Gielniów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gielniów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Zabudowa w centrum Gielniowa
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

przysuski

Gmina

Gielniów

Prawa miejskie

1455–1870, od 2024

Burmistrz

Władysław Czarnecki

Powierzchnia

12,0653[1] km²

Wysokość

209 m n.p.m.

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


779[2]
64,57 os./km²

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

26-434[3]

Tablice rejestracyjne

WPY

Położenie na mapie gminy Gielniów
Mapa konturowa gminy Gielniów, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Gielniów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Gielniów”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Gielniów”
Położenie na mapie powiatu przysuskiego
Mapa konturowa powiatu przysuskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Gielniów”
Ziemia51°24′01″N 20°28′36″E/51,400278 20,476667
TERC (TERYT)

1423024

SIMC

0618817[4]

Urząd miejski
pl. Wolności 75
26-434 Gielniów
Strona internetowa

Gielniówmiasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie przysuskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Gielniów[4][5] oraz rzymskokatolickiej parafii bł. Władysława z Gielniowa[6].

Gielniów uzyskał lokację miejską około 1455 roku[7]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Smogorzów w powiecie opoczyńskim, którą przekształcono w gminę Goździków[8]. W latach 1870–1954 w wiejskiej gminie Goździków, 1954–1972 siedziba gromady Gielniów[9] (od 1956 w powiecie przysuskim[10]), a od 1973 nowej gminy Gielniów[11]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa radomskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Plac Wolności (rynek)
Pomnik Władysława z Gielniowa

Miasto Gielniów powstało w roku 1455, przy szlaku handlowym biegnącym z Radomia do Piotrkowa Trybunalskiego. Jego założycielem był Tomasz Mszczuj z Brzezinek. W połowie XIV wieku Gielniów liczył zaledwie 96 osób, w XVII wieku 121 mieszkańców, a w początkach XIX wieku były tu 72 domy i 491 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku Gielniów stracił prawa miejskie i stał się osadą[12].

Okoliczna ludność zajmowała się przede wszystkim rolnictwem, ale także kamieniarstwem oraz wyrobem piwa. W roku 1455 miasto otrzymało od Kazimierza Jagiellończyka przywilej urządzania jarmarków, a 1760 roku król August III nadał sześć dodatkowych jarmarków.

Stadion w Gielniowie

Mieszkańcy Gielniowa i okolicy wielką czcią otaczali i otaczają swego rodaka, błogosławionego Władysława. Obrali go za patrona, a jego podobiznę od 1962 roku umieścili w herbie miejscowości. Pierwszy drewniany kościół z czasów bł. Władysława spłonął w 1806 roku, a miasteczko zostało niemal zupełnie zniszczone. W kościele wybudowanym w latach 1861–1866 znajduje się relikwiarz błogosławionego, a w głównym ołtarzu obraz z jego postacią.

Władysław był twórcą pieśni religijnych w języku łacińskim, a także pierwszym znanym z imienia autorem pieśni religijnych w języku polskim. W miejscu, gdzie według przypuszczeń stał dom, w którym urodził się Władysław, mieszkańcy Gielniowa wybudowali w 1832 roku kapliczkę. Obok niej znajduje się figura ufundowana przez okoliczną ludność w 1983 roku, wyobrażającą postać błogosławionego Władysława.

Źródła historyczne mówią o istnieniu w Gielniowie szkoły parafialnej, w której pierwsze nauki pobierał sam błogosławiony Władysław, gdzie uczył się pisać i śpiewów liturgicznych. W 1910 roku po lewej stronie szosy przy wyjeździe z Gielniowa w stronę Przysuchy, stanął murowany dom szkolny. W lipcu 1928 roku pożar nawiedził wschodnią część Gielniowa, począwszy od rzeki Gielniowianki w stronę Przysuchy. W czasie tego pożaru spaliła się szkoła powszechna, której kierownikiem był Władysław Hanusiewicz. Po spaleniu się budynku szkolnego lekcje odbywały się w prywatnych mieszkaniach.

W 1945 roku kierownik szkoły Jan Kupiec i komitet rodzicielski doprowadzili do zaadaptowania na szkołę budynku pożydowskiego. Działalność pedagogiczną prowadzono tam do 1962 roku. Od 1 września 1962 roku została oddana nowa szkoła podstawowa w Gielniowie. Dnia 1 września 1999 roku w budynku przy ulicy Szkolnej 5 powstało gimnazjum publiczne.

3 lutego 1943 roku oddział Gwardii Ludowej pod dowództwem Józefa Rogulskiego ps. „Wilk” zaatakował policjantów przeprowadzających łapankę w miejscowości. Policjantów przepędzono. Nazajutrz gwardziści biwakujący w lesie pod Gielniowem zostali otoczeni przez oddziały żandarmerii niemieckiej i SS (ok. 300 ludzi). W wyniku bitwy gwardziści (ok. 50 partyzantów) musieli się wycofać tracąc 8 zabitych[13].

Galeria – małomiasteczkowa zabudowa rynku[edytuj | edytuj kod]

Sport[edytuj | edytuj kod]

W Gielniowie ma siedzibę Ludowy Klub Sportowy „Orzeł” Gielniów, założony w 1947. Stadion mieści jednocześnie 500 widzów. Najwyższy poziom ligowy osiągnięty przez klub to klasa okręgowa.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
  2. https://bdl.stat.gov.pl/bdl/start.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 295 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. Opis parafii na stronie diecezji.
  7. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30–31.
  8. Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
  9. Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).
  10. Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 288.
  11. Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).
  12. Gielniów Dekanat Opoczyński ks. Jan Wiśniewski zasób Świętokrzyskiej Biblioteki Cyfrowej.
  13. Józef Bolesław Gargas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 260.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]