Olsztyn (województwo śląskie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Olsztyn
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Widok ogólny
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

częstochowski

Gmina

Olsztyn

Prawa miejskie

1488–1870, 2022

Burmistrz

Tomasz Maciej Kucharski

Powierzchnia

34,25[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


2499[1]
73[1] os./km²

Strefa numeracyjna

34

Kod pocztowy

42-256[2]

Tablice rejestracyjne

SCZ

Położenie na mapie gminy Olsztyn
Mapa konturowa gminy Olsztyn, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Olsztyn”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Olsztyn”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Olsztyn”
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego
Mapa konturowa powiatu częstochowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Olsztyn”
Ziemia50°45′07″N 19°16′04″E/50,751944 19,267778
TERC (TERYT)

2404124[3]

SIMC

0140675

Strona internetowa

Olsztyn (Olsztyn Jurajski) – miasto w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, około 15 km na południowy wschód od Częstochowy, siedziba gminy Olsztyn. Przez miejscowość biegnie Szlak Orlich Gniazd. Nad miastem góruje wzgórze, na którym znajdują się ruiny XIII-wiecznego zamku.

Olsztyn posiadał prawa miejskie w latach 1488–1870[4], odzyskał je w 2022 roku.

Nazwa miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Olsztyn w zapisie Olstin w granicach Korony Królestwa Polskiego na mapie Wacława Grodzieckiego wydanej w 1592 roku

Nazwa Olsztyn jest mutacją wcześniejszej formy Holsztyn i wywodzi się z języka niemieckiego (Hohlstein). W pierwotnej postaci brzmiała ona prawdopodobnie Holstein, bądź Hohlenstein i nawiązywała do miejsca pochodzenia osadników zakładających miejscowość[potrzebny przypis].

Odmienna etymologia nazwy nawiązuje do niemieckich słów hohl lub Höhle (pusto lub pieczara z jęz. niem.) i Stein (kamień z jęz. niem.) – w wolnym tłumaczeniu pusty kamień lub pieczara (jaskinia) w kamieniu. Skała, na której stał zamek posiada sporej wielkości grotę, łączącą się z labiryntem wykutych w skale zamkowych lochów[potrzebny przypis].

Osadę pod zamkiem nazywano z początku Olsztynkiem. W przywileju lokacyjnym króla Kazimierza IV Jagiellończyka z 1488 r. miasto również nazwano Olsztynkiem. Nazwa Olsztyn po raz pierwszy w odniesieniu do miasta pojawiła się w dokumentach w 1620 r., a później obie nazwy funkcjonował zamiennie. Dopiero, gdy w wyniku wojen zamek popadł w całkowitą ruinę, miasto zaczęto nazywać Olsztynem. Przyczyniło się do tego również wybudowanie w mieście kościoła, do którego funkcje kultowe przeniesiono z kaplicy zamkowej, gdyż dokumenty parafialne tam prowadzone zachowały ciągłość nazewniczą pod nazwą Olsztyn[5].

Nazwa miasta jest identyczna z nazwą miasta Olsztyn w woj. warmińsko-mazurskim, w związku z czym obie miejscowości bywały mylone. Burmistrz Olsztyna podjął w tym celu konsultacje z mieszkańcami miasta kwestii zmiany jego nazwy na Olsztyn Jurajski. Sytuacja, w której dwa miasta funkcjonują pod jedną nazwą jest rzadka w Polsce: drugim takim przypadkiem jest Józefów, który odnosi się do dwóch miast w woj. mazowieckim i woj. lubelskim[6].

Części miasta[edytuj | edytuj kod]

Integralne części miasta Olsztyn[7][8]
SIMC Nazwa Rodzaj
0140681 Bloki Kolejowe część miasta
1001786 Joachimów część miasta (zniesiona w 2023 r.[9])
0140698 Odrzykoń część miasta

Herb[edytuj | edytuj kod]

Najstarsza znana pieczęć Olsztyna pochodzi z XVI wieku. W 1870 roku należący wówczas do zaboru rosyjskiego Olsztyn utracił prawa miejskie, których nie odzyskał po odzyskaniu niepodległości. W II RP miejscowości gminne nie miały prawa posługiwać się znakiem. Herb wsi i gminy przywrócono w latach 80. XX wieku.

W czerwonym polu w środku czoła tarczy znajduje się korona. Niżej kształt przypominający literę H oraz kombinacja liter S i W.

Zasadniczym elementem herbu jest korona, stanowiąca symbol monarszych praw własnościowych, osada była bowiem do końca I Rzeczypospolitej miastem królewskim.

Według badań dr hab. Marcelego Antoniewicza z Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie kształt przypominający literę H nie pochodzi od niemieckiego Holstein oznaczającego „wydrążoną skałę”, lecz jest to wyobrażenie królewskiego tronu. W tron wpisana jest litera S odnosząca się według dr Henryka Seroki z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie do imienia króla Zygmunta I Starego (Sigismundus). Świadczy o tym królewska korona. Litera W odnosi się do Wawelu lub Władysława Jagiełły, dziadka Zygmunta I Starego, który odzyskał olsztyński zamek z rąk księcia Władysława Opolczyka i wcielił powtórnie do Korony.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Fragment dokumentu lokacyjnego Olsztynka z 1488 roku

Początki osady ściśle związane są z powstaniem warowni, która wzmiankowana była po raz pierwszy w 1306 jako zamek w Przemiłowicach (castrum Premilovicz). Nazwa Olsztyn pojawiła się po raz pierwszy w 1349. W 1370 Olsztyn został nadany Władysławowi Opolczykowi. W 1396 został przyłączony przez Władysława Jagiełłę do Korony. W 1488 Olsztyn otrzymał prawa miejskie[10] z rąk Kazimierza Jagiellończyka[11] i teren ok. 28 km². W pierwszych latach po nadaniu praw miejskich w Olsztynie znajdowało się 10 domów[5]. Miejscowość rozwijać się miało jako ośrodek drobnego handlu i rzemiosła[11]. W 1532 r. miasto otrzymało prawo do organizowania jarmarków cztery razy w roku, co miał dać mu impuls rozwojowy, dzięki czemu na przełomie XVI i XVII w. liczyło 91 domów, a wśród mieszkańców znaleźli się rzeźnik, szewc i kołodziej[5].

W XVII w. Olsztyn zaczął pustoszeć, a przyczyniły się do tego przemarsze wojsk, epidemie oraz susze[5]. W 1655 Olsztyn został zniszczony przez Szwedów[11], przy czym zamek był częściową ruiną jeszcze przed tą wojną. 1 września 1719 r. pożar całkiem strawił wszystkie zabudowania miasta[5]. W 1. połowie XVIII wieku wytyczono olsztyński Rynek[11], jednak miasto rozwijało się powoli, m.in. w 1791 r. stało w nim 77 domów[5]. Od 1795 miasto znajdowało się w zaborze pruskim w prowincji Nowy Śląsk, od 1807 roku – w Księstwie Warszawskim, a od 1815 – w Królestwie Polskim. Ze względu na niewielkie rozmiary i plagiaryzm nazwy miasta Olsztyna miejscowość utraciła status miasta decyzją administracji rosyjskiej w 1870.

W 2019 w jaskini znajdującej się tuż przy słynnym zamku dokonano niezwykłego odkrycia. Znaleziono narzędzia pochodzące sprzed 40 tys. lat wykonane przez neandertalczyków.[12]

W marcu 2020 radni gminy Olsztyn przyjęli uchwałę w sprawie wszczęcia procedury przywrócenia praw miejskich[13], a w lutym następnego roku w konsultacjach społecznych większość mieszkańców opowiedziała się za przekształceniem w miasto[14], w związku z czym Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie nadania Olsztynowi z dniem 1 stycznia 2022 statusu miasta[15].

Zabytki i obiekty turystyczne[edytuj | edytuj kod]

W pobliżu Olsztyna znajdują się rezerwaty przyrody Sokole Góry i Zielona Góra oraz Góry Towarne.

Szlaki piesze:

Szlaki rowerowe:

Środowisko przyrodnicze[edytuj | edytuj kod]

Zamek w Olsztynie
Rynek
Kościół św. Jana Chrzciciela
Spichlerz

Często spotykanymi formami w krajobrazie Olsztyna i okolic są niewysokie, skaliste wzgórza oraz występujące samotnie lub grupowo skały wapienne (ostańce). Na stokach tych wzgórz oraz pomiędzy skałkami znajdziemy ciepłe łąki i murawy kserotermiczne o bardzo bogatej roślinności. Występują tu 33 gatunki roślin rzadkich i chronionych. Utrzymaniu tych biocenoz sprzyjają działania ochronne, takie jak wycinka inwazyjnych gatunków drzew i krzewów oraz celowy wypas owiec[19].

Na stokach Góry Zamkowej, na której wznoszą się ruiny olsztyńskiego zamku, rosną m.in. endemityczna przytulia krakowska, czosnek skalny i goździcznik wycięty. Na zachodnich zboczach tej góry występuje łanowo, jako relikt glacjalny, skalnica gronkowa, która ma tu jedno z nielicznych naturalnych stanowisk poza Karpatami. Obok niej rosną tu i inne gatunki górskie, jak rojnik pospolity, krzyżownica górska gorzka i oryginalna, rzadka i ściśle chroniona paproć podejźrzon księżycowy. Na skałach występują również zanokcica murowa i ożanka pierzastosieczna. W 2013 r. wśród szczelin skalnych stwierdzono tu pojedyncze egzemplarze zapłonki brunatnej – wapieniolubnego gatunku pontyjskiego, który rośnie tu na swej pn.-zach. granicy występowania[19].

Góra Lipówki znana jest z zakwitającego tu wiosną łanowo zawilca wielkokwiatowego, pośród którego znajdziemy egzemplarze żółto kwitnącej krzewinki – szczodrzeńca rozesłanego. Wśród skał rośną tu fiołek skalny i orlik pospolity, a na szczycie wzgórza przetacznik pagórkowy[19], który jest rośliną żywicielską dla larw rzadkiego motyla – przeplatki britomartis.

Na północny wschód od centrum Olsztyna, na piaszczystych ugorach, żyje gatunek rzadkiego ptaka kulon zwyczajny.

Oświata[edytuj | edytuj kod]

  • Szkoła Podstawowa w Olsztynie

Sport[edytuj | edytuj kod]

  • GLKS Sokół Olsztyn
  • ULKS LOTKa

Olsztyn w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Ludzie związani z Olsztynem[edytuj | edytuj kod]

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Komunikację gminy Olsztyn z Częstochową zapewnia MPK Częstochowa linie:

57 Zajezdnia MPK – Aleja Niepodległości – Aleja Wojska Polskiego – Bugajska – Olsztyn (Odrzykoń) – Skrajnica – Olsztyn Rynek (linia jednokierunkowa, powrót jako linia nr 67),

58 Zajezdnia MPK – Aleja Niepodległości – Aleja Wojska Polskiego – Bugajska – Olsztyn (Odrzykoń – Os. Pod Wilczą Górą) – Kusięta – Olsztyn Rynek – Olsztyn (Os. Pod Wilczą Górą – Odrzykoń) - … - Zajezdnia MPK,

59 Zajezdnia MPK – Aleja Niepodległości – Aleja Wojska Polskiego – Bugajska – Olsztyn (Odrzykoń – Os. Pod Wilczą Górą) – Olsztyn Rynek – Kusięta – Olsztyn (Os. Pod Wilczą Górą – Odrzykoń) - … - Zajezdnia MPK,

67: Zajezdnia MPK – Aleja Niepodległości – Aleja Wojska Polskiego – Bugajska – Olsztyn (Odrzykoń) – Skrajnica – Olsztyn Rynek – Sokole Góry – Biskupice.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 849 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-12-08].
  4. Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 77)
  5. a b c d e f Tomasz Haładyj, Król Kazimierz Jagiellończyk lokował na Jurze Olsztynek. Dlaczego teraz jest to Olsztyn - od 1 stycznia znów miasto? [online], czestochowa.wyborcza.pl, 12 września 2022 [dostęp 2022-09-13].
  6. Od stycznia są w Polsce dwa Olsztyny. Jak to możliwe? "To ewenement na skalę kraju" [online], Onet Podróże, 4 stycznia 2022 [dostęp 2023-05-10] (pol.).
  7. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  8. GUS. Rejestr TERYT.
  9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 grudnia 2022 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2783)
  10. Na Jurajskim Szklaku. Dikappa.
  11. a b c d Marek Romański: Z dziejów Olsztyna. [dostęp 2021-08-05].
  12. Kilkaset neandertalskich narzędzi odkryto w jaskini na zamku [online], www.tvp.info, 6 sierpnia 2019 [dostęp 2021-06-01] (pol.).
  13. Marek Mamoń, Jurajski Olsztyn chce zostać miastem. Wkrótce rozpoczną się konsultacje z mieszkańcami [online], czestochowa.wyborcza.pl, 9 marca 2020 [dostęp 2020-03-09].
  14. Olsztyn jurajski będzie miastem? Zakończyły się konsultacje społeczne [online], czestochowa.wyborcza.pl, 23 lutego 2021 [dostęp 2021-02-23].
  15. Dz.U. z 2021 r., poz. 1395 [online], ISAP.
  16. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939-1945. Warszawa: Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 1966, s. 123.
  17. Piotr Proszowski: Podczęstochowskie Palmiry – zapomniana mogiła. Gazeta Częstochowska, 2007.
  18. a b Olsztyn koło Częstochowy. [dostęp 2010-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-14)].
  19. a b c Mączyński Nikodem: Wypas owiec na Jurze. Czy wiemy, co chronimy?, w: „Przyroda Górnego Śląska” nr 92, lato 2018, s. 12–13.
  20. Panegiria [online], Fundacja Dziedzictwa Rzeczypospolitej [dostęp 2022-01-14] (pol.).
  21. a b Marek Mamoń: Film kręcony m.in. pod Częstochową właśnie wchodzi do kin. [w:] Wyborcza.pl Częstochowa [on-line]. 2015-09-15. [dostęp 2014-09-18]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]