Wrocław: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Wrocław w literaturze: drobne redakcyjne
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Nazwa miasta: merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 55: Linia 55:


== Nazwa miasta ==
== Nazwa miasta ==
Pochodzenie nazwy miasta nie jest jasne, ponieważ w najstarszych określeniach tej nazwy zapisanych przez [[Thietmar z Merseburga|Thietmara]] jako ''Wrotizlaensem'' i ''Wortizlava'', oraz późniejszej z 1133 jako ''Vuartizlau'', występuje grupa -ar-, -ro-, a nie czeska -ra- ujawniająca się jako część nazwy miasta w późniejszych wiekach, co mogłoby wskazywać, że pochodzenie nazwy miasta należy tłumaczyć jako gród Wrocława, [[Wrocisław]]a, [[Warcisław]]a, które to imię było popularne wśród rycerstwa polskiego w różnych formach i odmianach<ref>Sławomir Moździoch "Śląsk między Gnieznem i Pragą" [w:] "Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy", wyd. TAiWPN Universitas, Kraków, rok 2000, s.187, ISBN 83-7052-710-8</ref><ref>[[Stanisław Rospond (językoznawca)|Stanisław Rospond]] "Zabytki języka polskiego na Śląsku", Wrocław-Katowice, 1948</ref>.
Nazwa miasta pochodzi przypuszczalnie od imienia księcia czeskiego [[Wratysław I|Vratislava I]], który w X wieku czasowo panował nad miastem i który według legend jest założycielem miasta<ref>[http://www.deutsche-und-polen.de/orte/ort_jsp/key=breslau_wroclaw_1.html Ort: Breslau – Wroclaw 1000-1763 – Deutsche und Polen (rbb) Geschichte, Biografien, Zeitzeugen, Orte, Karten].</ref>. W VI wieku [[Słowianie|słowiańskie]] plemię [[Ślężanie|Ślężan]] osiedliło się nad Odrą i wzniosło na [[Ostrów Tumski we Wrocławiu|Ostrowie Tumskim]] gród, który Vratislav I umocnił<ref name=autonazwa3>Klaus Klöppel: ''Breslau, Niederschlesien und seine tausendjährige Hauptstadt'', 3. Auflage 2010, S. 23.</ref>. Jednym z pierwszych źródeł nazwy miasta jest kronika [[Thietmar z Merseburga|Thietmara z Merseburga]] z XI wieku („Iohannem Wrotizlaensem”, „Wortizlava civitate”)<ref>H. Tiefenbach: ''Reallexikon der Germanischen Altertumskunde'', Band 3, 2. Auflage, S. 442.</ref>. Polska nazwa miejscowości „Wrocław” jest skrótem od [[Imiona słowiańskie|staropolskiego imienia]] „Wrócisław”. „Wrócisław” lub „Vratislaw” jest imieniem złożonym: pierwsza część (pol. „wrócić”, „wracać”, czes. „vraceti”, „vrátiti”) znaczy „wracać”, „zwracać”, „obalać przeciwnika”, „zmusić kogoś do ucieczki”. Druga część („sław”) znaczy „imię”, „poważanie”, „reputacja”, „sława”<ref name=autonazwa2>Paul Hefftner: ''Städtische evangelische Realschule I, Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadtkreise Breslau'', 1909, S. 9 ff.</ref>. Dlatego inicjał „W” był/jest od dawna częścią herbu niemieckiego i polskiego. W roku 1154 [[Arabowie|arabski]] geograf [[Al-Idrisi]] w swoim dziele pt. [[Księga Rogera]] zamieścił nazwę Wrocławia jako ''-r(a)t(i)-slaba'' pośród innych polskich miast [[Kraków|Krakowa]], [[Gniezno|Gniezna]], [[Sieradz]]a, [[Łęczyca|Łęczycy]] oraz [[Santok]]a<ref>''Dzieje Wielkopolski w wypisach'', PZWS, Warszawa 1963, s. 41-43.</ref><ref>[[Tadeusz Lewicki]], ''Polska i kraje sąsiednie w świetle „Księgi Rogera” geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi’ego'', cz.I, Polska Akademia Nauk. Komitet Orientalistyczny, PWN, Kraków 1945.</ref>.
Istnieje też hipoteza, że nazwa miasta pochodzi przypuszczalnie od imienia zmarłego w 921 roku księcia czeskiego [[Wratysław I|Vratislava I]], który być może czasowo panował nad grodem i który według legend jest założycielem miasta<ref>[http://www.deutsche-und-polen.de/orte/ort_jsp/key=breslau_wroclaw_1.html Ort: Breslau – Wroclaw 1000-1763 – Deutsche und Polen (rbb) Geschichte, Biografien, Zeitzeugen, Orte, Karten].</ref>. Wg tej koncepcji w VI wieku [[Słowianie|słowiańskie]] plemię [[Ślężanie|Ślężan]] osiedliło się nad Odrą i wzniosło na [[Ostrów Tumski we Wrocławiu|Ostrowie Tumskim]] gród, który Vratislav I umocnił<ref name=autonazwa3>Klaus Klöppel: ''Breslau, Niederschlesien und seine tausendjährige Hauptstadt'', 3. Auflage 2010, S. 23.</ref>. Poza ww. argumentami językowymi, koncepcja ta napotyka też na wątpliwości natury historycznej, ponieważ dotychczasowe datowanie pierwszego wrocławskiego grodu na lata 940-970 przypada na co najmniej dwadzieścia lat po śmierci Vratislava I<ref>Sławomir Moździoch "Śląsk między Gnieznem i Pragą" [w:] "Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy", wyd. TAiWPN Universitas, Kraków, rok 2000, s.187, ISBN 83-7052-710-8</ref>. Jednym z pierwszych źródeł nazwy miasta jest kronika [[Thietmar z Merseburga|Thietmara z Merseburga]] z XI wieku („Iohannem Wrotizlaensem”, „Wortizlava civitate”)<ref>H. Tiefenbach: ''Reallexikon der Germanischen Altertumskunde'', Band 3, 2. Auflage, S. 442.</ref>. Polska nazwa miejscowości „Wrocław” jest skrótem od [[Imiona słowiańskie|staropolskiego imienia]] „Wrócisław”. „Wrócisław” lub „Vratislaw” jest imieniem złożonym: pierwsza część (pol. „wrócić”, „wracać”, czes. „vraceti”, „vrátiti”) znaczy „wracać”, „zwracać”, „obalać przeciwnika”, „zmusić kogoś do ucieczki”. Druga część („sław”) znaczy „imię”, „poważanie”, „reputacja”, „sława”<ref name=autonazwa2>Paul Hefftner: ''Städtische evangelische Realschule I, Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadtkreise Breslau'', 1909, S. 9 ff.</ref>. Dlatego inicjał „W” był/jest od dawna częścią herbu niemieckiego i polskiego. W roku 1154 [[Arabowie|arabski]] geograf [[Al-Idrisi]] w swoim dziele pt. [[Księga Rogera]] zamieścił nazwę Wrocławia jako ''-r(a)t(i)-slaba'' pośród innych polskich miast [[Kraków|Krakowa]], [[Gniezno|Gniezna]], [[Sieradz]]a, [[Łęczyca|Łęczycy]] oraz [[Santok]]a<ref>''Dzieje Wielkopolski w wypisach'', PZWS, Warszawa 1963, s. 41-43.</ref><ref>[[Tadeusz Lewicki]], ''Polska i kraje sąsiednie w świetle „Księgi Rogera” geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi’ego'', cz.I, Polska Akademia Nauk. Komitet Orientalistyczny, PWN, Kraków 1945.</ref>.


Niemiecka nazwa „Breslau” ma pochodzenie [[Słowianie|słowiańskie]]. W czasie, w którym Niemcy osiedlali się nad Odrą, istniało już osiedle polskie na [[Ostrów Tumski we Wrocławiu|Ostrowie Tumskim]]. Osiedle nazywało się „Wrocław”, ulokowane tu było już też [[Archidiecezja wrocławska|biskupstwo]]. Rosnące znaczenie tego biskupstwa spowodowało, że nie istniała potrzeba stosowania nowej nazwy dla osiedli niemieckich, słowiańska nazwa osiedla biskupiego używana była też dla osiedli niemieckich. Etymologiczne pochodzenie nazwy „Breslau” od nazwy „Wrocław” można udowodnić przez porównanie historycznych dokumentów duchownych i książęcych, w których można znaleźć dużo wariantów i odwołań do tej nazwy („ecclesiam Wratislaviensem”, „episcopus Wratizlauiensis”, „Wrotizlaensis”, „in foro Wratislaviensi”, „Wroczlaviensi provincia”, „Vrozlavia”, „Wortizlaua”, „Wrazslavie”, „Vratislavia”, „Wratizlavia”, „Wratislavia”, „Wratislawia”, „Vratizlav”, „Wratizlaw”, „Wratislaw”, „Wraislaw”, „Vratizlau”, „Wratizlau”, „Wratislau”, „Wreczeslaw”, „Wretslaw”, „Wrezlaw”, „Wrezlau”, „dux de Werslaue”, „Breczlaw”, „Bretzlaw”, „Bretlav”, „Bretzlau”, „Bretzla”, „Brezslaw”, ”Brezlaw”, „Breßlaw”, „Bresslaw”, „Presslaw”, „Breslow”, „Breslou”, „Breßlau”, „Bresslau”, „Breslau”). Wymiana litery „W” na litere „B” uzasadnia się trudnościami w artykulacji przez Niemców wersji nazwy zaczynającej się od „W”. Niektórzy przypuszczają, że niemieckie osiedle początkowo mogło mieć swoją własną nazwę, która jednak nie zachowała się<ref name=autonazwa2 />.
Niemiecka nazwa „Breslau” ma pochodzenie [[Słowianie|słowiańskie]]. W czasie, w którym Niemcy osiedlali się nad Odrą, istniało już osiedle polskie na [[Ostrów Tumski we Wrocławiu|Ostrowie Tumskim]]. Osiedle nazywało się „Wrocław”, ulokowane tu było już też [[Archidiecezja wrocławska|biskupstwo]]. Rosnące znaczenie tego biskupstwa spowodowało, że nie istniała potrzeba stosowania nowej nazwy dla osiedli niemieckich, słowiańska nazwa osiedla biskupiego używana była też dla osiedli niemieckich. Etymologiczne pochodzenie nazwy „Breslau” od nazwy „Wrocław” można udowodnić przez porównanie historycznych dokumentów duchownych i książęcych, w których można znaleźć dużo wariantów i odwołań do tej nazwy („ecclesiam Wratislaviensem”, „episcopus Wratizlauiensis”, „Wrotizlaensis”, „in foro Wratislaviensi”, „Wroczlaviensi provincia”, „Vrozlavia”, „Wortizlaua”, „Wrazslavie”, „Vratislavia”, „Wratizlavia”, „Wratislavia”, „Wratislawia”, „Vratizlav”, „Wratizlaw”, „Wratislaw”, „Wraislaw”, „Vratizlau”, „Wratizlau”, „Wratislau”, „Wreczeslaw”, „Wretslaw”, „Wrezlaw”, „Wrezlau”, „dux de Werslaue”, „Breczlaw”, „Bretzlaw”, „Bretlav”, „Bretzlau”, „Bretzla”, „Brezslaw”, ”Brezlaw”, „Breßlaw”, „Bresslaw”, „Presslaw”, „Breslow”, „Breslou”, „Breßlau”, „Bresslau”, „Breslau”). Wymiana litery „W” na litere „B” uzasadnia się trudnościami w artykulacji przez Niemców wersji nazwy zaczynającej się od „W”. Niektórzy przypuszczają, że niemieckie osiedle początkowo mogło mieć swoją własną nazwę, która jednak nie zachowała się<ref name=autonazwa2 />.

Wersja z 17:40, 6 kwi 2013

Szablon:POL miasto infobox Szablon:Portal

Wrocław (ⓘ (łac. Wratislavia lub Vratislavia lub Budorgis[1], niem. ⓘBreslau, śl-niem. Brassel, czes. Vratislav, węg. Boroszló) – miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce, siedziba władz województwa dolnośląskiego i powiatu wrocławskiego. Położone w Europie Środkowej na Nizinie Śląskiej, w Pradolinie Wrocławskiej, nad rzeką Odrą i czterema jej dopływami. Jest historyczną stolicą Śląska oraz Dolnego Śląska.

We Wrocławiu krzyżowały się dwie główne drogi handlowe – Via Regia i Szlak bursztynowy. Miasto należało do Ligi Hanzeatyckiej.

Jest głównym miastem aglomeracji wrocławskiej. Czwarte pod względem liczby ludności[2] miasto w Polsce – 631 377 mieszkańców, piąte pod względem powierzchni – 293 km². Wrocław jest również jednym z najstarszych miast Polski pod względem lokacji na prawach miejskich.

Dawna stolica księstwa wrocławskiego, siedziba władz pruskiej prowincji Śląsk i rejencji wrocławskiej. Od 28 czerwca 1946 stolica województwa wrocławskiego. Od 1 stycznia 1999 stolica województwa dolnośląskiego.

Od roku 1000, na mocy dekretu papieża Sylwestra II, Wrocław stał się stolicą nowo powołanej diecezji wrocławskiej (jednej z czterech w Polsce), od 1929 archidiecezji wrocławskiej, a od 1992 metropolii wrocławskiej. Jest siedzibą wrocławskiej diecezji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP (1947) oraz prawosławnej diecezji wrocławsko-szczecińskiej (1951).

Wrocław był gospodarzem Mistrzostw Europy w Koszykówce Mężczyzn 1963 i 2009, Mistrzostw Europy w Piłce Siatkowej Kobiet 2009, UEFA Euro 2012 oraz będzie gospodarzem Mistrzostw Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014, Mistrzostw Europy w Piłce Ręcznej Mężczyzn 2016, World Games 2017, a także stanie się Europejską Stolicą Kultury 2016.

Nazwa miasta

Pochodzenie nazwy miasta nie jest jasne, ponieważ w najstarszych określeniach tej nazwy zapisanych przez Thietmara jako Wrotizlaensem i Wortizlava, oraz późniejszej z 1133 jako Vuartizlau, występuje grupa -ar-, -ro-, a nie czeska -ra- ujawniająca się jako część nazwy miasta w późniejszych wiekach, co mogłoby wskazywać, że pochodzenie nazwy miasta należy tłumaczyć jako gród Wrocława, Wrocisława, Warcisława, które to imię było popularne wśród rycerstwa polskiego w różnych formach i odmianach[3][4]. Istnieje też hipoteza, że nazwa miasta pochodzi przypuszczalnie od imienia zmarłego w 921 roku księcia czeskiego Vratislava I, który być może czasowo panował nad grodem i który według legend jest założycielem miasta[5]. Wg tej koncepcji w VI wieku słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą i wzniosło na Ostrowie Tumskim gród, który Vratislav I umocnił[6]. Poza ww. argumentami językowymi, koncepcja ta napotyka też na wątpliwości natury historycznej, ponieważ dotychczasowe datowanie pierwszego wrocławskiego grodu na lata 940-970 przypada na co najmniej dwadzieścia lat po śmierci Vratislava I[7]. Jednym z pierwszych źródeł nazwy miasta jest kronika Thietmara z Merseburga z XI wieku („Iohannem Wrotizlaensem”, „Wortizlava civitate”)[8]. Polska nazwa miejscowości „Wrocław” jest skrótem od staropolskiego imienia „Wrócisław”. „Wrócisław” lub „Vratislaw” jest imieniem złożonym: pierwsza część (pol. „wrócić”, „wracać”, czes. „vraceti”, „vrátiti”) znaczy „wracać”, „zwracać”, „obalać przeciwnika”, „zmusić kogoś do ucieczki”. Druga część („sław”) znaczy „imię”, „poważanie”, „reputacja”, „sława”[9]. Dlatego inicjał „W” był/jest od dawna częścią herbu niemieckiego i polskiego. W roku 1154 arabski geograf Al-Idrisi w swoim dziele pt. Księga Rogera zamieścił nazwę Wrocławia jako -r(a)t(i)-slaba pośród innych polskich miast Krakowa, Gniezna, Sieradza, Łęczycy oraz Santoka[10][11].

Niemiecka nazwa „Breslau” ma pochodzenie słowiańskie. W czasie, w którym Niemcy osiedlali się nad Odrą, istniało już osiedle polskie na Ostrowie Tumskim. Osiedle nazywało się „Wrocław”, ulokowane tu było już też biskupstwo. Rosnące znaczenie tego biskupstwa spowodowało, że nie istniała potrzeba stosowania nowej nazwy dla osiedli niemieckich, słowiańska nazwa osiedla biskupiego używana była też dla osiedli niemieckich. Etymologiczne pochodzenie nazwy „Breslau” od nazwy „Wrocław” można udowodnić przez porównanie historycznych dokumentów duchownych i książęcych, w których można znaleźć dużo wariantów i odwołań do tej nazwy („ecclesiam Wratislaviensem”, „episcopus Wratizlauiensis”, „Wrotizlaensis”, „in foro Wratislaviensi”, „Wroczlaviensi provincia”, „Vrozlavia”, „Wortizlaua”, „Wrazslavie”, „Vratislavia”, „Wratizlavia”, „Wratislavia”, „Wratislawia”, „Vratizlav”, „Wratizlaw”, „Wratislaw”, „Wraislaw”, „Vratizlau”, „Wratizlau”, „Wratislau”, „Wreczeslaw”, „Wretslaw”, „Wrezlaw”, „Wrezlau”, „dux de Werslaue”, „Breczlaw”, „Bretzlaw”, „Bretlav”, „Bretzlau”, „Bretzla”, „Brezslaw”, ”Brezlaw”, „Breßlaw”, „Bresslaw”, „Presslaw”, „Breslow”, „Breslou”, „Breßlau”, „Bresslau”, „Breslau”). Wymiana litery „W” na litere „B” uzasadnia się trudnościami w artykulacji przez Niemców wersji nazwy zaczynającej się od „W”. Niektórzy przypuszczają, że niemieckie osiedle początkowo mogło mieć swoją własną nazwę, która jednak nie zachowała się[9].

W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanej w latach 1295-1305 miasto wymienione jest jako Wratislavia. W kronice wymienione zostały również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto. Są to obecne dzielnice lub części miasta jak Ołbin zapisane w formie Olbingo, Kozanów jako Chossnow, Osobowice jako Heysonis, Maślice jako Maslitz, Gądów Mały jako Gandow, Pilczyce jako Pilsicz Kłokoczyce jako Clocziti, Pracze Odrzańskie jako Praczh i inne[12][13].

Historia

Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensis - pierwszy w historii druk w języku polskim wydrukowany w 1475 roku we Wrocławiu przez Kaspera Elyana.
Wrocław w XV w. – Liber Chronicarum
Wrocław w XVII w.
Wrocław w roku 1736
 Osobny artykuł: Historia Wrocławia.
 Osobny artykuł: Kalendarium historii Wrocławia.

W czasach antycznych w miejscu lub okolicach Wrocławia istniała miejscowość o nazwie Budorigum (lub Budorgis). Została ona odwzorowana na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142-147 naszej ery[14]. O tym, że miejscowość ta znajdowała się w miejscu lub okolicach Wrocławia, informuje Lexicon Universale[15] oraz wynika to z położenia wśród innych zidentyfikowanych miejscowości Śląska. Niektóre z hipotez łączy antyczną osadę Budorigum z samym Wrocławiem, część źródeł wskazuje jednak na jej lokalizację w pobliskim Brzegu.

Miasto po raz pierwszy wzmiankowane w sposób jednoznaczny w roku 1000 w związku z założeniem (podczas zjazdu gnieźnieńskiego) biskupstwa (jednego z czterech na terenie ówczesnej Polski). Osadnictwo na tych terenach istniało już jednak od VI wieku, kiedy to słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą i wzniosło na Ostrowie Tumskim gród, który Wratysław I umocnił w X wieku[6]. Od końca X wieku Wrocław znajdował się pod panowaniem Piastów i był jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis)[16]. W latach 1031-1032 wybuchła reakcja pogańska i zburzona została katedra wrocławska, a na jej miejscu budowano świątynię pogańską[17]. Inne źródła za datę reakcji pogańskiej podają lata 1034–1038[18].

W XII wieku na Ołbinie, wyspie Piasek, oraz wokół góry Ślęży swoje posiadłości miał Piotr Włostowic.

W XII wieku wybudowano Zamek na Ostrowie Tumskim, a miejscowość zyskała status kasztelanii. Spisany po łacinie dokument średniowieczny Henryka I Brodatego z 1214 roku wymienia jako kasztelana wrocławskiego Sobiesława we fragmencie "Sobeslao castellano de Wratislauia".[19]

W kwietniu 1241, w obawie przed najazdem mongolskim (tatarskim), miasto zostało opuszczone przez mieszkańców i spalone. Zamek wrocławski, w którym bronił się Henryk II Pobożny, pozostał niezdobyty dzięki cudownemu zjawisku, które ukazało się na niebie powodując odstąpienie Tatarów od oblężenia. Tradycja, którą przekazał m.in. Jan Długosz, uznała to za skutek modlitw przeora wrocławskich dominikanów Czesława Odrowąża, późniejszego błogosławionego i patrona miasta[20][21][22]. Po odbudowaniu ze zgliszcz, dokonano lokacji miasta na prawie magdeburskim. Pierwszym wójtem obrano Godinusa Stillevogta (jego syn Gedko został później pierwszym wójtem Krakowa[23]).

W 1335 miasto przeszło (wróciło) pod panowanie królów Czech, po 1526, wraz z Koroną Czeską, zostało włączone do Monarchii Habsburskiej. W 1475 roku Kasper Elyan wydrukował we Wrocławiu Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensis pierwszy w historii druk w języku polskim zawierający trzy katolickie modlitwy[24][25].

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Wrocławia, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego[26].

W roku 1693 Edmund Halley, w oparciu o zestawienia narodzin i zgonów sporządzone przez wrocławskiego pastora Caspara Neumanna, opracował wzorzec obliczania składek emerytalnych dla powstających funduszy ubezpieczeniowych. W analizie jako miasto wzorcowe posłużył mu Wrocław[27].

W 1741 roku podczas wojen śląskich miasto, wraz z większością Śląska, zostało zdobyte przez króla Fryderyka II i stało się częścią Prus, w związku z czym od roku 1741 oficjalna nazwa miasta brzmiała Królewskie Stołeczne i Rezydencjalne Miasto Wrocław (niem. Königliche Haupt- und Residenzstadt Breslau).

Przybycie księcia Hieronima Bonaparte do Wrocławia – obraz z roku 1807

Od 6 grudnia 1806 Wrocław oblegany był przez wojska napoleońskie pod dowództwem generała Dominique’a Vandamme’a i po miesięcznym oblężeniu, 5 stycznia został zdobyty. Miasto stało się punktem organizacyjnym polskich legionów, których liczbę określono na 8400 rekrutów. W 1807 Francuzi zarządzili rozbiórkę fortyfikacji okalających miasto, na czym Wrocław skorzystał, bo bastiony i mury ograniczały wcześniej rozwój przestrzenny miasta. Pod panowaniem Francji Wrocław pozostawał do 1807 roku, gdy Napoleon podpisał Pokój w Tylży 9.07.1807 r. a miasto wróciło ponownie pod panowanie Prus. Dzięki zabiegom adiutanta Hieronima Bonaparte – hrabiego Philipa de Anakina Prusy zezwoliły na wolne przejście armii Napoleona przez terytorium Śląska. Od 1809 r. król Prus zarządził sekularyzację dóbr kościelnych (m.in. uniwersytetu), a odebrane dobra przekazał na cele kulturalne lub dla swoich dworzan np. Pałac w Krobielowicach.

W 1863 bracia Karl i Louis Stangen założyli biuro podróży Stangen, było to drugie tego rodzaju biuro na świecie.

W 1877 r. we Wrocławiu powstała sekcja Deutscher und Oesterreichischer Alpenverein (DuOEAV) (obecnie są to DAV i OEAV), która w 1882 r. wybudowała schronisko górskie Breslauer Hütte w Alpach, u podnóża Wildspitze. Natomiast w 1887 r. powstała sekcja Karpathenverein, która w osiem lat później wybudowała schronisko Śląski Dom w Tatrach, u podnóża Gerlachu. We Wrocławiu swoje sekcje miały również Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, Towarzystwo Karkonoskie, a także Beskidenverein.

W 1891 r. w zamożnej wrocławskiej rodzinie żydowskiej przyszła na świat i spędziła pierwsze dwadzieścia lat swego życia Edyta Stein, filozof i karmelitanka, ogłoszona w 1999 r. przez Jana Pawła II patronką Europy[28][29].

Plik:Destroyed.jpg
Zniszczenia wojenne we Wrocławiu
Willa Colonia we Wrocławiu, ul. Rapackiego 14 – miejsce podpisania kapitulacji Festung Breslau.

25 sierpnia 1944 r. miasto zostało ogłoszone twierdzą (niem. Festung Breslau) i otrzymało rozkaz bronienia się do ostatniego żołnierza. 19 stycznia 1945, na rozkaz gauleitera Śląska Karla Hankego, dokonano pierwszej przymusowej ewakuacji większości pozostałej w mieście ludności cywilnej. 13 lutego Armia Czerwona rozpoczęła oblężenie Wrocławia. 8 marca dowództwo Festung Breslau przejął Hermann Niehoff, a jego poprzednik, Hans von Ahlfen, opuścił miasto samolotem dwa dni później. 16 marca robotnicy przymusowi rozpoczęli wyburzanie kamienic i budowę lotniska w miejscu obecnego Placu Grunwaldzkiego. W nocy 1/2 kwietnia 750 samolotów radzieckich rozpoczęło masowe bombardowania Wrocławia. Wrocław poddał się dopiero 6 maja, cztery dni po Berlinie. W godzinach wieczornych, w willi Colonia przy dzisiejszej ul. Rapackiego 14, gen. Hermann Niehoff i gen. Władimir Głuzdowski podpisali akt kapitulacji Wrocławia. W wyniku walk między Armią Czerwoną i Wehrmachtem zniszczono około 70% miasta, a niektóre dzielnice zrównano z ziemią.

2 sierpnia 1945 r. na konferencji poczdamskiej zapadła decyzja o przekazaniu Polsce Śląska wraz z Wrocławiem, zaś ludność niemiecką, która nie opuściła miasta przed oblężeniem Wrocławia, przesiedlono[30] do radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Do Wrocławia zaczęła napływać ludność polska, głównie z centralnej Polski (Kielecczyzna, Łódzkie) i Wielkopolski oraz wysiedleni mieszkańcy Kresów Wschodnich przedwojennej Polski, głównie ze Lwowa i okolic oraz z Wileńszczyzny.

Miasto kandydowało do wystawy EXPO 2010, lecz na gospodarza został wybrany Szanghaj[31]. W rywalizacji o EXPO 2012 miasto przegrało z Yeosu (Korea Południowa)[32].

Ludność od początku XIX wieku

 Osobny artykuł: Ludność Wrocławia.

Na początku XIX wieku miasto zamieszkane było przez 78 tysięcy osób (dane z 1819). W połowie wieku liczba ludności przekroczyła 150 tysięcy, w 1870 – 200 tysięcy. Zjednoczenie Niemiec w 1871 przyczyniło się do szybkiego wzrostu liczby ludności miasta. Na początku XX wieku we Wrocławiu mieszkało ponad pół miliona osób (według zestawienia Heinza Rogmanna z 1937, w 1910 mieszkało w mieście 512 105 osób, natomiast suplement encyklopedii Orgelbranda podaje liczbę 510 929 osób). Wrocław stał się szóstym pod względem liczby ludności miastem Cesarstwa Niemieckiego. Według spisu niemieckiego z 1910 (przez historyków polskich i także niektórych niemieckich spis ten, podobnie jak inne niemieckie z I połowy XIX wieku, uważany jest za niedokładny[33], fałszywy[34] i tendencyjny[35]) we Wrocławiu mieszkało 95,71% Niemców, 2,95% Polaków, 0,67% ludność mieszana polsko-niemiecka, 0,67% Czechów[potrzebny przypis].

Tuż przed II wojną światową liczba mieszkańców sięgnęła prawie 630 tysięcy, a 1 grudnia 1940 wynosiła 638 905; w styczniu 1945 wraz z uciekinierami ze wschodnich terenów Rzeszy przekroczyła milion. Między połową stycznia a początkami lutego na rozkaz gauleitera Hanke przymusowo ewakuowano na zachód około siedemset tysięcy osób. Rok po zakończeniu wojny w spisie powszechnym zanotowano 170 tysięcy mieszkańców. Poziom zaludnienia z 1939 miasto osiągnęło w 1983. Największą populację Wrocław odnotował w 1991 – według danych GUS 643 640 mieszkańców[36], do roku 2011 liczba mieszkańców zmalała i wyniosła 631 235 mieszkańców.

  • Wykres liczby ludności miasta Wrocław na przestrzeni ostatnich 2 stuleci

Środowisko naturalne

Park Południowy
Mewa śmieszka
 Osobny artykuł: Zieleń miejska we Wrocławiu.
 Osobny artykuł: Wzgórza we Wrocławiu.
 Osobny artykuł: Pomniki przyrody we Wrocławiu.
 Zobacz też: Kategoria:Geografia Wrocławia.

Miasto jest położone na Nizinie Śląskiej na wysokości od 105 do 155 m n.p.m.[37], między Wzgórzami Trzebnickimi na północy, a Sudetami na południu.

Miasto leży nad rzeką Odrą i czterema jej dopływami, które zasilają ją w granicach miasta: Bystrzycą, Oławą, Ślęzą i Widawą. Dodatkowo na terenie miasta znajduje się wiele strug.

Wrocław czerpie wodę pitną z obszaru terenów wodonośnych zasilanych wodami podziemnymi i powierzchniowymi rzek Oławy i Nysy Kłodzkiej poprzez Kanał Nysa-Oława.

Miasto posiada oczyszczalnię ścieków na osiedlu Janówek.

We Wrocławiu znajduje się Kilimandżaro, Morskie Oko, a w pobliskim Kamieńcu Wrocławskim Bajkał.

 Zobacz też: lista polskich wysp i Wrocławski węzeł wodny.

Fauna

We Wrocławiu zarejestrowano obecność ponad 200 gatunków ptaków, z czego ponad 100 ma tu swoje miejsca gniazdowania. Podobnie jak w innych dużych miastach polski, najliczniejsze są gołębie. Inne spotykane gatunki to wróbel, mazurek, czyżyk, gawron, wrona, kawka, sroka, jerzyk, jaskółka oknówka, jaskółka dymówka, pustułka, łabędź niemy, kaczka krzyżówka, łyska, nurogęś, mewa śmieszka, sikorka bogatka, sikorka modra, raniuszek, dzwoniec, grubodziób, sierpówka, grzywacz, kwiczoł, droździk, szpak, czapla siwa, bocian biały, zięba, kos, sójka, kowalik, gil, kukułka, jemiołuszka, dzięciołek, dzięcioł duży, pliszka siwa, kapturek, kopciuszek, muchołówka, trznadl, szczygieł, perkoz, błotniak stawowy, bączek, kurka wodna, potrzos, remiz, trzciniak, zielonka, sieweczka rzeczna.

Klimat

 Osobny artykuł: Klimat we Wrocławiu.

Wrocław jest położony w strefie klimatów umiarkowanych średniej szerokości geograficznej, w typie klimatu przejściowego, podlegającego wpływom oceanicznym i kontynentalnym.

W mieście przeważają masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego; fronty atmosferyczne przemieszczają się przez 220 dni w roku z przewagą frontów chłodnych. Średnie miesięczne ciśnienie atmosferyczne waha się od 999,6 (kwiecień) do 1003,6 hPa (październik), dominują kierunki wiatru z sektora zachodniego. Dni pogodnych jest ok. 41 w roku, najwięcej we wrześniu, pochmurnych ok. 206, najwięcej w listopadzie; usłonecznienie wynosi średnio 1556 godzin w roku. Średnia roczna temperatura powietrza osiąga +9,0 °C; najchłodniejszy jest styczeń (średnio –0,4 °C), najcieplejszy lipiec (średnio +18,8 °C). W ciągu roku występuje 40 dni gorących, czyli takich, w których maksymalna temperatura przekracza +25 °C (z czego dziewięć dni jest upalnych, z temperaturą powyżej +30 °C), dni mroźnych, z temperaturą maksymalną poniżej 0 °C jest we Wrocławiu tylko 28 rocznie[38].

Najdłuższą, trwającą 114 dni, termiczną porą roku jest lato; zima trwa 65 dni.

Największe średnie miesięczne sumy opadu wynoszą 79 mm (lipiec), najmniejsze 30 mm (luty); średnio notuje się 158 dni z opadem w roku (z maksimum w zimie). Burze występują średnio 25 razy w roku, pokrywa śnieżna zalega średnio przez 35 dni w roku.

Warunki klimatyczne Wrocławia wykazują cechy typowe dla dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych. Jednym z obserwowanych efektów jest podwyższenie temperatury powietrza, określane jako „miejska wyspa ciepła”, co najwyraźniej zaznacza się podczas pogodnych nocy letnich, dając dodatkowo ponad 5 °C.

Położenie Wrocławia na przedpolu Sudetów pociąga za sobą występowanie zjawisk fenopochodnych. Występują one średnio 18 dni w roku. Zjawiska te są zauważalne zwłaszcza zimą, kiedy to przy silnym, suchym wietrze dochodzi do gwałtownego wzrostu temperatury powietrza. Miało to miejsce np. 21 lutego 1990, gdy temperatura we Wrocławiu wzrosła do +20,1 °C.

Najwyższą temperaturę zanotowano 31 lipca 1994 (+37,9 °C), najniższą 8 stycznia 1985 (–30,0 °C).

Zabytki, architektura i urbanistyka

Panorama Rynku Starego Miasta z wieży Bazyliki św. Elżbiety


Pergola i Hala Stulecia
Ratusz wrocławski
Wejście główne do Hotelu Monopol
 Osobny artykuł: Zabytki wg NID we Wrocławiu
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.
 Osobny artykuł: Architektura Wrocławia.

Wrocław mimo zniszczeń wojennych (70% budynków) zachował wiele budowli bądź w stanie oryginalnym, bądź odrestaurowanych czy odbudowanych po wojnie. Do wyróżniających się należą: gotycki ratusz na Rynku, gotyckie kościoły: Archikatedra św. Jana Chrzciciela na Ostrowie Tumskim (przy niej barokowa kaplica Elektorska według projektu Fischera von Erlacha), Katedra św. Marii Magdaleny, Katedra greckokatolicka św. Wincentego i św. Jakuba (sobór), Bazylika św. Elżbiety, Św. Krzyża, NMP na Piasku, św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława, Kościół św. Wojciecha, neogotycki św. Michała Archanioła; barokowy zespół głównych budynków Uniwersytetu Wrocławskiego z Aulą Leopoldina; neogotycki budynek Dworca Głównego; modernistyczne: Hala Ludowa (proj. Max Berg na Wystawę Stulecia, 1913; używana dziś jest także nazwa „Hala Stulecia”[39], tłumaczenie pierwotnej niem. nazwy Jahrhunderdhalle), gmach Opery Wrocławskiej, Hotel Monopol, Hala Targowa, Dom Handlowy Braci Barasch, Dom Towarowy Renoma, Dom Towarowy Rudolf Petersdorff (obecnie „Kameleon”) zaprojektowany przez Ericha Mendelsohna, budynki wystawy „Mieszkanie i miejsce pracy” (1929, m.in. dom projektu Hansa Scharouna), budynki Browaru Piastowskiego, Pałac Spätgenów, Pałac Schaffgotschów, Landeshaus, Urząd Pocztowy, wieże ciśnień przy alei Wiśniowej, Na Grobli i przy alei Kasprowicza.

Wieża ciśnień – al. Wiśniowa

Oprócz tego w mieście zachowało się ponad osiem tysięcy zabytkowych kamienic reprezentujących style historyczne pochodzących z XIX i początków XX wieku, które władze samorządowe starają się w ramach specjalnych programów rewitalizacyjnych sukcesywnie poddawać renowacjom. Jest to największe tego typu skupisko zabytkowego budownictwa w Polsce oraz jedno z największych w Europie. Kamienice te prezentują style począwszy od baroku poprzez klasycyzm, historyzm, secesję aż po modernizm. Wiele kamienic prezentuje wysokie walory architektoniczno-estetyczne. W niektórych przypadkach są to zachowane całe ciągi ulic architektury historyzującej jak chociażby ulica Miernicza oraz plac księdza Stanisława Staszica na osiedlu Nadodrze.

W budynku Banku Zachodniego na rogu Rynku i placu Solnego działa jedyny we Wrocławiu paternoster, czyli winda bez drzwi, która jeździ ze stałą prędkością, nie zatrzymując się na poszczególnych piętrach.

Wrocław ma czwartą największą liczbę mostów (i kładek) w Europie, plasuje się za Wenecją, Amsterdamem i Petersburgiem.[potrzebny przypis]

Jako jedno z nielicznych miast w Europie ma zachowaną i stale wypełnioną wodą fosę miejską.

Wrocławski ratusz jest jednym z najstarszych ratuszy w Polsce. Na wysokiej wieży mieści się najstarszy w Polsce dzwon zegarowy i najstarszy, z 1368 zegar wieżowy. W piwnicach budynku znajduje się najstarsza (z XIV wieku) restauracja w Europie – Piwnica Świdnicka.

Miejsca

Wrocławska Fontanna Multimedialna przy Hali Stulecia nocą
Fontanna w Rynku
Ogród Japoński w Parku Szczytnickim
Wyspy odrzańskie we Wrocławiu
Zespół wschodnich wysp odrzańskich we Wrocławiu
Kępa Mieszczańska
Panorama na Ostrów Tumski i Wyspę Piasek
Panorama na Ostrów Tumski i Wyspę Piasek

Mosty i kładki

 Osobny artykuł: Mosty i kładki we Wrocławiu.
Szwajcarski statek wycieczkowy na Odrze przy moście Pomorskim. W tle widoczny most Sikorskiego
Most Grunwaldzki (w głębi) i Most Pokoju
Most Rędziński

Przed II wojną światową w mieście istniały – licząc według obowiązujących wówczas niemieckich kryteriów definiujących budowle drogowe – 303 mosty. Obecnie wszystkie przedwojenne mosty, które uległy zniszczeniu podczas oblężenia w 1945 zostały odbudowane, powstało też kilkanaście całkiem nowych[43], pomimo tego według kryteriów używanych współcześnie, uznaje się, że jest ich tylko od 117 (w tym 27 kładek) do 229 przy czym powierzchnia miasta od 1945 wzrosła ze 175,1 km² do 292,8 km². Według jeszcze innych kryteriów wszystkich mostów jest około 400[44]. Największe i najważniejsze z mostów przerzucone są nad głównym i pobocznymi nurtami rzeki Odry (Stara Odra, Odra Północna i Południowa) i kanałów: Powodziowego, Żeglugowego, Bocznego, Miejskiego, Granicznego, Odpływowego i kilku pozostałych.

Przez obszar Wrocławia przepływa też kilkanaście innych, mniejszych rzek i strumieni, z których główne to cztery dopływy Odry: Ślęza, Oława (rozdzielająca się tu na dwa nurty – Oławę Górną i Dolną), Bystrzyca, Widawa, a z pomniejszych – Dobra, Zielona, Ługowina, Kasina, Oporówka, Łękawica, Piskorna, Młynówka, Trzciana, Czarna Woda, Rogożówka, Olszówka Krzycka, Grabiszynka, Brochówka i inne. Rzeki te i strumienie oraz przekopane sztuczne kanały tworzą liczne naturalne i kilka sztucznych wysp (zależnie od poziomu wody w rzece oraz od kryterium wielkości można się ich doliczyć do około 25), niektóre rzeki (prócz Odry – np. Widawa) mają swoje „stare” nurty płynące nieco inną trasą niż nurty główne; w wielu miejscach przedzielone są śluzami – niektóre ze śluz pełnią też rolę mostów lub kładek. Ponadto Wrocław jako jedno z nielicznych miast w Europie, ma zachowaną i stale wypełnioną wodą fosę miejską nad którą również przerzucone są ciągi komunikacyjne – piesze i kołowe. To wszystko sprawia że Wrocław bywa nazywany Wenecją Północy.

Ostatnią, wcale nie najmniej ważną kategorią mostów i kładek wrocławskich są kładki piesze i wiadukty drogowe ponad jezdniami ulic bądź torami kolejowymi.

Pomniki

Iglica
„Powodzianka”
Pomnik Bolesława Chrobrego

Lista pomników i miejsc pamięci narodowych we Wrocławiu:

Kamienice

Kamienice Jaś i Małgosia
Kamienice i nowa zabudowa przy ul. św. Mikołaja

Wrocław odznacza się niepowtarzalnym i oryginalnym stylem architektonicznym. Uroku miastu z pewnością dodają kolorowe i stylowe kamieniczki. Cenny zespół stanowi zespół renesansowych domów w bloku śródrynkowym, w którym przebiegają trzy wąskie uliczki. Należą do nich Sukiennice, domy przy przejściu Garncarskim oraz przejściu Żelaźniczym.

Liczne zabytkowe kamienice otaczają płytę Rynku, ponadto na terenie Starego Miasta zachowały się pojedyncze dzieła tego typu. Przykładami są:

Gospodarka

biurowiec FagorMastercook
budynek Credit Agricole Bank Polska

Wrocław posiada drugi po Warszawie pod względem wielkości dochodów (3,814 mld zł w 2012) i wydatków (3,804 mld zł) budżet w Polsce. Dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca (6025 PLN) także ustępują jedynie Warszawie[51].

Na koniec marca 2010 roku wskaźnik bezrobocia we Wrocławiu wynosił 6,1% – 19.005 zarejestrowanych osób bezrobotnych[52].

We Wrocławiu produkowane są autobusy, tramwaje, wagony kolejowe, AGD, środki chemiczne i elektronika. Od początku XXI wieku dynamicznie rozwija się sektor IT. Swoje fabryki i centra rozwojowe ma tu wiele zagranicznych korporacji, np. WAGO, Siemens, Nokia Siemens Networks, Volvo, HP, IBM, Google, Opera Software, QAD, Bombardier Transportation (dawniej Pafawag), DeLaval, Whirlpool Corporation (dawniej Polar S.A.), Bosch, WABCO, FagorMastercook (były Wrozamet), Tieto, PPG Deco Polska (dawniej Polifarb Wrocław) i inne. We Wrocławiu zlokalizowane są także siedziby dużych polskich firm, m.in. Getin Holding, Akwawit-Polmos Wrocław, Telefonia Dialog, Gazoprojekt, MCI Management, Protram, Selena, Koelner, AB SA, Impel, Kogeneracja S.A., Eko Holding, Toya S.A..

W mieście znajdują się siedziby wielu przedsiębiorstw branży internetowej: Nasza Klasa, Money.pl, Travelplanet.pl, Livechat Software, Skąpiec.pl, Ceneo.pl, e-petrol.pl oraz Mojeauto.pl (Grupa Allegro).

Swoje siedziby mają tu następujące banki: Crédit Agricole Bank Polska, BZ WBK, Euro Bank, Santander Consumer Bank (dawniej PTF Bank, wchłonął także AIG Bank Polska), BNY Mellon oraz centra finansowo-księgowe: Volvo, Hewlett-Packard, KPIT Cummins, UPS, GE Money Bank, Credit Suisse. W mieście działa największa liczba firm leasingowych oraz windykacyjnych w kraju, w tym największy Europejski Fundusz Leasingowy, znajduje się tu również siedziba firmy American Restaurants, franczyzobiorcy sieci KFC, Pizza Hut, Burger King i Starbucks oraz właściciela Rodeo Drive. Swoją siedzibę mają tu również polskie firmy wysokich technologii, np. giełdowa spółka informatyczna PGS Software SA. Wrocław jest dużym ośrodkiem przemysłu farmaceutycznego: US Pharmacia, Hasco-Lek, Galena, 3M (dawniej Viscoplast), Labor, S-Lab, Herbapol, Cezal.

We Wrocławskim Parku Technologicznym zlokalizowanych jest wiele firm z branży przemysłu wysokich technologii (high-tech): Baluff, CIT Engineering, Caisson Elektronik, ContiTech, Ericsson, Innovative Software Technologies, IT-MED, Mitsubishi Electric, Maas, Sektor IT, Technology Transfer Agency Techtra, czy Vratis. We Wrocławiu znajduje się także centrum informatyczno-usługowe IBM. Natomiast w podwrocławskich Biskupicach Podgórnych znajdują się fabryki LG (LG Display, LG Electronics, LG Chem, LG Innotek), Dong Seo Display, Dong Yang Electronics, Toshiby i wielu innych firm, głównie z branży elektronicznej i AGD.

W lutym 2013 swoje europejskie biuro obsługi klienta uruchomiły tu linie lotnicze Qatar Airways.

Ściśle powiązane z Wrocławiem są także Park Handlowy Bielany i Bielany Trade Center znajdujące się na terenie Bielan Wrocławskich.

Ze względu na bliskość granicy z Niemcami i Czechami udział Wrocławia, jak i całego województwa dolnośląskiego w eksporcie i imporcie z tymi krajami jest bardzo duży.

W 2008 produkt krajowy brutto na mieszkańca wytworzony we Wrocławiu stanowił 153,6% średniej krajowej i wynosił 67 407 zł., a wzrost gospodarczy ukształtował się na poziomie 12,7%, wobec 4,9% dla Polski i był jednym z najwyższych wskaźników w kraju[potrzebny przypis]

Turystyka

Statek białej floty na Przystani przy Hali Targowej

W maju 2012 miasto wprowadziło do sprzedaży kartę turystyczną OpenWroclaw oferującą zniżki, wejściówki i dodatkowe bonusy w 121 instytucjach kulturalnych, sportowych, rozrywkowych oraz restauracjach, hotelach i hostelach[53].

Miasto posiada wiele punktów widokowych zlokalizowanych na zabytkach, są to m.in.: wieża północna Katedry św. Jana Chrzciciela, wieża Bazyliki św. Elżbiety, Wieża matematyczna Uniwersytetu Wrocławskiego, Mostek Czarownic między wieżami Katedry polskokatolickiej św. Marii Magdaleny.

Wrocław posiada dwa obiekty na liście Pomników Historii – najcenniejszego wyróżnienia przyznawanego w kraju obiektom uznanym za szczególnie wartościowe dla kultury, będących pod patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej. Są nimi: Zespół historycznego centrum i Hala Stulecia.

Dużą popularnością cieszy się zwiedzanie miasta statkami białej floty, pływającymi po Odrze. Głównymi przystaniami są Przystań Zwierzyniecka i Przystań przy Hali Targowej.

Licznie odwiedzany jest Wrocławski Ogród Zoologiczny, który jest najstarszym zoo w Polsce i posiada największą w Polsce liczbę gatunków zwierząt.

Częstym celem wycieczek turystów odwiedzających Wrocław jest także pobliska góra Ślęża.

Edukacja

Gmach Uniwersytetu Wrocławskiego
 Osobny artykuł: Edukacja we Wrocławiu.

Wrocław jest trzecim co do wielkości w Polsce ośrodkiem uniwersyteckim. Na samych studiach stacjonarnych uczy się tu około 150 tysięcy osób[54].

Uczelnie publiczne to:

Oprócz licznych placówek państwowych we Wrocławiu mieści się ogromna liczba uczelni prywatnych i ośrodków badawczych.

Kultura i rozrywka

 Osobny artykuł: Kultura we Wrocławiu.
Występ teatru na rynku we Wrocławiu
Muzeum Miejskie – dawny pałac królewski

Wrocław jest jednym z największych ośrodków kulturalnych i intelektualnych w Polsce, o wielowiekowej tradycji. Znajduje się tu spora liczba teatrów, muzeów, kin i galerii sztuki, zapewnia swym mieszkańcom i turystom szeroką ofertę kulturalną – od muzyki dawnej do projektów z obszaru sztuki nowoczesnej. Wizytówką kulturalną Wrocławia stały się festiwale muzyczne o międzynarodowym znaczeniu, m.in. Wratislavia Cantans, Jazz nad Odrą, Przegląd Piosenki Aktorskiej, czy mniej znane: Musica Polonica Nova, Forum Musicum i Jazztopad.

Miasto słynie z dużej ilości klubów muzycznych, dyskotek i pubów. Największa ich liczba znajduje się w Rynku i okolicach, a także w Pasażu Niepolda, w nasypie kolejowym przy ulicach Bogusławskiego i Kolejowej, na Wzgórzu Partyzantów i na Dworcu Świebodzkim. W mieście istnieje także wiele domów publicznych zwanych agencjami towarzyskimi.

Każdego roku w maju odbywa się Festiwal Dobrego Piwa.

We Wrocławiu odbywają się festiwale filmowe: Nowe Horyzonty, Festiwal Kina Amatorskiego i Niezależnego KAN, Międzynarodowy Festiwal Filmowy Ofensiva.

21 czerwca 2011 Wrocław został wybrany na Europejską Stolicę Kultury roku 2016[55].

Muzea

Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Ossolineum

We Wrocławiu znajduje się kilkanaście znaczących obiektów muzealnych. Należy do nich Muzeum Narodowe we Wrocławiu, zawierające między innymi zbiory przeniesione ze Lwowa i Kijowa, jedyne w Polsce Muzeum Architektury, restytuowane w 1995 Muzeum Książąt Lubomirskich we Wrocławiu i Muzeum Sztuki Mieszczańskiej w Ratuszu.

Do atrakcji kulturalnych należy też zaliczyć Panoramę Racławicką – rotundę, będącą oddziałem Muzeum Narodowego, w której mieści się panoramiczne malowidło o wymiarach: 120x15 metrów przedstawiające bitwę pod Racławicami z 4 kwietnia 1794.

19 kwietnia 2009 Muzeum Miejskie otworzyło kolejny oddział mieszczący się w odrestaurowanym pałacu królewskim (zamku królów pruskich) w centrum miasta. Część budynku zajmują drobiazgowo odrestaurowane komnaty królewskie. Dwa skrzydła gmachu zajmuje wystawa „1000 lat Wrocławia”. Na wystawie prezentowanych jest prawie trzy tysiące eksponatów, wiele z nich pochodzi ze zbiorów polskich i niemieckich kolekcjonerów oraz Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, skarbca katedry św. Jana i Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu.

Arsenał Miejski jest oddziałem Muzeum Miejskiego, w jego południowym i wschodnim skrzydle znajduje się Muzeum Militariów, a w starym spichlerzu ma swoją siedzibę Archiwum Budowlane Muzeum Architektury i od 2001 Muzeum Archeologiczne.

Teatry

Wrocławski Teatr Lalek
Opera Wrocławska

W dzisiejszym Wrocławiu działa kilkanaście teatrów i grup teatralnych. Do ważniejszych zaliczyć można Teatr Polski złożony z trzech scen, Teatr Współczesny powstały w początkach lat 70. XX wieku we Wrocławiu, będący inicjatorem Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego DIALOG-WROCŁAW odbywającego się co 2 lata.

Tradycje operowe we Wrocławiu, sięgające pierwszej połowy XVII w., podtrzymuje Opera Wrocławska wzniesiona w latach 1839-1841.

Dla melomanów ważna jest również Filharmonia Wrocławska utworzona w 1954, m.in. z inicjatywy hr. Wojciecha Dzieduszyckiego. Przedstawienia operetkowe na dwóch scenach wystawia natomiast Teatr Muzyczny Capitol.

Kina

We Wrocławiu znajduje się 5 multipleksów: 2 kina należą do Heliosa – przy ul. Kazimierza Wielkiego i w Centrum Handlowo-Rozrywkowym Magnolia Park, również 2 kina posiada Multikino – w Centrum Handlowym Arkady Wrocławskie i w Centrum Handlowo-Rozrywkowym Pasaż Grunwaldzki natomiast jedno kino należy do sieci Cinema City i mieści się w Centrum Handlowym Korona. Oprócz nich Wrocław może pochwalić się także kameralnymi kinami o znacznie dłuższej historii, jak Lwów, Lalka czy Warszawa (obecnie Dolnośląskie Centrum Filmowe). Większość kin osiedlowych została w ostatnich latach zamknięta.

W Centrum Handlowo-Rozrywkowym Magnolia Park znajduje się kino 5D.

Wrocław ma też jedyne działające w Europie kino dworcowe, które mieści się na Dworcu Głównym.

Kąpieliska

Aquapark we Wrocławiu

We Wrocławiu znajduje się największy w Polsce aquapark – Wrocławski Park Wodny[56] z basenami krytymi i odkrytymi działającymi cały rok.

Kąpieliska odkryte działające sezonowo: Kąpielisko Morskie Oko, Kąpielisko Glinianki, Basen Kąpielowy Kłokoczyce na Psim Polu, Basen Kąpielowy Orbita w Parku Zachodnim, Kąpielisko Oporów-zamknięte. Kilka poniemieckich basenów zostało zamkniętych.

Wrocław dysponuje także basenami krytymi: Zakład Pływania AWF Wrocław na terenie Stadionu Olimpijskiego, WKS Śląsk Wrocław przy ulicy Racławickiej, Wrocławskie Centrum Spa przy ulicy Teatralnej, Basen w szkole przy ulicy Zemskiej, w szkole sportowej przy ulicy Trwałej oraz w szkole przy ulicy Wieczystej, Pływalnia Uniwersytetu Ekonomicznego przy ul. Kamiennej, Pływalnia Uniwersytetu Przyrodniczego przy ulicy Chełmońskiego, Centrum Basenowo-Sportowe Redeco, oraz Punkt Rekreacji w Hotelu Wrocław.

W kompleksie Glinianki znajduje się WakePark Wrocław – Centrum Sportów Wodnych, które oferuje m.in. wyciąg do nart wodnych i wakeboardu, szkółkę, wypożyczalnię sprzętu, Banana Tiki Bar, Boardshop, sztuczny tor do skimboardu, rowery wodne.

Lodowiska

  • lodowisko na Pergoli
  • lodowisko przy Stadionie Miejskim
  • lodowisko w Hali Orbita przy ul. Wejherowskiej
  • lodowisko w Zespole Szkół nr 3 przy ul. Szkockiej 64
  • lodowisko w Zespole Szkół nr 14 przy al. Brücknera 10
  • lodowisko przy ul. Spiskiej
  • lodowisko przy ul. Długiej

Wrocław w literaturze

W roku 1959 wydana została książka "So kämpfte Breslau" napisana przez Hansa von Ahlfena i Hermanna Niehoffa, ostatnich dowódców Festung Breslau. Polskie wydanie ukazało się dopiero w roku 2008 pod tytułem "Festung Breslau w ogniu".

W 1963 wydano książkę "Upadek Festung Breslau” Karola Joncy i Alfreda Koniecznego a w 1966 opracowany przez nich pamiętnik księdza Paula Peikerta "Kronika dni oblężenia Wrocławia" ("Festung Breslau in den Berichten eines Pfarrers. 22 Januar bis 6 Mai 1945").

W roku 1975 wydana została książka "Bitwa o Wrocław" Ryszarda Majewskiego i Teresy Sozańskiej, a w 1985 "Wrocław – godzina zero" autorstwa Ryszarda Majewskiego.

W roku 2003 ukazała się książka "Obce Miasto. Wrocław 1945" autorstwa Gregora Thuma.

Wrocławski filolog i pisarz, Marek Krajewski, poświęcił cykl książek kryminalnych detektywowi Eberhardowi Mockowi oraz miastu Breslau. We Wrocławiu będzie można zwiedzać odtworzone według opisów mieszkanie Eberharda Mocka.

W lutym 2013 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego wydana została książka Błażeja Przygodzkiego pt. "Z chirurgiczną precyzją", której akcja dzieje się we Wrocławiu.

Akcja kilku utworów Wojciecha Żukrowskiego toczy się we Wrocławiu, podobnie utwory Andrzeja Ziemiańskiego często opisują miasto. Także akcja powieści Niskie Łąki Piotra Siemiona dzieje się we Wrocławiu.

Najobszerniej dzieje Wrocławia zostały opisane w książce Mikrokosmos: portret miasta środkowoeuropejskiego autorstwa Normana Daviesa i Rogera Moorhouse’a.

Wrocław w filmie

We Wrocławiu swoje siedziby mają Centrum Technologii Audiowizualnych (dawniej Wytwórnia Filmów Fabularnych), Szkoła Kaskaderów Filmowych, ATM Grupa oraz Grupa 13.

We Wrocławiu zadebiutowali m.in. Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski, Sylwester Chęciński i powstało wiele filmów, m.in.: Popiół i diament, Rękopis znaleziony w Saragossie, Sami swoi, Lalka, Morderca zostawia ślad, Mniejsze niebo, Wielki Szu, Konsul, Zaraza, Przepraszam, czy tu biją?, Kobieta samotna, Wściekły, Wyjście awaryjne, Kobieta na wojnie, Charakter, Aimée & Jaguar, Córka konsula, Nie ma zmiłuj, Avalon, Most Powietrzny, Bezmiar sprawiedliwości, Kobieta w Berlinie, Enen, Randka w ciemno, Sala samobójców, Wygrany, 80 milionów.

We Wrocławiu kręcono także znane polskie seriale: Świat według Kiepskich, Fala zbrodni, Pierwsza miłość, Licencja na wychowanie, Tancerze i niektóre odcinki innych seriali: Czterej pancerni i pies i Stawka większa niż życie były kręcone we Wrocławiu (w „Stawce” Wrocław występował jako Berlin, m.in. dworzec główny, a Teatr Lalek występował jako Teatr Roma).

Media

Centra i ośrodki nadawcze

We Wrocławiu

Obejmujące zasięgiem Wrocław

Stacje radiowe

Stacje telewizyjne

  • TV Odra
  • TeDe
  • TVP Wrocław
  • PTV Echo – nieistniejąca już stacja TV, która była pierwszą prywatną telewizją w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej.

Portale lokalne

  • www.ewroclaw24.pl
  • tuwroclaw.com

Prasa

Dzienniki

Czasopisma

Pisma już nie ukazujące się

Sport

Stadion Miejski we Wrocławiu

Najpopularniejszym klubem sportowym w mieście jest Śląsk Wrocław – mistrz Polski 1977 i 2012.

Wrocław ma Stadion Olimpijski, choć nie był nigdy organizatorem Igrzysk Olimpijskich.

Miasto było jednym z czterech polskich miast, w których rozgrywano Mistrzostwa Europy w piłce nożnej mężczyzn UEFA Euro 2012. Mecze odbywały się na Stadionie Miejskim.

Miasto posiada tor wyścigów konnych (w Polsce są tylko 3), usytuowany jest on na Partynicach.

Co roku w mieście odbywa się Wrocław Maraton.

W 2014 we Wrocławiu odbywać się będą Mistrzostwa Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014.

W 2017 roku miasto będzie organizatorem zawodów World Games 2017[57].

Wrocławskie drużyny sportowe
Nazwa klubu Sekcje sportowe
Śląsk Wrocław, Ślęza Wrocław, Polonia Wrocław, Piast Żerniki, Wratislavia Wrocław, Parasol Wrocław, Polar Wrocław-Zawidawie, Błękitni Jerzmanowo, AZS Wrocław. Piłka nożna
Śląsk Wrocław Piłka ręczna
Śląsk Wrocław, WTK Ślęza Wrocław, WKK Wrocław Koszykówka
Gwardia Wrocław Siatkówka
Sparta Wrocław Żużel
AZS Politechnika Wrocławska Unihokej
MKS Juvenia Wrocław, WKS Śląsk Wrocław Pływanie
Gwardia Wrocław Boks
Giants Wrocław, Devils Wrocław Futbol amerykański
AZS Politechnika Wrocławska Wioślarstwo
Kosynierzy Wrocław, Kosynierki Wrocław Lacrosse
Śląsk Wrocław Strzelectwo sportowe
KSB Wrocław Baseball
KS Rugby Wrocław, AZS Politechnika Wrocławska Rugby
AZS Wrocław Korfball
Kolejarz Wrocław Szermierka
Polar Wrocław-Zawidawie Hokej na trawie
UKS Rekin Wrocław Pływanie w płetwach


Wspólnoty religijne

 Osobny artykuł: Religia we Wrocławiu.
Archikatedra Wrocławska
Katedra św. Marii Magdaleny Kościoła polskokatolickiego.
Wnętrze kościoła uniwersyteckiego
Kościół Św. Michała – nawa

Od czasu włączenia Wrocławia do Państwa polskiego po II wojnie światowej największą grupą wyznaniową są katolicy. Konsekwentnie, najwięcej świątyń chrześcijańskich należy do archidiecezji wrocławskiej obrządku łacińskiego, która istnieje nieprzerwanie od 1000 r. Do 1821 r. należała ona jako diecezja do metropolii Gnieźnieńskiej, potem podporządkowano ją bezpośrednio Stolicy apostolskiej. W 1930 r. stała się archidiecezją[58]. Patronem katedry od czasów średniowiecza jest Jan Chrzciciel, którego głowa jest w centrum herbu miasta. Głównym patronem miasta w 1963 r. ogłoszony został przez papieża Pawła VI bł. Czesław Odrowąż, którego zabytkowy grób w kościele dominikanów ocalał w bombardowaniu w czasie oblężenia Festung Breslau[59]. Od 1702 r., kiedy powstała Akademia Leopoldyńska, istnieje w mieście wydział teologiczny. Po wyjeździe niemieckich profesorów teologii po II wojnie światowej, został on wskrzeszony dopiero w 1968 r. – w wyniku antykościelnej polityki władzy komunistycznej już oddzielnie od Uniwersytetu, jako samodzielny wrocławski wydział teologiczny na prawach papieskich[60]. Wydaje on czasopismo teologiczne pt. Wrocławski Przegląd Teologiczny[61]. Archidiecezja ma także rozgłośnię radiową Katolickie Radio Rodzina.

XVIII w. grobowiec głównego patrona Wrocławia bł. Czesława w kościele dominikanów.

Obecność wielu grup religijnych jest rezultatem złożonej przeszłości miasta, w której Wrocław zamieszkiwały przeróżne narodowości. Wszystkie grupy pozostawiły po sobie nie tylko kulturę, ale także wiarę.

Pozostałością po tworzących niegdyś większość mieszkańców niemieckich protestantach jest do dziś mała niemieckojęzyczna wspólnota ewangelicko-augsburska. Jednocześnie istnieje polskojęzyczna wspólnota luterańska oraz ewangelicko-reformowana. Na terenie miasta działa również kilkanaście kościołów protestanckich innych wyznań – do tej grupy należą między innymi wrocławskie zbory Kościoła Chrześcijan Baptystów, Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego, Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, Kościoła Zielonoświątkowego, Ewangelicznego Kościoła Reformowanego, niezależny charyzmatyczny (neozielonoświątkowy) Kościół Wrocław dla Jezusa, Kościoła Wolnych Chrześcijan czy Wspólnoty Kościołów Chrystusowych.

Po 45 latach swą greckokatolicką wiarę w obrządku ukraińsko-bizantyjskim mogą również bez przeszkód wyznawać Ukraińcy i Łemkowie, którzy do miasta zostali przesiedleni ze wschodniej Polski w ramach tzw. akcji „Wisła”. Tuż po wojnie, jako skutek przesiedleń mniejszości narodowych ze wschodnich terenów kraju, powstały tu również dwie wspólnoty prawosławne. Obecnie we Wrocławiu działają 4 parafie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (w tym jedna wojskowa). Są one odwiedzane przez Ukraińców wyznających prawosławie, a także niewielką liczbę Rosjan i Polaków.

Na życie religijne dolnośląskiej stolicy wpływ ma także dziewiętnastowieczna emigracja Polaków do Ameryki. Utworzyli oni w nowej ojczyźnie własny Kościół Polskokatolicki, który z kolei w okresie międzywojennym trafił do Polski.

Liczną grupę stanowili także, Żydzi, czego śladem jest do dziś Synagoga pod Białym Bocianem. W XIX w. rabinem był tu jeden z ideowych przywódców judaizmu reformowanego Abraham Geiger. We Wrocławiu wychowała się Edyta Stein, konwertytka na katolicyzm, karmelitanka i patronka Europy.

Wrocławcy buddyści skupieni są głównie we wspólnotach Świątyni Buddyjskiej Horakuji (Rinzai Zen i Sōtō Zen), Ośrodka Misyjnego Druk Jesze Dordże (Drukpa Kagyu), Ośrodka Misyjnego (Sōtō Zen), Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.

Znaczącą grupę stanowią również Świadkowie Jehowy zgromadzeni w 33 zborach. Są drugą co do wielkości grupą wyznaniową we Wrocławiu (ponad 3500 wiernych).

Wrocław dwa razy był gospodarzem dorocznego Europejskiego Spotkania Młodych organizowanego przez Wspólnotę Taize we Francji. Pierwsze takie spotkanie odbyło się w 1989, drugie w 1995[62].

Administracja

Wrocław jest miastem na prawach powiatu. Jest też członkiem aglomeracji wrocławskiej i Unii Metropolii Polskich.

Samorząd

 Osobny artykuł: Prezydent Wrocławia.

Mieszkańcy miasta wybierają do Rady Miejskiej we Wrocławiu 37 radnych.

Podział administracyjny

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Wrocławia.

Wrocław dzieli się administracyjnie na 48 osiedli, stanowiących jednostki pomocnicze miasta. Niegdyś miasto składało się z 5 dzielnic: Psie Pole, Śródmieście, Stare Miasto, Krzyki, Fabryczna, które obecnie nie posiadają własnej osobowości prawnej, stanowią jednak nadal kryterium organizacji wielu urzędów i instytucji.

Transport

Docelowy układ dróg we Wrocławiu

Transport drogowy

Na osiedlu Huby znajduje się dworzec autobusowy należący do Polbus-PKS i obsługiwany przez autobusy tego właśnie przedsiębiorstwa oraz PKS Oława, PolskiBus.com i inne firmy oferujące połączenia krajowe i zagraniczne, m.in. Eurolines.

Przez Wrocław przebiegają drogi krajowe i europejskie – autostrada A8, droga krajowa nr 5, droga krajowa nr 94, droga krajowa nr 98 na krótkim odcinku południowej granicy miasta przebiega autostrada A4, a w Bielanach Wrocławskich bezpośrednio przy południowej granicy Wrocławia znajduje się węzeł autostrady A4 i dróg nr 5, nr 35 i nr 98.

W latach 2008-2011 wybudowana została Autostradowa Obwodnica Wrocławia (AOW), której rolą jest przejęcie ruchu tranzytowego z dróg: nr 5 i nr 98 i wyprowadzenie go poza istniejący układ ulic miejskich.

Struktura sieci drogowej Wrocławia jest silnie zorientowana na centrum miasta, mając kształt promienisty. Do końca XX wieku wszystkie mosty drogowe na głównej odnodze Odry skupiały się na jej odcinku długości około 2,5 km.

W latach 1977-1991 wybudowano w centrum miasta Trasę W-Z.

Od lat 80 etapami budowana jest obwodnica śródmiejska.

W czerwcu 2009 rozpoczęła się budowa Wschodniej Obwodnicy Wrocławia (WOW), a w planie jest także budowa obwodnicy staromiejskiej.

Wrocław Główny
Terminal T2 we Wrocławiu

Transport kolejowy

 Osobne artykuły: Transport kolejowy we Wrocławiu i Koleje Dolnośląskie.

Wrocław jest ważnym węzłem kolejowym. Najważniejszym dworcem osobowym jest Wrocław Główny. Natomiast Wrocław Brochów to druga pod względem wielkości stacja towarowa w Polsce, także Wrocław Gądów jest dużą stacją towarową.

Z Wrocławia wychodzą linie kolejowe w kierunkach: Leszno – Poznań, Opole – Katowice – Kraków, Opole – Lubliniec – Częstochowa, Legnica – Zgorzelec, Głogów – Zielona Góra, Kłodzko – Kudowa-Zdrój, Kłodzko – Międzylesie, Wałbrzych – Jelenia Góra, Oleśnica – Ostrów Wlkp – Łódź – Warszawa.

Ponadto istnieją nieczynne linie kolejowe Wrocław – Kobierzyce – Świdnica, Wrocław – Kobierzyce – Dzierżoniów.

Transport lotniczy

Na terenie miasta znajduje się międzynarodowy Port Lotniczy Wrocław-Strachowice (ang. Copernicus Airport Wrocław). Około 10 km od miasta znajduje się lądowisko Wrocław-Szymanów, natomiast ok. 30 km na południowy zachód od miasta znajduje się lądowisko Mirosławice.

Transport wodny

 Osobne artykuły: Wrocławski węzeł wodny, Drogi wodne we Wrocławiu i Odrzańska Droga Wodna.

Na terenie miasta znajduje się także port rzeczny na Odrze.

Przed II wojną światową i przez pewien okres po jej zakończeniu funkcjonował Tramwaj wodny we Wrocławiu.

Plac Grunwaldzki – węzeł przesiadkowy komunikacji miejskiej

Miejski transport zbiorowy

 Osobne artykuły: Komunikacja miejska we Wrocławiu, Tramwaje we Wrocławiu i Autobusy we Wrocławiu.

Miejski transport zbiorowy we Wrocławiu korzysta z 22 stałych linii tramwajowych, ich przebieg czasami się zmienia ze względu na remonty torowisk i dróg. Rozległa sieć tramwajowa jest jedną z większych w kraju, obsługiwana jest przez MPK Wrocław.

Komunikację autobusową w mieście również zapewnia głównie MPK Wrocław (70 linii w tym 13 nocnych), natomiast między Wrocławiem a sąsiednimi gminami DLA, Polbus-PKS i kilku mniejszych prywatnych przewoźników.

Przed I wojną światową w mieście istniała linia trolejbusowa.

W czasie II wojny światowej Niemcy planowali zbudować metro we Wrocławiu[potrzebny przypis].

Miejski transport indywidualny

Ścieżki rowerowe we Wrocławiu są dość liczne, jednak rozproszone. Nie tworzą spójnego systemu komunikacyjnego.

W czerwcu 2011 uruchomiono sieć wypożyczalni rowerów, tzw. Wrocławski Rower Miejski[63][64].

W mieście działają korporacje Taxi.

Bezpieczeństwo publiczne

Służba zdrowia

Dolnośląskie Centrum Medyczne „Dolmed” budynek z 1977 roku – wizytówka wrocławskiej medycyny
 Osobny artykuł: Służba zdrowia we Wrocławiu
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Wrocław posiada około 15 szpitali oraz znaczną liczbę państwowych i prywatnych przychodni i ośrodków zdrowia. Dzięki współpracy z tutejszą Akademią Medyczną 12 lutego 1958 dokonano tu pierwszej w Polsce operacji na otwartym sercu, a 31 marca 1966 pierwszą operację przeszczepienia nerki od żywego dawcy. Były to wówczas osiągnięcia o znaczeniu europejskim. III Klinika Chirurgii, kierowana przez prof. Z. Jeziorę, w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wyspecjalizowała się w operacjach wytwórczych przełyku, uzyskując czołowe miejsce w kraju.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Szpitale we Wrocławiu.

Jednostki wojskowe

 Osobny artykuł: Garnizon Wrocław.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie[65]
Miasto Kraj Data rozpoczęcia współpracy
Araucária Brazylia Brazylia Od 2006[66]
Breda Holandia Holandia Od 1991[67]
Charlotte Stany Zjednoczone Stany Zjednoczone Od 1991[68]
Drezno Niemcy Niemcy Od 1991[69]
Grodno Białoruś Białoruś (od 28 lipca 2005 zawieszone)
Guadalajara Meksyk Meksyk Od 1995[70]
Hradec Králové Czechy Czechy od 2003
Kowno Litwa Litwa od 2003
Lwów Ukraina Ukraina od 2002
Ramat Gan Izrael Izrael Od 1997[71]
Toronto Kanada Kanada ?
Lille Francja Francja Od 2009[72]
Wiesbaden Niemcy Niemcy Od 1987[71]
Vienne (departament) Francja Francja 1990

Wrocławianie

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wrocławiem.

Nobliści

  • Theodor Mommsen (1902) – historyk, poeta oraz prawnik niemiecki
  • Philipp Lenard (1905) – fizyk, nagrodę otrzymał dzięki swej pracy nad promieniowaniem katodowym
  • Eduard Buchner (1907) – niemiecki profesor chemii. Prowadził badania z dziedziny związków cyklicznych (odkrycie pirazolu), nad alkoholową fermentacją drożdżową i procesami fermentacyjnymi
  • Paul Ehrlich (1908) – chemik i bakteriolog, wynalazł salwarsan – lekarstwo przeciwko kile stosowane przed wynalezieniem antybiotyków
  • Gerhart Hauptmann (1912) – dramaturg i powieściopisarz, był przedstawicielem nurtu naturalistycznego w teatrze
  • Fritz Haber (1918) – chemik niemiecki pochodzenia żydowskiego, nagrodę otrzymał za opracowanie metody syntezy amoniaku, umożliwiającej produkcję nawozów sztucznych
  • Friedrich Bergius (1931) – prace badawcze nad wysokociśnieniowym uwodornianiem węgla do węglowodorów ciekłych – benzyna syntetyczna (metoda Bergiusa), scukrzaniem drewna (hydroliza celulozy)
  • Otto Stern (1943) – fizyk, nagrodę otrzymał za swój wkład w rozwój metody wiązki molekularnej i odkrycia momentu magnetycznego protonu
  • Max Born (1954) – sformułował standardową obecnie interpretację kwadratu funkcji falowej (ψ*ψ) w równaniu Schrödingera jako gęstości prawdopodobieństwa znalezienia cząstki
  • Reinhard Selten (1994) – ekonomista niemiecki, Nagrodę Nobla otrzymał za osiągnięcia w dziedzinie teorii gier

Honorowi obywatele Wrocławia

Civitate Wratislaviensi Donatus: Szablon:Źródła

Panoramy miasta

Panorama północno-wschodnia (180°) z 23. piętra nieistniejącego już budynku „Poltegoru” przy ul. Powstańców Śl. 95 (czerwiec 2005[73])
Panorama północno-wschodnia (180°) z 23. piętra nieistniejącego już budynku „Poltegoru” przy ul. Powstańców Śl. 95 (czerwiec 2005[73])
Panorama południowa (~90°) z tego samego miejsca i w tym samym czasie
Panorama południowa (~90°) z tego samego miejsca i w tym samym czasie


Zobacz też

  1. ↑ Johann Georg Theodor Grässe: Orbis latinus oder Verzeichniss der lateinischen Benennungen der bekanntesten Städte etc., Meere, Seen, Berge und Flüsse in allen Theilen der Erde nebst einem deutsch-lateinischen Register derselben. T. Ein Supplement zu jedem lateinischen und geographischen Wörterbuche. Dresden: G. Schönfeld’s Buchhandlung (C. A.Werner), 1861, s. 40, 227. [dostęp 2010-01-10].
  2. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Ludnosc_Polski
    BŁĄD PRZYPISÓW
  3. ↑ Sławomir Moździoch "Śląsk między Gnieznem i Pragą" [w:] "Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy", wyd. TAiWPN Universitas, Kraków, rok 2000, s.187, ISBN 83-7052-710-8
  4. ↑ Stanisław Rospond "Zabytki języka polskiego na Śląsku", Wrocław-Katowice, 1948
  5. ↑ Ort: Breslau – Wroclaw 1000-1763 – Deutsche und Polen (rbb) Geschichte, Biografien, Zeitzeugen, Orte, Karten.
  6. ↑ a b Klaus Klöppel: Breslau, Niederschlesien und seine tausendjährige Hauptstadt, 3. Auflage 2010, S. 23.
  7. ↑ Sławomir Moździoch "Śląsk między Gnieznem i Pragą" [w:] "Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy", wyd. TAiWPN Universitas, Kraków, rok 2000, s.187, ISBN 83-7052-710-8
  8. ↑ H. Tiefenbach: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, Band 3, 2. Auflage, S. 442.
  9. ↑ a b Paul Hefftner: Städtische evangelische Realschule I, Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadtkreise Breslau, 1909, S. 9 ff.
  10. ↑ Dzieje Wielkopolski w wypisach, PZWS, Warszawa 1963, s. 41-43.
  11. ↑ Tadeusz Lewicki, Polska i kraje sąsiednie w świetle „Księgi Rogera” geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi’ego, cz.I, Polska Akademia Nauk. Komitet Orientalistyczny, PWN, Kraków 1945.
  12. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  13. ↑ H. Markgraf, J.W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  14. ↑ Claudius Ptolemy: Book II, Chapter 10: Greater Germany (Fourth Map of Europe). [w:] The Geography [on-line]. [dostęp 2010-12-15]. (ang.).
  15. ↑ Johann Jacob Hofmann: Lexicon Universale. [w:] Universität Mannheim [on-line]. [dostęp 2010-12-15].[potrzebny przypis]
  16. ↑ Civitates Principales: wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej: katalog wystawy, red. Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, 1998. ISBN 83-906800-2-5.
  17. ↑ C. Buśko, M. Goliński, M. Kaczmarek, L. Ziątkowski, Historia Wrocławia, t. 1, Od pradziejów do końca czasów habsburskich, Wrocław 2001, s. 39.
  18. ↑ Gerard Labuda: Mieszko II król Polski (1025-1034). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2008, s. 78-83. ISBN 978-83-7177-502-4.
  19. ↑ Georg Korn, "Breslauer Urkundenbuch", Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, str.3.
  20. ↑ Jan Długosz: Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. T. Ks. VII. Warszawa: 1961-1985, s. 18-20 i 24.
  21. ↑ N. Davies, R. Moorhouse: Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego – Wrocław. A. Pawelec (przekład). Kraków: Wydawnictwo Znak – Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Fundacja, 2003, s. 91-92. ISBN 83-240-0172-7.
  22. ↑ Por. T. Szostek: Błogosławiony Czesław, jakiego przedstawiają źródła. W: Praca zbiorowa: Tutelaris Silesiae. Błogosławiony Czesław we Wrocławiu. Wrocław: Via Nova, 2006, s. 69. ISBN 83-60544-50-6.
  23. ↑ „Gedko oder Gotke Stillevogt war der Sohn des ersten Breslauer Schultheißen Godinus Stillevogt, der Breslau zu deutschen Recht ansetzte.”, [w:] Schlesien: eine Vierteljahresschrift für Kunst, Wissenschaft und Volkstum 25-26 1980. s. 170.
  24. ↑ „Oycze nasz: modlitwa pańska z rozmaitych rękopismow i druków starożytnych w języku polskim i innych dialektach słowiańskich.”, Jerzy Samuel Bandtkie, Wrocław, 1826.
  25. ↑ Hieronim Szczegóła, Kasper Elyan z Głogowa, pierwszy polski drukarz, Muzeum Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 1968.
  26. ↑ Dorota Borowicz: Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 33. ISBN 83-229-2569-7.
  27. ↑ Edmund Halley, statystyki życia i śmierci w mieście Breslau, 2011-01-11.
  28. ↑ Teresa Benedykta od Krzyża Edith Stein (1891-1942), zakonnica, Karmelitanka Bosa, męczennica. [dostęp 2010-12-15].
  29. ↑ Towarzystwo im. Edyty Stein. Cele i misja. [dostęp 2010-12-15].
  30. ↑ Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 438. ISBN 83-214-0092-2.
  31. ↑ http://miasta.gazeta.pl/wroclaw/1,35777,1187008.html Historia kandydatury Wrocławia o EXPO 2010.
  32. ↑ http://www.expo2012.pl/ Dane ze strony poświęconej kandydaturze Wrocławia o EXPO 2012.
  33. ↑ Tadeusz Ładogórski, Złudzenia pruskiej statystyki ludności pierwszej połowy XIX w., Przeszłość demograficzna Polski. Materiały i Studia, 1970, t. III, s. 3-27.
  34. ↑ Eugeniusz Romer, Polacy na Kresach Pomorskich i Pojeziernych, „Prace Geograficzne”, z. 2, red. E. Romer, Lwów 1919.
  35. ↑ L. Bernhard, „Die Fehlerquellen In der Statistik der Nationalitaten. Die Polen in Oberschlesien. Eine statistische Untersuchung”, red. P. Weber, Verlag von Julius Springer, Berlin 1914.
  36. ↑ GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 1991.
  37. ↑ Wroclaw.pl – geografia.
  38. ↑ http://www.eko.org.pl/wroclaw/pdf/klimat.pdf.
  39. ↑ Pod tą nazwą zarejestrowana jest na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
  40. ↑ Wrocław – zespół historycznego centrum.
  41. ↑ Takie wymiary podaje Rudolf Stein, spotyka się również 212 na 175, a także wymiar teoretyczny 206,6 na 169 m (660 na 540 stóp po 0,313 m).
  42. ↑ Największa elipsa Europy – Wrocławski Portal Matematyczny.
  43. ↑ Największe z nowo wybudowanych to Most Rędziński, Most Tysiąclecia, nowy Most Mieszczański i Most Dmowskiego.
  44. ↑ Ile mostów ma Wrocław?
  45. ↑ Oficjalna nazwa pomnika według jego aktu erekcyjnego.
  46. ↑ Przebudowana na styl włoski, obecnie wykorzystywana jako hotel z restauracją – http://wroclaw.hydral.com.pl/1562,obiekt.html.
  47. ↑ Wrocław, Kamienica „Pod Złotym Słońcem”.
  48. ↑ Gotycko-barokowa.
  49. ↑ Wrocław, Kamienica nr 19
    Pod Starą Szubienicą    .
  50. ↑ Gotycka – http://wroclaw.hydral.com.pl/1553,obiekt.html.
  51. ↑ Budżet 2012 w: citycheck.
  52. ↑ Powiatowy Urząd Pracy we Wrocławiu.
  53. ↑ Karta turystyczna OpenWroclaw.
  54. ↑ Studenci w tkance miasta.
  55. ↑ Wrocław – Europejska Stolica Kultury.
  56. ↑ Oficjalna strona aquaparku.
  57. ↑ 2017 Wroclaw. theworldgames.org, 2012-01-13. [dostęp 2012-01-13]. (ang.).
  58. ↑ Por.Wincenty Urban, Zarys dziejów diecezji wrocławskiej, Wrocław: 1962.
  59. ↑ Lucjan Niedziela: Czesław bł. OP. W: Encyklopedia katolicka. T. 3. Lublin: TN KUL, 1979, s. 846-847.
  60. ↑ Por. Historia uczelni. [w:] Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu [on-line]. [dostęp 2013-01-06].
  61. ↑ Wrocławski Przegląd Teologiczny. [w:] Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu [on-line]. [dostęp 2013-01-06].
  62. ↑ Karol Białkowski: Spotkanie Taizé. nowezycie.archidiecezja.wroc.pl, maj 2008. [dostęp 2012-10-24].
  63. ↑ Wrocławski Rower Miejski.
  64. ↑ Nextbike Polska.
  65. ↑ Wroclaw.pl – miasta partnerskie.
  66. ↑ [1].
  67. ↑ Informacje o Miastach Partnerskich Wrocławia.
  68. ↑ Informacje o Miastach Partnerskich Wrocławia.
  69. ↑ Informacje o Miastach Partnerskich Wrocławia.
  70. ↑ Informacje o Miastach Partnerskich Wrocławia.
  71. ↑ a b Informacje o Miastach Partnerskich Wrocławia.
  72. ↑ http://mediatheque.mairie-lille.fr/lille/lilleRIoveweb.pdf?21511213122011=.
  73. ↑ Przed rozpoczęciem zabudowy pustych działek na osiedlu Południe.

Bibliografia

  • Norman Davies, R. Moorhouse: Mikrokosmos: Portret miasta środkowoeuropejskiego, Kraków 2002, ISBN 83-240-0172-7.
  • Tadeusz Drankowski, Olgierd Czerner: Wrocław z lotu ptaka, Ossolineum Wrocławs 1992
  • Ryszard Majewski: Wrocław godzina zero, Krajowa Agencja Wydawnicza Wrocław 1985
  • Karol Jonca, Alfred Konieczny: Upadek „Festung Breslau”, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wrocław 1963
  • K. Maleczyński, M. Morelowski, A. Ptaszycka: Wrocław: Rozwój urbanistyczny, Warszawa 1956
  • W. Długoborski, J. Gierowski, K. Maleczyński: Dzieje Wrocławia do roku 1807, Warszawa 1958
  • Gregor Thum: Die Fremde Stadt Breslau 1945, Siedler Berlin 2003, ISBN 3-88680-795-9.
  • Till van Rahden: Juden und andere Breslauer: Die Beziehungen zwischen Juden, Protestanten und Katholiken in einer deutschen Großstadt von 1860 bis 1925, Vandenhoeck & Ruprecht Getynga 2000, ISBN 3-525-35732-X.
  • Mariusz Urbanek: Dolny Śląsk. Siedem stroń świata, Wydawnictwo MAK Wrocław 2003
  • Beata Maciejewska: „Dzieje miasta Wrocław”, Wrocław 2002
  • Skrypt historyczny Stowarzyszenia Historycznego Legionów Polskich i Legii Polsko-Włoskiej w Nysie, Nysa 2010, pod red. Marek Szczerski, kpt. Tomek.

Linki zewnętrzne

Szablon:Dzielnice administracyjne Wrocławia (1952-1990)

Miasta województwa dolnośląskiego
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa dolnośląskiego

Województwo dolnośląskie
Miasta na prawach powiatu
Powiaty
Inne zagadnienia

Szablon:Miasta wojewódzkie

Europejskie Stolice Kultury

Szablon:Link GA

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wrocław&oldid=36033671”