Miasteczko (urbanizacja): Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m martwy link |
m Poprawa fragmentów artykułu na zgodne z regułami języka polskiego |
||
Linia 27: | Linia 27: | ||
Jesienią 1809 część obszaru objętego klasyfikacją ([[cyrkuł zamojski]] z [[Galicja Wschodnia|Galicji Wschodniej]]) włączono do [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]]. Na obszarze tym istniało: |
Jesienią 1809 część obszaru objętego klasyfikacją ([[cyrkuł zamojski]] z [[Galicja Wschodnia|Galicji Wschodniej]]) włączono do [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]]. Na obszarze tym istniało: |
||
* ''10 miast'': [[Grabowiec (powiat zamojski)|Grabowiec]], [[Horodło]], [[Hrubieszów]], [[Józefów (powiat biłgorajski)|Józefów]], [[Krzeszów (województwo podkarpackie)|Krzeszów]], [[Szczebrzeszyn]], [[Tarnogród]], [[Tomaszów Lubelski|Tomaszów]], [[Tyszowce]] i [[Zamość]] |
* ''10 miast'': [[Grabowiec (powiat zamojski)|Grabowiec]], [[Horodło]], [[Hrubieszów]], [[Józefów (powiat biłgorajski)|Józefów]], [[Krzeszów (województwo podkarpackie)|Krzeszów]], [[Szczebrzeszyn]], [[Tarnogród]], [[Tomaszów Lubelski|Tomaszów]], [[Tyszowce]] i [[Zamość]]; |
||
* ''7 miasteczek'': [[Jarczów]], [[Komarów-Osada|Komarów]], [[Krasnobród]], [[Kryłów]], [[Łaszczów]], [[Skierbieszów]] i [[Uchanie]] |
* ''7 miasteczek'': [[Jarczów]], [[Komarów-Osada|Komarów]], [[Krasnobród]], [[Kryłów]], [[Łaszczów]], [[Skierbieszów]] i [[Uchanie]]. |
||
Ponieważ na terenie Księstwa pojęcie miasteczka nie istniało, przyłączone miasteczka zostały zamienione w miasta<ref name=karpiniec />. Pozostałe miasteczka Galicji opisane są w sekcji o obszarach galicyjskich w granicach II Rzeczypospolitej: |
Ponieważ na terenie Księstwa pojęcie miasteczka nie istniało, przyłączone miasteczka zostały zamienione w miasta<ref name=karpiniec />. Pozostałe miasteczka Galicji opisane są w sekcji o obszarach galicyjskich w granicach II Rzeczypospolitej: |
||
{{osobny artykuł|Miasteczko (urbanizacja)#Galicja}} |
{{osobny artykuł|Miasteczko (urbanizacja)#Galicja}} |
||
Na uwagę zasługuje fakt że liczba miast i miasteczek na terytorium Galicji bardzo często się zmieniała i wiele miejscowości raz zaliczano do miast, raz do miasteczek, a czasem nawet do wsi lub tzw. wsi targowych. Liczba miejscowości o charakterze miejskim zależała też oczywiście od zmian terytorialnych omawianego obszaru<ref name=karpiniec />: |
Na uwagę zasługuje fakt, że liczba miast i miasteczek na terytorium Galicji bardzo często się zmieniała i wiele miejscowości raz zaliczano do miast, raz do miasteczek, a czasem nawet do wsi lub tzw. wsi targowych. Liczba miejscowości o charakterze miejskim zależała też oczywiście od zmian terytorialnych omawianego obszaru<ref name=karpiniec />: |
||
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |
||
Linia 106: | Linia 105: | ||
==== Miasteczko vs. osada miejska: Porównanie z Królestwem Polskim ==== |
==== Miasteczko vs. osada miejska: Porównanie z Królestwem Polskim ==== |
||
Miasteczka ''nie występowały'' natomiast w ogóle na obszarze byłego [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]], a te, które sklasyfikowano jako miasteczka na terytorium tzw. [[cyrkuł zamojski|cyrkułu zamojskiego]] z [[Galicja Wschodnia|Galicji Wschodniej]] przyłączonego jesienią 1809 do [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]], zostały przemienione w miasta<ref name=karpiniec /> (na obszarze [[Nowa Galicja|Nowej Galicji]], również przyłączonej do Księstwa w 1809, nie było miasteczek ponieważ obszar ten został zagarnięty przez Austrię dopiero wskutek [[III rozbiór Polski|III rozbioru Polski]] w 1795, a więc po klasyfikacji miejscowości o charakterze miejskim na miasta i miasteczka w 1784, podczas gdy obszar cyrkułu zamojskiego został zagarnięty wskutek [[I rozbiór Polski|I rozbioru]], w 1772). Na terytorium Kongresówki istniały natomiast tzw. ''[[osada|osady miejskie]]''. Była to kategoria osiedli o charakterze miejskim do której zaliczano miasta pozbawione praw miejskich (przed 1869 – oddolnie, z inicjatywy mieszkańców lub dziedziców, od 1869 – odgórnie, przez zaborcze władze rosyjskie), tzn. te ''„które chociaż nazywały się miastami, jednakże z powodu nieznacznej liczby mieszkańców, małego rozwoju przemysłu i niedostateczności dochodów, w rzeczywistości nie miały znaczenia miast”''<ref>Motywy do Ukazu do rządzącego Senatu z dnia 1 (13) czerwca 1869 roku (Dziennik Praw Nr 235, tom 69 str. 245).</ref><ref>Nietyksza, M., 1986. Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.</ref><ref>Kołodziejczyk, R., [1961] 1979. Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim. In: K. Kołodziejczyk, ed. Miasta, mieszczaństwo, burżuazja w Polsce w XIX w. Szkice i rozprawy historyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 52–66.</ref>. W praktyce najwięcej osad stanowiły miejscowości, którym odebrano [[prawa miejskie]] w ramach reformy administracyjnej z 1869-70 (336 z 452 istniejących wówczas miast)<ref>Zarówno polska i rosyjska nauka przyznaje niemałą w tym rolę poparciu udzielonemu [[powstanie styczniowe|powstaniu styczniowemu]]. Por. [http://www.law.edu.ru/article/article.asp?articleID=187500 К. Е Ливанцев, Правовой статус городского населения Королевства Польского в XIX в. (до реформы 1866 г.), Правоведение, Министерство высшего и среднего специального образования СССР, Правоведение.N 4, июль-август. -Л.:Изд-во Ленинградского университета, 1979] {{lang|ru}}</ref>, w zamian obdarzając je czysto honorowym mianem osady, pozwalającym lokalnej społeczności na wyróżnianie się spośród wsi, lecz nie dającym żadnych dodatkowych praw<ref>''Dzieje Końskowoli'' (red.) Ryszard Szczygieł, Końskowolskie Towarzystwo Regionalne, [[Lublin]] [[1988]], s. 97-98.</ref>. W przeciwieństwie do ''miasteczek'', które miały swój własny ustrój miasteczkowy<ref>Nadany przez Generalnego Komisarza Ziem Wschodnich.</ref>, ''[[osada|osady miejskie]]'' były poddane mocy obowiązującej [[ukaz]]u z dnia 19 lutego 1864 o urządzeniu [[gmina wiejska|gmin wiejskich]]<ref>Dziennik Praw z 1864, Nr 187, tom 62.</ref>. Tak więc mimo że zarówno miasteczka, jak i osady miejskie w praktyce stanowiły kategorię osiedli pośrednią między miastem a wsią, według prawa, osady były formalnie wsiami, natomiast miasteczka posiadały odrębny status<ref name=najgrakowski />. |
Miasteczka ''nie występowały'' natomiast w ogóle na obszarze byłego [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]], a te, które sklasyfikowano jako miasteczka na terytorium tzw. [[cyrkuł zamojski|cyrkułu zamojskiego]] z [[Galicja Wschodnia|Galicji Wschodniej]] przyłączonego jesienią 1809 do [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]], zostały przemienione w miasta<ref name=karpiniec /> (na obszarze [[Nowa Galicja|Nowej Galicji]], również przyłączonej do Księstwa w 1809, nie było miasteczek, ponieważ obszar ten został zagarnięty przez Austrię dopiero wskutek [[III rozbiór Polski|III rozbioru Polski]] w 1795, a więc po klasyfikacji miejscowości o charakterze miejskim na miasta i miasteczka w 1784, podczas gdy obszar cyrkułu zamojskiego został zagarnięty wskutek [[I rozbiór Polski|I rozbioru]], w 1772). Na terytorium Kongresówki istniały natomiast tzw. ''[[osada|osady miejskie]]''. Była to kategoria osiedli o charakterze miejskim, do której zaliczano miasta pozbawione praw miejskich (przed 1869 – oddolnie, z inicjatywy mieszkańców lub dziedziców, od 1869 – odgórnie, przez zaborcze władze rosyjskie), tzn. te ''„które chociaż nazywały się miastami, jednakże z powodu nieznacznej liczby mieszkańców, małego rozwoju przemysłu i niedostateczności dochodów, w rzeczywistości nie miały znaczenia miast”''<ref>Motywy do Ukazu do rządzącego Senatu z dnia 1 (13) czerwca 1869 roku (Dziennik Praw Nr 235, tom 69 str. 245).</ref><ref>Nietyksza, M., 1986. Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.</ref><ref>Kołodziejczyk, R., [1961] 1979. Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim. In: K. Kołodziejczyk, ed. Miasta, mieszczaństwo, burżuazja w Polsce w XIX w. Szkice i rozprawy historyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 52–66.</ref>. W praktyce najwięcej osad stanowiły miejscowości, którym odebrano [[prawa miejskie]] w ramach reformy administracyjnej z 1869-70 (336 z 452 istniejących wówczas miast)<ref>Zarówno polska i rosyjska nauka przyznaje niemałą w tym rolę poparciu udzielonemu [[powstanie styczniowe|powstaniu styczniowemu]]. Por. [http://www.law.edu.ru/article/article.asp?articleID=187500 К. Е Ливанцев, Правовой статус городского населения Королевства Польского в XIX в. (до реформы 1866 г.), Правоведение, Министерство высшего и среднего специального образования СССР, Правоведение.N 4, июль-август. -Л.:Изд-во Ленинградского университета, 1979] {{lang|ru}}</ref>, w zamian obdarzając je czysto honorowym mianem osady, pozwalającym lokalnej społeczności na wyróżnianie się spośród wsi, lecz nie dającym żadnych dodatkowych praw<ref>''Dzieje Końskowoli'' (red.) Ryszard Szczygieł, Końskowolskie Towarzystwo Regionalne, [[Lublin]] [[1988]], s. 97-98.</ref>. W przeciwieństwie do ''miasteczek'', które miały swój własny ustrój miasteczkowy<ref>Nadany przez Generalnego Komisarza Ziem Wschodnich.</ref>, ''[[osada|osady miejskie]]'' były poddane mocy obowiązującej [[ukaz]]u z dnia 19 lutego 1864 o urządzeniu [[gmina wiejska|gmin wiejskich]]<ref>Dziennik Praw z 1864, Nr 187, tom 62.</ref>. Tak więc mimo że zarówno miasteczka, jak i osady miejskie w praktyce stanowiły kategorię osiedli pośrednią między miastem a wsią, według prawa, osady były formalnie wsiami, natomiast miasteczka posiadały odrębny status<ref name=najgrakowski />. |
||
==== Obwód białostocki ==== |
==== Obwód białostocki ==== |
||
Linia 127: | Linia 126: | ||
[[Plik:Urzad miasta-ustron.jpg|thumb|242px|Ratusz w [[Ustroń|Ustroniu]]]] |
[[Plik:Urzad miasta-ustron.jpg|thumb|242px|Ratusz w [[Ustroń|Ustroniu]]]] |
||
Na obszarach dawnego [[zabór pruski|zaboru pruskiego]] (województwa [[Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)|pomorskie]] i [[Województwo poznańskie (II Rzeczpospolita)|poznańskie]]) oraz tzw. ziem niemieckich (główna część województwa [[Województwo śląskie (II Rzeczpospolita)|śląskiego]]) ''miasteczka'' nie istniały; nawet najmniejsze z miejscowości o charakterze małomiasteczkowym (np. [[Kopanica (województwo wielkopolskie)|Kopanica]] z 640 mieszkańcami<ref>[[Drugi Powszechny Spis Ludności]], GUS.</ref>) zaliczano do miast i – przez to – do gmin miejskich<ref name=najgrakowski />. Wszystkie inne miejscowości |
Na obszarach dawnego [[zabór pruski|zaboru pruskiego]] (województwa [[Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)|pomorskie]] i [[Województwo poznańskie (II Rzeczpospolita)|poznańskie]]) oraz tzw. ziem niemieckich (główna część województwa [[Województwo śląskie (II Rzeczpospolita)|śląskiego]]) ''miasteczka'' nie istniały; nawet najmniejsze z miejscowości o charakterze małomiasteczkowym (np. [[Kopanica (województwo wielkopolskie)|Kopanica]] z 640 mieszkańcami<ref>[[Drugi Powszechny Spis Ludności]], GUS.</ref>) zaliczano do miast i – przez to – do gmin miejskich<ref name=najgrakowski />. Wszystkie inne miejscowości nieposiadające praw miejskich – w tym [[Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich|miasta zdegradowane]] – stanowiły jednostkowe gminy wiejskie bądź tzw. [[obszar dworski|obszary dworskie]]<ref name=mielcarek />. Ostatecznie, w związku z wchodzącą w życie w 1933 roku ustawą o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego w Galicji (patrz dalej), na omawianych terenach zniesiono w 1934 roku 19 najmniejszych miast, mających de facto charakter miasteczek<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1934|numer=48|pozycja=422}}</ref>. |
||
* [[Bnin (Kórnik)|Bnin]], [[Budzyń (województwo wielkopolskie)|Budzyń]], [[Dobrzyca|Dobrzycę]], [[Gąsawa|Gąsawę]], [[Gębice (województwo kujawsko-pomorskie)|Gębice]], [[Jaraczewo (powiat jarociński)|Jaraczew]], [[Kopanica (województwo wielkopolskie)|Kopanicę]], [[Mieścisko (województwo wielkopolskie)|Mieścisko]], [[Nowe Miasto nad Wartą|Nowe Miasto]], [[Obrzycko]], [[Piaski (powiat gostyński)|Piaski]], [[Powidz (województwo wielkopolskie)|Powidz]], [[Rogowo (powiat żniński)|Rogowo]], [[Rostarzewo]], [[Rychtal]] (z ziem niemieckich, nie zaborczych), [[Ryczywół (województwo wielkopolskie)|Ryczywół]], [[Rynarzewo (województwo kujawsko-pomorskie)|Rynarzewo]], [[Święciechowa|Święciechowę]] i [[Zaniemyśl]] |
* [[Bnin (Kórnik)|Bnin]], [[Budzyń (województwo wielkopolskie)|Budzyń]], [[Dobrzyca|Dobrzycę]], [[Gąsawa|Gąsawę]], [[Gębice (województwo kujawsko-pomorskie)|Gębice]], [[Jaraczewo (powiat jarociński)|Jaraczew]], [[Kopanica (województwo wielkopolskie)|Kopanicę]], [[Mieścisko (województwo wielkopolskie)|Mieścisko]], [[Nowe Miasto nad Wartą|Nowe Miasto]], [[Obrzycko]], [[Piaski (powiat gostyński)|Piaski]], [[Powidz (województwo wielkopolskie)|Powidz]], [[Rogowo (powiat żniński)|Rogowo]], [[Rostarzewo]], [[Rychtal]] (z ziem niemieckich, nie zaborczych), [[Ryczywół (województwo wielkopolskie)|Ryczywół]], [[Rynarzewo (województwo kujawsko-pomorskie)|Rynarzewo]], [[Święciechowa|Święciechowę]] i [[Zaniemyśl]] |
||
Linia 142: | Linia 141: | ||
Sprawę charakteru prawnego miejscowości tych obszarach regulowały odrębne rozporządzenia [[Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich|Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich]]<ref name=skorowidzpoleski>Według publikacji: ''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref>: |
Sprawę charakteru prawnego miejscowości tych obszarach regulowały odrębne rozporządzenia [[Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich|Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich]]<ref name=skorowidzpoleski>Według publikacji: ''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref>: |
||
* Rozporządzeniem z 27 czerwca 1919 ''tymczasową'' ustawę miejską rozciągnięto na 17 głównych miejscowości na zajętym przez wojska polskie terytorium: [[Brześć|Brześć Litewski]], [[Druskieniki]], [[Kobryń]], [[Kowel]], [[Lida|Lidę]], [[Łuck]], [[Nowa Wilejka|Nowo-Wilejkę]], [[Nowogródek]], [[Oszmiana|Oszmianę]], [[Pińsk]], [[Prużana|Prużanę]], [[Słonim]], [[Święciany]], [[Troki]], [[Wilno]], [[Włodzimierz Wołyński|Włodzimierz]] i [[Wołkowysk]]<ref>Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 27 czerwca 1919, Nr 7, poz. 46.</ref>, w tym dwie |
* Rozporządzeniem z 27 czerwca 1919 ''tymczasową'' ustawę miejską rozciągnięto na 17 głównych miejscowości na zajętym przez wojska polskie terytorium: [[Brześć|Brześć Litewski]], [[Druskieniki]], [[Kobryń]], [[Kowel]], [[Lida|Lidę]], [[Łuck]], [[Nowa Wilejka|Nowo-Wilejkę]], [[Nowogródek]], [[Oszmiana|Oszmianę]], [[Pińsk]], [[Prużana|Prużanę]], [[Słonim]], [[Święciany]], [[Troki]], [[Wilno]], [[Włodzimierz Wołyński|Włodzimierz]] i [[Wołkowysk]]<ref>Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 27 czerwca 1919, Nr 7, poz. 46.</ref>, w tym dwie nieliczące 2.000 mieszkańców (Troki – 1.886 i Druskieniki – 989). Tymczasową ustawę miejską zastąpiono nową, ''definitywną'', ustawą miejską z 14 sierpnia 1919; objęła one te same 17 miast, ponadto [[Grodno]] i [[Łuniniec]] (razem 19 miast) |
||
* Rozporządzeniami z 29 sierpnia 1919<ref>Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 29 sierpnia 1919, Nr 15, poz. 124.</ref> i 12 września 1919<ref>Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 12 września 1919, Nr 19, poz. 176.</ref> tymczasową ustawę miejską rozciągnięto na 10 miejscowości [[Okręg miński (ZCZW)|okręgu mińskiego]], z których tylko trzy ([[Baranowicze]], [[Dokszyce]] i [[Nieśwież]]) pozostały w Polsce, a pozostałe siedem ([[Bobrujsk]], [[Borysów (miasto)|Borysów]], [[Hłusk]], [[Czerwień (Białoruś)|Ihumeń]], [[Mińsk]], [[Słuck]] i [[Uzda (miasto)|Uzda]]) odpadły w 1920 do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] |
* Rozporządzeniami z 29 sierpnia 1919<ref>Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 29 sierpnia 1919, Nr 15, poz. 124.</ref> i 12 września 1919<ref>Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 12 września 1919, Nr 19, poz. 176.</ref> tymczasową ustawę miejską rozciągnięto na 10 miejscowości [[Okręg miński (ZCZW)|okręgu mińskiego]], z których tylko trzy ([[Baranowicze]], [[Dokszyce]] i [[Nieśwież]]) pozostały w Polsce, a pozostałe siedem ([[Bobrujsk]], [[Borysów (miasto)|Borysów]], [[Hłusk]], [[Czerwień (Białoruś)|Ihumeń]], [[Mińsk]], [[Słuck]] i [[Uzda (miasto)|Uzda]]) odpadły w 1920 do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] |
||
Linia 161: | Linia 160: | ||
* Za '''miasteczka''' uznano wszelkie miejscowości o charakterze miasteczkowym z liczbą mieszkańców '''od 2.000 do 4.000 mieszkańców'''. Miasteczka tworzą oddzielne [[gmina miejska|gminy miejskie]] i otrzymują miasteczkową ustawę samorządową |
* Za '''miasteczka''' uznano wszelkie miejscowości o charakterze miasteczkowym z liczbą mieszkańców '''od 2.000 do 4.000 mieszkańców'''. Miasteczka tworzą oddzielne [[gmina miejska|gminy miejskie]] i otrzymują miasteczkową ustawę samorządową |
||
** w myśl prawa tego za miasteczka sensu |
** w myśl prawa tego za miasteczka sensu stricto uznano 17 miejscowości (w nawiasach liczba mieszkańców)<ref name=charakter />: [[Bereza (miasto)|Berezę Kartuską]] (3526), [[Bereźne]] (2494), [[Dąbrowica (miasto)|Dąbrowicę]] (2694), [[Horodno]] (2597; status odebrany w 1927), [[Indura|Indurę]] (2323), [[Kamieniec (Białoruś)|Kamieniec Litewski]] (2348), [[Kosów Poleski|Kossów]] (2433), [[Luboml]] (3328), [[Radoszkowicze]] (2459), [[Ratno (Ukraina)|Ratno]] (2410), [[Rożyszcze]], (3263), [[Skidel]] (2907), [[Stołpce]] (2956; status zniesiony i reaktywowany w 1926), [[Szereszów]] (3310; status odebrany w 1934), [[Świsłocz (obwód grodzieński)|Świsłocz]] (2935), [[Uściług]] (3728) i [[Wysokie (Białoruś)|Wysokie Litewskie]] (2100) |
||
** <small>na terenach administrowanych przez ZCZW, do grupy tej kwalifikowały także [[Berezyna (miasto)|Berezyna]] (2589), [[Kopatkiewicze]] (2007), [[Lubań (obwód miński)|Lubań]] (2211), [[Łohojsk]] (1972), [[Osipowicze]] (3685), [[Puchowicze]] (2434), [[Siemieżewo]] (2439), [[Skryhałów]] (2059), [[Śmiłowicze|Smiłowicze]] (3009), [[Smolewicze]] (3846) i [[Starobin]] (2455), które w 1920 odpadły do Rosji, oraz [[Niemież]] (2941), która w 1920 odpadła do Litwy Kowieńskiej; nie wiadomo czy ustrój miejski został zaimplementowany<ref name=zczw /></small> |
** <small>na terenach administrowanych przez ZCZW, do grupy tej kwalifikowały także [[Berezyna (miasto)|Berezyna]] (2589), [[Kopatkiewicze]] (2007), [[Lubań (obwód miński)|Lubań]] (2211), [[Łohojsk]] (1972), [[Osipowicze]] (3685), [[Puchowicze]] (2434), [[Siemieżewo]] (2439), [[Skryhałów]] (2059), [[Śmiłowicze|Smiłowicze]] (3009), [[Smolewicze]] (3846) i [[Starobin]] (2455), które w 1920 odpadły do Rosji, oraz [[Niemież]] (2941), która w 1920 odpadła do Litwy Kowieńskiej; nie wiadomo czy ustrój miejski został zaimplementowany<ref name=zczw /></small> |
||
Linia 170: | Linia 169: | ||
** w woj. wileńskim: (''115 miasteczek'')<ref>Według Wykazu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom I – Województwo Nowogródzkie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 maja 1938; Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VII – Ziemia Wileńska, Część II (Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Dzisna i Wilejka'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref>:<br />[[Balingródek]], [[Bezdany]], [[Bienica]], [[Bobrowszczyzna|Bobrujszczyzna]], [[Boruny]], [[Brasław]] (siedziba powiatu), [[Budsław]], [[Bujwidze]], [[Bystrzyca Nadwilejska]], [[Cejkinie]], [[Dryhuczki]], [[Dryświaty (Białoruś)|Dryświaty]], [[Dukszty (miasto)|Dukszty]], [[Duniłowicze]] (siedziba powiatu), [[Dziewieniszki]], [[Gierwiaty]], [[Gródek (Białoruś)|Gródek (Mołodecki)]], [[Graużyszki]], [[Hermanowicze]], [[Hoduciszki]], [[Holszany]], [[Hruzdowo]], [[Hołubicze]], [[Ignalino]], [[Ikaźń (wieś)|Ikaźń]], [[Ilia (wieś)|Ilia]], [[Jaszuny]], [[Jazno]], [[Jody]], [[Kiemieliszki (Białoruś)|Kiemieliszki]], [[Kluszczany]], [[Kobylnik (Narocz)|Kobylnik]], [[Kołtyniany (okręg wileński)|Kołtyniany]], [[Komaje (Białoruś)|Komaje]], [[Konstantynów Świrski]], [[Konwaliszki]], [[Kościeniewicze Wilejskie]], [[Kożaczyzna|Kozaczyzna]], [[Koziany]], [[Krasne nad Uszą|Kraśne nad Uszą]], [[Krewo]], [[Krzywicze]], [[Kurzeniec]], [[Landwarów]], [[Lebiedziewo|Lebiedziew]], [[Leonpol]], [[Ławaryszki]], [[Łuczaj]], [[Łużki (rejon szarkowszczyński)|Łużki]], [[Łyngmiany]], [[Łyntupy]], [[Soleczniki Małe|Małe Soleczniki]], [[Markowo (Białoruś)|Marków]], [[Mejszagoła]], [[Melegiany|Mielegiany]], [[Michaliszki]], [[Mickuny]], [[Miory]], [[Mołodeczno]] (miasto od 1929), [[Murowana Oszmianka]], [[Narwiliszki]], [[Niemenczyn]], [[Daugieliszki Nowe|Nowe Daugieliszki]], [[Nowe Krzywicze]], [[Miadzioł (miasto)|Nowy Miadzioł]], [[Nowy Pohost]], [[Niestaniszki]], [[Olkieniki]], [[Olkowicze]], [[Onżadowo]], [[Opsa]], [[Orzechowo (Białoruś)|Orzechowno]], [[Ostrowiec Oszmiański]], [[Parafianów|Parafianowo]], [[Plisa (Białoruś)|Plissa]], [[Podbrzezie (rejon wileński)|Podbrzezie]], [[Połusze]], [[Porudomino]], [[Postawy]] (od 1926 siedziba powiatu), [[Prozoroki]], [[Przebrodzie (miejscowość)|Przebrodzie]], [[Rudomino]], [[Rudziszki (Litwa)|Rudziszki]], [[Rymszany]], [[Rukojnie]], [[Rzeczki (obwód miński)|Rzeczki]], [[Słobódka (Białoruś)|Słobódka (Zawierska)]], [[Smołwy]], [[Soły (Białoruś)|Soły]], [[Spiahło]], [[Daugieliszki Stare|Stare Daugieliszki]], [[Stary Miadzioł]], [[Sużany]], [[Szarkowszczyzna|Szarkowszczyzna (Nowa)]], [[Szemetowszczyzna]], [[Szumsk (okręg wileński)|Szumsk Wileński]], [[Świła]], [[Świr (Białoruś)|Świr]], [[Świranki]], [[Taboryszki]], [[Turgiele]], [[Turmont]], [[Twerecz (miejscowość)|Twerecz]], [[Wiazyń (rejon wilejski)|Wiazyń]], [[Widze]], [[Soleczniki|Wielkie Soleczniki]], [[Wiszniew Świrski]], [[Wojstom]], [[Wołkołata]], [[Worniany]], [[Zaśkiewicze]], [[Ziabki]], [[Żeladź]], [[Żodziszki]] i [[Żuprany]] (ewentualnie też [[Daniuszewo]], [[Orany]] i [[Zaświrz]]<ref>Według Rewieńskiej, Wandy (1938). ''Miasta i miasteczka w północno-wschodniej Polsce. Położenie topograficzne, rozplanowanie, fizjognomia''. Wilno.</ref>) |
** w woj. wileńskim: (''115 miasteczek'')<ref>Według Wykazu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom I – Województwo Nowogródzkie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 maja 1938; Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VII – Ziemia Wileńska, Część II (Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Dzisna i Wilejka'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref>:<br />[[Balingródek]], [[Bezdany]], [[Bienica]], [[Bobrowszczyzna|Bobrujszczyzna]], [[Boruny]], [[Brasław]] (siedziba powiatu), [[Budsław]], [[Bujwidze]], [[Bystrzyca Nadwilejska]], [[Cejkinie]], [[Dryhuczki]], [[Dryświaty (Białoruś)|Dryświaty]], [[Dukszty (miasto)|Dukszty]], [[Duniłowicze]] (siedziba powiatu), [[Dziewieniszki]], [[Gierwiaty]], [[Gródek (Białoruś)|Gródek (Mołodecki)]], [[Graużyszki]], [[Hermanowicze]], [[Hoduciszki]], [[Holszany]], [[Hruzdowo]], [[Hołubicze]], [[Ignalino]], [[Ikaźń (wieś)|Ikaźń]], [[Ilia (wieś)|Ilia]], [[Jaszuny]], [[Jazno]], [[Jody]], [[Kiemieliszki (Białoruś)|Kiemieliszki]], [[Kluszczany]], [[Kobylnik (Narocz)|Kobylnik]], [[Kołtyniany (okręg wileński)|Kołtyniany]], [[Komaje (Białoruś)|Komaje]], [[Konstantynów Świrski]], [[Konwaliszki]], [[Kościeniewicze Wilejskie]], [[Kożaczyzna|Kozaczyzna]], [[Koziany]], [[Krasne nad Uszą|Kraśne nad Uszą]], [[Krewo]], [[Krzywicze]], [[Kurzeniec]], [[Landwarów]], [[Lebiedziewo|Lebiedziew]], [[Leonpol]], [[Ławaryszki]], [[Łuczaj]], [[Łużki (rejon szarkowszczyński)|Łużki]], [[Łyngmiany]], [[Łyntupy]], [[Soleczniki Małe|Małe Soleczniki]], [[Markowo (Białoruś)|Marków]], [[Mejszagoła]], [[Melegiany|Mielegiany]], [[Michaliszki]], [[Mickuny]], [[Miory]], [[Mołodeczno]] (miasto od 1929), [[Murowana Oszmianka]], [[Narwiliszki]], [[Niemenczyn]], [[Daugieliszki Nowe|Nowe Daugieliszki]], [[Nowe Krzywicze]], [[Miadzioł (miasto)|Nowy Miadzioł]], [[Nowy Pohost]], [[Niestaniszki]], [[Olkieniki]], [[Olkowicze]], [[Onżadowo]], [[Opsa]], [[Orzechowo (Białoruś)|Orzechowno]], [[Ostrowiec Oszmiański]], [[Parafianów|Parafianowo]], [[Plisa (Białoruś)|Plissa]], [[Podbrzezie (rejon wileński)|Podbrzezie]], [[Połusze]], [[Porudomino]], [[Postawy]] (od 1926 siedziba powiatu), [[Prozoroki]], [[Przebrodzie (miejscowość)|Przebrodzie]], [[Rudomino]], [[Rudziszki (Litwa)|Rudziszki]], [[Rymszany]], [[Rukojnie]], [[Rzeczki (obwód miński)|Rzeczki]], [[Słobódka (Białoruś)|Słobódka (Zawierska)]], [[Smołwy]], [[Soły (Białoruś)|Soły]], [[Spiahło]], [[Daugieliszki Stare|Stare Daugieliszki]], [[Stary Miadzioł]], [[Sużany]], [[Szarkowszczyzna|Szarkowszczyzna (Nowa)]], [[Szemetowszczyzna]], [[Szumsk (okręg wileński)|Szumsk Wileński]], [[Świła]], [[Świr (Białoruś)|Świr]], [[Świranki]], [[Taboryszki]], [[Turgiele]], [[Turmont]], [[Twerecz (miejscowość)|Twerecz]], [[Wiazyń (rejon wilejski)|Wiazyń]], [[Widze]], [[Soleczniki|Wielkie Soleczniki]], [[Wiszniew Świrski]], [[Wojstom]], [[Wołkołata]], [[Worniany]], [[Zaśkiewicze]], [[Ziabki]], [[Żeladź]], [[Żodziszki]] i [[Żuprany]] (ewentualnie też [[Daniuszewo]], [[Orany]] i [[Zaświrz]]<ref>Według Rewieńskiej, Wandy (1938). ''Miasta i miasteczka w północno-wschodniej Polsce. Położenie topograficzne, rozplanowanie, fizjognomia''. Wilno.</ref>) |
||
** w woj. wołyńskim (''47 miasteczek'')<ref>Według Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom IX – Województwo Wołyńskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref>:<br />[[Aleksandria (obwód rówieński)|Aleksandria]], [[Bereźne (miasteczko)|Bereźne]], [[Bereżce (obwód tarnopolski)|Bereżce]], [[Boremel]], [[Demidówka]], [[Deraźne]], [[Drużkopol]], [[Gródek (rejon maniewicki)|Gródek]], [[Horyńgród]], [[Hoszcza]], [[Hulewicze]], [[Iwanówka (rejon rożyszczeński)|Janówka]], [[Jezierzany (rejon turzyski)|Jezierzany]], [[Kateryniwka|Katrynburg]], [[Kisielin]], [[Kiwerce]], [[Klewań]], [[Korytnica (rejon włodzimierski)|Korytnica]], [[Kostopol]] (miasto od 1922), [[Kozin (obwód rówieński)|Kozin]], [[Liszniówka]], [[Ludwipol]], [[Łanowce]], [[Łobaczówka]], [[Mielce]], [[Mielnica (obwód wołyński)|Mielnica]], [[Międzyrzecz Ostrogski|Międzyrzecz]], [[Milanowicze]], [[Milatyn (obwód wołyński)|Milatyn]], [[Mizocz]], [[Młynów (obwód rówieński)|Młynów]], [[Murawica]], [[Wola (obwód wołyński)|Niesuchojeże]], [[Opalin]], [[Ostrożec (obwód wołyński)|Ostrożec]], [[Oździutycze|Ozdziutycze]], [[Rachmanów]], [[Sokul]], [[Świniuchy]], [[Targowica (rejon młynowski)|Targowica]], [[Trojanówka (Ukraina)|Trojanówka]], [[Turzysk]], [[Warkowicze]], [[Werba (rejon dubieński)|Werba]], [[Wyszogródek|Wyżgródek]], [[Wyżwa Nowa]] i [[Zofiówka (powiat łucki)|Zofiówka]] |
** w woj. wołyńskim (''47 miasteczek'')<ref>Według Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom IX – Województwo Wołyńskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref>:<br />[[Aleksandria (obwód rówieński)|Aleksandria]], [[Bereźne (miasteczko)|Bereźne]], [[Bereżce (obwód tarnopolski)|Bereżce]], [[Boremel]], [[Demidówka]], [[Deraźne]], [[Drużkopol]], [[Gródek (rejon maniewicki)|Gródek]], [[Horyńgród]], [[Hoszcza]], [[Hulewicze]], [[Iwanówka (rejon rożyszczeński)|Janówka]], [[Jezierzany (rejon turzyski)|Jezierzany]], [[Kateryniwka|Katrynburg]], [[Kisielin]], [[Kiwerce]], [[Klewań]], [[Korytnica (rejon włodzimierski)|Korytnica]], [[Kostopol]] (miasto od 1922), [[Kozin (obwód rówieński)|Kozin]], [[Liszniówka]], [[Ludwipol]], [[Łanowce]], [[Łobaczówka]], [[Mielce]], [[Mielnica (obwód wołyński)|Mielnica]], [[Międzyrzecz Ostrogski|Międzyrzecz]], [[Milanowicze]], [[Milatyn (obwód wołyński)|Milatyn]], [[Mizocz]], [[Młynów (obwód rówieński)|Młynów]], [[Murawica]], [[Wola (obwód wołyński)|Niesuchojeże]], [[Opalin]], [[Ostrożec (obwód wołyński)|Ostrożec]], [[Oździutycze|Ozdziutycze]], [[Rachmanów]], [[Sokul]], [[Świniuchy]], [[Targowica (rejon młynowski)|Targowica]], [[Trojanówka (Ukraina)|Trojanówka]], [[Turzysk]], [[Warkowicze]], [[Werba (rejon dubieński)|Werba]], [[Wyszogródek|Wyżgródek]], [[Wyżwa Nowa]] i [[Zofiówka (powiat łucki)|Zofiówka]] |
||
** <small>'''Uwaga:''' Dla ułatwienia, miasteczka zostały ugrupowane według województw utworzonych znaczenie później, w chwili wejścia w życie rozporządzenia obowiązywał zupełnie inny podział na okręgi ([[Okręg brzeski|brzeski]], [[Okręg miński (ZCZW)|miński]], [[Okręg wileński (ZCZW)|wileński]] i [[Okręg wołyński|wołyński]]) pod zarządem [[Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich|ZCZW]]; dlatego też miasteczka które ostatecznie nie weszły w skład II RP nie zostały uwzględnione.</small> |
** <small>'''Uwaga:''' Dla ułatwienia, miasteczka zostały ugrupowane według województw utworzonych znaczenie później, w chwili wejścia w życie rozporządzenia obowiązywał zupełnie inny podział na okręgi ([[Okręg brzeski|brzeski]], [[Okręg miński (ZCZW)|miński]], [[Okręg wileński (ZCZW)|wileński]] i [[Okręg wołyński|wołyński]]) pod zarządem [[Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich|ZCZW]]; dlatego też miasteczka, które ostatecznie nie weszły w skład II RP, nie zostały uwzględnione.</small> |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
* W '''30 miasteczkach''' (a także w '''2 miastach''' – [[Motol]] i [[Wiśniowiec|Wiśniowiec Nowy]]), które według ww. założenia ludnościowego predestynowano do statusu [[gmina miejska|gmin miejskich]] (czyli miast w rozumieniu formalno-administracyjnym) ustrój miejski '''nie został''' wprowadzony: |
* W '''30 miasteczkach''' (a także w '''2 miastach''' – [[Motol]] i [[Wiśniowiec|Wiśniowiec Nowy]]), które według ww. założenia ludnościowego predestynowano do statusu [[gmina miejska|gmin miejskich]] (czyli miast w rozumieniu formalno-administracyjnym) ustrój miejski '''nie został''' wprowadzony: |
||
Linia 191: | Linia 189: | ||
Odwrotnie, ustrój miejski '''bezprawnie''' posiadały następujące miejscowości<ref name=charakter />: |
Odwrotnie, ustrój miejski '''bezprawnie''' posiadały następujące miejscowości<ref name=charakter />: |
||
* maleńskie, liczące 154 mieszkańców [[Smorgonie]] w okręgu wileńskim (aż do upadku II RP); |
* maleńskie, liczące 154 mieszkańców [[Smorgonie]] w okręgu wileńskim (aż do upadku II RP); |
||
* przez krótki czas licząca ok. 1500 mieszkańców [[Orla (województwo podlaskie)|Orla]], której jednak ustrój miejski zniesono 27 października 1919<ref>M.P. 1919 nr 234 poz. 0.</ref> |
* przez krótki czas licząca ok. 1500 mieszkańców [[Orla (województwo podlaskie)|Orla]], której jednak ustrój miejski zniesono 27 października 1919<ref>M.P. 1919 nr 234 poz. 0.</ref>; |
||
* [[Podbrodzie]] (1435 mieszkańców), które przestano zaliczać do miast po 1924<ref>GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 4 (1924/1926) |
* [[Podbrodzie]] (1435 mieszkańców), które przestano zaliczać do miast po 1924<ref>GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 4 (1924/1926)</ref>, a od 1927 ponownie pojawiało się jako miasto<ref>GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 5 (1927).</ref>; |
||
* [[Rokitno (miasto)|Rokitno]] (1491 mieszkańców), ''„miejscowość, w której ustrój miejski winien być zniesiony”'', co do 1924 roku nastąpiło<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref>, i której ''formalnie'' przyznano status miasta dopiero 15 kwietnia 1927<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1927|numer=36|pozycja=320}}</ref>; |
* [[Rokitno (miasto)|Rokitno]] (1491 mieszkańców), ''„miejscowość, w której ustrój miejski winien być zniesiony”'', co do 1924 roku nastąpiło<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref>, i której ''formalnie'' przyznano status miasta dopiero 15 kwietnia 1927<ref>{{Dziennik Ustaw|rok=1927|numer=36|pozycja=320}}</ref>; |
||
* [[Łokacze]] (1794 mieszkańców), którym ustrój miejski zniesiono przed 1925<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom IX – Województwo Wołyńskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref> |
* [[Łokacze]] (1794 mieszkańców), którym ustrój miejski zniesiono przed 1925<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom IX – Województwo Wołyńskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref>. |
||
⚫ | Ponieważ [[Główny Urząd Statystyczny]] opierał oficjalne wykazy miast nie na stanie faktycznym, lecz na obowiązujących przepisach prawno-administracyjnych, powyższe miejscowości były traktowane jako miasta aż do 1926 roku<ref>GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 4 (1924/1926).</ref>, a począwszy od 1927 roku, traktowane były już jako części składowe gmin wiejskich<ref>GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 5 (1927).</ref>, tak więc wreszcie odzwierciedlając stan faktyczny. Z powyżej wymienionych miasteczek, których stan prawny nie był zgodny z faktycznym, jedynie [[Wołożyn]]owi (w 1929<ref>Dz. U. z 1929 r. Nr 33, poz. 309.</ref>) i [[Lachowicze|Lachowiczom]] (w 1931<ref>Dz.U. 1931 nr 56 poz. 448.</ref>), nadano później formalny ustrój miejski na mocy indywidualnych rozporządzeń. Dotyczyło to także [[Stołpce|Stołpiec]] (w 1926 roku<ref>Dz.U. 1926 nr 16 poz. 92.</ref>) i [[Rokitno (miasto)|Rokitna]] (w 1927 roku<ref>Dz. U. z 1927 r. Nr 36, poz. 320.</ref>), którym ustrój miejski został po pewnym czasie zniesiony. W 1929 roku status miasta otrzymało też miasteczko [[Mołodeczno]]<ref>Dz.U. 1929 nr 33 poz. 308.</ref>. |
||
⚫ | Ponieważ [[Główny Urząd Statystyczny]] opierał oficjalne wykazy miast nie na stanie faktycznym, lecz na obowiązujących przepisach prawno-administracyjnych, powyższe miejscowości były traktowane jako miasta aż do 1926 roku<ref>GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 4 (1924/1926).</ref>, a począwszy od 1927 roku traktowane były już jako części składowe gmin wiejskich<ref>GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 5 (1927).</ref>, tak więc wreszcie odzwierciedlając stan faktyczny. Z powyżej wymienionych miasteczek, których stan prawny nie był zgodny z faktycznym, jedynie [[Wołożyn]]owi (w 1929<ref>Dz. U. z 1929 r. Nr 33, poz. 309.</ref>) i [[Lachowicze|Lachowiczom]] (w 1931<ref>Dz.U. 1931 nr 56 poz. 448.</ref>), nadano później formalny ustrój miejski na mocy indywidualnych rozporządzeń. Dotyczyło to także [[Stołpce|Stołpiec]] (w 1926 roku<ref>Dz.U. 1926 nr 16 poz. 92.</ref>) i [[Rokitno (miasto)|Rokitna]] (w 1927 roku<ref>Dz. U. z 1927 r. Nr 36, poz. 320.</ref>), którym ustrój miejski został po pewnym czasie zniesiony. W 1929 roku status miasta otrzymało też miasteczko [[Mołodeczno]]<ref>Dz.U. 1929 nr 33 poz. 308.</ref>. |
||
Odwrotnie, status miejski odebrano miasteczkom [[Horodno]] (w 1927<ref>Dz. U. z 1927 r. Nr 38, poz. 338.</ref>) i [[Szereszów]] (w 1934<ref>Dz. U. z 1934 r. Nr 26, poz. 202.</ref>), a w 1934 także miastom [[Boćki]], [[Mielnik (województwo podlaskie)|Mielnik]], [[Narew (województwo podlaskie)|Narew]], [[Nowy Dwór (powiat sokólski)|Nowy Dwór]] i [[Odelsk]]<ref>Dz.U. 1934 nr 48 poz. 420.</ref>. |
Odwrotnie, status miejski odebrano miasteczkom [[Horodno]] (w 1927<ref>Dz. U. z 1927 r. Nr 38, poz. 338.</ref>) i [[Szereszów]] (w 1934<ref>Dz. U. z 1934 r. Nr 26, poz. 202.</ref>), a w 1934 także miastom [[Boćki]], [[Mielnik (województwo podlaskie)|Mielnik]], [[Narew (województwo podlaskie)|Narew]], [[Nowy Dwór (powiat sokólski)|Nowy Dwór]] i [[Odelsk]]<ref>Dz.U. 1934 nr 48 poz. 420.</ref>. |
||
==== Galicja ==== |
==== Galicja ==== |
||
Określenie ''miasto'' na terenie [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]] (województwa [[województwo krakowskie (II Rzeczpospolita)|krakowskie]], [[województwo lwowskie|lwowskie]], [[województwo stanisławowskie|stanisławowskie]] i [[województwo tarnopolskie|tarnopolskie]]) nie było jednoznaczne. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie że „miasto administracyjne” faktycznie posiadało [[prawa miejskie]]. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie ''prawa miasteczka'' a niektóre miasta były wręcz [[wieś|wsiami]]<ref name=skorowidz>Według publikacji: ''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XV – Województwo Tarnopolskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref>. Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz ''Miasto'' – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. [[Pruchnik|Pruchnik Miasto]], [[Waręż|Waręż Miasto]], [[Tartaków|Tartaków Miasto]]). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) w celu odróżnienia jej od innej, topograficznie wiejskiej, miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)<ref name=skorowidzlwowski>Według publikacji: ''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XIII – Województwo Lwowskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref>. |
Określenie ''miasto'' na terenie [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]] (województwa [[województwo krakowskie (II Rzeczpospolita)|krakowskie]], [[województwo lwowskie|lwowskie]], [[województwo stanisławowskie|stanisławowskie]] i [[województwo tarnopolskie|tarnopolskie]]) nie było jednoznaczne. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie, że „miasto administracyjne” faktycznie posiadało [[prawa miejskie]]. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie ''prawa miasteczka'' a niektóre miasta były wręcz [[wieś|wsiami]]<ref name=skorowidz>Według publikacji: ''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XV – Województwo Tarnopolskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref>. Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz ''Miasto'' – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. [[Pruchnik|Pruchnik Miasto]], [[Waręż|Waręż Miasto]], [[Tartaków|Tartaków Miasto]]). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) w celu odróżnienia jej od innej, topograficznie wiejskiej, miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)<ref name=skorowidzlwowski>Według publikacji: ''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XIII – Województwo Lwowskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref>. |
||
[[Plik:Ua butschatsch rathaus.jpg|thumb|242px|Ratusz w [[Buczacz]]u]] |
[[Plik:Ua butschatsch rathaus.jpg|thumb|242px|Ratusz w [[Buczacz]]u]] |
||
Linia 208: | Linia 205: | ||
[[Plik:Rybotycze1.jpg|thumb|242px|Ulica przyrynkowa w [[Rybotycze|Rybotyczach]]]] |
[[Plik:Rybotycze1.jpg|thumb|242px|Ulica przyrynkowa w [[Rybotycze|Rybotyczach]]]] |
||
[[13 lipca]] [[1933]] roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, stanowiąca ''znoszenie miast o liczbie mieszkańców niższej niż 3000'' w drodze rozporządzeń Rady Ministrów, a większych miast w drodze ustawodawczej<ref>Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego ({{Dziennik Ustaw|rok=1933|numer=35|pozycja=294}}, Art. 33).</ref>. Ustawa z 3 lipca 1896 roku przestała obowiązywać w ciągu roku od wejścia w życie ustawy (czyli do lipca 1934) przez co '''40 miast''' i '''66 miasteczek''' (w rozumieniu reformy z 1784) rządzących się ustawą z 1896 roku i liczących w chwili reformy powyżej 3000 mieszkańców zostało podniesionych '''automatycznie''' do rangi miast objętych ustawą z 1889 roku<ref name=mielcarek>{{cytuj książkę|nazwisko=Mielcarek |imię=Adam Janusz|tytuł=Podziały terytorialno – administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej|wydawca=Wydawnictwo Neriton|miejsce=Warszawa|data=2008}}</ref>: |
[[13 lipca]] [[1933]] roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, stanowiąca ''znoszenie miast o liczbie mieszkańców niższej niż 3000'' w drodze rozporządzeń Rady Ministrów, a większych miast w drodze ustawodawczej<ref>Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego ({{Dziennik Ustaw|rok=1933|numer=35|pozycja=294}}, Art. 33).</ref>. Ustawa z 3 lipca 1896 roku przestała obowiązywać w ciągu roku od wejścia w życie ustawy (czyli do lipca 1934), przez co '''40 miast''' i '''66 miasteczek''' (w rozumieniu reformy z 1784) rządzących się ustawą z 1896 roku i liczących w chwili reformy powyżej 3000 mieszkańców zostało podniesionych '''automatycznie''' do rangi miast objętych ustawą z 1889 roku<ref name=mielcarek>{{cytuj książkę|nazwisko=Mielcarek |imię=Adam Janusz|tytuł=Podziały terytorialno – administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej|wydawca=Wydawnictwo Neriton|miejsce=Warszawa|data=2008}}</ref>: |
||
* '''40 gmin miejskich na prawach miast''', które zmieniły ustawę z 1896 na 1889, posiadając nieprzerwanie prawa miejskie: [[Bełz]], [[Biecz]], [[Bolechów (miasto)|Bolechów]], [[Bóbrka (miasto)|Bóbrka]], [[Brzozów]], [[Busk]], [[Czortków]], [[Dębica]] (prawa miejskie 27 lipca 1912), [[Dobczyce]], [[Dobromil (obwód lwowski)|Dobromil]], [[Dolina (miasto)|Dolina]], [[Grybów]], [[Halicz (miasto)|Halicz]], [[Jordanów]], [[Kamionka Bużańska|Kamionka Strumiłowa]], [[Kęty]], [[Komarno (miasto)|Komarno]], [[Kuty (miasto)|Kuty]], [[Lesko]], [[Lubaczów]], [[Mikulińce]], [[Mościska]], [[Myślenice]], [[Nowy Targ]], [[Olesko]], [[Oświęcim]], [[Pilzno (województwo podkarpackie)|Pilzno]], [[Pomorzany (obwód lwowski)|Pomorzany]], [[Przeworsk]], [[Rohatyn]], [[Ropczyce]], [[Rymanów]], [[Sądowa Wisznia]], [[Skawina]], [[Stary Sambor]], [[Tyśmienica (miasto)|Tyśmienica]], [[Zaleszczyki]], [[Zbaraż]], [[Żydaczów]] i [[Żywiec]] |
* '''40 gmin miejskich na prawach miast''', które zmieniły ustawę z 1896 na 1889, posiadając nieprzerwanie prawa miejskie: [[Bełz]], [[Biecz]], [[Bolechów (miasto)|Bolechów]], [[Bóbrka (miasto)|Bóbrka]], [[Brzozów]], [[Busk]], [[Czortków]], [[Dębica]] (prawa miejskie 27 lipca 1912), [[Dobczyce]], [[Dobromil (obwód lwowski)|Dobromil]], [[Dolina (miasto)|Dolina]], [[Grybów]], [[Halicz (miasto)|Halicz]], [[Jordanów]], [[Kamionka Bużańska|Kamionka Strumiłowa]], [[Kęty]], [[Komarno (miasto)|Komarno]], [[Kuty (miasto)|Kuty]], [[Lesko]], [[Lubaczów]], [[Mikulińce]], [[Mościska]], [[Myślenice]], [[Nowy Targ]], [[Olesko]], [[Oświęcim]], [[Pilzno (województwo podkarpackie)|Pilzno]], [[Pomorzany (obwód lwowski)|Pomorzany]], [[Przeworsk]], [[Rohatyn]], [[Ropczyce]], [[Rymanów]], [[Sądowa Wisznia]], [[Skawina]], [[Stary Sambor]], [[Tyśmienica (miasto)|Tyśmienica]], [[Zaleszczyki]], [[Zbaraż]], [[Żydaczów]] i [[Żywiec]] |
||
Linia 240: | Linia 237: | ||
* w woj. tarnopolskim (''36 miasteczek''): [[Białobożnica]], [[Biały Kamień (wieś)|Biały Kamień]], [[Bilcze Złote]], [[Chołojów]], [[Dobrotwór]], [[Dunajów]], [[Dźwinogród (rejon borszczowski)|Dźwinogród]], [[Gołogóry (miejscowość)|Gołogóry]], [[Gródek (obwód tarnopolski)|Gródek]], [[Dołyna (obwód tarnopolski)|Janów]], [[Jezierna]], [[Kozłów (obwód tarnopolski)|Kozłów]] ('''ʘ'''), [[Krzywcze|Krzywcze Górne]], [[Kudryńce]], [[Leszniów]], [[Markopol]], [[Narajów]], [[Podkamień (rejon brodzki)|Podkamień]], [[Potok Złoty]] ('''ʘ'''), [[Probużna]], [[Sokołówka (rejon buski)|Sokołówka]], [[Stanisławczyk (rejon brodzki)|Stanisławczyk]], [[Stojanów (obwód lwowski)|Stojanów]], [[Strusów]], [[Szczurowice]], [[Świrz]], [[Tarnoruda]], [[Touste (rejon husiatyński)|Touste]], [[Ułaszkowce]], [[Uście Biskupie]], [[Uście Zielone]], [[Uścieczko]], [[Nowy Witków|Witków Nowy]] i [[Trawniewo|Zarudzie]] |
* w woj. tarnopolskim (''36 miasteczek''): [[Białobożnica]], [[Biały Kamień (wieś)|Biały Kamień]], [[Bilcze Złote]], [[Chołojów]], [[Dobrotwór]], [[Dunajów]], [[Dźwinogród (rejon borszczowski)|Dźwinogród]], [[Gołogóry (miejscowość)|Gołogóry]], [[Gródek (obwód tarnopolski)|Gródek]], [[Dołyna (obwód tarnopolski)|Janów]], [[Jezierna]], [[Kozłów (obwód tarnopolski)|Kozłów]] ('''ʘ'''), [[Krzywcze|Krzywcze Górne]], [[Kudryńce]], [[Leszniów]], [[Markopol]], [[Narajów]], [[Podkamień (rejon brodzki)|Podkamień]], [[Potok Złoty]] ('''ʘ'''), [[Probużna]], [[Sokołówka (rejon buski)|Sokołówka]], [[Stanisławczyk (rejon brodzki)|Stanisławczyk]], [[Stojanów (obwód lwowski)|Stojanów]], [[Strusów]], [[Szczurowice]], [[Świrz]], [[Tarnoruda]], [[Touste (rejon husiatyński)|Touste]], [[Ułaszkowce]], [[Uście Biskupie]], [[Uście Zielone]], [[Uścieczko]], [[Nowy Witków|Witków Nowy]] i [[Trawniewo|Zarudzie]] |
||
Ponadto w związku z omawianą reformą status miast (w sensie historycznym) automatycznie utaciło także '''14 [[gmina wiejska|gmin wiejskich]]''', które niejednak '''posiadały [[prawa miejskie]]'''. Mimo nikłych rozmiarów i morfologicznych podobieństw |
Ponadto w związku z omawianą reformą status miast (w sensie historycznym) automatycznie utaciło także '''14 [[gmina wiejska|gmin wiejskich]]''', które niejednak '''posiadały [[prawa miejskie]]'''. Mimo nikłych rozmiarów i morfologicznych podobieństw ''nie były'' one miasteczkami, lecz ''miastami'' z punktu widzeniu historii, chociaż nie pełniły one już miejskich funkcji administracyjnych. Przez to utrata praw miejskich była dla nich zmianą głównie prestiżową, nie formalną. Były to<ref>Na podstawie Skorowidzów miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Tom XIII – Województwo Lwowskie, Tom XIV – Województwo Stanisławowskie, Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923-1925).</ref>: |
||
* w woj. krakowskim (''1 miasto''): [[Osiek Jasielski|Osiek (Jasielski)]]; |
* w woj. krakowskim (''1 miasto''): [[Osiek Jasielski|Osiek (Jasielski)]]; |
||
Linia 267: | Linia 264: | ||
=== Współcześnie === |
=== Współcześnie === |
||
Pojęcie ''miasteczko'' nie ma obecnie formalnego (administracyjnego) znaczenia, a mianem tym określa się potocznie małe miasta |
Pojęcie ''miasteczko'' nie ma obecnie formalnego (administracyjnego) znaczenia, a mianem tym określa się potocznie małe miasta niepełniące roli ośrodków ponadgminnych (czesem nawet miasta średnie), a także formalnie wiejskie [[miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich|miejscowości pozbawione praw miejskich]], które do dziś zachowały miejską morfologię i miejski charakter<ref>Kwiatek, J., 2006. Polska. Urokliwy świat małych miasteczek. Warszawa: Sport i Turystyka – MUZA.</ref>. |
||
== Czechy == |
== Czechy == |
||
Linia 281: | Linia 278: | ||
== Charakterystyka miasteczek == |
== Charakterystyka miasteczek == |
||
=== Architektura === |
=== Architektura === |
||
Plan zabudowy zgodny |
Plan zabudowy zgodny ze średniowieczną tradycją wynikającą z prawa magdeburskiego, tj. prostokątny [[Rynek (urbanistyka)|rynek]] z [[ratusz]]em pośrodku, kościołem usytuowanym przy ulicy wychodzącej z narożnika rynku i szachownicą ulic. |
||
=== Socjologia === |
=== Socjologia === |
Wersja z 23:54, 22 wrz 2014
Miasteczko (łac. oppidum, niem. Städtlein, Städtchen, Markt, Flecken, jid. sztetl) – prawno-administracyjna jednostka osadnicza o charakterze przejściowym między miastem a wsią, z charakterystycznym handlowo-przemysłowym (dawniej rzemieślniczym) wyodrębnieniem specjalności i analogiczną morfologią oraz infrastrukturą co (małe) miasto.
Obecnie w niektórych państwach istnieją obie formy administracyjne miejscowości, tj. zarówno miasta, jak i miasteczka, np. na Litwie (miestelis), w Czechach (městys lub městečko) i w Niemczech (Kleinstadt). Tego typu miejscowości nie mają jednak pełni praw i funkcji co formalne miasta. Odpowiednikiem miasteczek w tradycji angielskiej były tzw. market towns; w Norwegii do 1952 roku podobne znaczenie miało pojęcie kjøpstad, a w Szwecji (do 1971) köping.
W Polsce, miasteczko nie ma obecnie oficjalnego administracyjnego znaczenia (choć miało takie do 1934 roku), a mianem tym określa się potocznie małe miasta, niepełniące roli ośrodków ponadgminnych, a także miejscowości pozbawione praw miejskich, które zachowały miejską morfologię i miejski charakter.
Historia
Termin ten powstał we wszystkich krajach zachodnioeuropejskich w okresie średniowiecza w ramach tworzących się praw miejskich i związanych z nimi przywilejami targowymi oraz rodzącym się popytem i wymianą handlową. Różnica między miastem (łac. civitas) a miasteczkiem (łac. oppidum) polegała przede wszystkim na tym, że było ono mniejsze niż miasto. Mniejsze miasta ze względu na odległości do dużych centrów miejskich miały istotną funkcję dla zaopatrywania w produkty i usługi najbliższego wiejskiego otoczenia. Sam fakt zamieszkiwania w takich miejscowościach przynosił również jej mieszkańcom zarówno ekonomiczne, jak i osobiste przywileje. Dzięki prawu miejskiemu mogły się tu tworzyć i otwierać cechy kowali, tkaczy, szewców, krawców itp. specjalności zaopatrujących lokalne społeczności.
Ten typ osiedla popularny był na Węgrzech od XIV wieku do 1871 r. W Polsce porozbiorowej takie jednostki osadnicze posiadały własne sądownictwo i pieczęć, z przywilejem na targi i własny samorząd, albo i bez przywilejów.
Polska
Królestwo Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim
Po I rozbiorze Polski, w 1784 roku, władze austriackie w ramach reformy administracyjnej państwa przeprowadziły wielką akcję klasyfikacji galicyjskich miejscowości. Zastosowany wówczas podział miał wyłącznie znaczenie statystyczne i nie niósł żadnych reperkusji politycznych. Zdecydowanie ważniejszy był natomiast fakt podziału miejscowości na trzy klasy. Do pierwszej z nich został zaliczony tylko Lwów (później także Kraków), do drugiej klasy tylko dawne polskie miasta królewskie (niem. Stadt, łac. civitas), do ostatniej klasy przydzielano miasta municypalne (miasteczko, niem. Markt, łac. oppidum). Pozostałe miejscowości zaliczono do wsi. Fakt przydziału miasta do drugiej klasy odbywał się jednak pod warunkiem udowodnienia przez władze miejskie, że miejscowość jest rzeczywiście miastem królewskim. Tak więc w wyniku reformy administracyjnej oraz kolejnych, bardzo częstych zmian[1] miasta prawne (czyli gminy miejskie) na terenie Galicji należały do trzech kategorii:
- miasta o własnym statucie
- miasta rządzące się ustawą z 13 marca 1889 roku[4]
- miasta należące do tej kategorii posiadały wszystkie przywileje miast (prawa miejskie), z wyjątkiem miasteczka Buczacz (był miasteczkiem)
- miasta rządzące się ustawą z 3 lipca 1896 roku[5]
- miasta należące do tej największej kategorii posiadały najczęściej przywileje a) miasteczek, rzadziej b) miast a czasem wyjątkowo (7 miejscowości) niektóre były c) wsiami
Jesienią 1809 część obszaru objętego klasyfikacją (cyrkuł zamojski z Galicji Wschodniej) włączono do Księstwa Warszawskiego. Na obszarze tym istniało:
- 10 miast: Grabowiec, Horodło, Hrubieszów, Józefów, Krzeszów, Szczebrzeszyn, Tarnogród, Tomaszów, Tyszowce i Zamość;
- 7 miasteczek: Jarczów, Komarów, Krasnobród, Kryłów, Łaszczów, Skierbieszów i Uchanie.
Ponieważ na terenie Księstwa pojęcie miasteczka nie istniało, przyłączone miasteczka zostały zamienione w miasta[1]. Pozostałe miasteczka Galicji opisane są w sekcji o obszarach galicyjskich w granicach II Rzeczypospolitej:
- Osobny artykuł:
Na uwagę zasługuje fakt, że liczba miast i miasteczek na terytorium Galicji bardzo często się zmieniała i wiele miejscowości raz zaliczano do miast, raz do miasteczek, a czasem nawet do wsi lub tzw. wsi targowych. Liczba miejscowości o charakterze miejskim zależała też oczywiście od zmian terytorialnych omawianego obszaru[1]:
1776 | 1780 | 1807 | 1827 | 1837 | 1846 | 1850/51 | 1857 | 1869 | 1880 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miast | 254 | 261 | 90 | 92 | 93 | 93 | 95 | 85 | 83 | 90 |
Miasteczek | 57 | 67 | 189 | 190 | 189 | 189 | 193 | 234 | 230 | 207 |
Razem osad miejskich | 311 | 328 | 279 | 282 | 282 | 282 | 288 | 319 | 313 | 297 |
Wsi | 6.395 | 6.429 | 6.022 | 6.051 | 5.778 | 5.778 | 5.986 | 6.271 | – | 5.933 |
Kresy Wschodnie z obwodem białostockim
Pojęcie miasteczko występowało także pod zaborem rosyjskim na terenach tzw. Kresów Wschodnich. Tak jak w Galicji, miasteczka mogły – najczęściej – w sensie administracyjnym stanowić element struktur wiejskich (początkowo stanowiąc jednostkowe gminy wiejskie, a od lat 1860. wchodząc w skład zbiorowych gmin wiejskich), mogły też – rzadziej – być gminami miejskimi. Miasteczkami stawały się też często miasta pozbawione praw miejskich[6].
Miasteczko vs. osada miejska: Porównanie z Królestwem Polskim
Miasteczka nie występowały natomiast w ogóle na obszarze byłego Królestwa Kongresowego, a te, które sklasyfikowano jako miasteczka na terytorium tzw. cyrkułu zamojskiego z Galicji Wschodniej przyłączonego jesienią 1809 do Księstwa Warszawskiego, zostały przemienione w miasta[1] (na obszarze Nowej Galicji, również przyłączonej do Księstwa w 1809, nie było miasteczek, ponieważ obszar ten został zagarnięty przez Austrię dopiero wskutek III rozbioru Polski w 1795, a więc po klasyfikacji miejscowości o charakterze miejskim na miasta i miasteczka w 1784, podczas gdy obszar cyrkułu zamojskiego został zagarnięty wskutek I rozbioru, w 1772). Na terytorium Kongresówki istniały natomiast tzw. osady miejskie. Była to kategoria osiedli o charakterze miejskim, do której zaliczano miasta pozbawione praw miejskich (przed 1869 – oddolnie, z inicjatywy mieszkańców lub dziedziców, od 1869 – odgórnie, przez zaborcze władze rosyjskie), tzn. te „które chociaż nazywały się miastami, jednakże z powodu nieznacznej liczby mieszkańców, małego rozwoju przemysłu i niedostateczności dochodów, w rzeczywistości nie miały znaczenia miast”[7][8][9]. W praktyce najwięcej osad stanowiły miejscowości, którym odebrano prawa miejskie w ramach reformy administracyjnej z 1869-70 (336 z 452 istniejących wówczas miast)[10], w zamian obdarzając je czysto honorowym mianem osady, pozwalającym lokalnej społeczności na wyróżnianie się spośród wsi, lecz nie dającym żadnych dodatkowych praw[11]. W przeciwieństwie do miasteczek, które miały swój własny ustrój miasteczkowy[12], osady miejskie były poddane mocy obowiązującej ukazu z dnia 19 lutego 1864 o urządzeniu gmin wiejskich[13]. Tak więc mimo że zarówno miasteczka, jak i osady miejskie w praktyce stanowiły kategorię osiedli pośrednią między miastem a wsią, według prawa, osady były formalnie wsiami, natomiast miasteczka posiadały odrębny status[14].
Obwód białostocki
Nieco odrębną strukturę miejską miał obszar guberni grodzieńskiej, który w 1807 roku – jako obwód białostocki – został bezpośrednio wcielony do państwa rosyjskiego w 1842 roku. Do 1875 roku struktura obszaru była podobna do tej w Królestwie Kongresowym. Po wejściu w życie Statutu Miejskiego z 1870 roku (wydanego w 1875) zaistniały dwa rodzaje miejscowości o charakterze miejskim – miasta i miasteczka, zasadniczo różniące się od siebie pod względem ustroju prawnego. Samorządność miejską ograniczył jeszcze bardziej nowy Statut Miejski z 1892 roku, który do miast zakwalifikował na omawianym obszarze tylko cztery miejscowości (Białystok, Bielsk, Goniądz i Sokółkę)[14]. W wyniku obu statutów miejskich z roli miast do rzędu miasteczek wchodzących w skład gmin (na terenie należącym obecnie do Polski) spadły[15][16] (symbolem ʘ oznaczono miasteczka, którym status miasta reaktywowano w 1919 roku[17][18][19][20]):
- Statut z 1870 (1875) – Boćki (ʘ), Choroszcz (ʘ), Gródek, Jałówka, Jasionówka, Krynki (ʘ, w 1920), Michałowo, Milejczyce, Narewka, Niemirów, Orla (ʘ, chwilowo), Supraśl (ʘ) i Zabłudów (ʘ); (Trzcianne już przed 1800 a Sidra przed 1857[14])
- Statut z 1892 – Brańsk, Ciechanowiec (ʘ), Dąbrowa (ʘ), Drohiczyn (ʘ), Janów, Kleszczele (ʘ), Knyszyn (ʘ), Korycin, Kuźnica, Mielnik (ʘ), Narew (ʘ), Nowy Dwór ʘ, Siemiatycze (ʘ), Suchowola (ʘ), Suraż (ʘ) i Wasilków (ʘ)
Miasteczka, mimo że wchodziły administracyjnie w skład gmin zbiorowych, posiadały jednak pewną odrębność, np. posiadanie organ samorządowych w postaci starosty mieszczańskiego. Na ogół miasteczka zaliczano do miejscowości o charakterze miejskim, orócz tych najmniejszych, które traktowano jako jednostki wiejskie[14].
II Rzeczpospolita: Następstwa systemów zaborczych
Systemy klasyfikacji miejscowości pod zaborami zostały przejęte przez Polskę po odzyskaniu przez nią suwerenności państwowej w 1918 roku. W rezultacie w latach międzywojennych istniały aż trzy rodzaje jednostek osadniczych o charakterze topograficznie miejskim: miasto, miasteczko i osada miejska (na terenie woj. białostockiego występowały wyjątkowo wszystkie trzy formy), a w poczet miast (gmin miejskich) zaliczano różne grupy miejscowości, zależnie od obszaru dawnego zaboru, w którym się znajdowały.
Królestwo Kongresowe
Na obszarach dawnej Kongresówki (tzw. województwa centralne, czyli kieleckie, lubelskie, łódzkie i warszawskie oraz zachodnia część białostockiego) nie było miasteczek. Charakter prawny miejscowości tu położnych został uregulowany dekretem Naczelnika Państwa z 4 lutego 1919 o samorządzie miejskim, za miasta prawne uznający 150 miejscowości (w tym 12 w woj. białostockim)[21]. Dekret ten nie objął początkowo trzech powiatów byłej guberni suwalskiej, które weszły w skład RP (augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego) oraz czterech powiatów z byłej guberni siedleckiej (bialskiego, konstantynowskiego, radzyńskiego i włodawskiego), podlegających do końca 1918 roku pod Ober-Ost); nie objął też trzech powiatów byłej guberni grodzieńskiej (białostockiego, bielskiego i sokólskiego), które w 1919 roku przyłączono do województwa białostockiego[22]. Działanie dekretu o samorządzie miejskim na miejscowości w wymienionych powiatch rozciągnięto trzema osobnymi rozporządzeniami: z 25 września 1919[23], 13 października 1919[24] i 22 października 1919[25] (brak rozporządzenia dotyczącego b. guberni suwalskiej); łącznie za miasta uznano 31 miejscowości. Podczas przeprowadzania spisu ludności w 1921 roku istniało na terenie województw centralnych kilkanaście miejscowości o nieuregulowanym charakterze prawnym. Były to miejscowości, którym samorząd miejski został nadany przez okupanta, a które nie zostały wymienione w dekrecie z 4 lutego 1919. Dla wszystkich (oprócz czterech) sprawa charakteru prawno-administracyjnego została zadecydowana[22], albo przez skasowanie ustroju miejskiego, albo przez zaliczenie do miast na mocy indywidualnych rozporządzeń wydanych na podstawie ustawy z 20 lutego 1920 roku[26][27].
Zabór pruski i ziemie niemieckie oraz Śląsk Austriacki
Na obszarach dawnego zaboru pruskiego (województwa pomorskie i poznańskie) oraz tzw. ziem niemieckich (główna część województwa śląskiego) miasteczka nie istniały; nawet najmniejsze z miejscowości o charakterze małomiasteczkowym (np. Kopanica z 640 mieszkańcami[28]) zaliczano do miast i – przez to – do gmin miejskich[14]. Wszystkie inne miejscowości nieposiadające praw miejskich – w tym miasta zdegradowane – stanowiły jednostkowe gminy wiejskie bądź tzw. obszary dworskie[29]. Ostatecznie, w związku z wchodzącą w życie w 1933 roku ustawą o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego w Galicji (patrz dalej), na omawianych terenach zniesiono w 1934 roku 19 najmniejszych miast, mających de facto charakter miasteczek[30].
- Bnin, Budzyń, Dobrzycę, Gąsawę, Gębice, Jaraczew, Kopanicę, Mieścisko, Nowe Miasto, Obrzycko, Piaski, Powidz, Rogowo, Rostarzewo, Rychtal (z ziem niemieckich, nie zaborczych), Ryczywół, Rynarzewo, Święciechowę i Zaniemyśl
Początkowo, zupełnie inny charakter miał obszar tzw. Śląska Austriackiego (powiaty bielski i cieszyński), który, należąc uprzednio do Austrii, podzielony był administracyjnie w sposób analogiczny do Galicji (patrz niżej). Jednak, po przyłączeniu tych powiatów w 1920 roku do woj. śląskiego, przyjęły one obowiązujący tam wzór niemiecki (m.in. nieobecność miasteczek), przez co jedyne miasteczko na tym obszarze (Ustroń[31]) stało się jednostkową gminą wiejską[32].
Kresy Wschodnie
Inne zasady określania miejscowości o charakterze miejskim dotyczyły województw utworzonych z zachodnich części tzw. Kresów Wschodnich (nowogródzkiego, poleskiego, wileńskiego i wołyńskiego oraz 3 zachodnich powiatów byłej guberni grodzieńskiej, białowieskiego, grodzieńskiego i wołkowyskiego, przyłączonych do woj. białostockiego w 1921 roku na mocy traktatu ryskiego[33]). Na obszarach tych pozornie utrzymany podział na miasta i miasteczka oparł się na zupełnie innych podstawach niż te, które obowiązywały pod prawem zaborczym, przez co miastami prawnymi mogły zostać dotychczasowe miasteczka, a miasteczkami prawnymi dawne miasta[15]:
Sprawę charakteru prawnego miejscowości tych obszarach regulowały odrębne rozporządzenia Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich[34]:
- Rozporządzeniem z 27 czerwca 1919 tymczasową ustawę miejską rozciągnięto na 17 głównych miejscowości na zajętym przez wojska polskie terytorium: Brześć Litewski, Druskieniki, Kobryń, Kowel, Lidę, Łuck, Nowo-Wilejkę, Nowogródek, Oszmianę, Pińsk, Prużanę, Słonim, Święciany, Troki, Wilno, Włodzimierz i Wołkowysk[35], w tym dwie nieliczące 2.000 mieszkańców (Troki – 1.886 i Druskieniki – 989). Tymczasową ustawę miejską zastąpiono nową, definitywną, ustawą miejską z 14 sierpnia 1919; objęła one te same 17 miast, ponadto Grodno i Łuniniec (razem 19 miast)
- Rozporządzeniami z 29 sierpnia 1919[36] i 12 września 1919[37] tymczasową ustawę miejską rozciągnięto na 10 miejscowości okręgu mińskiego, z których tylko trzy (Baranowicze, Dokszyce i Nieśwież) pozostały w Polsce, a pozostałe siedem (Bobrujsk, Borysów, Hłusk, Ihumeń, Mińsk, Słuck i Uzda) odpadły w 1920 do ZSRR
- Rozporządzeniem z 7 stycznia 1920[38] definitywną ustawą miejską objęto „tymczasowo miejskie” Baranowicze, Ihumeń i Mińsk, ponadto – po raz pierwszy – Krynki, Raków i Nowe Święciany, a także, odłączone nieco później do ZSRR, Kojdanów i Kopyl
- Indywidualnymi rozporządzeniami definitywną ustawę miejską rozciągnięto też na: Kleck i „tymczasowo miejską” Nieśwież (22 stycznia 1920[39]), Stolin (28 kwietnia 1920[40]), Wilejkę (29 kwietnia 1920[41]), Różanę (30 kwietnia 1920[42]), Zdzięcioł (26 maja 1920[43]), Kamieniec Podolski (22 czerwca 1920[44]; odpadł do ZSRR) i Kostopol (12 września 1922[45]; dotychczas jako miasteczko w gminie Kostopol)
- Indywidualnym rozporządzeniem tymczasową ustawę miejską rozciągnięto także na Łohiszyn (10 marca 1920[46]), ostatecznie zniesioną w związku z korektami w 1934 roku[47]
- Ponadto Spis ludności na terenach administrowanych przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (1919) zalicza do miast według stanu faktycznego także Mozyrz w powiecie mozyrskim (6796 mieszk.), Stokliszki w powiecie trockim (1637 mieszk.) i Soleczniki w powiecie wilejskim (4516 mieszk.)[48]. Wszystkie odłączono od ZCZW w 1920 roku (Mozyrz do Rosyjskiej FSRR, Stokliszki do Litwy Kowieńskiej a Soleczniki do Litwy Środkowej, po czym te ostatnie powróciły do Polski w 1922 i odtąd nie były już zaliczane do miast)
Status prawny pozostałych miejscowości o charakterze miejskim unormowało rozporządzenie Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich z 16 sierpnia 1919[49]:
- Za miasta uznano wszelkie miejscowości, które za czasów rosyjskich posiadały ustrój miejski, o ile liczą więcej niż 4.000 mieszkańców. Miasta tworzą oddzielne gminy miejskie i rządzą się ustawą o samorządzie miejskim
- w myśl prawa tego za miasta sensu stricto uznano 14 miejscowości (w nawiasach liczba mieszkańców)[15]: Beresteczko (5633), Dawidgródek (9851) Dubno (9146), Dzisnę (4413), Głębokie (4514), Horochów (4421), Korzec (4946), Krzemieniec (16.068) Ołyka (4333), Ostróg (12.975), Radziwiłłów (4240), Równe (30.482), Sarny (5931) i Zdołbunów (7.279)
- na terenach administrowanych przez ZCZW, do grupy tej kwalifikowały także Petryków (5453) i Turów (4756), które w 1920 odpadły do Rosji; nie wiadomo czy ustrój miejski został zaimplementowany[48]
- Za miasteczka uznano wszelkie miejscowości o charakterze miasteczkowym z liczbą mieszkańców od 2.000 do 4.000 mieszkańców. Miasteczka tworzą oddzielne gminy miejskie i otrzymują miasteczkową ustawę samorządową
- w myśl prawa tego za miasteczka sensu stricto uznano 17 miejscowości (w nawiasach liczba mieszkańców)[15]: Berezę Kartuską (3526), Bereźne (2494), Dąbrowicę (2694), Horodno (2597; status odebrany w 1927), Indurę (2323), Kamieniec Litewski (2348), Kossów (2433), Luboml (3328), Radoszkowicze (2459), Ratno (2410), Rożyszcze, (3263), Skidel (2907), Stołpce (2956; status zniesiony i reaktywowany w 1926), Szereszów (3310; status odebrany w 1934), Świsłocz (2935), Uściług (3728) i Wysokie Litewskie (2100)
- na terenach administrowanych przez ZCZW, do grupy tej kwalifikowały także Berezyna (2589), Kopatkiewicze (2007), Lubań (2211), Łohojsk (1972), Osipowicze (3685), Puchowicze (2434), Siemieżewo (2439), Skryhałów (2059), Smiłowicze (3009), Smolewicze (3846) i Starobin (2455), które w 1920 odpadły do Rosji, oraz Niemież (2941), która w 1920 odpadła do Litwy Kowieńskiej; nie wiadomo czy ustrój miejski został zaimplementowany[48]
- Wszelkie inne miejscowości, to jest miejscowości poniżej 2.000 mieszkańców (łącznie z dawnymi statutowymi miastami i miasteczkami), o ile nie rozciągnięto na nie specjalnych rozporządzeń (patrz wyżej) zostają włączone do gmin wiejskich: W myśl prawa tego dotychczasowy status miasteczek utraciły:
- w woj. białostockim (27 miasteczek)[50]:
Brzostowica Wielka, Gródek, Izabelin, Jałówka, Janów, Jeziory, Kamionka, Korycin, Kuźnica, Łopienica Mała, Łunna, Łysków, Michałowo, Milejczyce, Mosty, Mścibów, Narewka Mała, Niemirów, Nowy Dwór, Orla (krótkotrwały status miasta zniesiony 27 października 1919), Piaski, Porozów, Porzecze, Roś, Sidra, Trzcianne i Wołpa - w woj. nowogródzkim (66 miasteczek)[51]:
Bielica, Bieniakonie, Byteń, Cyryn, Delatycze, Dereczyn, Derewna, Dokudowo, Dworzec, Dziembrów, Gieranony, Hermaniszki, Hołynka, Horodyszcze, Horodziej, Howiezna, Iszkołdź, Jeremicze, Jeziernica, Juraciszki, Kamień, Korelicze, Kozłowszczyzna, Kroszyn, Lipniszki, Lubcz, Mikołajów, Mołczadź, Nacza, Naliboki, Niedźwiedzica, Niehniewicze, Nowa Mysz, Nowojelnia, Nowy Dwór, Orla, Ostryna, Połoneczka, Połonka, Raduń, Różanka, Rubieżewicze, Siniawka, Snów, Sobakińce, Stołowicze, Subotniki, Surwiliszki, Swojatycze, Szczuczyn (siedziba powiatu), Świerżeń Nowy, Traby, Trokiele, Turzec, Wasiliszki, Wawiórka, Wiszniew, Wołma, Woronów, Wsielub, Zabłoć, Zabrzeź, Żołudek, Żyrmuny i Żyrowice - w woj. poleskim (25 miasteczek)[52]:
Błudeń, Chomsk, Domaczów, Drohiczyn (siedziba powiatu), Hancewicze, Horodec, Janów, Kamień Koszyrski (siedziba powiatu), Lenin, Linowo, Lubieszów, Malecz, Małoryta, Pohost Zahorodny, Pohost Zarzeczny, Rafałówka, Raśna, Sielec, Telechany, Tomaszgród, Wielka Hłusza, Wierzchowice, Włodawka, Wołczyn i Żabinka - w woj. wileńskim: (115 miasteczek)[53]:
Balingródek, Bezdany, Bienica, Bobrujszczyzna, Boruny, Brasław (siedziba powiatu), Budsław, Bujwidze, Bystrzyca Nadwilejska, Cejkinie, Dryhuczki, Dryświaty, Dukszty, Duniłowicze (siedziba powiatu), Dziewieniszki, Gierwiaty, Gródek (Mołodecki), Graużyszki, Hermanowicze, Hoduciszki, Holszany, Hruzdowo, Hołubicze, Ignalino, Ikaźń, Ilia, Jaszuny, Jazno, Jody, Kiemieliszki, Kluszczany, Kobylnik, Kołtyniany, Komaje, Konstantynów Świrski, Konwaliszki, Kościeniewicze Wilejskie, Kozaczyzna, Koziany, Kraśne nad Uszą, Krewo, Krzywicze, Kurzeniec, Landwarów, Lebiedziew, Leonpol, Ławaryszki, Łuczaj, Łużki, Łyngmiany, Łyntupy, Małe Soleczniki, Marków, Mejszagoła, Mielegiany, Michaliszki, Mickuny, Miory, Mołodeczno (miasto od 1929), Murowana Oszmianka, Narwiliszki, Niemenczyn, Nowe Daugieliszki, Nowe Krzywicze, Nowy Miadzioł, Nowy Pohost, Niestaniszki, Olkieniki, Olkowicze, Onżadowo, Opsa, Orzechowno, Ostrowiec Oszmiański, Parafianowo, Plissa, Podbrzezie, Połusze, Porudomino, Postawy (od 1926 siedziba powiatu), Prozoroki, Przebrodzie, Rudomino, Rudziszki, Rymszany, Rukojnie, Rzeczki, Słobódka (Zawierska), Smołwy, Soły, Spiahło, Stare Daugieliszki, Stary Miadzioł, Sużany, Szarkowszczyzna (Nowa), Szemetowszczyzna, Szumsk Wileński, Świła, Świr, Świranki, Taboryszki, Turgiele, Turmont, Twerecz, Wiazyń, Widze, Wielkie Soleczniki, Wiszniew Świrski, Wojstom, Wołkołata, Worniany, Zaśkiewicze, Ziabki, Żeladź, Żodziszki i Żuprany (ewentualnie też Daniuszewo, Orany i Zaświrz[54]) - w woj. wołyńskim (47 miasteczek)[55]:
Aleksandria, Bereźne, Bereżce, Boremel, Demidówka, Deraźne, Drużkopol, Gródek, Horyńgród, Hoszcza, Hulewicze, Janówka, Jezierzany, Katrynburg, Kisielin, Kiwerce, Klewań, Korytnica, Kostopol (miasto od 1922), Kozin, Liszniówka, Ludwipol, Łanowce, Łobaczówka, Mielce, Mielnica, Międzyrzecz, Milanowicze, Milatyn, Mizocz, Młynów, Murawica, Niesuchojeże, Opalin, Ostrożec, Ozdziutycze, Rachmanów, Sokul, Świniuchy, Targowica, Trojanówka, Turzysk, Warkowicze, Werba, Wyżgródek, Wyżwa Nowa i Zofiówka - Uwaga: Dla ułatwienia, miasteczka zostały ugrupowane według województw utworzonych znaczenie później, w chwili wejścia w życie rozporządzenia obowiązywał zupełnie inny podział na okręgi (brzeski, miński, wileński i wołyński) pod zarządem ZCZW; dlatego też miasteczka, które ostatecznie nie weszły w skład II RP, nie zostały uwzględnione.
- w woj. białostockim (27 miasteczek)[50]:
Niemniej jednak, przepisy te były tylko częściowo wykonywane. Stan faktyczny nie zgadzał się często ze stanem prawnym, co spotykało się ze znacznymi rozbieżnościami między realiami a oficjalnymi statystykami miast[15]:
- W 30 miasteczkach (a także w 2 miastach – Motol i Wiśniowiec Nowy), które według ww. założenia ludnościowego predestynowano do statusu gmin miejskich (czyli miast w rozumieniu formalno-administracyjnym) ustrój miejski nie został wprowadzony:
- w woj. białostockim (1 miasteczko): Zelwa
- w woj. nowogródzkim (7): Dereczyn, Ejszyszki, Iwie, Iwieniec, Lachowicze (patrz niżej), Mir i Wołożyn (patrz niżej)
- w woj. wileńskim (2): Dołhinów i Druja
- w woj. poleskim:
- w woj. wołyńskim:
- (1 miasto) Wiśniowiec Nowy,
- (11 miasteczek) Białozórka, Czartorysk, Kołki, Maciejów, Międzyrzec Korzecki, Poczajów Nowy, Poryck, Stepań, Szumsk, Torczyn i Tuczyn
- Uwaga: Dla ułatwienia, miasteczka zostały ugrupowane według województw utworzonych znaczenie później, w chwili wejścia w życie rozporządzenia obowiązywał zupełnie inny podział na okręgi (brzeski, miński, wileński i wołyński) pod zarządem ZCZW
Ponadto w październiku 1924 ustrój miejski Zdzięcioła miał być zniesiony[15] (tymczasowo, ponieważ później ponownie zaliczany był do miast). Brak też dokumentu prawnego o wprowadzeniu definitywnej ustawy miejskiej Dokszyc (rządzących się od 12 września 1919 tymczasową ustawą miejską).
Odwrotnie, ustrój miejski bezprawnie posiadały następujące miejscowości[15]:
- maleńskie, liczące 154 mieszkańców Smorgonie w okręgu wileńskim (aż do upadku II RP);
- przez krótki czas licząca ok. 1500 mieszkańców Orla, której jednak ustrój miejski zniesono 27 października 1919[56];
- Podbrodzie (1435 mieszkańców), które przestano zaliczać do miast po 1924[57], a od 1927 ponownie pojawiało się jako miasto[58];
- Rokitno (1491 mieszkańców), „miejscowość, w której ustrój miejski winien być zniesiony”, co do 1924 roku nastąpiło[59], i której formalnie przyznano status miasta dopiero 15 kwietnia 1927[60];
- Łokacze (1794 mieszkańców), którym ustrój miejski zniesiono przed 1925[61].
Ponieważ Główny Urząd Statystyczny opierał oficjalne wykazy miast nie na stanie faktycznym, lecz na obowiązujących przepisach prawno-administracyjnych, powyższe miejscowości były traktowane jako miasta aż do 1926 roku[62], a począwszy od 1927 roku, traktowane były już jako części składowe gmin wiejskich[63], tak więc wreszcie odzwierciedlając stan faktyczny. Z powyżej wymienionych miasteczek, których stan prawny nie był zgodny z faktycznym, jedynie Wołożynowi (w 1929[64]) i Lachowiczom (w 1931[65]), nadano później formalny ustrój miejski na mocy indywidualnych rozporządzeń. Dotyczyło to także Stołpiec (w 1926 roku[66]) i Rokitna (w 1927 roku[67]), którym ustrój miejski został po pewnym czasie zniesiony. W 1929 roku status miasta otrzymało też miasteczko Mołodeczno[68].
Odwrotnie, status miejski odebrano miasteczkom Horodno (w 1927[69]) i Szereszów (w 1934[70]), a w 1934 także miastom Boćki, Mielnik, Narew, Nowy Dwór i Odelsk[71].
Galicja
Określenie miasto na terenie Galicji (województwa krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie) nie było jednoznaczne. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie, że „miasto administracyjne” faktycznie posiadało prawa miejskie. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka a niektóre miasta były wręcz wsiami[72]. Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. Pruchnik Miasto, Waręż Miasto, Tartaków Miasto). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) w celu odróżnienia jej od innej, topograficznie wiejskiej, miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)[73].
13 lipca 1933 roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, stanowiąca znoszenie miast o liczbie mieszkańców niższej niż 3000 w drodze rozporządzeń Rady Ministrów, a większych miast w drodze ustawodawczej[74]. Ustawa z 3 lipca 1896 roku przestała obowiązywać w ciągu roku od wejścia w życie ustawy (czyli do lipca 1934), przez co 40 miast i 66 miasteczek (w rozumieniu reformy z 1784) rządzących się ustawą z 1896 roku i liczących w chwili reformy powyżej 3000 mieszkańców zostało podniesionych automatycznie do rangi miast objętych ustawą z 1889 roku[29]:
- 40 gmin miejskich na prawach miast, które zmieniły ustawę z 1896 na 1889, posiadając nieprzerwanie prawa miejskie: Bełz, Biecz, Bolechów, Bóbrka, Brzozów, Busk, Czortków, Dębica (prawa miejskie 27 lipca 1912), Dobczyce, Dobromil, Dolina, Grybów, Halicz, Jordanów, Kamionka Strumiłowa, Kęty, Komarno, Kuty, Lesko, Lubaczów, Mikulińce, Mościska, Myślenice, Nowy Targ, Olesko, Oświęcim, Pilzno, Pomorzany, Przeworsk, Rohatyn, Ropczyce, Rymanów, Sądowa Wisznia, Skawina, Stary Sambor, Tyśmienica, Zaleszczyki, Zbaraż, Żydaczów i Żywiec
- 66 gmin miejskich na prawach miasteczek podniesione do rzędu miast: Andrychów, Barysz, Błażowa, Bohorodczany, Bołszowce, Borszczów, Brzesko, Buczacz, Budzanów, Bursztyn, Chodorów, Chrzanów, Chyrów, Dąbrowa, Delatyn, Gliniany, Grzymałów, Horodenka, Kałusz, Kolbuszowa, Kopyczyńce, Kosów Huculski, Kozowa, Kulików, Leżajsk, Łańcut, Łopatyn, Maków Podhalański, Mielec, Mikołajów, Monasterzyska, Mosty Wielkie, Nadwórna, Niemirów Lwowski, Niepołomice, Ottynia (gmina miejska od 1 kwietnia 1928[75]), Peczeniżyn, Piwniczna, Podhajce, Podwołoczyska, Przemyślany, Radziechów, Rawa Ruska, Rozdół, Rozwadów, Rożniatów, Rudki, Rudnik, Sasów, Skała, Skałat, Skole, Sokołów, Stary Sącz, Strzyżów, Sucha, Tarnobrzeg, Tłumacz, Trzebinia (gmina miejska od 27 kwietnia 1931[76]), Turka, Tyczyn, Uhnów, Ustrzyki Dolne, Zabłotów, Załoźce, Zborów i Żórawno[77][78][79][80][29][81][1][82][83][84][85]
Według założeń reformy, 31 gmin miejskich będących miastami/miasteczkami rządzącymi się ustawą z 1896 roku i liczących w 1933 roku mniej niż 3000 mieszkańców, a także 8 (9[86]) gmin miejskich będących wsiami (niezależnie od liczby ludności) zostałyby według nowego prawa przekształcone w gminy wiejskie. Jednakże indywidualnymi rozporządzeniami za miasta uznano wszystkie wsie stanowiące gminy miejskie (Borysław[87], Winniki[88] Jaworzno[86][89], Krynica, Krzeszowice, Szczakowa i Zakopane[90]), a także 2 najmniejsze gminy miejskie na prawach miast (zmiana ustawy z 1896 na 1889) i 20 najmniejszych gmin miejskich na prawach miasteczek:
- w woj. krakowskim[91]:
- (1 miasto): Zator
- (8 miasteczek): Kalwaria, Limanowa, Muszyna, Radomyśl Wielki, Sędziszów, Tuchów, Wilamowice i Żabno
- w woj. lwowskim (11 miasteczek): Baranów, Cieszanów, Dukla, Głogów, Janów, Jaryczów Nowy, Kańczuga, Krakowiec, Radymno, Szczerzec[92] i Sieniawa[93];
- w woj. tarnopolskim (1 miasto): Husiatyn[94]
Ponadto 3 gminy wiejskie na prawach miasteczek podniesiono zarówno do rzędu miast, jak i gmin miejskich: Chorostków[95], Mielnica i Tłuste[96].
Tym samym, 11 miasteczek (a także wieś Czarny Dunajec) stanowiących dotychczas odrębne gminy miejskie utraciło automatycznie status miast[97]:
- w woj. krakowskim (6 miasteczek): Brzostek, Ciężkowice, Lanckorona, Uście Solne, Wiśnicz Nowy i Wojnicz,
- w woj. lwowskim (3 miasteczka): Niżankowice, Stara Sól i Ulanów,
- w woj. tarnopolskim (2 miasteczka): Jagielnica i Jazłowiec
Nie tylko miasteczka stanowiące gminy miejskie (w więc miasta formalne) zostały dotknięte reformą; także 114 miasteczek stanowiących dotychczas gminy wiejskie (wówczas były to tzw. gminy jednostkowe, a więc w praktyce utożsamione z jedną miejscowością)[98][99][100][101] utraciło automatycznie formalny status miasteczek (w tym 8 tzw. gmin wiejskich o miejskich uprawnieniach finansowych, wyszczególnionych poniżej znakiem ʘ):
- w woj. krakowskim (20 miasteczek): Alwernia, Bobowa, Czchów, Dębowiec, Jodłowa, Kołaczyce, Krościenko, Lipnica Murowana, Milówka, Przecław (ʘ), Ryglice, Rzochów, Szczucin (ʘ), Tylicz, Tymbark, Uście Ruskie, Wielopole, Zakliczyn, Zbyszyce i Żmigród Nowy (ʘ)
- w woj. lwowskim (37 miasteczek): Babice nad Sanem, Baligród, Brzozdowce, Czudec, Felsztyn, Fredropol, Frysztak, Hussaków, Jasienica, Jawornik Polski, Jedlicze, Korczyna, Krasiczyn, Krukienice, Krystynopol, Krzywcza, Kukizów, Laszki Murowane, Lipsko, Lubycza Królewska, Lutowiska, Magierów, Majdan, Narol (ʘ), Nawaria, Niebylec, Oleszyce (ʘ), Płazów, Potylicz, Pruchnik, Radomyśl nad Sanem, Strzeliska Nowe, Tartaków, Tyrawa Wołoska, Waręż, Wielkie Oczy (ʘ) i Żołynia
- w woj. stanisławowskim (21 miasteczek): Bukaczowce, Chocimierz, Czernelica, Firlejów, Gwoździec, Jabłonów, Jezupol, Kamionka Wielka, Knihynicze, Konkolniki, Kułaczkowce, Łysiec, Mariampol, Niżniów, Obertyn, Pistyń, Podgrodzie, Podkamień, Sokołów, Stratyn i Wojniłów
- w woj. tarnopolskim (36 miasteczek): Białobożnica, Biały Kamień, Bilcze Złote, Chołojów, Dobrotwór, Dunajów, Dźwinogród, Gołogóry, Gródek, Janów, Jezierna, Kozłów (ʘ), Krzywcze Górne, Kudryńce, Leszniów, Markopol, Narajów, Podkamień, Potok Złoty (ʘ), Probużna, Sokołówka, Stanisławczyk, Stojanów, Strusów, Szczurowice, Świrz, Tarnoruda, Touste, Ułaszkowce, Uście Biskupie, Uście Zielone, Uścieczko, Witków Nowy i Zarudzie
Ponadto w związku z omawianą reformą status miast (w sensie historycznym) automatycznie utaciło także 14 gmin wiejskich, które niejednak posiadały prawa miejskie. Mimo nikłych rozmiarów i morfologicznych podobieństw nie były one miasteczkami, lecz miastami z punktu widzeniu historii, chociaż nie pełniły one już miejskich funkcji administracyjnych. Przez to utrata praw miejskich była dla nich zmianą głównie prestiżową, nie formalną. Były to[102]:
- w woj. krakowskim (1 miasto): Osiek (Jasielski);
- w woj. lwowskim (11 miast): Bircza, Bukowsko, Dubiecko, Dynów, Jaćmierz, Jaśliska, Mrzygłód, Nowe Miasto, Nowotaniec, Rybotycze i Zarszyn;
- w woj. stanisławowskim (1 miasto): Sołotwina;
- w woj. tarnopolskim (1 miasto): Jezierzany (do tej grupy miast należała również Mielnica Podolska, której jednak formalnie nadano status gminy miejskiej z dniem 1 kwietnia 1934[103])
Na mocy ustawy o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, uwzględniającej tylko miasta i gminy (z podlegającymi pod nie gromadami) jako podstawowe jednostki podziału administracyjnego kraju, pojęcie miasteczka utraciło swoją formalną odrębność[14]. Niejednak, w myśl art. 82 (5) ustawy, miejsowości te zachowały zarówno ewentualne dotychczasowe uprawnienia finansowe, jak i posiadane historyczne nazwy „miast” i „miasteczek”[104], a więc wyłącznie ze względów kulturowo-tożsamościowych. Kolejna reforma scaleniowa z 1934, likwidująca gminy jednostkowe na terenie b. Galicji (którymi m.in. były miasteczka), jeszcze bardziej zatarła historyczną odrębność miasteczek, odkąd wchodziły one teraz w skład zbiorowych gmin wiejskich.
Inne miasteczka galicyjskie
- Osobny artykuł:
- Osobny artykuł:
Poza wyżej wymienionymi miasteczkami, na obszarze byłej Galicji jest też wiele innych miejscowości o charakterze małomiasteczkowym (łącznie 37), począwszy od zdegradowanej w 1794 roku Mierzączki do Nowej Góry, posiadającej status miasteczka aż do odzyskania przez Polskę niepodległości. Miejscowości te posiadały status miasteczka (a nawet miasta) przynajmniej przez pewien krótki okres podczas zaboru, będąc zmiennie wsiami lub tzw. wsiami targowymi, i którym status miasteczka z różnych względów przed 1918 rokiem odebrano. Nie były one przez to uwzględniane jako takie przez władze polskie, pomimo ich bardzo zróżnicowanego stanu faktycznego (podane województwa dotyczą stanu z II RP)[1]:
- w woj. krakowskim (19): Czarny Dunajec, Gdów, Kawęczyn, Liszki, Łapanów, Mierzączka, Niegowić, Nieznajowa, Nowa Góra, Ołpiny, Podgórze, Radłów, Rzepiennik Biskupi, Rzepiennik Strzyżewski, Szczepanów, Szczurowa, Szerzyny, Trzciana i Zdynia
- w woj. lwowskim (8): Bojanów, Grodzisko-Miasteczko, Lubycza-Kniazie, Mikołajów, Nisko, Rajtarowice, Wola Michowa i Wybranówka
- w woj. tarnopolskim (7): Horożanka, Korolówka, Nowe Sioło, Okopy św. Trójcy, Rohaczyn, Suchostaw i Zawałów
Współcześnie
Pojęcie miasteczko nie ma obecnie formalnego (administracyjnego) znaczenia, a mianem tym określa się potocznie małe miasta niepełniące roli ośrodków ponadgminnych (czesem nawet miasta średnie), a także formalnie wiejskie miejscowości pozbawione praw miejskich, które do dziś zachowały miejską morfologię i miejski charakter[105].
Czechy
- Osobny artykuł:
W Czechach status miasteczka (městys) ma 211 miejscowości[106].
Litwa
- Osobne artykuły:
W 1989 w ramach reformy administracyjnej zlikwidowano na Litwie osiedla typu miejskiego. W ich miejsce powstały m.in. miasta i miasteczka. Osiedli typu miejskiego było na Litwie 22, z czego 13 obecnie jest miastami, 3 straciły status miasta w latach 2001-2003, 6 uzyskało status miasteczka w latach 90. XX wieku.
W 2008 roku na Litwie wymienianych jest 244 miasteczek, od spisu demograficznego w 2001 przybyły 3.
Charakterystyka miasteczek
Architektura
Plan zabudowy zgodny ze średniowieczną tradycją wynikającą z prawa magdeburskiego, tj. prostokątny rynek z ratuszem pośrodku, kościołem usytuowanym przy ulicy wychodzącej z narożnika rynku i szachownicą ulic.
Socjologia
Niejednokrotnie pozbawione możliwości rozwojowych, pomimo uzyskanych praw miejskich, miasto takie było jedynie z nazwy, herbu i przywileju. Osada taka mogła dalej prowadzić życie typowo wiejskie, a główną działalnością jej mieszkańców było rzemiosło, drobny handel oraz uprawa łanów ziemi przydzielonych przez właściciela.
Zobacz też
- miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich
- gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych
- prawa miejskie
- dawne osiedla w Polsce
- nadania praw miejskich w Polsce po 1900
- Weichbild
- przywilej targowy
- prawo składu
- zasadźca
- księga wójtowska
- köping
- ↑ a b c d e f J. Karpiniec: Ilość osad miejskich byłej Galicji i podział ich na miasta i miasteczka, w: Roczniki dziejów społeczno-gospodarczych Tom II (1932, s. 1-37), s. 29; 33).
- ↑ Statut z dnia 14 października 1870 roku – Dz. Ust. Kraj. L. 79.
- ↑ Statut z dnia 6 października 1901 roku – Dz. Ust. Kraj. L. 108.
- ↑ Dz. Ust. Kraj. L. 24.
- ↑ Dz. Ust. Kraj. L. 51.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom V – Województwo Białostockie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa.
- ↑ Motywy do Ukazu do rządzącego Senatu z dnia 1 (13) czerwca 1869 roku (Dziennik Praw Nr 235, tom 69 str. 245).
- ↑ Nietyksza, M., 1986. Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Kołodziejczyk, R., [1961] 1979. Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim. In: K. Kołodziejczyk, ed. Miasta, mieszczaństwo, burżuazja w Polsce w XIX w. Szkice i rozprawy historyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 52–66.
- ↑ Zarówno polska i rosyjska nauka przyznaje niemałą w tym rolę poparciu udzielonemu powstaniu styczniowemu. Por. К. Е Ливанцев, Правовой статус городского населения Королевства Польского в XIX в. (до реформы 1866 г.), Правоведение, Министерство высшего и среднего специального образования СССР, Правоведение.N 4, июль-август. -Л.:Изд-во Ленинградского университета, 1979 (ros.)
- ↑ Dzieje Końskowoli (red.) Ryszard Szczygieł, Końskowolskie Towarzystwo Regionalne, Lublin 1988, s. 97-98.
- ↑ Nadany przez Generalnego Komisarza Ziem Wschodnich.
- ↑ Dziennik Praw z 1864, Nr 187, tom 62.
- ↑ a b c d e f Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku. Podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Warszawa: PAN IGiPZ.
- ↑ a b c d e f g Charakter prawny miast w województwach wschodnich b. dzielnicy rosyjskiej. „Kwartalnik Statystyczny”, T.II, 1925, z. 1, s. 217 – 221.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Redakcja: B. Chlebowski, J. Krzywicki, F. Sulimierski, W. Walewski; T. I – XV, Warszawa 1880 – 1902.
- ↑ M.P. 1919 nr 220 poz. 0.
- ↑ M.P. 1919 nr 229 poz. 0.
- ↑ M.P. 1919 nr 234 poz. 0.
- ↑ Dz.U.Z.C.Z.W. 1920 nr 2 poz. 20.
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 13, poz. 40
- ↑ a b Według publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom V – Województwo Białostockie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ M.P. z 1919 r. nr 220, poz. 0
- ↑ M.P. z 1919 r. nr 229, poz. 0
- ↑ M.P. z 1919 r. nr 234, poz. 0
- ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 19, poz. 91
- ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 19, poz. 92
- ↑ Drugi Powszechny Spis Ludności, GUS.
- ↑ a b c Adam Janusz Mielcarek: Podziały terytorialno – administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008.
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
- ↑ W pierwszym podziale woj. śląskiego na gminy i powiaty (1922) Ustroń wymieniony jest już jako wiejska gmina jednostkowa.
- ↑ Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93
- ↑ Według publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 27 czerwca 1919, Nr 7, poz. 46.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 29 sierpnia 1919, Nr 15, poz. 124.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 12 września 1919, Nr 19, poz. 176.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 7 stycznia 1920, Nr 2, poz. 20.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 22 stycznia 1920, Nr 7, poz. 109.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 28 kwietnia 1920, Nr 44, poz. 1180.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 29 kwietnia 1920, Nr 42, poz. 1063.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 30 kwietnia 1920, Nr 45, poz. 1239.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 26 maja 1920, Nr 47, poz. 1290.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego z dnia 22 czerwca 1920, Nr 15, poz. 199.
- ↑ Dziennik Ustaw RP z dnia 12 września 1922, Nr 82, poz. 733; rozporządzenie ustanawiające miasto weszło w życie 28 września 1922 z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1923.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 10 marca 1920, Nr 23, poz. 563.
- ↑ Dz. U. z 1934 r. Nr 7, poz. 49.
- ↑ a b c d Spis ludności na terenach administrowanych przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich z mapą, Eugenjusz Romer, Lwów-Warszawa, 1919.
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 16 sierpnia 1919, Nr 13, poz. 112.
- ↑ Według Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom V – Województwo Białostockie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Według Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VII, Część I – Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ Według Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Według Wykazu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom I – Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 maja 1938; Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VII – Ziemia Wileńska, Część II (Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Dzisna i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ Według Rewieńskiej, Wandy (1938). Miasta i miasteczka w północno-wschodniej Polsce. Położenie topograficzne, rozplanowanie, fizjognomia. Wilno.
- ↑ Według Skorowidza miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom IX – Województwo Wołyńskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ M.P. 1919 nr 234 poz. 0.
- ↑ GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 4 (1924/1926)
- ↑ GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 5 (1927).
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Dz.U. z 1927 r. nr 36, poz. 320
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom IX – Województwo Wołyńskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 4 (1924/1926).
- ↑ GUS RP: Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, R. 5 (1927).
- ↑ Dz. U. z 1929 r. Nr 33, poz. 309.
- ↑ Dz.U. 1931 nr 56 poz. 448.
- ↑ Dz.U. 1926 nr 16 poz. 92.
- ↑ Dz. U. z 1927 r. Nr 36, poz. 320.
- ↑ Dz.U. 1929 nr 33 poz. 308.
- ↑ Dz. U. z 1927 r. Nr 38, poz. 338.
- ↑ Dz. U. z 1934 r. Nr 26, poz. 202.
- ↑ Dz.U. 1934 nr 48 poz. 420.
- ↑ Według publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ Według publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XIII – Województwo Lwowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego (Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Art. 33).
- ↑ Dz.U. z 1928 r. nr 17, poz. 138
- ↑ Dz.U. z 1931 r. nr 39, poz. 304
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XIII – Województwo Lwowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XIV – Województwo Stanisławowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294
- ↑ Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, 1965-1967.
- ↑ Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, wydanie czwarte, uzupełnione (ISBN 83-01-12677-9).
- ↑ Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (rozdział II – Terytorium i podział administracyjny). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2005.
- ↑ Zmiany administracyjne miast i osiedli, Warszawa, 1964.
- ↑ a b W Dz.U. z 1933 r. nr 81, poz. 596 Jaworzno traktowane jest jako wieś (gmina), natomiast Skorowidz Miejscowości woj. krakowskiego z 1921 traktuje je jako miasteczko podlegające ustawie z 1896 roku, a serwis internetowy Miasta Jaworzno wspomina o statusie miasta obowiązującym od 21 września 1901 (str. 9).
- ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 62, poz. 467
- ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 81, poz. 595
- ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 81, poz. 596
- ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 81, poz. 596
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 28, poz. 233).
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 28, poz. 232
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 45, poz. 395
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 187
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 14, poz. 116
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 186).
- ↑ Na podstawie Skorowidzów miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Tom XIII – Województwo Lwowskie, Tom XIV – Województwo Stanisławowskie, Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923-1925).
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XIII – Województwo Lwowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XIV – Województwo Stanisławowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ Na podstawie Skorowidzów miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Tom XIII – Województwo Lwowskie, Tom XIV – Województwo Stanisławowskie, Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923-1925).
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 186
- ↑ Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego (Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dział II, Rozdział 2, Art. 82, Poz. 5).
- ↑ Kwiatek, J., 2006. Polska. Urokliwy świat małych miasteczek. Warszawa: Sport i Turystyka – MUZA.
- ↑ Titul městys získalo zpět 211 obcí. [dostęp 2 sierpnia 2011]. (cz.).