52°04′09″N 19°28′50″E/52,069167 19,480556Piątek (województwo łódzkie)
| ||||
| ||||
 Pomnik w Piątku symbolizujący środek Polski | ||||
| ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  łódzkie
| |||
| Powiat | łęczycki | |||
| Gmina | Piątek | |||
| Prawa miejskie | 1339–1870, 2020 | |||
| Burmistrz | Krzysztof Lisiecki | |||
| Populacja (2011) • liczba ludności |
1908[1] | |||
| Strefa numeracyjna | 24 | |||
| Kod pocztowy | 99-120 | |||
| Tablice rejestracyjne | ELE | |||
Położenie na mapie gminy Piątek   Piątek | ||||
Położenie na mapie Polski  Piątek | ||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  Piątek | ||||
Położenie na mapie powiatu łęczyckiego  Piątek | ||||
| 52°04′09″N 19°28′50″E/52,069167 19,480556
| ||||
| TERC (TERYT) | 1004064 | |||
| SIMC | 0573256 | |||
Urząd miejski ul. Rynek 1699-120 Piątek | ||||
| Strona internetowa | ||||
| BIP | ||||
Piątek – miasto[2] w Polsce położone w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie Piątek. Miejscowość jest siedzibą gminy Piątek[3].
Piątek leży w historycznej ziemi łęczyckiej[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie płockim.
Miasto położone jest nad rzekami Moszczenicą i Maliną. W Piątku krzyżują się drogi biegnące z Łodzi do Kutna i z Łowicza do Łęczycy.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Piątek ze względu na swoje położenie był początkowo osadą targową. Prawdopodobnie nazwa Piątku pochodzi od dnia tygodnia, w którym odbywały się w nim targi. Prawa miejskie otrzymał w XIV w. W tym czasie był silnym ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. W połowie XVII w. liczył 320 domów i ok. 1500 mieszkańców. W tym czasie słynął m.in. z produkcji piwa (w 1800 r. w Piątku pracowały 33 browary)[potrzebny przypis].[5]
W końcu XVI wieku miejscowość była miastem duchownym[6], miasto arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w powiecie łęczyckim województwa łęczyckiego[7].
Do połowy XVII w. miasto rozwijało się dość prężnie, stanowiąc ważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Rozwój Piątku zahamował najazd szwedzki, przede wszystkim jednak do upadku gospodarczego przyczynił się pożar w 1681 r., który strawił całe miasto. Od tego czasu Piątek nie odzyskał swojej świetności. W 1685 r. było w nim tylko 40 domów, a 100 lat później, w 1785 r. zaledwie o 10 więcej. W 1870 r. Piątek stracił prawa miejskie ze względu na udział mieszkańców w powstaniu styczniowym.
W okresie międzywojennym w Piątku powstała fabryka maszyn rolniczych, w której dawała zatrudnienie część mieszkańców. Większość ludności jednak zajmowała się rolnictwem. Istniały również warsztaty rzemieślnicze oferujące mieszkańcom Piątku i okolicy swoje usługi. Część mieszkańców, zwłaszcza Żydzi, zajmowała się handlem. W większości okolicznych wsi istniały majątki ziemskie, w których miała zatrudnienie ludność zamieszkująca okolice Piątku. Tylko w nielicznych wsiach, w których nastąpiło uwłaszczenie zamieszkiwali (najczęściej małorolni) chłopi.
W pierwszej fazie Bitwy nad Bzurą Piątek i okoliczne wsie stały się areną ofensywy wojsk polskich. Po zaciekłych walkach, poważnie zniszczona miejscowość została zdobyta przez wojsko polskie 9 września 1939, jednak wskutek zmiany sytuacji na froncie oddziały polskie opuściły Piątek bez walki 13 września. W listopadzie 1939 Niemcy wcielili miejscowość w granice Rzeszy. Część polskich mieszkańców wysiedlono, a ludność pochodzenia żydowskiego wymordowano w ośrodku zagłady Żydów z Kraju Warty, w Kulmhof am Nehr (Chełmno n. Nerem).
Do 18 maja 1943 roku miejscowość nosiła przedwojenną nazwę, dopiero w tym dniu otrzymała niemiecką nazwę (Quadenstädt) – na cześć germańskiego plemienia Kwadów[8]. 18 stycznia 1945 Piątek został wyzwolony spod okupacji niemieckiej.
W 1966 działacze oddziału PTTK w Łęczycy wysunęli pomysł ustalenia środka Polski[9]. W 1969 Jan Bronisław Ciesielski z Instytutu Geodezji i Kartografii, działającego na zlecenie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, określił jego współrzędne geodezyjne i kartograficzne[10]. Środek Polski został wyznaczony w Goślubiu, jednak uznano, że symboliczny pomnik należy ustawić w Piątku[11]. Wzniesiono go w centrum miejscowości. Wjeżdżający do Piątku są także witani tablicą informacyjną w kształcie granic państwa z napisem „Piątek – geometryczny środek Polski”. W październiku 2018 pomnik geometrycznego środka Polski odsłonięto także w odległej o kilkanaście kilometrów Nowej Wsi. Powstał on na podstawie nowego pomiaru uwzględniającego morskie wody wewnętrzne Polski[9].
1 stycznia 2020 r. Piątek ponownie uzyskał prawa miejskie[12].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[13] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- rzymskokatolicki kościół pw. Świętej Trójcy, parafialny, 2 poł. XV, 1740, nr rej.: 85-V-9 z 29.03.1949 oraz 81 z 8.08.1967; był pierwszą placówką duszpasterską bp. Zygmunta Choromańskiego po otrzymaniu święceń kapłańskich w 1916 r.[14]
- dzwonnica, 1 poł. XIX, nr rej.: 90-V-14 z 29.03.1949 oraz 82 z 8.08.1967
- mariawicki kościół pw. św. Trójcy, parafialny, neogotycki, 1907
- rzymskokatolicki kościół pw. Przemienienia Pańskiego, cmentarny, drewniany, poł. XVIII, nr rej.: 555-V-30 z 32.10.1950 oraz 83 z 8.08.1967
- dzwonnica, nr rej.: 526 z 8.08.1967
- park miejski, poł. XIX, nr rej.: 595 z 29.12.1988
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Geometryczny środek Europy
- Piątek Mały
- Piątek Wielki
- Parafia Trójcy Przenajświętszej w Piątku (Kościoła Starokatolickiego Mariawitów)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-12-17].
- ↑ Miasto Piątek!, Gmina Piątek, 5 lipca 2019 [dostęp 2019-12-31] (pol.).
- ↑ Piątek, Lututów, Czerwińsk nad Wisłą, Klimontów - nowe miasta w Polsce od stycznia 2020 | Z kraju, TVN24 BiS [dostęp 2019-12-31] (pol.).
- ↑ Łęczyckie bajanie o Borucie panie, oprac. Wiktoryn Grąbczewski. Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1990, s. 7. ISBN 83-217-2734-4
- ↑ Franciszek Paprocki, Piątek; rzut oka na przeszłość miasta i jego stan obecny, 1937.
- ↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
- ↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 67.
- ↑ Verodnungsblatt des Reichsstathalters im Warthegau. 18 V 1943, nr 12, s. 99.
- ↑ a b Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 34, 13 lutego 2019.
- ↑ Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 34–35, 13 lutego 2019.
- ↑ Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 35, 13 lutego 2019.
- ↑ Akt nadania statusu miasta przez Radę Ministrów, 2019 [dostęp 2020-01-07].
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 22 maja 2011].
- ↑ Maciej Grzegorz Smoliński: Biskup Zygmunt Choromański (1892 – 1968). Życie i działalność. Warszawa: 2013, s. 20.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Paprocki Franciszek, Piątek; rzut oka na przeszłość miasta i jego stan obecny. Wydawca: Bank Spółdzielczy, Piątek, 1937; Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa
- Piątek 1 w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. VIII: Perepiatycha – Pożajście. Warszawa 1887.
- Kazania y exhorty pasterskie pasterzom w parafiach przygodne przez X. Wawrzyńca Walkiewicza, Vice-proboszcza i mansyonarza Piątkowskiego, Pisarza Dekanatu Zgierskiego do druku podane roku pańskiego 1777.
| ||||||||||
| ||||||||||||
|