Piątek (miasto)

Piątek
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Pomnik w Piątku symbolizujący środek Polski
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	łęczycki
Gmina	Piątek
Prawa miejskie	1339–1870, 2020
Burmistrz	Anna Matusiak
Powierzchnia	5,24 km²
Populacja (2011); • liczba ludności; • gęstość	; 1908; 364.1 os./km²
Strefa numeracyjna	24
Kod pocztowy	99-120
Tablice rejestracyjne	ELE
	Położenie na mapie Polski Piątek
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Piątek
	Położenie na mapie powiatu łęczyckiego Piątek
	Położenie na mapie gminy Piątek Piątek
	52°04′09″N 19°28′50″E/52,069167 19,480556
TERC (TERYT)	1004064
SIMC	0573256
	Urząd miejskiul. Rynek 16; 99-120 Piątek
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	BIP

Piątek – miasto w Polsce położone w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie Piątek. Miejscowość jest siedzibą gminy Piątek^[2].

Piątek leży w historycznej ziemi łęczyckiej^[3]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie płockim.

Miasto położone jest nad rzekami Moszczenicą i Maliną. W Piątku krzyżują się drogi biegnące z Łodzi do Kutna i z Łowicza do Łęczycy.

Historia

Piątek ze względu na swoje położenie był początkowo osadą targową. Prawdopodobnie nazwa Piątku pochodzi od dnia tygodnia, w którym odbywały się w nim targi. Prawa miejskie otrzymał w XIV w. W tym czasie był silnym ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. W połowie XVII w. liczył 320 domów i ok. 1500 mieszkańców. W tym czasie słynął m.in. z produkcji piwa (w 1800 w Piątku pracowały 33 browary)^{[potrzebny przypis]}^[4].

W końcu XVI wieku miejscowość była miastem duchownym^[5], miasto arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w powiecie łęczyckim województwa łęczyckiego^[6].

Do połowy XVII w. miasto rozwijało się dość prężnie, stanowiąc ważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Rozwój Piątku zahamował najazd szwedzki, przede wszystkim jednak do upadku gospodarczego przyczynił się pożar w 1681, który strawił całe miasto. Od tego czasu Piątek nie odzyskał swojej świetności. W 1685 było w nim tylko 40 domów, a 100 lat później, w 1785 zaledwie o 10 więcej. W 1870 Piątek stracił prawa miejskie ze względu na udział mieszkańców w powstaniu styczniowym.

W okresie międzywojennym w Piątku powstała fabryka maszyn rolniczych, która dawała zatrudnienie części ludności. Większość mieszkańców jednak zajmowała się rolnictwem. Istniały również warsztaty rzemieślnicze oferujące mieszkańcom Piątku i okolicy swoje usługi. Część mieszkańców, zwłaszcza Żydzi, zajmowała się handlem. W większości okolicznych wsi istniały majątki ziemskie, w których miała zatrudnienie ludność zamieszkująca okolice Piątku. Tylko w nielicznych wsiach, w których nastąpiło uwłaszczenie, zamieszkiwali (najczęściej małorolni) chłopi.

W pierwszej fazie Bitwy nad Bzurą Piątek i okoliczne wsie stały się areną ofensywy wojsk polskich. Po zaciekłych walkach, poważnie zniszczona miejscowość została zdobyta przez wojsko polskie 9 września 1939, jednak wskutek zmiany sytuacji na froncie oddziały polskie opuściły Piątek bez walki 13 września. W listopadzie 1939 Niemcy wcielili miejscowość w granice Rzeszy. Część polskich mieszkańców wysiedlono, a ludność pochodzenia żydowskiego wymordowano w ośrodku zagłady Żydów z Kraju Warty, w Kulmhof am Nehr (Chełmno n. Nerem).

Do 18 maja 1943 miejscowość nosiła przedwojenną nazwę, dopiero w tym dniu otrzymała niemiecką nazwę (Quadenstädt)^[7] na cześć poległego pod Piątkiem w Bitwie nad Bzurą Joachima Meyer-Quade(inne języki). Wkroczenie Armii Czerwonej 18 stycznia 1945 roku do Piątku zakończyło okres okupacji niemieckiej.

W 1966 działacze oddziału PTTK w Łęczycy wysunęli pomysł ustalenia środka Polski^[8]. W 1969 Jan Bronisław Ciesielski z Instytutu Geodezji i Kartografii, działającego na zlecenie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, określił jego współrzędne geodezyjne i kartograficzne^[9]. Środek Polski został wyznaczony w Goślubiu, jednak uznano, że symboliczny pomnik należy ustawić w Piątku^[10]. Wzniesiono go w centrum miejscowości. Wjeżdżający do Piątku są także witani tablicą informacyjną w kształcie granic państwa z napisem „Piątek – geometryczny środek Polski”. W październiku 2018 ogłoszono wyznaczenie nowego, geodezyjnego środka Polski w odległej o 16 kilometrów Nowej Wsi pod Kutnem. Wyznaczono go na podstawie pomiaru uwzględniającego inne parametry, takie jak morskie wody wewnętrzne oraz morze terytorialne Polski i oznaczono kolumną pamiątkową na prywatnej posesji^[8]

W 1978 w mieście był kręcony polski psychologiczny film obyczajowy „Aktorzy prowincjonalni” w reżyserii Agnieszki Holland^[11].

1 stycznia 2020 Piątek ponownie uzyskał prawa miejskie^[12].

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[13] na listę zabytków wpisane są obiekty:

rzymskokatolicki kościół pw. Świętej Trójcy, parafialny, 2 poł. XV, 1740, nr rej.: 85-V-9 z 29.03.1949 oraz 81 z 8.08.1967; był pierwszą placówką duszpasterską bp. Zygmunta Choromańskiego po otrzymaniu święceń kapłańskich w 1916^[14]
dzwonnica, 1 poł. XIX, nr rej.: 90-V-14 z 29.03.1949 oraz 82 z 8.08.1967
mariawicki kościół pw. św. Trójcy, parafialny, neogotycki, 1907
rzymskokatolicki kościół pw. Przemienienia Pańskiego, cmentarny, drewniany, poł. XVIII, nr rej.: 555-V-30 z 32.10.1950 oraz 83 z 8.08.1967
dzwonnica, nr rej.: 526 z 8.08.1967
park miejski, poł. XIX, nr rej.: 595 z 29.12.1988

Kościół mariawicki pw. Trójcy Przenajświętszej w Piątku
Kościół Świętej Trójcy
Kościół Przemienienia Pańskiego

Ludzie związani z Piątkiem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Piątkiem (województwo łódzkie).

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Piątku (województwo łódzkie).

Zobacz też

Przypisy

↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-12-17].
↑ Piątek, Lututów, Czerwińsk nad Wisłą, Klimontów – nowe miasta w Polsce od stycznia 2020 | Z kraju [online], TVN24 BiS [dostęp 2019-12-31] (pol.).
↑ Łęczyckie bajanie o Borucie panie, oprac. Wiktoryn Grąbczewski. Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1990, s. 7. ISBN 83-217-2734-4.
↑ FranciszekF. Paprocki FranciszekF., Piątek; rzut oka na przeszłość miasta i jego stan obecny, 1937 .
↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 67.
↑ Verodnungsblatt des Reichsstathalters im Warthegau. 18 V 1943, nr 12, s. 99.
↑ ^a ^b Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 34, 13 lutego 2019.
↑ Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 34–35, 13 lutego 2019.
↑ Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 35, 13 lutego 2019.
↑ Aktorzy prowincjonalni w bazie filmpolski.pl
↑ Akt nadania statusu miasta przez Radę Ministrów [online], 2019 [dostęp 2020-01-07] .
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2011-05-22].
↑ Maciej Grzegorz Smoliński: Biskup Zygmunt Choromański (1892 – 1968). Życie i działalność. Warszawa: 2013, s. 20.

Linki zewnętrzne

Paprocki Franciszek, Piątek; rzut oka na przeszłość miasta i jego stan obecny. Wydawca: Bank Spółdzielczy, Piątek, 1937; Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa
Piątek 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 63 .
Kazania y exhorty pasterskie pasterzom w parafiach przygodne przez X. Wawrzyńca Walkiewicza, Vice-proboszcza i mansyonarza Piątkowskiego, Pisarza Dekanatu Zgierskiego do druku podane roku pańskiego 1777.

[nsp-1] GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-12-17].

[2] Piątek, Lututów, Czerwińsk nad Wisłą, Klimontów – nowe miasta w Polsce od stycznia 2020 | Z kraju [online], TVN24 BiS [dostęp 2019-12-31] (pol.).

[3] Łęczyckie bajanie o Borucie panie, oprac. Wiktoryn Grąbczewski. Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1990, s. 7. ISBN 83-217-2734-4.

[4] FranciszekF. Paprocki FranciszekF., Piątek; rzut oka na przeszłość miasta i jego stan obecny, 1937 .

[5] Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.

[6] Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 67.

[7] Verodnungsblatt des Reichsstathalters im Warthegau. 18 V 1943, nr 12, s. 99.

[Leszczyńska34-8] Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 34, 13 lutego 2019.

[9] Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 34–35, 13 lutego 2019.

[10] Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 35, 13 lutego 2019.

[11] Aktorzy prowincjonalni w bazie filmpolski.pl

[12] Akt nadania statusu miasta przez Radę Ministrów [online], 2019 [dostęp 2020-01-07] .

[13] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2011-05-22].

[14] Maciej Grzegorz Smoliński: Biskup Zygmunt Choromański (1892 – 1968). Życie i działalność. Warszawa: 2013, s. 20.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Siedziba gminy	Piątek
Sołectwa	Balków Bielice Boguszyce Czerników Goślub Górki Łubnickie Górki Pęcławskie Janków-Orądki Janowice Jasionna Konarzew Krzyszkowice Łęka Łubnica Mchowice Michałówka Mysłówka Orenice Pęcławice Piekary Pokrzywnica Rogaszyn Stare Piaski-Leżajna Sułkowice Drugie Sułkowice Pierwsze Sypin-Borowiec Śladków Podleśny Śladków Rozlazły Witów Włostowice Włostowice-Parcele Żabokrzeki
Miejscowości niesołeckie	Błonie Broników Dunaj Gadka Goślub-Osada Janówek Młynów Niedziałki Pęcławice-Parcele

Przynależność wojewódzka	gubernia kaliska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Grabów (do 1870) Łęczyca Ozorków (od 1816) Parzęczew (do 1870) Piątek (do 1870) Poddębice (do 1870 i 1934–56 →)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Balków (1868–1915) Bałdrzychów (do 1868) Boczki (do 1868) Borki (do 1874) Chociszew (do 1954) Dalików (do 1954) Daszyna (od 1973) Gostków (do 1954) Ktery (do 1868) Góra Świętej Małgorzaty (od 1973) Grabów Leśmierz (1868–1954) Łęczyca (od 1973) Mazew (do 1954) Ozorków (od 1973) Parzęczew (od 1953) Piaskowice (1868–1953) Piątek (od 1870) Poddębice (1868–1954) Pokrzywnica (do 1870) Rogóźno (do 1954) Sobótka (do 1954) Strzeblew (do 1868) Świnice Warckie (od 1973) Tkaczew (do 1954) Topola (do 1954) Tum (do 1954) Witonia
Gromady (1954–72)	Balków (1954–59) Bałdrzychów (1954–55 →) Besiekiery (1954–68) Błonie (1954–72) Budzynek (1954–55 →) Byszew (1954–55 →) Byszew Grabowski (1954–59) Chociszew (1954–68) Chorki (1954–68) Czerników (1954–59) Dalików (1954–55 →) Daszyna (1954–72) Domaniew (1954–55 →) Drwalew (1954–56 →) Florentynów (1954–58) Gaj (1954–59) Gaj Nowy (1959–72) Gawrony (1954–61) Gostków (1954–55 →) Góra Bałdrzychowska (1954–55 →) Góra Małgorzaty (1954–72) Grabów (1954–72) Grotniki (1954–56 →) Janków (1954–58) Kadzidłowa (1954–61) Leśmierz (1954–72) Leżnica Mała / Leźnica Mała (1954–72) Lorenki (1954–58) Marynki (1954–59) Mazew (1954–72) Parzęczew (1954–72) Piaski (← 1956–72) Piątek (1954–72) Praga (1954–55 →) Przekora (1954–55 →) Różyce Żmijowe (1954–61) Siedlec (1954–72) Sierpów (1954–59) Sobień (1954–57 →) Sobótka (1954–72) Sokolniki (1954–72) Solca Wielka (1954–72) Strzegocin (1954–55 →) Śladków Górny (1954–58) Świnice Warckie (← 1956–72) Topola Katowa (1954–72) Topola Królewska (1954–72) Tur (1954–55 →) Węglewice (1954–58) Wilczkowice (1954–59) Wilczyca (1954–55 →) Witonia (1954–72) Witów (1954–59) Wola Niedźwiedzia (1954–58) Wypychów (1954–72) Zagaj (1954–59)