Wysokie Mazowieckie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
Linia 23: Linia 23:
|tablice rejestracyjne = BWM
|tablice rejestracyjne = BWM
|kod mapy = powiat wysokomazowiecki
|kod mapy = powiat wysokomazowiecki
|współrzędne = 52°55′0″N 22°30′52″E
|współrzędne = 52°55′00″N 22°30′52″E
|TERYT = 2013011
|TERYT = 2013011
|SIMC = 0957620
|SIMC = 0957620
Linia 41: Linia 41:
Miasto położone jest przy głównych szlakach komunikacyjnych o znaczeniu krajowym i regionalnym: [[Zambrów]] – [[Brańsk]], Wysokie Mazowieckie – [[Białystok]].
Miasto położone jest przy głównych szlakach komunikacyjnych o znaczeniu krajowym i regionalnym: [[Zambrów]] – [[Brańsk]], Wysokie Mazowieckie – [[Białystok]].


Wysokie Mazowieckie znajduje się w odległości 50&nbsp;km od [[Białystok|Białegostoku]], siedziby województwa, 120&nbsp;km od [[Warszawa|Warszawy]] i 100&nbsp;km od wschodniej granicy<ref>[http://www.wysokiemazowieckie.pl Wysokie Mazowieckie – Portal informacyjny]</ref>.
Wysokie Mazowieckie znajduje się w odległości 50&nbsp;km od [[Białystok|Białegostoku]], siedziby województwa, 120&nbsp;km od [[Warszawa|Warszawy]] i 100&nbsp;km od wschodniej granicy<ref>[http://www.wysokiemazowieckie.pl Wysokie Mazowieckie – Portal informacyjny].</ref>.


Powierzchnia miasta wynosi 1520 ha, z czego:
Powierzchnia miasta wynosi 1520 ha, z czego:
Linia 52: Linia 52:
Miasto jest siedzibą [[powiat wysokomazowiecki|powiatu wysokomazowieckiego]] i stanowi 1,19% jego powierzchni.
Miasto jest siedzibą [[powiat wysokomazowiecki|powiatu wysokomazowieckiego]] i stanowi 1,19% jego powierzchni.


Miasto prywatne posiadało w [[1503]] roku [[prawo magdeburskie]]. Położone było w [[ziemia drohicka|ziemi drohickiej]] [[województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)|województwa podlaskiego]]<ref>Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, [w:] Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV–XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.</ref>. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo łomżyńskie|województwa łomżyńskiego]].
Miasto prywatne posiadało w 1503 roku [[prawo magdeburskie]]. Położone było w [[ziemia drohicka|ziemi drohickiej]] [[województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)|województwa podlaskiego]]<ref>Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, [w:] Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV–XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.</ref>.


[[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo łomżyńskie|województwa łomżyńskiego]].
== Demografia ==
⚫
Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 9517 mieszkańców<ref name=autonazwa1>{{cytuj stronę|url=http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf|tytuł=GUS-Główny Urząd Statystyczny|opublikowany=stat.gov.pl|język=pl|data dostępu=2013-01-21}}</ref> a według stanu ludności zameldowanej na pobyt stały w dniu 01 stycznia 2020 r. było 9611 mieszkańców. Wysokie Mazowieckie jest 15 miastem w województwie Podlaskim pod względem liczby ludności.

⚫
== Gospodarka ==
⚫
W Wysokiem znajduje się główna siedziba Spółdzielni Mleczarskiej „[[Spółdzielnia Mleczarska Mlekovita|Mlekovita]]”.
⚫
Działają także mniejsze przedsiębiorstwa w branży budowlanej, drogowej, metalowej, spożywczej i samochodowej (ZŁOM – BUD, TRAKT, „KRASPOL” i inne)<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.wios.bialystok.pl/pdf/wysokiemazowieckie2010.pdf |tytuł=Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu wysokomazowieckiego |data dostępu=2018-11-06 |archiwum=https://web.archive.org/web/20210421023854/http://www.wios.bialystok.pl/pdf/wysokiemazowieckie2010.pdf |zarchiwizowano=2021-04-21 }}</ref>.

⚫
W 2018 roku miasto znalazło się na pierwszym miejscu w kraju pod względem wydatków na inwestycje latach 2015–2017 według rankingu „Wydatki inwestycyjne samorządów” prowadzonego przez pismo „Wspólnota”<ref>{{Cytuj stronę | url = https://plus.wspolczesna.pl/wysokie-mazowieckie-miasto-i-powiat-w-czolowce-ogolnopolskiego-rankingu-zdjecia/ar/13487245 | tytuł = wysokie mazowieckie miasto i powiat w czołówce ogólnoposkiego rankingu | data = 2018-09-13 | opublikowany = Wspolczesna.pl | język = pl | data dostępu = 2018-11-06}}</ref>. Brano pod uwagę dochody własne miasta i otrzymane subwencje, które następnie dzielono przez liczbę ludności. Od kilku lat Wysokie Mazowieckie jest jednym z najbogatszych miast w województwie podlaskim<ref>{{Cytuj stronę | url = http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,22170527,wysokie-mazowieckie-wsrod-najbogatszych-samorzadow-wedlug-wspolnoty.html | tytuł = wysokie mazowieckie wśród najbogatszych samorządów | data = 31 lipca 2017 | opublikowany = Gazeta Wyborcza. Białystok | język = pl}}</ref>.


== Historia miasta ==
== Historia ==
Nieznane są okoliczności powstania [[Osada|osady]], która dała początek późniejszemu [[miasto|miastu]] Wysokie Mazowieckie. Pewnym jest, że kiedy organizowało się [[państwo]] [[Piastowie|Piastów]], nie było tu siedzib [[Jaćwingowie|Jaćwingów]], którzy zajmowali tereny na północ od Biebrzy.
Nieznane są okoliczności powstania [[Osada|osady]], która dała początek późniejszemu [[miasto|miastu]] Wysokie Mazowieckie. Pewnym jest, że kiedy organizowało się [[państwo]] [[Piastowie|Piastów]], nie było tu siedzib [[Jaćwingowie|Jaćwingów]], którzy zajmowali tereny na północ od Biebrzy.


W początkach polskiej państwowości było to [[Pogranicze (obszar)|pogranicze]] [[Mazowsze|Mazowsza]] z [[Księstwo halicko-wołyńskie|Rusią]], a później Polski i [[Litwa|Litwy]]. W rywalizacji o te tereny największą aktywność wykazali [[Władcy Mazowsza|książęta mazowieccy]], którym w okresie od X do XIII wieku udało się stworzyć na tym terenie organizację [[gród|grodową]] i przyporządkować te ziemie. Dzisiejsi mieszkańcy tej ziemi to właśnie potomkowie drobnej [[szlachta|szlachty]] mazowieckiej, która osiedliła tu za czasów [[Mazowsze|Księstwa Mazowieckiego]].
W początkach polskiej państwowości było to [[Pogranicze (obszar)|pogranicze]] [[Mazowsze|Mazowsza]] z [[Księstwo halicko-wołyńskie|Rusią]], a później Polski i [[Litwa|Litwy]]. W rywalizacji o te tereny największą aktywność wykazali [[Władcy Mazowsza|książęta mazowieccy]], którym w okresie od X do XIII wieku udało się stworzyć na tym terenie organizację [[gród|grodową]] i przyporządkować te ziemie. Dzisiejsi mieszkańcy tej ziemi to właśnie potomkowie drobnej [[szlachta|szlachty]] mazowieckiej, która osiedliła tu za czasów [[Mazowsze|Księstwa Mazowieckiego]].
[[Plik: Płock - Dokument księcia Konrada mazowieckiego potwierdzający dobra biskupstwa płockiego.jpg|thumb|left|Dokument księcia Konrada mazowieckiego potwierdzający dobra biskupstwa płockiego]]
[[Plik:Płock - Dokument księcia Konrada mazowieckiego potwierdzający dobra biskupstwa płockiego.jpg|thumb|left|Dokument księcia Konrada mazowieckiego potwierdzający dobra biskupstwa płockiego]]
Mazowieckim [[osadnik]]om zawdzięcza się powstanie pierwszych osad na tych terenach. Jedną z nich była osada Wysokie. W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku (przechowywany jest w płockim Muzeum Diecezjalnym), który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Vysoke (Wysokie)<ref>J. Maroszek, J. Tęgowski, Pogranicze polsko-rusko-litewskie. Rozdział II z Historia Województwa Podlaskiego pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego. Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2010 r. s. 21.</ref>. Nazwa Wysokie jest pochodzenia [[Topografia (geografia)|topograficznego]] i wiąże się z rzeźbą terenu. Pierwotnie osadę wzniesiono na prawej stronie rzeki Brok na wysoczyźnie która w tej okolicy wznosi się ok. 150 m [[n.p.m.]] Jest to osada dawnej [[ziemia drohicka|ziemi drohickiej]] leżącej w kasztelanii święckiej<ref name="Dzieje obszaru gminy Szepietowo">J. Maroszek, Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku, Szepietowo 2006, s. 7–8.</ref>, której ślady pozostały do dziś w postaci grodziska w [[Święck-Strumiany|Święcku-Strumianach]].
Mazowieckim [[osadnik]]om zawdzięcza się powstanie pierwszych osad na tych terenach. Jedną z nich była osada Wysokie. W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku (przechowywany jest w płockim Muzeum Diecezjalnym), który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Vysoke (Wysokie)<ref>J. Maroszek, J. Tęgowski, Pogranicze polsko-rusko-litewskie. Rozdział II z Historia Województwa Podlaskiego pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego. Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2010 r. s. 21.</ref>. Nazwa Wysokie jest pochodzenia [[Topografia (geografia)|topograficznego]] i wiąże się z rzeźbą terenu. Pierwotnie osadę wzniesiono na prawej stronie rzeki Brok na wysoczyźnie która w tej okolicy wznosi się ok. 150 m [[n.p.m.]] Jest to osada dawnej [[ziemia drohicka|ziemi drohickiej]] leżącej w kasztelanii święckiej<ref name="Dzieje obszaru gminy Szepietowo">J. Maroszek, Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku, Szepietowo 2006, s. 7–8.</ref>, której ślady pozostały do dziś w postaci grodziska w [[Święck-Strumiany|Święcku-Strumianach]].
Została zniszczona w XIII i XIV w.<ref name="T. Jaszczołt" />
Została zniszczona w XIII i XIV w.<ref name="T. Jaszczołt" />
Linia 73: Linia 66:
W Bibliotece PAN i PAU w Krakowie znajduje się „Notat” po ks. Zygmuncie Kozickim, dzięki tym zapiskom początki Wysokiego (Wyschokye) Mazowieckiego udało się cofnąć o kilka lat do roku 1464 r., kiedy ta osada była jeszcze w posiadaniu Niekrasza<ref name="Z. Romaniuk">Z. Romaniuk, Nowe źródła do dziejów miast podlaskich w XV i na początku XVI w. z Białostocczyzna nr 1–2/61–62(65–66) z 2002 r. s. 42–49. – dostępna na stronie: [http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=45723&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI= Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej]. (2012-10-07).</ref>.
W Bibliotece PAN i PAU w Krakowie znajduje się „Notat” po ks. Zygmuncie Kozickim, dzięki tym zapiskom początki Wysokiego (Wyschokye) Mazowieckiego udało się cofnąć o kilka lat do roku 1464 r., kiedy ta osada była jeszcze w posiadaniu Niekrasza<ref name="Z. Romaniuk">Z. Romaniuk, Nowe źródła do dziejów miast podlaskich w XV i na początku XVI w. z Białostocczyzna nr 1–2/61–62(65–66) z 2002 r. s. 42–49. – dostępna na stronie: [http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=45723&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI= Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej]. (2012-10-07).</ref>.


W 1469<ref>Według Emila Kalinowskiego: "Słownik nazwisk mieszkańców parafii Wysokie Mazowieckie (XVIII-XIX wieku)". Łomża – Wysokie Mazowieckie 2020 r. przypis 94. Jest błędnie odczytany i zinterpretowany rok 1469 Wola Wysokie – parafia, w wyniku składania druku: kościół parafialny założony i uposażony w 1469 r. powinno być 1496 r.</ref> roku [[Kazimierz IV Jagiellończyk]] założył osadę Wysokie, zaś w 1490 roku osadził miasto Wysokie ''na czynszu''<ref>S. Orgelbrand, [[Encyklopedia Orgelbranda|S. Orgelbranda Encyklopedyja]] powszechna. Tom Dwudziesty ósmy (Wybrzeże – Żyżmory) Nakład, druk i własność S. Orgelbranda , Księgarza i Typografia, Warszawa 1868 r. s. 85. – dostępna na stronie: [https://books.google.pl/books?id=1B5KAAAAIAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false books.google.pl]. (2017-05-05).</ref>, zaś książę Aleksander aktem z dnia 11 września 1494 roku określił granicę nowo założonego miasta i nadał wójtostwo Janowi Hińczy<ref name="Wysokie Mazowieckie">''J. Kryński, Wysokie Mazowieckie. Monograficzny zarys dziejów'', Wysokie Mazowieckie, 1992, s. 14–20, 23, 25–32, 90–91, 207–224.</ref> z [[Wierzchuca Nadbużna|Wierzchucy]]<ref name="T. Jaszczołt">T. Jaszczołt, Fundacje kościelne na Podlasiu do końca XV wieku z Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim, źródła i stań badań pod redakcją M. Kietlińskiego, K. Sychowicza, W. Śleszyńskiego. Białystok 2005 r. s. 27–29. – dostępna na stronie: [http://kamunikat.org/halounaja.html?pubid=6926 komunikat.org]. (2012-10-07).</ref>.
W 1469<ref>Według Emila Kalinowskiego: „Słownik nazwisk mieszkańców parafii Wysokie Mazowieckie (XVIII-XIX wieku)”. Łomża – Wysokie Mazowieckie 2020 r. przypis 94. Jest błędnie odczytany i zinterpretowany rok 1469 Wola Wysokie – parafia, w wyniku składania druku: kościół parafialny założony i uposażony w 1469 r. powinno być 1496 r.</ref> roku [[Kazimierz IV Jagiellończyk]] założył osadę Wysokie, zaś w 1490 roku osadził miasto Wysokie ''na czynszu''<ref>S. Orgelbrand, [[Encyklopedia Orgelbranda|S. Orgelbranda Encyklopedyja]] powszechna. Tom Dwudziesty ósmy (Wybrzeże – Żyżmory) Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, Księgarza i Typografia, Warszawa 1868 r. s. 85. – dostępna na stronie: [https://books.google.pl/books?id=1B5KAAAAIAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false books.google.pl]. (2017-05-05).</ref>, zaś książę Aleksander aktem z dnia 11 września 1494 roku określił granicę nowo założonego miasta i nadał wójtostwo Janowi Hińczy<ref name="Wysokie Mazowieckie">''J. Kryński, Wysokie Mazowieckie. Monograficzny zarys dziejów'', Wysokie Mazowieckie, 1992, s. 14–20, 23, 25–32, 90–91, 207–224.</ref> z [[Wierzchuca Nadbużna|Wierzchucy]]<ref name="T. Jaszczołt">T. Jaszczołt, Fundacje kościelne na Podlasiu do końca XV wieku z Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim, źródła i stań badań pod redakcją M. Kietlińskiego, K. Sychowicza, W. Śleszyńskiego. Białystok 2005 r. s. 27–29. – dostępna na stronie: [http://kamunikat.org/halounaja.html?pubid=6926 komunikat.org]. (2012-10-07).</ref>.
W [[Teki Naruszewicza|Tekach Naruszewicza]] znajdujących się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie wpisano nieznane nadanie przywileju na targi dla miasta Wysokie, które 6 września 1499 r. w Wilnie uczynił Aleksander Jagiellończyk oraz inny dokument Aleksandra z 24 czerwca 1505 r., potwierdzający wójtostwo Janowi Hińczy.
W [[Teki Naruszewicza|Tekach Naruszewicza]] znajdujących się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie wpisano nieznane nadanie przywileju na targi dla miasta Wysokie, które 6 września 1499 r. w Wilnie uczynił Aleksander Jagiellończyk oraz inny dokument Aleksandra z 24 czerwca 1505 r., potwierdzający wójtostwo Janowi Hińczy.
W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się oryginalny akt, którym Aleksander król elekt w Mielniku w 1501 r. nadał Janowi Hińczy, wójtowi dziedzicznemu w mieście Wysokiem browar, na który tenże Hincza już przedtem otrzymał dokument w języku ruskim<ref name="Z. Romaniuk" />.
W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się oryginalny akt, którym Aleksander król elekt w Mielniku w 1501 r. nadał Janowi Hińczy, wójtowi dziedzicznemu w mieście Wysokiem browar, na który tenże Hincza już przedtem otrzymał dokument w języku ruskim<ref name="Z. Romaniuk" />.
Linia 81: Linia 74:
W XVI wieku bierze również początek zmiana nazwy miasta na Wysokie Mazowieckie, celem odróżnienia go od miasta [[Wysokie (rejon kamieniecki)|Wysokie]] leżącego na [[Litwa|Litwie]]<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.
W XVI wieku bierze również początek zmiana nazwy miasta na Wysokie Mazowieckie, celem odróżnienia go od miasta [[Wysokie (rejon kamieniecki)|Wysokie]] leżącego na [[Litwa|Litwie]]<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.


W 1569 roku król [[Zygmunt II August]] nadał miasto księciu litewskiemu [[Mikołaj Radziwiłł Amor|Mikołajowi Radziwiłłowi]]<ref name="Wysokie Mazowieckie" /> i od tego czasu Wysokie przestało być miastem królewskim. Już w 1582 roku [[Radziwiłłowie herbu Trąby|Radziwiłłowie]] sprzedali dobra Wysokie Hieronimowi Makowieckiemu. Natomiast od połowy XVII wieku do 1689 roku ziemie te przechodzą na własność Opackich<ref name="Wysokie Mazowieckie" />, a od 1697 roku do Szczuków<ref name="S. Andrzejewski">S. Andrzejewski, M. Siuchniński, Miasta polskie w tysiącleciu, tom pierwszy. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965 r. s. 295–296.</ref>. W 1741 Marianna Kątska córka Wiktorii ze Szczuków Kątskiej bierze ślub z Eustachym Potockim wnosząc jako posag dobra wysokomazowieckie<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Zbigniew Anusik |tytuł = „Podział latyfundium Eustachego i Marianny z Kątskich Potockich w 1771 roku” [w:] Przegląd Nauk Historycznych 2018, R. XVII, NR 1, s. 15–19 |data = 2018}}</ref>. Na mocy testamentu Eustachego Potockiego z 1768 roku właścicielem Wysokiego zostaje jego niepełnoletni syn Jerzy Michał Potocki, który w 1771 roku wraz z braćmi (po osiągnięciu pełnoletności) dokonuje ostatecznego podziału spodku po ojcu<ref name=":0" />. W 1775 roku dobra te należały do Jana Potockiego<ref name="M. Baliński, T. Lipiński" />.
W 1569 roku król [[Zygmunt II August]] nadał miasto księciu litewskiemu [[Mikołaj Radziwiłł Amor|Mikołajowi Radziwiłłowi]]<ref name="Wysokie Mazowieckie" /> i od tego czasu Wysokie przestało być miastem królewskim. Już w 1582 roku [[Radziwiłłowie herbu Trąby|Radziwiłłowie]] sprzedali dobra Wysokie Hieronimowi Makowieckiemu. Natomiast od połowy XVII wieku do 1689 roku ziemie te przechodzą na własność Opackich<ref name="Wysokie Mazowieckie" />, a od 1697 roku do Szczuków<ref name="S. Andrzejewski">S. Andrzejewski, M. Siuchniński, Miasta polskie w tysiącleciu, tom pierwszy. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965 r. s. 295–296.</ref>. W 1741 Marianna Kątska córka Wiktorii ze Szczuków Kątskiej bierze ślub z Eustachym Potockim wnosząc jako posag dobra wysokomazowieckie<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Zbigniew Anusik |tytuł = „Podział latyfundium Eustachego i Marianny z Kątskich Potockich w 1771 roku”, [w:] Przegląd Nauk Historycznych 2018, R. XVII, NR 1, s. 15–19 |data = 2018}}</ref>. Na mocy testamentu Eustachego Potockiego z 1768 roku właścicielem Wysokiego zostaje jego niepełnoletni syn Jerzy Michał Potocki, który w 1771 roku wraz z braćmi (po osiągnięciu pełnoletności) dokonuje ostatecznego podziału spodku po ojcu<ref name=":0" />. W 1775 roku dobra te należały do Jana Potockiego<ref name="M. Baliński, T. Lipiński" />.


Podczas [[Potop szwedzki|najazdu szwedzkiego]], miasto zostało prawie całkowicie zniszczone. W XVIII wieku następuje powolna odbudowa miasta<ref name="Wysokie Mazowieckie" />. Przywilej [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława II Augusta]] z 24 maja 1780 roku nadaje dobrom Wysokie Mazowieckie będącym w posiadaniu Andrzeja Piotrowskiego, pozwolenie na odbywanie się jarmarków na św. Rocha, św. Antoniego, św. Andrzeja i św. Annę<ref name="M. Baliński, T. Lipiński" />.
Podczas [[Potop szwedzki|najazdu szwedzkiego]], miasto zostało prawie całkowicie zniszczone. W XVIII wieku następuje powolna odbudowa miasta<ref name="Wysokie Mazowieckie" />. Przywilej [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława II Augusta]] z 24 maja 1780 roku nadaje dobrom Wysokie Mazowieckie będącym w posiadaniu Andrzeja Piotrowskiego, pozwolenie na odbywanie się jarmarków na św. Rocha, św. Antoniego, św. Andrzeja i św. Annę<ref name="M. Baliński, T. Lipiński" />.
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - na mapie z 1795 r.jpg|thumb|300px|Wysokie Mazowieckie na fragmencie mapy Nowych Prus Wschodnich z 1795 roku]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - na mapie z 1795 r.jpg|thumb|upright=1.3|Wysokie Mazowieckie na fragmencie mapy Nowych Prus Wschodnich z 1795 roku]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie – Plan folwarku Zawrocie.jpg|thumb|150px|Plan Folwarku Zawrocie z 1899 r. (ul. Białostocka)]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie – Plan folwarku Zawrocie.jpg|thumb|upright|Plan Folwarku Zawrocie z 1899 r. (ul. Białostocka)]]
W kolejnych latach Wysokie znajdowało się w posiadaniu Ignacego Pudłowskiego, cześnika podlaskiego, od którego 18 maja 1789 roku zakupiła je Aniela Węgierska<ref>[https://www.academia.edu/36983566/W_kr%C4%99gu_dworu_Branickich_podlaska_ga%C5%82%C4%85%C5%BA_rodu_W%C4%99gierskich_herbu_Wieniawa W. Konończuk, W kręgu dworu Branickich – podlaska gałąź rodu Węgierskich herbu Wieniawa, w: Bielski Almanach Historyczny, Bielsk Podlaski 2016, s. 29]</ref>. Około 1800 roku liczba mieszkańców wynosiła 864 mieszkańców (o 4 więcej niż w 1580), a liczba budynków wynosiła 134 (o 9 mniej niż w 1580 roku)<ref name="Wysokie Mazowieckie" />. Około 1801 roku dobra Wysokie wraz z okolicznymi wsiami Osipy, Mścichy, Zawrocie, Gołasze-Puszcza, Mystki-Rzym (łącznie około 5 tys. ha) objął jej wnuk, Michał Węgierski, żonaty z Justyną Wielopolską (ciotką [[Aleksander Wielopolski|Aleksandra Wielopolskiego]]. W tym czasie dochodzi do sporu między Węgierskimi a obywatelami Wysokiego dotyczącego ustroju miasta, w tym kwestii utrzymania burmistrza. W 1814 roku, po bezpotomnej śmierci Michała Węgierskiego, doszło do podziału dóbr Wysokie na dwie równie części między jego siostrę Konstancję Węgierską a ich kuzynów. W 1821 roku dziedzicem Wysokiego był Adam Węgierski, który wykupił udziały innych członków swojej rodziny. Po jego śmierci w 1829 roku dobra Wysokie przypadły jego dzieciom: Ludwikowi Węgierskiemu (1802–1846) oraz Róży (1804–1872), zamężnej z [[Ludwik Fiszer (prawnik)|Ludwikiem Fiszerem]] (1800–1877). W 1839 roku Ludwik Węgierski sprzedał swoją część Wysokiego szwagrowi. Do Ludwika Fiszera należały również okoliczne lasy<ref>A. Połujański, Opisanie lasów Królestwa Polskiego i gubernij zachodnich Cesarstwa Rossyjskiego: pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym, Tom I. Warszawa 1854 r. s. 340. – dostępna na [http://books.google.pl/books?id=S3Y7AAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Google books].</ref>. Fiszerowie władali Wysokiem do 1864 roku<ref>[https://www.academia.edu/36983566/W_kr%C4%99gu_dworu_Branickich_podlaska_ga%C5%82%C4%85%C5%BA_rodu_W%C4%99gierskich_herbu_Wieniawa W. Konończuk, W kręgu dworu Branickich – podlaska gałąź rodu Węgierskich herbu Wieniawa, w: Bielski Almanach Historyczny, Bielsk Podlaski 2016, s. 32–33, 36]</ref>.
W kolejnych latach Wysokie znajdowało się w posiadaniu Ignacego Pudłowskiego, cześnika podlaskiego, od którego 18 maja 1789 roku zakupiła je Aniela Węgierska<ref>[https://www.academia.edu/36983566/W_kr%C4%99gu_dworu_Branickich_podlaska_ga%C5%82%C4%85%C5%BA_rodu_W%C4%99gierskich_herbu_Wieniawa W. Konończuk, W kręgu dworu Branickich – podlaska gałąź rodu Węgierskich herbu Wieniawa, w: Bielski Almanach Historyczny, Bielsk Podlaski 2016, s. 29].</ref>. Około 1800 roku liczba mieszkańców wynosiła 864 mieszkańców (o 4 więcej niż w 1580), a liczba budynków wynosiła 134 (o 9 mniej niż w 1580 roku)<ref name="Wysokie Mazowieckie" />. Około 1801 roku dobra Wysokie wraz z okolicznymi wsiami Osipy, Mścichy, Zawrocie, Gołasze-Puszcza, Mystki-Rzym (łącznie około 5 tys. ha) objął jej wnuk, Michał Węgierski, żonaty z Justyną Wielopolską (<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (NIESPAROWANE NAWIASY OKRĄGŁE) -->ciotką [[Aleksander Wielopolski|Aleksandra Wielopolskiego]]. W tym czasie dochodzi do sporu między Węgierskimi a obywatelami Wysokiego dotyczącego ustroju miasta, w tym kwestii utrzymania burmistrza. W 1814 roku, po bezpotomnej śmierci Michała Węgierskiego, doszło do podziału dóbr Wysokie na dwie równie części między jego siostrę Konstancję Węgierską a ich kuzynów. W 1821 roku dziedzicem Wysokiego był Adam Węgierski, który wykupił udziały innych członków swojej rodziny. Po jego śmierci w 1829 roku dobra Wysokie przypadły jego dzieciom: Ludwikowi Węgierskiemu (1802–1846) oraz Róży (1804–1872), zamężnej z [[Ludwik Fiszer (prawnik)|Ludwikiem Fiszerem]] (1800–1877). W 1839 roku Ludwik Węgierski sprzedał swoją część Wysokiego szwagrowi. Do Ludwika Fiszera należały również okoliczne lasy<ref>A. Połujański, Opisanie lasów Królestwa Polskiego i gubernij zachodnich Cesarstwa Rossyjskiego: pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym, Tom I. Warszawa 1854 r. s. 340. – dostępna na [http://books.google.pl/books?id=S3Y7AAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Google books].</ref>. Fiszerowie władali Wysokiem do 1864 roku<ref>[https://www.academia.edu/36983566/W_kr%C4%99gu_dworu_Branickich_podlaska_ga%C5%82%C4%85%C5%BA_rodu_W%C4%99gierskich_herbu_Wieniawa W. Konończuk, W kręgu dworu Branickich – podlaska gałąź rodu Węgierskich herbu Wieniawa, w: Bielski Almanach Historyczny, Bielsk Podlaski 2016, s. 32–33, 36].</ref>.


W połowie XIX wieku następuje ponowne ożywienie rynku targowego oraz 5 ulic: Długiej, Dworskiej, Zarzecznej, Mystkowskiej, Kościelnej<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.
W połowie XIX wieku następuje ponowne ożywienie rynku targowego oraz 5 ulic: Długiej, Dworskiej, Zarzecznej, Mystkowskiej, Kościelnej<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.
W nocy z 23/24 stycznia 1863 roku<ref name="S. Zieliński">S. Zieliński, Bitwy i potyczki 1863–1864; na podstawie materiałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913 r. s. 253. – dostępna na stronie: [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=66792&from=FBC Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej].(2012-10-07).</ref> miała miejsce bitwa w Wysokiem Mazowieckiem oddziałów powstańczych z [[Kozacy|Kozakami]]<ref>Cz. Brodzicki, D. Godlewska, Łomża w latach 1794–1866. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987 r., s. 246–248.</ref>. Na miejscowym cmentarzu znajduje się grób [[Powstanie styczniowe|powstańców styczniowych]].
W nocy z 23/24 stycznia 1863 roku<ref name="S. Zieliński">S. Zieliński, Bitwy i potyczki 1863–1864; na podstawie materiałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913 r. s. 253. – dostępna na stronie: [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=66792&from=FBC Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej].(2012-10-07).</ref> miała miejsce bitwa w Wysokiem Mazowieckiem oddziałów powstańczych z [[Kozacy|Kozakami]]<ref>Cz. Brodzicki, D. Godlewska, Łomża w latach 1794–1866. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987 r., s. 246–248.</ref>. Na miejscowym cmentarzu znajduje się grób [[Powstanie styczniowe|powstańców styczniowych]].
W 1865 r. liczba mieszkańców wzrosła do 2865, a domów do 176. W 1869 r. miasto zostało zdegradowane do rzędu osady wiejskiej<ref name="Wysokie Mazowieckie" />. Odzyskanie praw miejskich nastąpiło dopiero 4 lutego 1919 roku<ref>{{Dziennik Ustaw|1919|13|140}} (2012-10-07).</ref>.
W 1865 r. liczba mieszkańców wzrosła do 2865, a domów do 176. W 1869 r. miasto zostało zdegradowane do rzędu osady wiejskiej<ref name="Wysokie Mazowieckie" />. Odzyskanie praw miejskich nastąpiło dopiero 4 lutego 1919 roku<ref>{{Dziennik Ustaw|1919|13|140}} (2012-10-07).</ref>.
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Napad na kasę powiatową 1905 r.jpg |thumb|230px|left|W nocy z 26 na 27 grudnia 1905 roku [[Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej|Organizacja Techniczno-Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej]], pod dowództwem Ludwika Śledzińskiego, dokonała napadu na kasę powiatową]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Napad na kasę powiatową 1905 r.jpg|thumb|left|W nocy z 26 na 27 grudnia 1905 roku [[Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej|Organizacja Techniczno-Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej]], pod dowództwem Ludwika Śledzińskiego, dokonała napadu na kasę powiatową]]
W nocy z 26 na 27 grudnia 1905 roku [[Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej|Organizacja Techniczno-Bojowa]] [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej]], pod dowództwem [[Ludwik Śledziński|Ludwika Śledzińskiego]], dokonała napadu na kasę powiatową. Zdobyto około 480 tys. rubli, które przeznaczono na [[Rewolucja 1905 roku w Królestwie Polskim|działalność rewolucyjną]] PPS, zakup amunicji i broni. Pierwotnie pieniądze zostały przesłane przez władze zaborcze z Petersburga z przeznaczeniem na budowę fortu wojskowego w [[Zambrów|Zambrowie]]<ref>{{Cytuj|autor = Janusz Wojtasik|tytuł = Idea walki zbrojnej o niepodległość Polski 1864–1907|data = 1985|rozdział = Idea powstania i walki zbrojnej w okresie wojny rosyjsko-japońskiej 1904–1905 i po wybuchu rewolucji 1905 roku|miejsce = Warszawa|wydawca = Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej|isbn = 83-11-07254-X|s = 188}}</ref>.
W nocy z 26 na 27 grudnia 1905 roku [[Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej|Organizacja Techniczno-Bojowa]] [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej]], pod dowództwem [[Ludwik Śledziński|Ludwika Śledzińskiego]], dokonała napadu na kasę powiatową. Zdobyto około 480 tys. rubli, które przeznaczono na [[Rewolucja 1905 roku w Królestwie Polskim|działalność rewolucyjną]] PPS, zakup amunicji i broni. Pierwotnie pieniądze zostały przesłane przez władze zaborcze z Petersburga z przeznaczeniem na budowę fortu wojskowego w [[Zambrów|Zambrowie]]<ref>{{Cytuj |autor = Janusz Wojtasik |tytuł = Idea walki zbrojnej o niepodległość Polski 1864–1907 |data = 1985 |rozdział = Idea powstania i walki zbrojnej w okresie wojny rosyjsko-japońskiej 1904–1905 i po wybuchu rewolucji 1905 roku |miejsce = Warszawa |wydawca = Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej |isbn = 83-11-07254-X |s = 188}}</ref>.
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Poświęcenie sztandaru P.O.W. (Polskiej Organizacji Wojskowej) - 1932 r.jpg|thumb|230px|Uroczystość poświęcenia sztandaru P.O.W. ([[Polska Organizacja Wojskowa|Polskiej Organizacji Wojskowej]]) – listopad 1932 r.]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Poświęcenie sztandaru P.O.W. (Polskiej Organizacji Wojskowej) - 1932 r.jpg|thumb|Uroczystość poświęcenia sztandaru P.O.W. ([[Polska Organizacja Wojskowa|Polskiej Organizacji Wojskowej]]) – listopad 1932 r.]]
[[Plik: Wysokie Mazowieckie - na mapie z 1933 r.jpg|thumb|230px|Wysokie Mazowieckie na fragmencie mapy z 1933 roku]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - na mapie z 1933 r.jpg|thumb|Wysokie Mazowieckie na fragmencie mapy z 1933 roku]]
W [[Historia Polski (1918–1939)|okresie międzywojennym]] przywrócono miastu historyczną nazwę Wysokie Mazowieckie, które stało się stolicą [[Powiat wysokomazowiecki|powiatu mazowieckiego]]. Ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 roku powiat został włączony do województwa białostockiego. Na terenie miasta wybudowano remizę, pocztę i stadion. Rozpoczęto rozbudowę i zagęszczenie zabudowy miasta<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.
W [[Historia Polski (1918–1939)|okresie międzywojennym]] przywrócono miastu historyczną nazwę Wysokie Mazowieckie, które stało się stolicą [[Powiat wysokomazowiecki|powiatu mazowieckiego]]. Ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 roku powiat został włączony do województwa białostockiego. Na terenie miasta wybudowano remizę, pocztę i stadion. Rozpoczęto rozbudowę i zagęszczenie zabudowy miasta<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.


14 września 1936 roku na jarmarku w Wysokiem Mazowieckiem doszło do [[Pogrom w Wysokiem Mazowieckiem (1936)|zajść antyżydowskich]], którą wywołała grupa młodzieży należąca do [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwa Narodowego]]. Wybito 300 szyb i przewrócono 4 stragany żydowskie. Skutkiem rzucania kamieniami z tłumu doznało kontuzji 5 osób: 4 żydów i 1 chrześcijanin<ref>Dziennik Białostocki, środa 16 września 1936 r. nr. 258 s. 6. dostępny: ''[http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=28232&from=publication tutaj]''</ref>.
14 września 1936 roku na jarmarku w Wysokiem Mazowieckiem doszło do [[Pogrom w Wysokiem Mazowieckiem (1936)|zajść antyżydowskich]], którą wywołała grupa młodzieży należąca do [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwa Narodowego]]. Wybito 300 szyb i przewrócono 4 stragany żydowskie. Skutkiem rzucania kamieniami z tłumu doznało kontuzji 5 osób: 4 żydów i 1 chrześcijanin<ref>Dziennik Białostocki, środa 16 września 1936 r. nr. 258 s. 6. dostępny: ''[http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=28232&from=publication tutaj]''.</ref>.
W styczniu 1937 roku w więzieniu – [[Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej|Miejscu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej]] – przebywało 10 członków Stronnictwa Narodowego z powiatu wysokomazowieckiego<ref>[[Gazeta Świąteczna]]: wychodzi w Warszawie na każdą niedzielę. R. 57, 31 stycznia 1937, nr 5 (2922) s. 2. dostępna: ''[https://crispa.uw.edu.pl/object/files/237787/display/Default tutaj]''</ref>.
W styczniu 1937 roku w więzieniu – [[Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej|Miejscu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej]] – przebywało 10 członków Stronnictwa Narodowego z powiatu wysokomazowieckiego<ref>[[Gazeta Świąteczna]]: wychodzi w Warszawie na każdą niedzielę. R. 57, 31 stycznia 1937, nr 5 (2922) s. 2. dostępna: ''[https://crispa.uw.edu.pl/object/files/237787/display/Default tutaj]''.</ref>.
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - ruiny miasta 1939 r.jpg|thumb|left|230px|Widok miasta zniszczonego podczas walk [[Kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej]], widoczne wkroczenie wojsk niemieckich – 10 września [[1939]]]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - ruiny miasta 1939 r.jpg|thumb|left|Widok miasta zniszczonego podczas walk [[Kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej]], widoczne wkroczenie wojsk niemieckich – 10 września 1939]]
10 września 1939 miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie; spodziewając się oporu, prowadziło ono przed sobą ludność z okolicznych wsi. W wyniku porozumienia niemiecko-radzieckiego Wysokie zostało jednak włączone do [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruskiej SRR]]. Niemcy ponownie opanowali miasto wraz z atakiem na [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]] 22 czerwca 1941, wcielając je później wraz z całym okręgiem białostockim do Rzeszy. Władze niemieckie przystąpiły do realizacji polityki terroru wobec ludności polskiej oraz całkowitej eksterminacji ludności żydowskiej. Szacowane straty, bez ludności [[Żydzi|żydowskiej]], w całym powiecie wysokomazowieckim wyniosły 3892 osoby, w tym znaczną ilość stanowili mieszkańcy miasta. Z 2 tysięcy mieszkańców miasta pochodzenia żydowskiego wojnę przetrwało tylko kilkanaście osób<ref>Z okupacyjnych dziejów Wysokiego Mazowiecka i okolic : materiały z konferencji teoretycznej odbytej w Wysokiem Mazowieckiem w dniu 2 września 1988 r. związanej z 49 rocznicą wybuchu II-ej wojny światowej: praca zbiorowa / pod red. Mariana Kosakowskiego ; zespół aut. Adam Dobroński, Waldemar Monkiewicz, Zdzisław Sędziak, Wysokie Mazowieckie 1988 r. więcej: ''[http://fodz.pl/PP/download/Echo%20komapni%20wrze%C5%9Bniowej%201939%20r.%20w%20Wysokiem%20Mazowieckiem.pdf tutaj]''</ref>.
10 września 1939 miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie; spodziewając się oporu, prowadziło ono przed sobą ludność z okolicznych wsi. W wyniku porozumienia niemiecko-radzieckiego Wysokie zostało jednak włączone do [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruskiej SRR]]. Niemcy ponownie opanowali miasto wraz z atakiem na [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]] 22 czerwca 1941, wcielając je później wraz z całym okręgiem białostockim do Rzeszy. Władze niemieckie przystąpiły do realizacji polityki terroru wobec ludności polskiej oraz całkowitej eksterminacji ludności żydowskiej. Szacowane straty, bez ludności [[Żydzi|żydowskiej]], w całym powiecie wysokomazowieckim wyniosły 3892 osoby, w tym znaczną ilość stanowili mieszkańcy miasta. Z 2 tysięcy mieszkańców miasta pochodzenia żydowskiego wojnę przetrwało tylko kilkanaście osób<ref>Z okupacyjnych dziejów Wysokiego Mazowiecka i okolic: materiały z konferencji teoretycznej odbytej w Wysokiem Mazowieckiem w dniu 2 września 1988 r. związanej z 49 rocznicą wybuchu II-ej wojny światowej: praca zbiorowa / pod red. Mariana Kosakowskiego ; zespół aut. Adam Dobroński, Waldemar Monkiewicz, Zdzisław Sędziak, Wysokie Mazowieckie 1988 r. więcej: ''[http://fodz.pl/PP/download/Echo%20komapni%20wrze%C5%9Bniowej%201939%20r.%20w%20Wysokiem%20Mazowieckiem.pdf tutaj]''.</ref>.
{{Osobny artykuł|Obwód Wysokie Mazowieckie AK}}
{{Osobny artykuł|Obwód Wysokie Mazowieckie AK}}
Miasto zostało zdobyte 13 sierpnia 1944 roku przez jednostki 3 armii 2 Frontu Białoruskiego (żołnierzy, którzy polegli w walce o miasto upamiętnił pomnik na ul. Zambrowskiej)<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ''Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945'' , Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, str. 438</ref>.
Miasto zostało zdobyte 13 sierpnia 1944 roku przez jednostki 3 armii 2 Frontu Białoruskiego (żołnierzy, którzy polegli w walce o miasto upamiętnił pomnik na ul. Zambrowskiej)<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ''Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945'', Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 438.</ref>.


W 1946 roku miasto liczyło zaledwie 2121 mieszkańców i kilkadziesiąt zrujnowanych budynków.
W 1946 roku miasto liczyło zaledwie 2121 mieszkańców i kilkadziesiąt zrujnowanych budynków.
Linia 139: Linia 132:
}}
}}


== Rozwój szkolnictwa ==
== Oświata ==
W 1838 roku na polecenie biskupa rozpoczęto budowę szkoły, którą ukończono w roku 1842 dzięki dużemu zaangażowaniu Jana Dąbrowskiego. Naukę w szkole, utrzymywanej przez parafię i mieszkańców, pobierało 115 dzieci. Brak funduszy uniemożliwił utrzymanie dwóch [[nauczyciel]]i, stąd zajęcia prowadził wikariusz Jan Dąbrowski.
W 1838 roku na polecenie biskupa rozpoczęto budowę szkoły, którą ukończono w roku 1842 dzięki dużemu zaangażowaniu Jana Dąbrowskiego. Naukę w szkole, utrzymywanej przez parafię i mieszkańców, pobierało 115 dzieci. Brak funduszy uniemożliwił utrzymanie dwóch [[nauczyciel]]i, stąd zajęcia prowadził wikariusz Jan Dąbrowski.


W 1904 roku w Wysokiem Mazowieckiem wybudowano nowy, bardziej obszerny budynek szkoły gminnej. Przeznaczono na ten cel 5000 rubli. Szkoły wiejskie utrzymywali sami rodzice, pozostałe korzystały z pomocy państwa. W 1898 roku szkoła w Wysokiem Mazowieckiem otrzymała również z kasy państwowej 162 ruble na pensje dla stróża, zakup drewna na opał, [[biblioteka|bibliotekę]] i korespondencję z władzami<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.
W 1904 roku w Wysokiem Mazowieckiem wybudowano nowy, bardziej obszerny budynek szkoły gminnej. Przeznaczono na ten cel 5000 rubli. Szkoły wiejskie utrzymywali sami rodzice, pozostałe korzystały z pomocy państwa. W 1898 roku szkoła w Wysokiem Mazowieckiem otrzymała również z kasy państwowej 162 ruble na pensje dla stróża, zakup drewna na opał, [[biblioteka|bibliotekę]] i korespondencję z władzami<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.


W latach trzydziestych powstało Towarzystwo Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.tpmwm.free.ngo.pl/ | tytuł = Towarzystwo Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie | opublikowany = tpmwm.free.ngo.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20121022143329/http://www.tpmwm.free.ngo.pl/ | zarchiwizowano = 2012-10-22}} (2012-10-07).</ref>, z którego inicjatywy powstały później Szkoła Zawodowa o kierunku ekonomicznym i Czteroletnia Szkoła Handlowa w Wysokiem Mazowieckiem, która otrzymała numer 106 H. Była to pierwsza szkoła średnia w dziejach miasta. Do pierwszej matury w 1937 roku przystąpiło 30 abiturientów. Świadectwo maturalne uzyskało 10.
W latach trzydziestych powstało Towarzystwo Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.tpmwm.free.ngo.pl/ |tytuł = Towarzystwo Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie |opublikowany = tpmwm.free.ngo.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20121022143329/http://www.tpmwm.free.ngo.pl/ |zarchiwizowano = 2012-10-22}} (2012-10-07).</ref>, z którego inicjatywy powstały później Szkoła Zawodowa o kierunku ekonomicznym i Czteroletnia Szkoła Handlowa w Wysokiem Mazowieckiem, która otrzymała numer 106 H. Była to pierwsza szkoła średnia w dziejach miasta. Do pierwszej matury w 1937 roku przystąpiło 30 abiturientów. Świadectwo maturalne uzyskało 10.


Poziom organizacyjny Publicznej Szkoły Powszechnej podniesiono do pełnej siedmioklasowej. W 1926 roku powstała w szkole drużyna harcerska im. [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszki]], której opiekunem był E. Jagusik.
Poziom organizacyjny Publicznej Szkoły Powszechnej podniesiono do pełnej siedmioklasowej. W 1926 roku powstała w szkole drużyna harcerska im. [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszki]], której opiekunem był E. Jagusik.
Linia 152: Linia 145:
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Zespół Szkół Zawodowych.jpeg|thumb|Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Zespół Szkół Zawodowych.jpeg|thumb|Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica]]


Po wyzwoleniu Polski spod [[okupacja wojenna|okupacji]] powstaje średnia szkoła ogólnokształcąca i odtworzona zostaje szkoła zawodowa. Utworzone zostaje też Gimnazjum Koedukacyjne Powiatowej Rady Narodowej, której dyrektorem zostaje Halina Łapińska. W szkole pracowało 6 nauczycieli kształcąc 72 uczniów. W 1949 roku rozporządzeniem Ministra Oświaty z dnia 14 marca zmieniono nazwę szkoły na Państwową Szkołę Ogólnokształcącą stopnia licealnego<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.
Po wyzwoleniu Polski spod [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji]] powstaje średnia szkoła ogólnokształcąca i odtworzona zostaje szkoła zawodowa. Utworzone zostaje też Gimnazjum Koedukacyjne Powiatowej Rady Narodowej, której dyrektorem zostaje Halina Łapińska. W szkole pracowało 6 nauczycieli kształcąc 72 uczniów. W 1949 roku rozporządzeniem Ministra Oświaty z dnia 14 marca zmieniono nazwę szkoły na Państwową Szkołę Ogólnokształcącą stopnia licealnego<ref name="Wysokie Mazowieckie" />.


W roku 1953 zamknięto szkołę zawodową. Dorobek nauczycieli i mieszkańców miasta został zmarnowany po raz drugi, a wszelka dokumentacja o szkole została zniszczona.
W roku 1953 zamknięto szkołę zawodową. Dorobek nauczycieli i mieszkańców miasta został zmarnowany po raz drugi, a wszelka dokumentacja o szkole została zniszczona.
Linia 158: Linia 151:
W 1966 roku utworzono szkołę podstawową nr 2 przy ulicy Ludowej w miejscu dotychczasowego Liceum Ogólnokształcącego. [[Liceum Ogólnokształcące im. Króla Kazimierza Jagiellończyka w Wysokiem Mazowieckiem|Liceum]], ze względu na swój szybki rozwój otrzymało nowy budynek przy ulicy 1000-lecia, gdzie funkcjonuje do dziś. Absolwentami liceum byli między innymi: [[Hanna Kowalewska]], [[Andrzej Janeczko]], [[Henryk Skarżyński (lekarz)|prof. Henryk Skarżyński]].
W 1966 roku utworzono szkołę podstawową nr 2 przy ulicy Ludowej w miejscu dotychczasowego Liceum Ogólnokształcącego. [[Liceum Ogólnokształcące im. Króla Kazimierza Jagiellończyka w Wysokiem Mazowieckiem|Liceum]], ze względu na swój szybki rozwój otrzymało nowy budynek przy ulicy 1000-lecia, gdzie funkcjonuje do dziś. Absolwentami liceum byli między innymi: [[Hanna Kowalewska]], [[Andrzej Janeczko]], [[Henryk Skarżyński (lekarz)|prof. Henryk Skarżyński]].


W 1961 roku reaktywowano Zasadniczą Szkołę Zawodową o kierunku gastronomicznym. W 1974 roku szkoła otrzymała budynek i plac przy ulicy Jagiellońskiej, gdzie w latach 1975–1983 zbudowano kompleks budynków z salą gimnastyczną i boiskiem. Przekształcono również nazwę szkoły na Zespół Szkół Zawodowych, gdzie naukę pobierało 660 uczniów w 16 specjalnościach (w 1980 ta ilość wzrosła do 30, a liczba uczniów do 1000). Placówka stała się jedną z
W 1961 roku reaktywowano Zasadniczą Szkołę Zawodową o kierunku gastronomicznym. W 1974 roku szkoła otrzymała budynek i plac przy ulicy Jagiellońskiej, gdzie w latach 1975–1983 zbudowano kompleks budynków z salą gimnastyczną i boiskiem. Przekształcono również nazwę szkoły na Zespół Szkół Zawodowych, gdzie naukę pobierało 660 uczniów w 16 specjalnościach (w 1980 ta liczba wzrosła do 30, a liczba uczniów do 1000). Placówka stała się jedną z największych w województwie łomżyńskim, kształcąc młodzież w 24 specjalnościach.
największych w województwie łomżyńskim, kształcąc młodzież w 24 specjalnościach.


W 2004 roku w związku z reorganizacją szkolnictwa, trzyletnie szkoły zawodowe przeniesiono do nowego kompleksu szkolnego przy ulicy Władysława Pelca – do Centrum Kształcenia Zawodowego, tam też powstało centrum kształcenia praktycznego, wyposażone w nowoczesną bazę szkolenia praktycznego. W placówce tej utworzono Technikum im. Armii Krajowej, które kształci w zawodach technicznych, natomiast w Zespole Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica młodzież uczy się w czteroletnich technikach.
W 2004 roku, w związku z reorganizacją szkolnictwa, trzyletnie szkoły zawodowe przeniesiono do nowego kompleksu szkolnego przy ulicy Władysława Pelca – do Centrum Kształcenia Zawodowego, tam też powstało centrum kształcenia praktycznego, wyposażone w nowoczesną bazę szkolenia praktycznego. W placówce tej utworzono Technikum im. Armii Krajowej, które kształci w zawodach technicznych, natomiast w Zespole Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica młodzież uczy się w czteroletnich technikach.


Od 2016 roku w mieście swoją działalność rozpoczęła Samorządowa Szkoła Muzyczna I Stopnia, która mieści się w budynku Miejskiego Zespołu szkół. MZS składa się ze Szkoły Podstawowej nr.2 im Mikołaja Kopernika wcześniej – gimnazjum oraz SSM. W budynku MZS swoją działalność prowadzi, również orkiestra miejska.
Od 2016 roku w mieście swoją działalność rozpoczęła Samorządowa Szkoła Muzyczna I Stopnia, która mieści się w budynku Miejskiego Zespołu szkół. MZS składa się ze Szkoły Podstawowej nr.2 im Mikołaja Kopernika wcześniej – gimnazjum oraz SSM. W budynku MZS swoją działalność prowadzi, również orkiestra miejska.


== Historia kościoła ==
== Religia ==
[[Plik:Pl-WysMaz ogrodzBramaKosciola.jpg|thumb|Zabytkowe ogrodzenie z bramą przy kościele pw. św. Jana Chrzciciela]]
[[Plik:Pl-WysMaz ogrodzBramaKosciola.jpg|thumb|Zabytkowe ogrodzenie z bramą przy kościele pw. św. Jana Chrzciciela]]


Linia 199: Linia 191:
W 1997 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła staraniem ks. prob. Piotra Bondziula. Budowa dokończona przez proboszcza Edwarda Łapińskiego. Znajdująca się obok drewniana [[plebania]] została wybudowana trzy lata wcześniej.
W 1997 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła staraniem ks. prob. Piotra Bondziula. Budowa dokończona przez proboszcza Edwarda Łapińskiego. Znajdująca się obok drewniana [[plebania]] została wybudowana trzy lata wcześniej.


== Synagoga ==
=== Synagoga ===
[[Plik:Stara Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem by Z Gloger.jpg|thumb|Stara synagoga rys. [[Zygmunt Gloger]] (1870) ]]
[[Plik:Stara Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem by Z Gloger.jpg|thumb|Stara synagoga rys. [[Zygmunt Gloger]] (1870)]]
Stara Synagoga została wybudowana ok. 1722. Był to budynek drewniany, trójkondygnacyjny, kryty gontem. [[Babiniec|Babińce]] składały się z pojedynczych domków, które nakryte były oddzielnymi daszkami<ref name="Ignacy Tłoczek">{{Cytuj |autor = [[Ignacy Tłoczek]]; |tytuł = Polskie Budownictwo Drewniane |data = 1980 |miejsce = Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk |wydawca = Ossolineum |s = 146 |isbn = 83-04-00678-2}}</ref>. W 1858 była w „średnim” stanie i wymagała remontu. Ze względu na zły stan i groźbę zawalenia bożnica została rozebrana w pod koniec lat 70. XIX w.<ref>{{Cytuj |tytuł = Stara Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem {{!}} Wirtualny Sztetl |data dostępu = 2020-03-05 |opublikowany = sztetl.org.pl |url = https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/w/791-wysokie-mazowieckie/112-synagogi-domy-modlitwy-i-inne/90223-stara-synagoga-w-wysokiem-mazowieckiem}}</ref>
Stara Synagoga została wybudowana ok. 1722 r. Był to budynek drewniany, trójkondygnacyjny, kryty gontem. [[Babiniec|Babińce]] składały się z pojedynczych domków, które nakryte były oddzielnymi daszkami<ref name="Ignacy Tłoczek">{{Cytuj |autor = [[Ignacy Tłoczek]]; |tytuł = Polskie Budownictwo Drewniane |data = 1980 |miejsce = Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk |wydawca = Ossolineum |s = 146 |isbn = 83-04-00678-2}}</ref>. W 1858 była w „średnim” stanie i wymagała remontu. Ze względu na zły stan i groźbę zawalenia bożnica została rozebrana w pod koniec lat 70. XIX w.<ref>{{Cytuj |tytuł = Stara Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem {{!}} Wirtualny Sztetl |data dostępu = 2020-03-05 |opublikowany = sztetl.org.pl |url = https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/w/791-wysokie-mazowieckie/112-synagogi-domy-modlitwy-i-inne/90223-stara-synagoga-w-wysokiem-mazowieckiem}}</ref>


W 1929 w mieście społeczność żydowska posiadała [[Synagoga|bożnicę]]<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig) |data = 1930 |miejsce = Warszawa |s = 164}}</ref>.
W 1929 w mieście społeczność żydowska posiadała [[Synagoga|bożnicę]]<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig) |data = 1930 |miejsce = Warszawa |s = 164}}</ref>.


== Architektura ==
== Architektura ==
Linia 219: Linia 211:


== Demografia ==
== Demografia ==
⚫
Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 9517 mieszkańców<ref name=autonazwa1>{{cytuj stronę |url = http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf |tytuł = GUS-Główny Urząd Statystyczny |opublikowany = stat.gov.pl |język = pl |data dostępu = 2013-01-21}}</ref> a według stanu ludności zameldowanej na pobyt stały w dniu 1 stycznia 2020 r. było 9611 mieszkańców. Wysokie Mazowieckie jest 15 miastem w województwie podlaskim pod względem liczby ludności.

Dane z 30 czerwca 2012<ref name="autonazwa1" />:
Dane z 30 czerwca 2012<ref name="autonazwa1" />:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
Linia 316: Linia 310:
</timeline>
</timeline>


Źródła<ref name="Wysokie Mazowieckie" /><ref name="Słownik geograficzny Królestwa">{{SgKP|XIV|138|Wysokie Mazowieckie}}</ref><ref name="Plan rozwoju lokalnego">''Plan rozwoju lokalnego miasta Wysokie Mazowieckie, Załącznik do Uchwały nr XXI/69/04 z dnia 28 maja 2004&nbsp;r.''</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://wysmaz.4lomza.pl/index.php?wiad=4 | tytuł = Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Wysokiem Mazowieckiem: Historia parafii | opublikowany = wysmaz.4lomza.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20070831064157/http://wysmaz.4lomza.pl/index.php?wiad=4 | zarchiwizowano = 2007-08-31}}.</ref><ref name="Skorowidz miejscowości RP">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo Białostockie, Powiat Wysokie Mazowieckie, Miasto Wysokie Mazowieckie, Tom V. Warszawa 1924 r. s. 109. – dostępny na stronie: [[:Plik:Woj.białostockie miejscowości 1921.pdf|Wikimedia Commons]] (2012-10-07).</ref><ref name="Miasta i osiedla">Miasta i osiedla województwa białostockiego, Biuletyn Nr 11, Wojewódzki Urząd Statystyczny, Białystok, 1965, s. 15.</ref><ref>S. Orgelbrand, S. Orgelbranda Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami. T. XV, od litery U do Yvon. Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1903 r. s. 549. – dostępna na stronie: [http://cybra.lodz.pl/dlibra/publication?id=721&from=&dirids=1&tab=1&lp=1&QI= Biblioteki Cyfrowej]. (2012-04-25).</ref><ref name="S. Andrzejewski " /><ref name="Statystyczne Vademecum Samorządowca">Statystyczne Vademecum Samorządowca, Urząd Statystyczny w Białymstoku [w:] http://bialystok.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podlaskie/portrety_gmin/powiat_wysokomazowiecki/gmina_miejska_wysokie_mazowieckie.pdf, 6 VII 2016</ref>.
Źródła<ref name="Wysokie Mazowieckie" /><ref name="Słownik geograficzny Królestwa">{{SgKP|XIV|138|Wysokie Mazowieckie}}</ref><ref name="Plan rozwoju lokalnego">''Plan rozwoju lokalnego miasta Wysokie Mazowieckie, Załącznik do Uchwały nr XXI/69/04 z dnia 28 maja 2004&nbsp;r.''</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://wysmaz.4lomza.pl/index.php?wiad=4 |tytuł = Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Wysokiem Mazowieckiem: Historia parafii |opublikowany = wysmaz.4lomza.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20070831064157/http://wysmaz.4lomza.pl/index.php?wiad=4 |zarchiwizowano = 2007-08-31}}</ref><ref name="Skorowidz miejscowości RP">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo Białostockie, Powiat Wysokie Mazowieckie, Miasto Wysokie Mazowieckie, Tom V. Warszawa 1924 r. s. 109. – dostępny na stronie: [[:Plik:Woj.białostockie miejscowości 1921.pdf|Wikimedia Commons]] (2012-10-07).</ref><ref name="Miasta i osiedla">Miasta i osiedla województwa białostockiego, Biuletyn Nr 11, Wojewódzki Urząd Statystyczny, Białystok, 1965, s. 15.</ref><ref>S. Orgelbrand, S. Orgelbranda Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami. T. XV, od litery U do Yvon. Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1903 r. s. 549. – dostępna na stronie: [http://cybra.lodz.pl/dlibra/publication?id=721&from=&dirids=1&tab=1&lp=1&QI= Biblioteki Cyfrowej]. (2012-04-25).</ref><ref name="S. Andrzejewski " /><ref name="Statystyczne Vademecum Samorządowca">Statystyczne Vademecum Samorządowca, Urząd Statystyczny w Białymstoku, [w:] http://bialystok.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podlaskie/portrety_gmin/powiat_wysokomazowiecki/gmina_miejska_wysokie_mazowieckie.pdf, 6 VII 2016.</ref>.


* Piramida wieku mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego w 2014 roku<ref>{{Polska w liczbach|id=Wysokie_Mazowieckie#dane-demograficzne|nazwa=Wysokie Mazowieckie w liczbach. Wysokie Mazowieckie - Dane demograficzne|data dostępu=11 stycznia 2016}}</ref>.
* Piramida wieku mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego w 2014 roku<ref>{{Polska w liczbach|id=Wysokie_Mazowieckie#dane-demograficzne|nazwa=Wysokie Mazowieckie w liczbach. Wysokie Mazowieckie – Dane demograficzne|data dostępu=11 stycznia 2016}}</ref>.
<br />[[Plik:Piramida wieku Wysokie Mazowieckie.png|690x480px]]
<br />[[Plik:Piramida wieku Wysokie Mazowieckie.png|690x480px]]


== Urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem ==
== Urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem ==
* Więcej informacji w kategorii: [[:Kategoria:Ludzie urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem|Ludzie urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem]]
* Więcej informacji w kategorii: [[:Kategoria:Ludzie urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem|Ludzie urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem]]

⚫
== Gospodarka ==
⚫
W Wysokiem znajduje się główna siedziba [[Spółdzielnia Mleczarska Mlekovita|Spółdzielni Mleczarskiej „Mlekovita”]].
⚫
Działają także mniejsze przedsiębiorstwa w branży budowlanej, drogowej, metalowej, spożywczej i samochodowej (ZŁOM – BUD, TRAKT, „KRASPOL” i inne)<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.wios.bialystok.pl/pdf/wysokiemazowieckie2010.pdf |tytuł = Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu wysokomazowieckiego |archiwum = https://web.archive.org/web/20210421023854/http://www.wios.bialystok.pl/pdf/wysokiemazowieckie2010.pdf |zarchiwizowano = 2021-04-21 |data dostępu = 2018-11-06}}</ref>.

⚫
W 2018 roku miasto znalazło się na pierwszym miejscu w kraju pod względem wydatków na inwestycje w latach 2015–2017 według rankingu „Wydatki inwestycyjne samorządów” prowadzonego przez pismo „Wspólnota”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://plus.wspolczesna.pl/wysokie-mazowieckie-miasto-i-powiat-w-czolowce-ogolnopolskiego-rankingu-zdjecia/ar/13487245 |tytuł = wysokie mazowieckie miasto i powiat w czołówce ogólnopolskiego rankingu |data = 2018-09-13 |opublikowany = Wspolczesna.pl |język = pl |data dostępu = 2018-11-06}}</ref>. Brano pod uwagę dochody własne miasta i otrzymane subwencje, które następnie dzielono przez liczbę ludności. Od kilku lat Wysokie Mazowieckie jest jednym z najbogatszych miast w województwie podlaskim<ref>{{Cytuj stronę |url = http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,22170527,wysokie-mazowieckie-wsrod-najbogatszych-samorzadow-wedlug-wspolnoty.html |tytuł = Wysokie Mazowieckie wśród najbogatszych samorządów |data = 31 lipca 2017 |opublikowany = Gazeta Wyborcza. Białystok |język = pl}}</ref>.


== Transport ==
== Transport ==
Linia 328: Linia 328:
Wysokie Mazowieckie położone jest przy [[Droga krajowa nr 66 (Polska)|drodze krajowej nr 66]] ([[Zambrów]] – Wysokie Mazowieckie – [[Bielsk Podlaski]] – [[Połowce (Polska)|Połowce]]) oraz [[Droga wojewódzka nr 678|drodze wojewódzkiej nr 678]] (Wysokie Mazowieckie – [[Białystok]]).
Wysokie Mazowieckie położone jest przy [[Droga krajowa nr 66 (Polska)|drodze krajowej nr 66]] ([[Zambrów]] – Wysokie Mazowieckie – [[Bielsk Podlaski]] – [[Połowce (Polska)|Połowce]]) oraz [[Droga wojewódzka nr 678|drodze wojewódzkiej nr 678]] (Wysokie Mazowieckie – [[Białystok]]).


Najbliższa kolejowa stacja pasażersko-towarowa znajduje się w pobliskim mieście Szepietowie, dokąd można dojechać autobusem PKS. Zapewnia ona połączenia z Warszawą, Białymstokiem, Wrocławiem, Krakowem, Suwałkami i innymi miastami.
Najbliższa kolejowa stacja pasażersko-towarowa znajduje się w pobliskim mieście [[Szepietowo]], dokąd można dojechać autobusem PKS. Zapewnia ona połączenia z Warszawą, Białymstokiem, Wrocławiem, Krakowem, Suwałkami i innymi miastami.


Przewozy autobusowe zapewnia przedsiębiorstwo [[PKS Zambrów]]. Utrzymywane są linie do [[Warszawa|Warszawy]], [[Łomża|Łomży]] i [[Białystok|Białegostoku]] oraz lokalne do [[Ciechanowiec|Ciechanowca]], [[Brańsk]]a, [[Czyżew]]a, [[Szepietowo|Szepietowa]], [[Zambrów|Zambrowa]] i innych.
Przewozy autobusowe zapewnia przedsiębiorstwo [[PKS Zambrów]]. Utrzymywane są linie do [[Warszawa|Warszawy]], [[Łomża|Łomży]] i [[Białystok|Białegostoku]] oraz lokalne do [[Ciechanowiec|Ciechanowca]], [[Brańsk]]a, [[Czyżew]]a, [[Szepietowo|Szepietowa]], [[Zambrów|Zambrowa]] i innych.
Linia 337: Linia 337:
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Miejska Pływalnia Wodnik.JPG|thumb|left|Miejska Pływalnia Wodnik]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Miejska Pływalnia Wodnik.JPG|thumb|left|Miejska Pływalnia Wodnik]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Stadion Miejski.JPG|thumb|[[Stadion Miejski w Wysokiem Mazowieckiem]]]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - Stadion Miejski.JPG|thumb|[[Stadion Miejski w Wysokiem Mazowieckiem]]]]
W mieście działa od 1955 roku klub piłkarski [[Ruch Wysokie Mazowieckie|MKS Ruch Wysokie Mazowieckie]]. Klub powstał z połączenia Ogniwa i Gwardii, przyjmując nazwę Ruch. Pomysłodawcą nazwy był pierwszy prezes klubu, będący jednocześnie prezesem firmy kolportującej prasę o tej samej nazwie. Pod taką nazwą drużyna występowała do 1957, którą wtedy zmieniono na Ruch-Budowlani. Później klub jeszcze wielokrotnie zmieniał nazwę LZS (Ludowy Zespół Sportowy) Społem – 1961, LKS (Ludowy Klub Sportowy) Ruch – 1964–1967, Międzyzakładowy Klub Sportowy Ruch – 1967–1992, Klub Sportowy Ruch – 1992–1996. Kolejne zmiany nazwy spowodowane były wymogami ówczesnego sponsora. W 1996, a dokładniej 22 lipca do nazwy dodano przedrostek będący jednocześnie nazwą sponsora ([[Spółdzielnia Mleczarska Mlekovita|Mlekovita]]) – KS Mlekovita-Ruch, a od 7 lipca 2000 już tylko KS Mlekovita. W 2006 zmieniono ją na KS Freskovita (od nowej linii produktów sponsora – SM Mlekovita). Kibice nie respektowali takiej nazwy i ciągle pozostawali wierni tradycyjnej. Ostatecznie w 2010 powrócono do historycznej nazwy Ruch Wysokie Mazowieckie. W 2016 roku zakończono modernizację stadionu miejskiego polegającą na budowie zadaszenia i poprawy trybuny<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.90minut.pl/skarb.php?id_klub=1537&id_sezon=79|tytuł=Freskovita Wysokie Mazowieckie|opublikowany=90minut.pl|data dostępu=2012-05-21}}</ref>.
W mieście działa od 1955 roku klub piłkarski [[Ruch Wysokie Mazowieckie|MKS Ruch Wysokie Mazowieckie]]. Klub powstał z połączenia Ogniwa i Gwardii, przyjmując nazwę Ruch. Pomysłodawcą nazwy był pierwszy prezes klubu, będący jednocześnie prezesem firmy kolportującej prasę o tej samej nazwie. Pod taką nazwą drużyna występowała do 1957, którą wtedy zmieniono na Ruch-Budowlani. Później klub jeszcze wielokrotnie zmieniał nazwę LZS (Ludowy Zespół Sportowy) Społem – 1961, LKS (Ludowy Klub Sportowy) Ruch – 1964–1967, Międzyzakładowy Klub Sportowy Ruch – 1967–1992, Klub Sportowy Ruch – 1992–1996. Kolejne zmiany nazwy spowodowane były wymogami ówczesnego sponsora. W 1996, a dokładniej 22 lipca do nazwy dodano przedrostek będący jednocześnie nazwą sponsora ([[Spółdzielnia Mleczarska Mlekovita|Mlekovita]]) – KS Mlekovita-Ruch, a od 7 lipca 2000 już tylko KS Mlekovita. W 2006 zmieniono ją na KS Freskovita (od nowej linii produktów sponsora – SM Mlekovita). Kibice nie respektowali takiej nazwy i ciągle pozostawali wierni tradycyjnej. Ostatecznie w 2010 powrócono do historycznej nazwy Ruch Wysokie Mazowieckie. W 2016 roku zakończono modernizację stadionu miejskiego polegającą na budowie zadaszenia i poprawy trybuny<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.90minut.pl/skarb.php?id_klub=1537&id_sezon=79 |tytuł = Freskovita Wysokie Mazowieckie |opublikowany = 90minut.pl |data dostępu = 2012-05-21}}</ref>.


== Media lokalne ==
== Media lokalne ==
Linia 354: Linia 354:
* {{Flaga|LTU}} [[Mejszagoła]] – [[Litwa]] – data podpisania umowy: 12 września 2010 r.
* {{Flaga|LTU}} [[Mejszagoła]] – [[Litwa]] – data podpisania umowy: 12 września 2010 r.
Współpraca miast:
Współpraca miast:
* {{Flaga|BLR}} [[Wysokie (rejon kamieniecki)|Wysokie]] – [[Białoruś]] – data podpisania umowy: 11 marca 1994 r.<ref name="Materiały">Materiały Urzędu Miejskiego w Wysokiem Mazowieckiem (2012-04-23).</ref>.
* {{Flaga|BLR}} [[Wysokie (rejon kamieniecki)|Wysokie]] – [[Białoruś]] – data podpisania umowy: 11 marca 1994 r.<ref name="Materiały">Materiały Urzędu Miejskiego w Wysokiem Mazowieckiem (2012-04-23).</ref>
Parafia pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela w Wysokiem Mazowieckiem podczas ŚDM 2016 współpracowała z Włoskim miastem Udine.
Parafia pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela w Wysokiem Mazowieckiem podczas ŚDM 2016 współpracowała z Włoskim miastem Udine.


Linia 360: Linia 360:
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - podpis burmistrza Stanisława Skrobańskiego 1864.jpg|thumb|Podpis burmistrza miasta Stanisława Skrobańskiego – 1864 r.]]
[[Plik:Wysokie Mazowieckie - podpis burmistrza Stanisława Skrobańskiego 1864.jpg|thumb|Podpis burmistrza miasta Stanisława Skrobańskiego – 1864 r.]]
'''[[Burmistrz (Polska)|Burmistrzowie]]''' pracujący w urzędzie miasta (od roku 1676):
'''[[Burmistrz (Polska)|Burmistrzowie]]''' pracujący w urzędzie miasta (od roku 1676):
* Wojciech Czerlicki (1676)<ref>[https://cyfrowe.mnk.pl/dlibra/publication/17033/edition/16783/content?ref=desc Skarb, T.1, Regestr pogłównego prowincyi małopolskiey 1676 r. s. 647. ]</ref>
* Wojciech Czerlicki (1676)<ref>[https://cyfrowe.mnk.pl/dlibra/publication/17033/edition/16783/content?ref=desc Skarb, T. 1, Regestr pogłównego prowincyi małopolskiey 1676 r. s. 647.]</ref>
* Julian Łupiński (17.12.1811)
* Julian Łupiński (17.12.1811)
* Piotr Konarzewski (12.09.1820)
* Piotr Konarzewski (12.09.1820)
* Tyborowski (1835)
* Tyborowski (1835)
* Antoni Bielski (4/16.08.1839 – 1852)
* Antoni Bielski (4/16.08.1839 – 1852)
* Ludwik Kosiorek (6/18.09.1852, 23.02/07.03.1859)<ref>{{Cytuj stronę | url = https://szukajwarchiwach.pl/4/3/0/1.1/12?q=Ludwik+Kosiorek&wynik=1&rpp=15&page=1#tabJednostka | tytuł = 4/3/0 Komisja Województwa Augustowskiego i Rząd Gubernialny Augustowski, Akta osobiste Ludwika Kosiorka, burmistrza miasta Ciechanowiec, a następnie miasta Wizny oraz miasta Wysokie Mazowieckie Jednostka: 12 | data dostępu = 2018-12-27 | opublikowany = szukajwarchiwach.pl}}</ref>.
* Ludwik Kosiorek (6/18.09.1852, 23.02/07.03.1859)<ref>{{Cytuj stronę |url = https://szukajwarchiwach.pl/4/3/0/1.1/12?q=Ludwik+Kosiorek&wynik=1&rpp=15&page=1#tabJednostka |tytuł = 4/3/0 Komisja Województwa Augustowskiego i Rząd Gubernialny Augustowski, Akta osobiste Ludwika Kosiorka, burmistrza miasta Ciechanowiec, a następnie miasta Wizny oraz miasta Wysokie Mazowieckie Jednostka: 12 |opublikowany = szukajwarchiwach.pl |data dostępu = 2018-12-27}}</ref>.
* Stanisław Skrobański (28.08./09.09.1863)
* Stanisław Skrobański (28.08./09.09.1863)
* Jan Sztyler (27.11.1918, 02.05.1919)
* Jan Sztyler (27.11.1918, 02.05.1919)
* Grzegorz Gozdowski (1920)
* Grzegorz Gozdowski (1920)
* Jan Skarżyński (1926–1927,1930)
* Jan Skarżyński (1926–1927,1930)
* Dawid Jakobi p.o. burmistrza (od 1.02.1931, wiceburmistrz w 1939)
* Dawid Jakobi p.o. burmistrza (od 1.02.1931, wiceburmistrz w 1939)
* Stanisław Moczulski (do 01.08.1936)
* Stanisław Moczulski (do 01.08.1936)
* Adam Zieliński (1939)
* Adam Zieliński (1939)
* Ludwik Zaręba ? (powołany przez władze niemieckie w 1941 r. wywieziony z rodziną do ZSRR)
* Ludwik Zaręba? (powołany przez władze niemieckie w 1941 r. wywieziony z rodziną do ZSRR)


== Naczelnicy ==
== Naczelnicy ==
Linia 381: Linia 381:
* Józef Chrzanowski (1981–1988)
* Józef Chrzanowski (1981–1988)
* Józef Szepietowski (1989)
* Józef Szepietowski (1989)
* Marek Skarżyński (1990)
* Marek Skarżyński (1990)


== Burmistrzowie ==
== Burmistrzowie ==
'''[[Burmistrz (Polska)|Burmistrzowie]]''' pracujący w urzędzie miasta (od roku 1990):
'''[[Burmistrz (Polska)|Burmistrzowie]]''' pracujący w urzędzie miasta (od roku 1990):
* Edward Roszkowski (1990–1992)<ref>E. Kalinowski, Historia obszaru gminy Wysokie Mazowieckie. Wysokie Mazowiekcie 2015 r. s. 201,243,245</ref>.
* Edward Roszkowski (1990–1992)<ref>E. Kalinowski, Historia obszaru gminy Wysokie Mazowieckie. Wysokie Mazowiekcie 2015 r. s. 201,243,245.</ref>.
* Mieczysław Kaczyński (1994, 1998)
* Mieczysław Kaczyński (1994, 1998)
* Jarosław Siekierko (od 1998)
* Jarosław Siekierko (od 1998)
⚫
[[Plik:Wysmaz judaica fc10.jpg|thumb|[[Nowy cmentarz żydowski w Wysokiem Mazowieckiem|Cmentarz żydowski przy ul. Żwirki i Wigury]]]]


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==
⚫
[[Plik:Wysmaz judaica fc10.jpg|thumb|[[Nowy cmentarz żydowski w Wysokiem Mazowieckiem|Cmentarz żydowski przy ul. Żwirki i Wigury]]]]
* [[Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem]]
* [[Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem]]
* [[Stara Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem]]
* [[Stara Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem]]
* [[Nowy cmentarz żydowski w Wysokiem Mazowieckiem]]
* [[Nowy cmentarz żydowski w Wysokiem Mazowieckiem]]
* [[Stary cmentarz żydowski w Wysokiem Mazowieckiem]]
* [[Stary cmentarz żydowski w Wysokiem Mazowieckiem]]

⚫
== Przypisy ==
⚫
{{Przypisy}}


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
* {{SgKP|XIV|138|Wysokie Mazowieckie}}
* {{SgKP|XIV|138|Wysokie Mazowieckie}}

⚫
== Przypisy ==
⚫
{{Przypisy}}


{{Miasta województwa podlaskiego}}
{{Miasta województwa podlaskiego}}
Linia 407: Linia 407:
{{Powiat wysokomazowiecki (dawny)}}
{{Powiat wysokomazowiecki (dawny)}}
{{Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870}}
{{Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870}}

{{Kontrola autorytatywna}}
{{Kontrola autorytatywna}}


Wersja z 03:17, 30 wrz 2022

Wysokie Mazowieckie
miasto i gmina
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

wysokomazowiecki

Data założenia

XIII w.

Prawa miejskie

4 stycznia 1503

Burmistrz

Jarosław Siekierko

Powierzchnia

15,24 km²

Populacja (01.01.2020)
• liczba ludności
• gęstość


9611
630,64 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 86

Kod pocztowy

18-200

Tablice rejestracyjne

BWM

Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego
Mapa konturowa powiatu wysokomazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wysokie Mazowieckie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Wysokie Mazowieckie”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Wysokie Mazowieckie”
Ziemia52°55′00″N 22°30′52″E/52,916667 22,514444
TERC (TERYT)

2013011

SIMC

0957620

Urząd miejski
ul. Ludowa 15
18-200 Wysokie Mazowieckie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Wysokie Mazowieckie (pierwotnie Wysokie, w zaborze rosyjskim Mazowieck) – miasto w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, na Nizinie Północnopodlaskiej, nad rzeką Brok (dopływ Bugu).

Położenie

Wysokie Mazowieckie leży w południowo-zachodniej części województwa podlaskiego, w mezoregionie Wysoczyzny Wysokomazowieckiej. Miasto położone jest przy głównych szlakach komunikacyjnych o znaczeniu krajowym i regionalnym: Zambrów – Brańsk, Wysokie Mazowieckie – Białystok.

Wysokie Mazowieckie znajduje się w odległości 50 km od Białegostoku, siedziby województwa, 120 km od Warszawy i 100 km od wschodniej granicy[1].

Powierzchnia miasta wynosi 1520 ha, z czego:

  • 700 ha – stanowią użytki rolne,
  • 130 ha – lasy i zadrzewienia,
  • 238 ha – tereny osiedlowe i komunikacyjne,
  • 8 ha – wody,
  • 440 ha – pozostałe[2]

Miasto jest siedzibą powiatu wysokomazowieckiego i stanowi 1,19% jego powierzchni.

Miasto prywatne posiadało w 1503 roku prawo magdeburskie. Położone było w ziemi drohickiej województwa podlaskiego[3].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa łomżyńskiego.

Historia

Nieznane są okoliczności powstania osady, która dała początek późniejszemu miastu Wysokie Mazowieckie. Pewnym jest, że kiedy organizowało się państwo Piastów, nie było tu siedzib Jaćwingów, którzy zajmowali tereny na północ od Biebrzy.

W początkach polskiej państwowości było to pogranicze Mazowsza z Rusią, a później Polski i Litwy. W rywalizacji o te tereny największą aktywność wykazali książęta mazowieccy, którym w okresie od X do XIII wieku udało się stworzyć na tym terenie organizację grodową i przyporządkować te ziemie. Dzisiejsi mieszkańcy tej ziemi to właśnie potomkowie drobnej szlachty mazowieckiej, która osiedliła tu za czasów Księstwa Mazowieckiego.

Dokument księcia Konrada mazowieckiego potwierdzający dobra biskupstwa płockiego

Mazowieckim osadnikom zawdzięcza się powstanie pierwszych osad na tych terenach. Jedną z nich była osada Wysokie. W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku (przechowywany jest w płockim Muzeum Diecezjalnym), który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Vysoke (Wysokie)[4]. Nazwa Wysokie jest pochodzenia topograficznego i wiąże się z rzeźbą terenu. Pierwotnie osadę wzniesiono na prawej stronie rzeki Brok na wysoczyźnie która w tej okolicy wznosi się ok. 150 m n.p.m. Jest to osada dawnej ziemi drohickiej leżącej w kasztelanii święckiej[5], której ślady pozostały do dziś w postaci grodziska w Święcku-Strumianach. Została zniszczona w XIII i XIV w.[6]

W Bibliotece PAN i PAU w Krakowie znajduje się „Notat” po ks. Zygmuncie Kozickim, dzięki tym zapiskom początki Wysokiego (Wyschokye) Mazowieckiego udało się cofnąć o kilka lat do roku 1464 r., kiedy ta osada była jeszcze w posiadaniu Niekrasza[7].

W 1469[8] roku Kazimierz IV Jagiellończyk założył osadę Wysokie, zaś w 1490 roku osadził miasto Wysokie na czynszu[9], zaś książę Aleksander aktem z dnia 11 września 1494 roku określił granicę nowo założonego miasta i nadał wójtostwo Janowi Hińczy[10] z Wierzchucy[6]. W Tekach Naruszewicza znajdujących się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie wpisano nieznane nadanie przywileju na targi dla miasta Wysokie, które 6 września 1499 r. w Wilnie uczynił Aleksander Jagiellończyk oraz inny dokument Aleksandra z 24 czerwca 1505 r., potwierdzający wójtostwo Janowi Hińczy. W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się oryginalny akt, którym Aleksander król elekt w Mielniku w 1501 r. nadał Janowi Hińczy, wójtowi dziedzicznemu w mieście Wysokiem browar, na który tenże Hincza już przedtem otrzymał dokument w języku ruskim[7]. 4 stycznia 1503 roku ten sam Aleksander, już jako król, wydał w Wilnie przywileje na mocy którego miasto otrzymało prawa magdeburskie[11]. Potwierdzony w 1519 roku. Następstwem czego był szybki rozwój miasta, które w XVI wieku stało się jednym z najważniejszych ośrodków miejskich na Podlasiu. Miasto znajdowało się w dzierżawie kolejnych starostów drohickich i wysockich: Jakuba Dowojnowicza, Jana Litawora Chreptowicza, Stanisława Olędzkiego, Aleksandra Czosnowskiego i Przecława Gnojeńskiego[6].

W XVI wieku bierze również początek zmiana nazwy miasta na Wysokie Mazowieckie, celem odróżnienia go od miasta Wysokie leżącego na Litwie[10].

W 1569 roku król Zygmunt II August nadał miasto księciu litewskiemu Mikołajowi Radziwiłłowi[10] i od tego czasu Wysokie przestało być miastem królewskim. Już w 1582 roku Radziwiłłowie sprzedali dobra Wysokie Hieronimowi Makowieckiemu. Natomiast od połowy XVII wieku do 1689 roku ziemie te przechodzą na własność Opackich[10], a od 1697 roku do Szczuków[12]. W 1741 Marianna Kątska córka Wiktorii ze Szczuków Kątskiej bierze ślub z Eustachym Potockim wnosząc jako posag dobra wysokomazowieckie[13]. Na mocy testamentu Eustachego Potockiego z 1768 roku właścicielem Wysokiego zostaje jego niepełnoletni syn Jerzy Michał Potocki, który w 1771 roku wraz z braćmi (po osiągnięciu pełnoletności) dokonuje ostatecznego podziału spodku po ojcu[13]. W 1775 roku dobra te należały do Jana Potockiego[11].

Podczas najazdu szwedzkiego, miasto zostało prawie całkowicie zniszczone. W XVIII wieku następuje powolna odbudowa miasta[10]. Przywilej Stanisława II Augusta z 24 maja 1780 roku nadaje dobrom Wysokie Mazowieckie będącym w posiadaniu Andrzeja Piotrowskiego, pozwolenie na odbywanie się jarmarków na św. Rocha, św. Antoniego, św. Andrzeja i św. Annę[11].

Wysokie Mazowieckie na fragmencie mapy Nowych Prus Wschodnich z 1795 roku
Plan Folwarku Zawrocie z 1899 r. (ul. Białostocka)

W kolejnych latach Wysokie znajdowało się w posiadaniu Ignacego Pudłowskiego, cześnika podlaskiego, od którego 18 maja 1789 roku zakupiła je Aniela Węgierska[14]. Około 1800 roku liczba mieszkańców wynosiła 864 mieszkańców (o 4 więcej niż w 1580), a liczba budynków wynosiła 134 (o 9 mniej niż w 1580 roku)[10]. Około 1801 roku dobra Wysokie wraz z okolicznymi wsiami Osipy, Mścichy, Zawrocie, Gołasze-Puszcza, Mystki-Rzym (łącznie około 5 tys. ha) objął jej wnuk, Michał Węgierski, żonaty z Justyną Wielopolską (ciotką Aleksandra Wielopolskiego. W tym czasie dochodzi do sporu między Węgierskimi a obywatelami Wysokiego dotyczącego ustroju miasta, w tym kwestii utrzymania burmistrza. W 1814 roku, po bezpotomnej śmierci Michała Węgierskiego, doszło do podziału dóbr Wysokie na dwie równie części między jego siostrę Konstancję Węgierską a ich kuzynów. W 1821 roku dziedzicem Wysokiego był Adam Węgierski, który wykupił udziały innych członków swojej rodziny. Po jego śmierci w 1829 roku dobra Wysokie przypadły jego dzieciom: Ludwikowi Węgierskiemu (1802–1846) oraz Róży (1804–1872), zamężnej z Ludwikiem Fiszerem (1800–1877). W 1839 roku Ludwik Węgierski sprzedał swoją część Wysokiego szwagrowi. Do Ludwika Fiszera należały również okoliczne lasy[15]. Fiszerowie władali Wysokiem do 1864 roku[16].

W połowie XIX wieku następuje ponowne ożywienie rynku targowego oraz 5 ulic: Długiej, Dworskiej, Zarzecznej, Mystkowskiej, Kościelnej[10]. W nocy z 23/24 stycznia 1863 roku[17] miała miejsce bitwa w Wysokiem Mazowieckiem oddziałów powstańczych z Kozakami[18]. Na miejscowym cmentarzu znajduje się grób powstańców styczniowych. W 1865 r. liczba mieszkańców wzrosła do 2865, a domów do 176. W 1869 r. miasto zostało zdegradowane do rzędu osady wiejskiej[10]. Odzyskanie praw miejskich nastąpiło dopiero 4 lutego 1919 roku[19].

W nocy z 26 na 27 grudnia 1905 roku Organizacja Techniczno-Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej, pod dowództwem Ludwika Śledzińskiego, dokonała napadu na kasę powiatową

W nocy z 26 na 27 grudnia 1905 roku Organizacja Techniczno-Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej, pod dowództwem Ludwika Śledzińskiego, dokonała napadu na kasę powiatową. Zdobyto około 480 tys. rubli, które przeznaczono na działalność rewolucyjną PPS, zakup amunicji i broni. Pierwotnie pieniądze zostały przesłane przez władze zaborcze z Petersburga z przeznaczeniem na budowę fortu wojskowego w Zambrowie[20].

Uroczystość poświęcenia sztandaru P.O.W. (Polskiej Organizacji Wojskowej) – listopad 1932 r.
Wysokie Mazowieckie na fragmencie mapy z 1933 roku

W okresie międzywojennym przywrócono miastu historyczną nazwę Wysokie Mazowieckie, które stało się stolicą powiatu mazowieckiego. Ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 roku powiat został włączony do województwa białostockiego. Na terenie miasta wybudowano remizę, pocztę i stadion. Rozpoczęto rozbudowę i zagęszczenie zabudowy miasta[10].

14 września 1936 roku na jarmarku w Wysokiem Mazowieckiem doszło do zajść antyżydowskich, którą wywołała grupa młodzieży należąca do Stronnictwa Narodowego. Wybito 300 szyb i przewrócono 4 stragany żydowskie. Skutkiem rzucania kamieniami z tłumu doznało kontuzji 5 osób: 4 żydów i 1 chrześcijanin[21]. W styczniu 1937 roku w więzieniu – Miejscu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej – przebywało 10 członków Stronnictwa Narodowego z powiatu wysokomazowieckiego[22].

Widok miasta zniszczonego podczas walk kampanii wrześniowej, widoczne wkroczenie wojsk niemieckich – 10 września 1939

10 września 1939 miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie; spodziewając się oporu, prowadziło ono przed sobą ludność z okolicznych wsi. W wyniku porozumienia niemiecko-radzieckiego Wysokie zostało jednak włączone do Białoruskiej SRR. Niemcy ponownie opanowali miasto wraz z atakiem na Związek Radziecki 22 czerwca 1941, wcielając je później wraz z całym okręgiem białostockim do Rzeszy. Władze niemieckie przystąpiły do realizacji polityki terroru wobec ludności polskiej oraz całkowitej eksterminacji ludności żydowskiej. Szacowane straty, bez ludności żydowskiej, w całym powiecie wysokomazowieckim wyniosły 3892 osoby, w tym znaczną ilość stanowili mieszkańcy miasta. Z 2 tysięcy mieszkańców miasta pochodzenia żydowskiego wojnę przetrwało tylko kilkanaście osób[23].

 Osobny artykuł: Obwód Wysokie Mazowieckie AK.

Miasto zostało zdobyte 13 sierpnia 1944 roku przez jednostki 3 armii 2 Frontu Białoruskiego (żołnierzy, którzy polegli w walce o miasto upamiętnił pomnik na ul. Zambrowskiej)[24].

W 1946 roku miasto liczyło zaledwie 2121 mieszkańców i kilkadziesiąt zrujnowanych budynków.

Po wojnie dopiero w 1956 roku miasto zaczyna odżywać. W latach 1956–1980 zbudowano 77 obiektów gospodarczych i użyteczności publicznej, między innymi: Zakłady Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej, Maszyn Drogowych, Wiejski Dom Towarowy. Powstaje 8 nowych osiedli mieszkaniowych i 8 ulic, których aktualna liczba wynosi 55. Miasto staje się również znaczącym ośrodkiem szkolnictwa i życia kulturalnego. Funkcjonują Szkoła Podstawowa nr 1, Szkoła Podstawowa nr 2, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Zawodowe Liceum Handlowe, Zespół Szkół Ogólnokształcących, Zespół szkół zawodowych, centrum kształcenia zawodowego[10].

W 1975 roku Wysokie Mazowieckie włączono do nowo powstałego województwa łomżyńskiego. W roku 1999 stało się ponownie miastem powiatowym w województwie podlaskim.

 Osobny artykuł: Wysokie Mazowieckie (gromada).
Wysokie Mazowieckie – miejsca i obiekty
Siedziba Spółdzielni Mleczarskiej „Mlekovita”
Miejski Szpital Ogólny
Rzeka Brok i budynek miejscowej szkoły podstawowej im. T. Kościuszki
Starostwo Powiatowe
Miejski Ośrodek Kultury
Ulica Ludowa w Wysokiem Mazowieckiem

Oświata

W 1838 roku na polecenie biskupa rozpoczęto budowę szkoły, którą ukończono w roku 1842 dzięki dużemu zaangażowaniu Jana Dąbrowskiego. Naukę w szkole, utrzymywanej przez parafię i mieszkańców, pobierało 115 dzieci. Brak funduszy uniemożliwił utrzymanie dwóch nauczycieli, stąd zajęcia prowadził wikariusz Jan Dąbrowski.

W 1904 roku w Wysokiem Mazowieckiem wybudowano nowy, bardziej obszerny budynek szkoły gminnej. Przeznaczono na ten cel 5000 rubli. Szkoły wiejskie utrzymywali sami rodzice, pozostałe korzystały z pomocy państwa. W 1898 roku szkoła w Wysokiem Mazowieckiem otrzymała również z kasy państwowej 162 ruble na pensje dla stróża, zakup drewna na opał, bibliotekę i korespondencję z władzami[10].

W latach trzydziestych powstało Towarzystwo Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie[25], z którego inicjatywy powstały później Szkoła Zawodowa o kierunku ekonomicznym i Czteroletnia Szkoła Handlowa w Wysokiem Mazowieckiem, która otrzymała numer 106 H. Była to pierwsza szkoła średnia w dziejach miasta. Do pierwszej matury w 1937 roku przystąpiło 30 abiturientów. Świadectwo maturalne uzyskało 10.

Poziom organizacyjny Publicznej Szkoły Powszechnej podniesiono do pełnej siedmioklasowej. W 1926 roku powstała w szkole drużyna harcerska im. Tadeusza Kościuszki, której opiekunem był E. Jagusik.

Podczas II wojny światowej tajne nauczanie na terenie miasta, na poziomie szkoły powszechnej prowadzili: Zofia Dworakowska, Ludwik Wiśniewski, Pelagia Plonskowa, Pelagia Murawska.

Liceum Ogólnokształcące im. Króla Kazimierza Jagiellończyka
Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica

Po wyzwoleniu Polski spod okupacji powstaje średnia szkoła ogólnokształcąca i odtworzona zostaje szkoła zawodowa. Utworzone zostaje też Gimnazjum Koedukacyjne Powiatowej Rady Narodowej, której dyrektorem zostaje Halina Łapińska. W szkole pracowało 6 nauczycieli kształcąc 72 uczniów. W 1949 roku rozporządzeniem Ministra Oświaty z dnia 14 marca zmieniono nazwę szkoły na Państwową Szkołę Ogólnokształcącą stopnia licealnego[10].

W roku 1953 zamknięto szkołę zawodową. Dorobek nauczycieli i mieszkańców miasta został zmarnowany po raz drugi, a wszelka dokumentacja o szkole została zniszczona.

W 1966 roku utworzono szkołę podstawową nr 2 przy ulicy Ludowej w miejscu dotychczasowego Liceum Ogólnokształcącego. Liceum, ze względu na swój szybki rozwój otrzymało nowy budynek przy ulicy 1000-lecia, gdzie funkcjonuje do dziś. Absolwentami liceum byli między innymi: Hanna Kowalewska, Andrzej Janeczko, prof. Henryk Skarżyński.

W 1961 roku reaktywowano Zasadniczą Szkołę Zawodową o kierunku gastronomicznym. W 1974 roku szkoła otrzymała budynek i plac przy ulicy Jagiellońskiej, gdzie w latach 1975–1983 zbudowano kompleks budynków z salą gimnastyczną i boiskiem. Przekształcono również nazwę szkoły na Zespół Szkół Zawodowych, gdzie naukę pobierało 660 uczniów w 16 specjalnościach (w 1980 ta liczba wzrosła do 30, a liczba uczniów do 1000). Placówka stała się jedną z największych w województwie łomżyńskim, kształcąc młodzież w 24 specjalnościach.

W 2004 roku, w związku z reorganizacją szkolnictwa, trzyletnie szkoły zawodowe przeniesiono do nowego kompleksu szkolnego przy ulicy Władysława Pelca – do Centrum Kształcenia Zawodowego, tam też powstało centrum kształcenia praktycznego, wyposażone w nowoczesną bazę szkolenia praktycznego. W placówce tej utworzono Technikum im. Armii Krajowej, które kształci w zawodach technicznych, natomiast w Zespole Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica młodzież uczy się w czteroletnich technikach.

Od 2016 roku w mieście swoją działalność rozpoczęła Samorządowa Szkoła Muzyczna I Stopnia, która mieści się w budynku Miejskiego Zespołu szkół. MZS składa się ze Szkoły Podstawowej nr.2 im Mikołaja Kopernika wcześniej – gimnazjum oraz SSM. W budynku MZS swoją działalność prowadzi, również orkiestra miejska.

Religia

Zabytkowe ogrodzenie z bramą przy kościele pw. św. Jana Chrzciciela

Parafia pw. św. Jana Chrzciciela

Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela

Parafia pw. św.św. Aleksandra, Jana Chrzciciela i Wszystkich Świętych erygowana i uposażona w roku 1496, z fundacji wielkiego księcia litewskiego Aleksandra i Jakuba Dowoynę, starostę drohickiego[26]. W Zbiorze Zygmunta Glogera znajdującym się w wawelskim oddziale Archiwum Państwowego w Krakowie znajduje się przywilej Aleksandra Jagiellończyka potwierdzający fundację parafii w mieście Wysokie.

Akt sporządzono 5 października 1496 roku w Drohiczynie[7]. Jak na fundację książęcą otrzymał stosunkowo niewielkie uposażenie: dwie włóki ziemi z ogrodem i łąką, plac na miejsce pod budowę kościoła oraz dziesięciny od mieszczan z Wysokiego, swego rodzaju wyjątkiem wśród innych fundacji było prawo posiadania przez plebana kotła do warzenia piwa. Kościół w Wysokiem był drugim i zarazem ostatnim w ziemi drohickiej pochodzącym z fundacji książęcej do końca XV w.[6]

W roku 1577 kościół odnowiony sumptem Radziwiłłów. W czasie wojen szwedzkich, w roku 1657 spalony. Kolejny drewniany kościół spłonął w roku 1772. W następnym roku, z fundacji Jerzego Potockiego, starosty tłumackiego, wzniesiono kościół drewniany.

Obecny, neobarokowy, murowany, zbudowano w latach 1875–1881 według projektu Stanisława Kucharzewskiego[26]. Obecnie istnieje możliwość skorzystania z wyszukiwarki osób zmarłych, pochowanych na przyległym cmentarzu[27].

Zachowane księgi metrykalne z parafii Wysokie Mazowieckie są opracowywane w formie bazy indeksów nazwisk przez grupę projektpodlasie[28]

Kościół filialny pw. Narodzenia NMP

Późnobarokowy kościół filialny pw. Narodzenia NMP (dawna cerkiew unicka)

Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się drewniana cerkiew prawosławna, uposażona w 1553 roku przez króla Zygmunta Augusta. Usytuowana była w obrębie dawnego cmentarza cerkiewnego. Po roku 1596 cerkiew stała się świątynią unicką. W 1798 roku w miejscu drewnianej wzniesiono późnobarokową cerkiew murowaną.

Po skasowaniu unii brzeskiej w roku 1875, świątynia stała się z powrotem cerkwią prawosławną. W 1896 roku do istniejącego budynku cerkwi dostawiono prostokątną nawę z wieżą. Była to cerkiew św. św. Kosmy i Damiana[29].

Podczas 1. wojny światowej w kościółku urządzono magazyn zboża, a po wojnie – skład sprzętu strażackiego. W 1928 roku przeprowadzono remont świątyni, będącej najstarszym budynkiem murowanym w mieście. Przekazana miejscowej parafii rzymskokatolickiej, służy odtąd jako kościół filialny pw. Narodzenia NMP[26].

Parafia pw. św. św. Ap. Piotra i Pawła

Kościół parafialny pw. św. św. Ap. Piotra i Pawła przy ul. Wspólnej

W roku 1994, w południowej części miasta, staraniem ks. Piotra Bondziula, wikariusza parafii pw. św. Jana Chrzciciela, zbudowano tymczasową drewnianą kaplicę. Pobłogosławiona 22 maja 1994 roku, była kościołem rektorskim do czasu utworzenia parafii.

Parafia pw. św. św. Ap. Piotra i Pawła, wydzielona z obszaru parafii pw. św. Jana Chrzciciela, została erygowana 24 grudnia 1995 roku przez Biskupa łomżyńskiego Juliusza Paetza.

W 1997 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła staraniem ks. prob. Piotra Bondziula. Budowa dokończona przez proboszcza Edwarda Łapińskiego. Znajdująca się obok drewniana plebania została wybudowana trzy lata wcześniej.

Synagoga

Stara synagoga rys. Zygmunt Gloger (1870)

Stara Synagoga została wybudowana ok. 1722 r. Był to budynek drewniany, trójkondygnacyjny, kryty gontem. Babińce składały się z pojedynczych domków, które nakryte były oddzielnymi daszkami[30]. W 1858 była w „średnim” stanie i wymagała remontu. Ze względu na zły stan i groźbę zawalenia bożnica została rozebrana w pod koniec lat 70. XIX w.[31]

W 1929 w mieście społeczność żydowska posiadała bożnicę[32].

Architektura

Grobowiec Tomasza Brzoski, ofic. W. P. z r. 1831 na cmentarzu przy ul. Zambrowskiej

Obiekty zabytkowe:

Demografia

Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 9517 mieszkańców[34] a według stanu ludności zameldowanej na pobyt stały w dniu 1 stycznia 2020 r. było 9611 mieszkańców. Wysokie Mazowieckie jest 15 miastem w województwie podlaskim pod względem liczby ludności.

Dane z 30 czerwca 2012[34]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 9 517 100 4917 51,38 4600 48,62
powierzchnia 15,24 km²
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)		 624,48 322,64 301,84
  • Wykres liczby ludności miasta Wysokie Mazowieckie od 1580 roku.

Źródła[10][35][36][37][38][39][40][12][41].

  • Piramida wieku mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego w 2014 roku[42].


Urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem

Gospodarka

W Wysokiem znajduje się główna siedziba Spółdzielni Mleczarskiej „Mlekovita”. Działają także mniejsze przedsiębiorstwa w branży budowlanej, drogowej, metalowej, spożywczej i samochodowej (ZŁOM – BUD, TRAKT, „KRASPOL” i inne)[43].

W 2018 roku miasto znalazło się na pierwszym miejscu w kraju pod względem wydatków na inwestycje w latach 2015–2017 według rankingu „Wydatki inwestycyjne samorządów” prowadzonego przez pismo „Wspólnota”[44]. Brano pod uwagę dochody własne miasta i otrzymane subwencje, które następnie dzielono przez liczbę ludności. Od kilku lat Wysokie Mazowieckie jest jednym z najbogatszych miast w województwie podlaskim[45].

Transport

Rondo imienia Zesłańców Sybiru, łączące drogi z Zambrowa i Białegostoku

Wysokie Mazowieckie położone jest przy drodze krajowej nr 66 (Zambrów – Wysokie Mazowieckie – Bielsk Podlaski – Połowce) oraz drodze wojewódzkiej nr 678 (Wysokie Mazowieckie – Białystok).

Najbliższa kolejowa stacja pasażersko-towarowa znajduje się w pobliskim mieście Szepietowo, dokąd można dojechać autobusem PKS. Zapewnia ona połączenia z Warszawą, Białymstokiem, Wrocławiem, Krakowem, Suwałkami i innymi miastami.

Przewozy autobusowe zapewnia przedsiębiorstwo PKS Zambrów. Utrzymywane są linie do Warszawy, Łomży i Białegostoku oraz lokalne do Ciechanowca, Brańska, Czyżewa, Szepietowa, Zambrowa i innych.

Na terenie miasta znajduje się 3,5 km ścieżek rowerowych.

Sport i rekreacja

Miejska Pływalnia Wodnik
Stadion Miejski w Wysokiem Mazowieckiem

W mieście działa od 1955 roku klub piłkarski MKS Ruch Wysokie Mazowieckie. Klub powstał z połączenia Ogniwa i Gwardii, przyjmując nazwę Ruch. Pomysłodawcą nazwy był pierwszy prezes klubu, będący jednocześnie prezesem firmy kolportującej prasę o tej samej nazwie. Pod taką nazwą drużyna występowała do 1957, którą wtedy zmieniono na Ruch-Budowlani. Później klub jeszcze wielokrotnie zmieniał nazwę LZS (Ludowy Zespół Sportowy) Społem – 1961, LKS (Ludowy Klub Sportowy) Ruch – 1964–1967, Międzyzakładowy Klub Sportowy Ruch – 1967–1992, Klub Sportowy Ruch – 1992–1996. Kolejne zmiany nazwy spowodowane były wymogami ówczesnego sponsora. W 1996, a dokładniej 22 lipca do nazwy dodano przedrostek będący jednocześnie nazwą sponsora (Mlekovita) – KS Mlekovita-Ruch, a od 7 lipca 2000 już tylko KS Mlekovita. W 2006 zmieniono ją na KS Freskovita (od nowej linii produktów sponsora – SM Mlekovita). Kibice nie respektowali takiej nazwy i ciągle pozostawali wierni tradycyjnej. Ostatecznie w 2010 powrócono do historycznej nazwy Ruch Wysokie Mazowieckie. W 2016 roku zakończono modernizację stadionu miejskiego polegającą na budowie zadaszenia i poprawy trybuny[46].

Media lokalne

Park przy ulicach 1 Maja i Ludowej
  • Gazety:
    • Echo Wysokiego
    • Głos Wysokomazowiecki
    • Wiadomości Wysokomazowieckie
  • Portale internetowe:

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Współpraca miast:

Parafia pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela w Wysokiem Mazowieckiem podczas ŚDM 2016 współpracowała z Włoskim miastem Udine.

Burmistrzowie

Podpis burmistrza miasta Stanisława Skrobańskiego – 1864 r.

Burmistrzowie pracujący w urzędzie miasta (od roku 1676):

  • Wojciech Czerlicki (1676)[49]
  • Julian Łupiński (17.12.1811)
  • Piotr Konarzewski (12.09.1820)
  • Tyborowski (1835)
  • Antoni Bielski (4/16.08.1839 – 1852)
  • Ludwik Kosiorek (6/18.09.1852, 23.02/07.03.1859)[50].
  • Stanisław Skrobański (28.08./09.09.1863)
  • Jan Sztyler (27.11.1918, 02.05.1919)
  • Grzegorz Gozdowski (1920)
  • Jan Skarżyński (1926–1927,1930)
  • Dawid Jakobi p.o. burmistrza (od 1.02.1931, wiceburmistrz w 1939)
  • Stanisław Moczulski (do 01.08.1936)
  • Adam Zieliński (1939)
  • Ludwik Zaręba? (powołany przez władze niemieckie w 1941 r. wywieziony z rodziną do ZSRR)

Naczelnicy

Naczelnicy pracujący wspólnie miasto-gmina (od roku 1976):

  • Witalis Wnorowski (1976)
  • Stanisław Żebrowski (1978)
  • Józef Chrzanowski (1981–1988)
  • Józef Szepietowski (1989)
  • Marek Skarżyński (1990)

Burmistrzowie

Burmistrzowie pracujący w urzędzie miasta (od roku 1990):

  • Edward Roszkowski (1990–1992)[51].
  • Mieczysław Kaczyński (1994, 1998)
  • Jarosław Siekierko (od 1998)
Cmentarz żydowski przy ul. Żwirki i Wigury

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Wysokie Mazowieckie – Portal informacyjny.
  2. ↑ Plan rozwoju lokalnego miasta Wysokie Mazowieckie, Załącznik do Uchwały nr XXI/69/04 z dnia 28 maja 2004 r.
  3. ↑ Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, [w:] Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV–XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.
  4. ↑ J. Maroszek, J. Tęgowski, Pogranicze polsko-rusko-litewskie. Rozdział II z Historia Województwa Podlaskiego pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego. Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2010 r. s. 21.
  5. ↑ J. Maroszek, Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku, Szepietowo 2006, s. 7–8.
  6. ↑ a b c d T. Jaszczołt, Fundacje kościelne na Podlasiu do końca XV wieku z Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim, źródła i stań badań pod redakcją M. Kietlińskiego, K. Sychowicza, W. Śleszyńskiego. Białystok 2005 r. s. 27–29. – dostępna na stronie: komunikat.org. (2012-10-07).
  7. ↑ a b c Z. Romaniuk, Nowe źródła do dziejów miast podlaskich w XV i na początku XVI w. z Białostocczyzna nr 1–2/61–62(65–66) z 2002 r. s. 42–49. – dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-10-07).
  8. ↑ Według Emila Kalinowskiego: „Słownik nazwisk mieszkańców parafii Wysokie Mazowieckie (XVIII-XIX wieku)”. Łomża – Wysokie Mazowieckie 2020 r. przypis 94. Jest błędnie odczytany i zinterpretowany rok 1469 Wola Wysokie – parafia, w wyniku składania druku: kościół parafialny założony i uposażony w 1469 r. powinno być 1496 r.
  9. ↑ S. Orgelbrand, S. Orgelbranda Encyklopedyja powszechna. Tom Dwudziesty ósmy (Wybrzeże – Żyżmory) Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, Księgarza i Typografia, Warszawa 1868 r. s. 85. – dostępna na stronie: books.google.pl. (2017-05-05).
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m J. Kryński, Wysokie Mazowieckie. Monograficzny zarys dziejów, Wysokie Mazowieckie, 1992, s. 14–20, 23, 25–32, 90–91, 207–224.
  11. ↑ a b c M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym. Nakładem S. Orgelbranda Księgarza, Warszawa 1844 r. s. 1280–1282. – dostępna na Google books.
  12. ↑ a b S. Andrzejewski, M. Siuchniński, Miasta polskie w tysiącleciu, tom pierwszy. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965 r. s. 295–296.
  13. ↑ a b Zbigniew Anusik, „Podział latyfundium Eustachego i Marianny z Kątskich Potockich w 1771 roku”, [w:] Przegląd Nauk Historycznych 2018, R. XVII, NR 1, s. 15–19, 2018.
  14. ↑ W. Konończuk, W kręgu dworu Branickich – podlaska gałąź rodu Węgierskich herbu Wieniawa, w: Bielski Almanach Historyczny, Bielsk Podlaski 2016, s. 29.
  15. ↑ A. Połujański, Opisanie lasów Królestwa Polskiego i gubernij zachodnich Cesarstwa Rossyjskiego: pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym, Tom I. Warszawa 1854 r. s. 340. – dostępna na Google books.
  16. ↑ W. Konończuk, W kręgu dworu Branickich – podlaska gałąź rodu Węgierskich herbu Wieniawa, w: Bielski Almanach Historyczny, Bielsk Podlaski 2016, s. 32–33, 36.
  17. ↑ S. Zieliński, Bitwy i potyczki 1863–1864; na podstawie materiałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913 r. s. 253. – dostępna na stronie: Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.(2012-10-07).
  18. ↑ Cz. Brodzicki, D. Godlewska, Łomża w latach 1794–1866. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987 r., s. 246–248.
  19. ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 13, poz. 140 (2012-10-07).
  20. ↑ Idea powstania i walki zbrojnej w okresie wojny rosyjsko-japońskiej 1904–1905 i po wybuchu rewolucji 1905 roku, [w:] Janusz Wojtasik, Idea walki zbrojnej o niepodległość Polski 1864–1907, Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej, 1985, s. 188, ISBN 83-11-07254-X.
  21. ↑ Dziennik Białostocki, środa 16 września 1936 r. nr. 258 s. 6. dostępny: tutaj.
  22. ↑ Gazeta Świąteczna: wychodzi w Warszawie na każdą niedzielę. R. 57, 31 stycznia 1937, nr 5 (2922) s. 2. dostępna: tutaj.
  23. ↑ Z okupacyjnych dziejów Wysokiego Mazowiecka i okolic: materiały z konferencji teoretycznej odbytej w Wysokiem Mazowieckiem w dniu 2 września 1988 r. związanej z 49 rocznicą wybuchu II-ej wojny światowej: praca zbiorowa / pod red. Mariana Kosakowskiego ; zespół aut. Adam Dobroński, Waldemar Monkiewicz, Zdzisław Sędziak, Wysokie Mazowieckie 1988 r. więcej: tutaj.
  24. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 438.
  25. ↑ Towarzystwo Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie. tpmwm.free.ngo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-22)]. (2012-10-07).
  26. ↑ a b c Katalog zabytków sztuki, Województwo łomżyńskie, Pod redakcją M. Kałamajskiej-Saeed, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1986, s. 88–92.
  27. ↑ Wyszukiwarka osób zmarłych.
  28. ↑ lista indeksowanych parafii [online], indeksy.projektpodlasie.pl [dostęp 2020-07-19].
  29. ↑ G. Sosna, A. Troc -Sosna, Zapomniane dziedzictwo: Nie istniejące już cerkwie w dorzeczu Biebrzy i Narwi. Białystok 2002 r. s. 279. – dostępna na: komunikat.org.
  30. ↑ Ignacy Tłoczek, Polskie Budownictwo Drewniane, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Ossolineum, 1980, s. 146, ISBN 83-04-00678-2.
  31. ↑ Stara Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-05].
  32. ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 164.
  33. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  34. ↑ a b GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-21]. (pol.).
  35. ↑ Wysokie Mazowieckie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 138.
  36. ↑ Plan rozwoju lokalnego miasta Wysokie Mazowieckie, Załącznik do Uchwały nr XXI/69/04 z dnia 28 maja 2004 r.
  37. ↑ Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Wysokiem Mazowieckiem: Historia parafii. wysmaz.4lomza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-31)].
  38. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo Białostockie, Powiat Wysokie Mazowieckie, Miasto Wysokie Mazowieckie, Tom V. Warszawa 1924 r. s. 109. – dostępny na stronie: Wikimedia Commons (2012-10-07).
  39. ↑ Miasta i osiedla województwa białostockiego, Biuletyn Nr 11, Wojewódzki Urząd Statystyczny, Białystok, 1965, s. 15.
  40. ↑ S. Orgelbrand, S. Orgelbranda Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami. T. XV, od litery U do Yvon. Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1903 r. s. 549. – dostępna na stronie: Biblioteki Cyfrowej. (2012-04-25).
  41. ↑ Statystyczne Vademecum Samorządowca, Urząd Statystyczny w Białymstoku, [w:] http://bialystok.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podlaskie/portrety_gmin/powiat_wysokomazowiecki/gmina_miejska_wysokie_mazowieckie.pdf, 6 VII 2016.
  42. ↑ Wysokie Mazowieckie w liczbach. Wysokie Mazowieckie – Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  43. ↑ Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu wysokomazowieckiego. [dostęp 2018-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-21)].
  44. ↑ wysokie mazowieckie miasto i powiat w czołówce ogólnopolskiego rankingu. Wspolczesna.pl, 2018-09-13. [dostęp 2018-11-06]. (pol.).
  45. ↑ Wysokie Mazowieckie wśród najbogatszych samorządów. Gazeta Wyborcza. Białystok, 31 lipca 2017. (pol.).
  46. ↑ Freskovita Wysokie Mazowieckie. 90minut.pl. [dostęp 2012-05-21].
  47. ↑ Miasto partnerskie: Alpiarça.
  48. ↑ Materiały Urzędu Miejskiego w Wysokiem Mazowieckiem (2012-04-23).
  49. ↑ Skarb, T. 1, Regestr pogłównego prowincyi małopolskiey 1676 r. s. 647.
  50. ↑ 4/3/0 Komisja Województwa Augustowskiego i Rząd Gubernialny Augustowski, Akta osobiste Ludwika Kosiorka, burmistrza miasta Ciechanowiec, a następnie miasta Wizny oraz miasta Wysokie Mazowieckie Jednostka: 12. szukajwarchiwach.pl. [dostęp 2018-12-27].
  51. ↑ E. Kalinowski, Historia obszaru gminy Wysokie Mazowieckie. Wysokie Mazowiekcie 2015 r. s. 201,243,245.

Linki zewnętrzne

Miasta województwa podlaskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Gmina Wysokie Mazowieckie
Miejscowości

Powiat wysokomazowiecki
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu wysokomazowieckiego

Powiat (wysoko)mazowiecki (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867-1954 i 1973-75)
Gromady
(1954-72)
Legenda
  • de facto skasowane w 1944, de jure w 1950
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wysokie_Mazowieckie&oldid=68386235”