczność gminy bychawskiej i jej aktywność 1864–1918'', Lublin 1995. |
|||
* Kuwałek R., ''Żydzi Bychawscy w czasie II wojny światowej'', „Głos Ziemi Bychawskiej” 1997, nr 10 (29). |
|||
* Trzciński A., ''Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie'', Lublin 1990. |
|||
<br /> |
|||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
Wersja z 09:37, 9 paź 2019
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Zespół kościoła parafialnego pw. św. Jana Chrzciciela i św. Franciszka z Asyżu, widok od strony parku | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Data założenia |
IX-X w. | ||||
Prawa miejskie |
1537–1863 i od 1958 | ||||
Burmistrz |
Janusz Urban | ||||
Powierzchnia |
6,69 km² | ||||
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
|||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 81 | ||||
Kod pocztowy |
23-100 | ||||
Tablice rejestracyjne |
LUB | ||||
Położenie na mapie gminy Bychawa | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu lubelskiego | |||||
51°00′57″N 22°31′58″E/51,015833 22,532778 | |||||
TERC (TERYT) |
0609034 | ||||
SIMC |
0955621 | ||||
Urząd miejski ul. Partyzantów 123-100 Bychawa | |||||
Strona internetowa |
Bychawa – miasto w Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie lubelskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bychawa. Położona na Wyżynie Lubelskiej, 30 km na południe od Lublina nad rzekami Gałęzówką i Kosarzewką. Według danych z 1 stycznia 2018 Bychawa liczyła 4 976 mieszkańców[1].
Położenie
Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 6,69 km²[3].
Historycznie położona jest w Małopolsce (w ziemi lubelskiej). W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego woj. lubelskiego.
Odległości do dużych ośrodków miejskich w linii prostej:
- Lublin - 26 km
- Warszawa - 172 km
- Krasnystaw - 44 km
- Biłgoraj - 54 km
- Kraśnik - 24 km
- Opole Lubelskie - 42 km
Ochrona przyrody
Na obszarze miasta znajduje się rezerwat przyrody Podzamcze chroniący zbiorowiska roślinności kserotermicznej z wieloma rzadkimi gatunkami roślin[4].
Historia
Miejscowość powstała w IX–X w., z tego okresu pochodzi grodzisko. W 1537 z rąk króla Zygmunta Starego miejscowość otrzymała prawo magdeburskie jako prywatne miasto szlacheckie[5]. Miasto położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w województwie lubelskim[6]. W XVI wieku pojawiły się pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej w mieście. W czasach Królestwa Kongresowego było to miasto prywatne, które położone było w 1827 roku w powiecie lubelskim, obwodzie lubelskim województwa lubelskiego[7]. W połowie XIX w. Bychawa stała się znaczącym centrum żydowskiego chasydyzmu, posiadającym własny dwór z cadykiem. Wiązało się to z osiedleniem się z mieście Nechemii Jechiela Rabinowicza (syna Jaakowa Icchaka ben Aszera, zwanego Świętym Żydem z Przysuchy). W 1863 władze carskie odebrały Bychawie prawa miejskie. W 1939 roku w Bychawie około połowy mieszkańców stanowiła ludność żydowska[8]. W grudniu 1940 roku podczas niemieckiej okupacji Niemcy założyli w Bychawie getto. W 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto i wywieźli Żydów do Sobiboru i Majdanka, gdzie ich zamordowali[8][9]. W 1958 Bychawa otrzymała ponownie prawa miejskie[10].
Od 1956 do 1975 siedziba powiatu bychawskiego. Ośrodek przemysłu metalowego, spożywczego i odzieżowego.
Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 5254 mieszkańców[11].
Zabytki
- Kościół św. Jana Chrzciciela z 1639 roku
- Kapliczka barokowa z połowy XVIII wieku
- Kaplica grobowa na cmentarzu parafialnym z XIX wieku
- Ruiny zamku z 1 połowy XVI wieku
- Zespół dworski
- Dwór szlachecki z 1 poł. XIX wieku (w ruinie)
- Ruiny dwóch spichlerzy z 1 połowy XIX wieku
- Obora z poł. XIX wieku
- dzwonnica drewniana z 1862 roku
- Synagoga w Bychawie z 1810 r., obecnie remiza
- Stary cmentarz żydowski w Bychawie
- Nowy cmentarz żydowski w Bychawie
- Cmentarz parafialny w Bychawie
- Cmentarz wojenny z I wojny światowej
- Park pałacowy
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Bychawy w 2014 roku[12].
Dzielnice[13]
- Grodzany
- Księżyzna
- Podzamcze
- Polanówka
- Rogalec
- Rudnik
- Walentówka
- Wandzin
- Wola Bychawska
- Wola Mała
- Zadębie
Transport
Przez Bychawę przebiegają 2 drogi wojewódzkie:
droga wojewódzka nr 834 Bełżyce – Niedrzwica Duża – Bychawa – Stara Wieś Druga
droga wojewódzka nr 836 Bychawa – Piotrków – Piaski
Bychawę z Lublinem łączy droga powiatowa. Z przystanku przy ul. Józefa Piłsudskiego do miasta wojewódzkiego kursują regularnie busy przewoźników prywatnych, zarówno przez Żabią Wolę, jak i przez Strzyżewice.
Kultura
Bychawa zasłynęła w świecie dzięki opowiadaniu noblisty Izaaka Bashevisa Singera „Yentl – chłopiec z jesziwy”, zekranizowanemu w 1983 r. przez Barbarę Streisand, która grała główną rolę. Jest to historia dziewczyny z podlubelskiego Janowa, córki rabina, która w przebraniu chłopca studiuje w akademii talmudycznej w Bychawie. Przed II wojną światową w tym mieście mieszkało ponad 70 proc. Żydów[14].
Co roku w Bychawie odbywa się festyn „W krainie pierogów”, podczas którego organizowane są nieoficjalne Mistrzostwa Świata w Jedzeniu Pierogów. Pierwsza edycja odbyła się w 2000[15].
Sport
Miejscowym klubem piłkarskim jest „Granit” Bychawa, grający w sezonie 2016-17 w Klasie okręgowej, grupa: Lublin[16].
Wspólnoty wyznaniowe
- zbór Bychawa-Krzczonów (Sala Królestwa Piotrków Drugi 92A)[17]
Miasta partnerskie
Galeria
-
Zespół pałacowy – spichlerz (XVIII/XIX w.)
-
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela i św. Franciszka z Asyżu
-
Cmentarz parafialny – grobowiec Adama Duniewskiego, (1884)
Zobacz też
- powiat bychawski
- Synagoga w Bychawie
- Stary cmentarz żydowski w Bychawie
- Nowy cmentarz żydowski w Bychawie
- Cmentarz parafialny w Bychawie
- Cmentarz wojenny w Bychawie
Bibliografia
- Dzieje Bychawy, red. R. Szczygieł, Bychawa-Lublin 1994.
- Bychawa, [w:] Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, t. I, red. Sh. Spector, G. Wigoder, New York 2001, s. 227.
- Dębowczyk M., Kamienica Rajsa, „Głos Ziemi Bychawskiej” 2000, nr 6 (94).
- Dębowczyk M., Ofiary wojny i okupacji z Bychawy i regionu (1939–1944), Bychawa 1997.
- Dębowczyk M., Spór o kirkut, „Głos Ziemi Bychawskiej” 1999, nr 6.
- Hirsz Z. J., Miejsca walk i męczeństwa w powiecie lubelskim, Lublin 1974.
- Koprukowniak A., Lokalna społeczność gminy bychawskiej i jej aktywność 1864–1918, Lublin 1995.
- Kuwałek R., Żydzi Bychawscy w czasie II wojny światowej, „Głos Ziemi Bychawskiej” 1997, nr 10 (29).
- Trzciński A., Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990.
Przypisy
- ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Bychawa, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Rejestr rezerwatów przyrody województwa lubelskiego, RDOŚ Lublin stan na 4 czerwca 2012. [dostęp 2014-02-21].
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 157.
- ↑ Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966, mapa
- ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 58.
- ↑ a b Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2019-10-09] .
- ↑ Agnieszka Zagner , Byli. Nie ma. Gdzie się podziali Żydzi z Bychawy [online], www.polityka.pl, 2011 [dostęp 2019-10-09] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1957 r.. Dziennik Ustaw.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). , 2011-06-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1734-6118.
- ↑ Bychawa polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Uncategorised – Bychawa.pl – strona startowa.
- ↑ Gdzie się podziali Żydzi z Bychawy [online] [dostęp 2016-10-20] .
- ↑ Dzisiaj w Bychawie XVI Festyn „W Krainie pierogów” PROGRAM www.lublin112.pl.
- ↑ Maciej Kusina , Klasa okręgowa 2016/2017, grupa: Lublin [online], 90minut.pl [dostęp 2016-10-20] .
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-09] .
Linki zewnętrzne
- Historia Żydów w Bychawie na portalu Wirtualny Sztetl
- Bychawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 487 .
- Bychawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 284 .